کەمپەیینی بەدەوڵەتبوونی کورد… 2

دووەم-٢

پێش نەورۆزی ئەمساڵ، میدیاکانی پارتیی  و میدیا سێبەرەکانی، کەمپەیینی دەوڵەتی کوردییان گڕدەدا، لەهیچ پارچەیەکی کوردستاندا، یەک حیزبی خاوەن دیسپلین و ئیعتیبار، یەک ئەکادیمیست و رۆشنبیری خاوەن کرێدت، یەک میدیای پرۆفێشناڵ، یەک سیاسیی عەقڵانیی پەیدا نەبوو داکۆکیی لەو کەمپەیینە بێسەرەوبەرەیەی راگەیاندنی دەوڵەتی کوردیی بکات، جگە لەو رۆشنبیرە ناسیۆنالیستە کەمسەوادانەی تەکلیفیان لێکرا و راسپێردران، تا بەحەماسی ئەکادیمیی و ریزکردنی هەندێ موفرەداتی سیاسیی، راستەوخۆ داکۆکیی لە بۆچوونەکەی سەرۆکی هەرێم بکەن، هاوکات کەوتنە دژایەتی ئەوانەی ناڕۆشنیی و سەرگەردانییەکانی ئەو کەمپەیینەیان روونکردەوە. 

بۆچیی کۆدەنگیی بۆ سەرۆکی هەرێم و دەوڵەتە کوردییەکەی دروست نەبوو؟ بەڵکو کۆدەنگیی بۆ ئەوە دروست بوو، خەڵکی کوردستان شایستەی دەوڵەتێکی سەربەخۆی نیشتمانییە( نەک نەتەوەیی)؟ ئەم دروستبوونەیش بەو میکانیزم و پێوەرانەی سەرۆکی هەرێم نا، بەڵکو بە میکانیزمی نیشتمانیی و ئازادیی بۆ تاک تاکی هەرێم، بە پێوەری شەفافبوونی کۆنتراکتە نەوتییە قاچاغەکان، بەگەڕانەوەی ئیرادە بۆ ئینسانی کورد، لەچوارچێوەی هەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕاوەکاندا. یەکێتیی و گۆڕان و ئیسلامییەکان و کۆمۆنیستەکان و لیبراڵەکان و رۆشنبیرەکانی کورد، نەکەوتنە ناو ئەم مەعمەعەیەوە، چونکە زۆرینە، بە میتۆدی عەقڵانیی تێدەگات، ئەو دەوڵەتە کوردییە بۆ قازانجی حیزبێک و مێنتاڵێتی بیرکردنەوەی چەند سەرکردەیەکی ناو پارتییە، پێوەندیی لە دوورونزیکەوە بە داوا سەرەتاییەکانی هاوڵاتییانی کوردستانەوە نییە.

  هەر ئەمەشە وایکردووە، پارتیی بەس هەندێ لەو ناسیۆنالیستانەی بەدەورەوە بێ کە لەڕاستییدا ئەوەندەی نەخوێندەوارن، ئەوەندە ئەکادیمیست نیین، یان لەباشترین دۆخدا بەهۆی بەرژەوەندیی  و چاو لەدەستبوونەوە، بوونە بە دەمڕاست لە میدیاکانی سێبەردا. خۆشبەختانەش، ئەو ناسیۆنالیستە ئەکادیمیستانەی کورد کە ژمارەیەکی کەمن، جگە لەسەفستەی بەناو ئەکادیمیی، توانای بەرهەمێنانی دەقی فیکریی و ئارگیومێنتی مەعریفیی و سیاسیی و کولتوورییان نییە. ئەمجارەش هەر نەخوێندەوارەکانی کورد، داکۆکیی لەو نەهج و میتۆدە سیاسییە دەکەن، کە سەرۆکی پارتیی بانگەشەی پێگرتنی دەوڵەتی کوردیی دەکات. سەرۆکی هەرێم ، ئەو هەموو ئێنێرژییەی  لە دروستکردنی دەوڵەتدا لە هەڕەشەکردن و راگەیاندنەکاندا بەخۆڕایی دەدات، بیر لەوە بکاتەوە ئەو دۆخەی پێشووی Status quo ante هەرێمی کوردستانی چەندین ساڵەی بەرەو ئاقاری ئینتێگرەیشن و تێکەڵبوون و ئاوێتەبوونی جڤاکی کوردیی ببردایە. چۆن هەوڵی لەباربردنی بەهەرێمکردنی کەرکوکی دا؟ دەبووایە لە گەڕاندنەوەی کەرکوکدا جدیی بووایە. کار بەمشێوەیە بڕوات، دەبێ دەیان ساڵی تر، کورد قامکەکانی خۆی بۆ ئەوە بتەقێنێ کە بۆچیی کەرکوکمان نەکرد بە کانتۆنێکی سەربەخۆ، بەزۆرینەی کوردییەوە، نەک دوای گەمەی منداڵانەی ١٤٠ بکەوین.  

مێژوو، تەجروبەیەکی زیندووی سکۆتلاندییەکانمان دەداتێ کە لەناو بریتانیای عوزمای جاران و بریتانیای ئێستادا ئۆقرەی گرتووەو زۆرینەی سکۆتلاندییەکانیش پێکەوەژیانیان لە جیابوونەوە پێ باشترە. بەدەنگەوەهاتنی زۆرینەی کوردەکانی عێراق  لە هەنووکەدا بۆ  جاڕدانی دەوڵەت، کارێکی مەحاڵە، چونکە نە ئیجماع هەیە و نە هەرێمی کوردستانیش یەک زۆنی سیاسیی و جیۆگرافییە، بەڵکو بەکردەوە کوردستانی عێراق، دەسەڵاتی پارتیی و یەکێتیی و حکومەتی بەغداد کۆنترۆڵیان کردووە. ئەم هەڕەشانەو ئەو جیابوونەوەیەی سەرۆکی هەرێم بانگی بۆ دەدا، موغامەرەیەکی سیاسیی زۆر ناسیۆنالیستانەیەو کارەساتی زۆر سامناک بەدوای خۆیدا دەهێنێ. جیابوونەوەی کوردستان لەعێراق، جگە لە زۆنی پارتیی زیاتر یەک شوێنی تر لە گەرمیان و کەرکوک و سلێمانیی ناگرێتەوە، تەنانەت هەموو ناوچەکانی هەولێرو بادینانیش ناگرێتەوە. ئیتر ئەم هەڵپە سیاسیی و ناسیۆنالیستییە بۆچیی و بەقازانجی کێ؟ 

من لایەنگریی ئەوە نیم کە کوردستان لە عێراقدا، تاسەر خڕبکەینەوە، بەڵکو دەبێ لەئێستادا ئینیتگرەیشنی سیاسیی و جیۆگرافیی و ئابووریی و زمانیی و کولتووریی باڵا پێ بکەین، بۆ ئەوەی تەواو ئامادە بێ، نەک بەو پارچە پارچەیی و شیرمردەییەوە، کوردستانی عێراق بەرەو دەوڵەتبوون ببەین. لە داهاتووی دوورو نزیکیشدا، نەوەکانی ئێستا و ئەوکات قەزاوەتی جیابوونە، بەپێی بەرژەوەندییەکانیان دەکەن. 

رۆڵێ تورکیە لە بنیاتنانی ئیمارەتێکی عەشایەریی کوردییدا. 

دوای تەنگژە ئابوورییەکانی تورکیا لە کۆتایی نەوەتەکانی سەتەی رابردوودا، تورکیە زۆر بەگوژمەوە ئەو قەیرانەی تێپەڕاند، لەم قەیرانە قووڵە ئابوورییەی سێ چوار ساڵی رابردووشدا، گەشەی ئابووریی تورکیە، زۆر خاو نەبووەوە. هەنووکە تورکیە، هەناردەی ئابووریی و کولتووریی بۆ باڵکان و ئاسیای ناوەڕاست وئەفریقا لەبرەودایەو سەرمایەگوزاریی کۆمپانیا زەبەلاحەکانی تورکیە، ژمارەی زۆر گەورە ریکۆرد دەکەن. هەموو ئەم گەشەکردنانەش پێویستیی بە دابینکردنی وزە و کانزای خاوە، هەرێمی کوردستانیش باشترین شوێنێکە کە تورکیە دەستی بگاتێ. 

ئەمێریکا لەسەردەمی “هاری ترومان”دا، دوای شەڕی جیهانیی دووەم، دۆکترینێک بەناویەوە داهات، ناونرا (دۆکترینی ترومان- Truman Doctrine)، ناوەڕۆکی ئەو دۆکترینە یارمەتییدانی یۆنان و تورکیە بوو لەڕووی سەربازیی و ئابوورییەوە، بۆ ئەوەی نەکەونە ناو فەلەکی سۆڤێتەوە. تورکیەی ئێستا بۆی هەیە هەمان میکانیزم پێڕۆ بکات، بۆ دوورخستنەوەی هەرێمی کوردستان لەهەژموونی ئێران و شیعە، لەهەمان کاتیشدا راکێشانی بەلای جیهانی سوننەو خۆیدا. پرسیاری سەرەکیی لێرەدا ئەوەیە، ئایا هەرێمی کوردستانی عێراق، بەیەکپارچەیی لە دیدی تورکیەدا جێکەوت بووە؟ ئایا لە شڵەژانی باری سیاسیی عێراقدا، بە موبارەکەی پارتیی، بادینان و هەولێری ژێر دەسەڵاتی پارتیی بەتەنیا بەرەو ئیمارەتبوون دەڕۆن، یان کەرکوک و سلێمانیی و گەرمیانیش لەخۆ دەگرێ؟ ئەگەرێکی زۆر هەیە، ئەو ئیمارەتە کوردییە بۆ دابینکردنی وزەو کۆنترۆڵکردنی نەوت، کەرکوک و بەشێکی زۆر لەخاکی لیوای کەرکوکی جاران لەخۆبگرێ، بەڵام لەهەر ئەگەرێکی وڕێنەی ئەکادیمیی و سیاسییشدا بێ، بە بێ ئیجماعی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی، ئەمە خۆخوکوژییەکی رادیکاڵانەی سیاسییەو، خراپ بەکوردەوە دەدات. 

کاتێ تورکیە ویستی دەخالەت لە قوبرسدا بکات بە بیانووی پاراستنی کەمە نەتەوەی تورکەوە، نامە پڕ لەهەڕەشەکەی جۆنسۆن سەرۆکی ئەمێریکا، نەک بەهەند وەرنەگیرا، بەڵکو دواتر تورکیە بەکردەوە دەخالەتی سەربازیی کرد و تا هەنووکەش بۆی چووەتە سەر. کەواتە دەخالەتی سەربازیی تورکیە لە هەر ئاڵوگۆڕێكی عێراق و ناوچەکەدا، ئەو ئەگەرە سیاسییە زیاتر رەواجی هەیە کە تورکیە و ئەمێریکا بەقازانجی سیاسەتەکانی خۆیان، هەر بەڵاو سیاسەتێک بەسەر هەرێمی کوردستاندا بسەپێنن، بۆی هەیە سەربگرێ، بەتایبەت پارتیی لەو ئیمارەتەدا رۆڵی پێ بدرێ. ئەگەر ئەم پرۆسێسانە ناوبنرێ دامەزراندنی دەوڵەت!، ئەوە بەدڵنیاییەوە لەباربردنی ئەو دیفاکتۆ سیاسییەشە کە بوونی هەیە.

پێترۆڵیۆم و شەڕی ئەهلیی و ئیقلیمیی: 

لەزۆربەی وڵاتانی سێ و دواکەوتووی جیهاندا، نەوت بووەتە مایەی سەرئێشە و شانگرانیی و شەڕو وێرانیی. بزوتنەوەی سەربەخۆیی ئاچاکان(Aceh) لە ئەندەنوزیا،  کۆماری ددانپێدانەنراوی بیافرا  Biafraلە ١٩٦٧ ەوە بۆ ١٩٧٠ لە نایجیریا، شەڕی سەروەریی نەوت لە سودانی ئیسلامیی و کریستیانەکانی خوارووی سودان، ئەنگۆلا لە ١٩٧٥ ەوە بۆ٢٠٠٢،شەڕی کۆنگۆ………..تاد، نموونەیەکی زەقی بەڵای نەوتن بەسەر خەڵکی ئەو وڵاتانەوە. ئایا نەوتی هەێمی کوردستان، دەبێتە خێروبێر بۆ گەلانی کوردستان،  یان تەنیا بۆ هەندێ بنەماڵەو کۆمپانیای گەورە  دەبێ و خوێن و ماڵوێرانییەکەیشی، گەلانی کوردستان باجەکەی دەدەن؟ کەس ئومێد ناکات ئەو دەوڵەتەی لە هەرێمی کوردستاندا بەشەفاعەتی تورکیە دروست دەبێ فاشیل ببێ، بەڵام رێگریینەکردن لە موغامەراتی ناسیۆنالیستیی و عەقڵیەتی عەشایەریی و حەماسەتی کوردایەتیی چەند سەرکردەیەک، کارەساتی مرۆیی وسیاسیی بەدوای خۆیدا دەهێنێ.

کارێکتەرەکانی دەوڵەتی فاشیل Failed State لە لایەنە کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ئابوورییەکەیدا خڕ دەبێتەوە. دەوڵەتی کوردستان بە سادەترین چەمکی ” سەرکەوتوو” وەک ماکس وێبەر پێناسی دەکات، توانای  مۆنۆپۆلکردنی هێزێکی فیزیکیی شەرعیی  لەچوارچێوەی سنوورەکەی خۆیدا دەبێ هەبێ. ئەم هێزە عەسکەرییە نیشتمانییە، خوێندکارێکی بنەڕەتییش، دەزانێ بوونی نییە، چونکە ئەجێندای تایەفیی و حیزبیی و بنەماڵەیی ،کوناودەری هەموو بەهاو مۆڕاڵە نیشتمانییەکانی تاک و چڤاکی کوردیی کردووە. لە باری دیفاکتۆ de-facto و دیژۆریشەوە de-Jure  ( بەگوێرەی یاسا، یان وەک ماف)، کوردستانی عێراق، لەڕووی سیاسییەوە بەکردەوە دەتوانێ ئەم مافانە پێڕۆ بکات، ئەگەر دەستەجەمعییەکی نیشتمانیی لەگەڵدا بێ، بەڵام ئایا بە کۆنتراکتی نەوتیی نێوان عەشیرەتێک یان حیزبێک و هەندێ کۆمپانیای چاوچنۆکی تورکیی ئەم وشکە کەڵەکی بە دەوڵەتبوونە سەر دەگرێ؟

لە ئاستی دەرەکییشدا، ئەجێندا شاراوەکانی ئەمجارەی تورکیە لەسەر پێكهێنانی ئیمارەتێک لەسەر بەشێک لە خاکی هەرێمی کوردستاندا، زۆر لەوە گەورەترە کە دیدە کراوە. تورکیە خۆی گەورەترین کێشەی سیاسیی هەیە لەگەڵ کوردەکانی کوردستانی باکووردا، گەلێکی ١٥ میلۆنیی نەک هەر لەڕووی سیاسییەوە دەچەوسێنێتەوە، بەڵكو لای کەمی مافە کولتوورییەکانیشیانی لێ قەدەغە کردووە. حکومەتی تورکیە دەیەوێ بەڕەسمیی سەرۆکی هەرێمی کوردستان( لەواقیعدا بەس سەرۆکی پارتیی و ناوچەی زەردە) بکات بەسەرۆک و دەمڕاستی گەلی کورد، ئایا ئەمە بێبەرامبەر دەکرێ؟ ئایا تورکیە  لێ دەگەڕێ دەوڵەتێک بۆ گەلانی کوردستان لەسەر بەشێک لەخاکی هەرێم دروست ببێ لە کاتێکدا خۆی دەرگیری گەورەترین کێشەی سیاسیی کورد بووەتەوەو بە نکۆڵییکردن و ئاگر و ئاسن داوا رەواکانی کورد لە کوردستانی تورکیەدا لە ژێر زنجیری دەبابەکانی ناتۆدا دەهاڕێ؟ هەندێک دەڵێن، تورکیە لەپێناوی بەرژەوەندیی ئابووریی و کۆمپانیاکانیدا، رێگە دەدات ئەو دەوڵەتە دروست ببێ، بەڵام ئایا ئەم دەوڵەتە نابێتە ئیمارەتێکی مۆدێرنی کوردیی بۆ لێدانی کێشەی سیاسیی کورد؟

دواتر دەبێ بە سەلیقەوە دەوڵەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دروستکردنەوەی میرنشنێکی کورد لەناوچەکانی پارتییدا لێک جودا بکەینەوە. ئەم مەهزەلەی بەدەوڵەتبوون و حەماسەتە ناسیۆنالیستییە شپرزانەیە و فەوزای راگەیاندنی دەوڵەتی کوردیی، لە ئەگەری تێکچوونی بارودۆخی سیاسیی عێراقدا، مەترسییەکی زۆری لێ دەکرێ دەوڵەتی نیۆ-عوسمانیزمی  ئالوودە بە ئایدیۆلۆژیای کەمالیزم و بەحیجابی ئیخوانیی و ئیسلامییەوە، میرێک و ئیمارەتێکی کوردیی بەبەرگی سەرۆکی حیزبێکی کوردییدا ببڕێ و ئەو بەشەی لە ژێر دەسەڵاتی ئێستای پارتییدایە بەهەندێک کەم و زیادەوە ددانی پێدا بنێ و ماندەیتی ویلایەتێکی گەڕاوە بۆ سەر تورکیای پێ بدات و ئەمێریکاو رۆژئاواش، پیرۆزبایی و کارئاسانیی بۆ ئەم کارە بکەن.  

کامیار سابیر