Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
سیمیاى شانۆ و دراما

سیمیاى شانۆ و دراما

Closed
by June 9, 2008 ئەدەب

 نوسینی كیرئیلام …….
  خوێندنەوەی: سه‌ڵاح جلال……..

 لەناو پەرەسەندنەكانى هاوچەرخ لەسەر ئاستى زانستەكان هیچ ڕوداوێك ئەوەندەى گەشەى سیمیا كاریگەرى ڕیشەیى تۆمار نەكرد بەشێوەیەكى فراوان. دەكرێت پێناسەى سیمیا بەوە بكەین كە زانستى تەرخانكراوە (علم مكرس) بۆ لێكۆڵینەوەى بەرهەم هێنانى واتا لە كۆمەڵگادا ئەمەش ماناى پڕۆسیسى دەلالەت و پەیوەندى یە ئەو ئامرازەى كە بە هۆیەوە واتا لەدایك دەبێت و ئاڵ و گۆڕ لە نێوانیاندا هەبێت .
 بابەتەكانیشى هەمو رەوتەكان دەگرێتەوە هێما و كۆدە كە بە كردار لە كۆمەڵگەو نامەكاندا كار دەكەن و ئەو دەقانەى لە رێیەوە بەرهەم دێن .
  لەسەرەتاى ئەم سەدەیەدا پێشنیازى سیمیا كرا كە زانستێكى تەواوە بۆ هێماكان..لاى ( دیسۆسۆر) و( پێرس ).. لە ساڵانی سى و چلەكاندا لە كارى شكڵانیەكانى تشیكیەكاندا رەنگى دایەوە.
 دوایى لاى فەرەنسى و ئیتاڵى و ئەڵمانى و سۆڤیەتیەكان و وڵاتە یەكگرتوەكاندا. .هەتا پڕۆژەى سیمیایى جگە لە شیعرو ڕۆمان و پانتایى لێكۆڵینەوەى ئەدەبى بەرز بۆوە بۆ بایەخدان بە شانۆ و دراما.
 ئامانجى ئەم كتێبە بەسەرا چونەوەى ئەمانە و بەرهەم هێنان و پێشنیازى ئایندەیە .
 شانۆ و دراما ئەم جیاكردنەوە باوە بەردەوام داواى شیكردنەوە ئەكات مەبەست لە وشەى شانۆ ئەوەیە دەگەڕێتەوە بۆ پێكهاتەى دیاردەكان كە هاوبەشى لە مامەڵەى گەیەنەراندا دەكات  واتە لەبەرهەم هێنانى واتا و گەیاندنى لەڕێگەى نمایشت خۆیەوە ئەو رەوتانەى كە بناغەیان بۆ پێك هێناوە.
 وشەى دراما ماناى ئەوخەیاڵ كردنەوەیەی وێنە كێشە بۆ نواندنى شانۆیى وە لەسەر بناغەى پێكهاتنی درامی دامەزراوە. ناونانى شانۆیى بەم جۆرە كورت دەبێتەوە بۆ ئەوەى لە نێوان گەیەنەران و بینەرانەوە دێت لە كاتێكدا ناونانى درامى لەگەڵیا هێمایە بۆ تۆڕێك كاركەر كە پابەندن بە خەیاڵكردنەوەی ئەكتەرەوە.
 شیكەرەوەى شانۆیى دەڕوانێتە دو ڕەوتى جیاواز بۆ مادەى دەق ئەوەى لەسەر شانۆ بەرهەم دەهێنرىَ و ئەوەى لەپێناوى شانۆدا ئامادە دەكرێت .بەم پێیەش (ئیلام ) پێشنیازى ئەو پرسیارە دەكات: ئایا دەكرێت نوسینى هونەرى شیعرى (ئەرستۆ) لە زمانى سیمیایى دا دوبارە بكرێتەوە بە هەمو باوەڕە پەیوەندیەكان و نواندنەكان و خەیاڵ كردنەوە و مەنتیقى و زمانەوانى و بونیەوى لە شانۆ و درامادا  .
 بونیەوەتی براغ  ساڵی 1931 مێژویەكی گرنگ بو بەلێكۆڵینەوەی هێمای شانۆیی.. بەرلەوە شاعیریەتی درامی و زانستی وەێفی بۆ دراما و نمایشی شانۆیی لە شانۆدا لەناوەڕۆكدا پێشكەوتنیان لەسەر ڕێڕەوی ئەرستۆ بەدەست هێنا بو.. دراما بە موڵكیەتی ڕەخنەی ئەدەبییەوە پابەند بو بەو پێیەی نمایشی شانۆیی دیاردەیەكی كتوپربو بۆ لێكۆڵینەوەی مێتۆدی.. لەو ساڵەدا دو لێكۆڵینەوە دەركەوتن بۆ شیكردنەوەی زانستی بۆ شانۆ و دراما زانستی ئیستاتیكی هونەر و دراما (اوتا كارزیش) وە هەوڵدانی شیكردنەوەی بونیەوی بۆ دیاردەی ئەكتەری (یان موكاروفسكی) ئەم دو لێكۆڵینەوەیە پیشنیازی دەوڵەمەند بونی تیۆری شانۆ و درامایان كرد لەچەرخە نوێكاندا بۆ ئەوانەی لە بونیەوێتی براغ دەرچون زانستی ئیستاتیكای (زیش) كە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ بونیەوی نەبو بەڵام ئاسۆی سیمیا فراوان بوەوە لەڕێی چڕكردنەوەی قوتابخانەی براغ لە زمانی ئاساییەوە بۆ شیعر و هونەر و سینەما و كۆمەڵیەكان بۆ دامەزراندنی بڕوای دەلالەتی شانۆیی .
 بونیەوێتی براغ بەشێوەیەكی دوانی لە شاعیریەتی شكڵانی ڕوسی و زمانەوانی (سۆسیۆر) ی بونیەویەوە پەرەی سەند.. لە (سۆسێر) ەوە پڕۆژەی شیكردنەوەی ڕەوشتی مرۆڤی دەلالی و پەیوەندی لە ڕێگەی چوارچێوەی كاری سیمیاییەوە وەرگرت وە دیاری كردنی كۆی هێما كە لەدو چاوگەوە كار بكات و پەیوەند بێت بە هەڵگری مادەوە یان دال بە وێناكردنی زیهنی مەدلول.
  (مۆكارۆفسكی) پیادەكردنی پێناسەی (سۆسێر) ی ئاسان كرد بە دیاری كردنی كاری هونەری لە سنوری خۆیدا هەمو كارێكی نمایشتی شانۆیی وەك هەمویەتی نمونەی وەك یەكەی سیمیاییە كە دەبێت دالی لەگەڵدا بێت یان هێما بەهۆی هەڵگرەوە لەو كارە خۆیدا كە شتێكە یان كۆمەڵێك لەتوخمەكانە .
 (بیتر بۆغاتیریف) گرنگی نەخشەی بڕوای سەرەتایی بۆ سانا كردنی شانۆیی دانا ، كرداری دالی بەگرنگ دانا بە ڕێژە بۆ هەمو توخموكانی نمایشت هەر شتێك لە شانۆدا هەبێت دەبێتە هێما .
 ئەم سانا كارییە بە ڕێژەی دیكۆر تیشكی خرایە سەر ..ناكرێت لێرەدا جیاوازی لە نێوان مێزێكدا نەكەین كە لە نمایشتی شانۆیدا بەكار ئەهێنرێت بەنمونەی ئەوەی خەڵكی بۆ نان خواردن بەكاری دەهێنن .. بابەتی شانۆی مادی دەگۆڕدرێت بە شتێكی تر بۆ یەكەیەكی سیمیایی لای (ڤلرترۆسكی) یەكەی دینامی بۆ كۆمەڵێكی تەواو لە هێماكان بایەخێكی تایبەتە بە سیمیا لە شانۆدا پەیوەندی بە ئەكتەر و سیفاتە مادیەكەیەوە هەیە .
 لەم ڕەوتەوە شانۆی مەلحەمیانەی (برێخت) ڕۆڵێكی گەورەی گێڕا بە ڕێڕەوی ئەدای ئەكتەر كە هەڵگری هێمای شانۆییەو خاوەنی ئیمتیازە لە لایەك كە پەیوەندیەكی ڕەمزی ڕونی هەیە و لە لایەكی ترەوە جەخت لە گرنگی ئامادەبونی مادی كۆمەڵایەتی ئەكاتەوە لە جەختكردنەوەی(برێخت) دا بۆ دراما تورجی هەوڵی لابردنی هێمای ڕاستەقینە دەدات كە ئەكتەر لە ئەدا غەمگینەكانیا پێی هەڵدەستێ.
  لای (بیتر هاندكیە) سەرنجی ئامادە بوان ڕادەكێشێت بۆ هەڵگری هێما و بە شانۆیی كردنی زیاتر لە مەدلول وە ئەوەی هاو ڕەوتی درامیەتی (هەتا بینەران هەست بە جیهانی شانوَ بكەن) لە هەمو ساتە وەختێكدا لێرە واقعی شانۆیی كار دەكات كورسی لە شانۆدا ئەوە كورسی شانۆیە.
 دەلالەتی لە خوَگرتن (التچمن ) گوَڕانی باڵای كرد ..روَڵی هەڵگری هێمای لە هەستان بەرامبەر كوَمەڵێك بابەتەوە گوَڕی بوَ ئەوەی هێمای شانۆیی واتای دوەم هەڵدەگرێت كە بە روَڵی خوَی دەیگێڕێتەوە بوَ بەهای كۆمەڵایەتی و ئایدۆلۆژی لەناو كۆمەڵدا گەیەنەران و بینەران پەیوەند دەبن پێوەی.
  (بۆغاتیریف) توانای هەڵگری هێمای لەسەر دال بۆ دوای دەلالەتی راستەقینە تێبینی كرد لە دەلالەتی ڕۆشنبیری زیادەوە.. كامەیە بەرگی شانۆیی؟ یان كامەیە دیكۆر كە نواندنی ماڵێك دەكات لە شانۆ دا؟ هەر یەكێكیان هێمایە بۆ هێمایەكی تر وە نابێتە هێما بۆ شتێكی مادی ..بەرگی جەنگ خستنەسەرە بۆ پۆلی بەرگری كە لەحەقیقەتدا دەلالەتە لە ئازایەتی یان پیاوەتی ..وە یان كەسێك لەماڵێكی بۆرجوازیدا دەلالەتی سامان و خۆبەزلزانین و چێژی خراپەیە .
 دەلالەتی لەخوَگرتن پاشكوَیەكی سیمیایی (گفیلی) هەیە لە رێیەوە هەڵگری هێمای پەیوەندی هێما زوَر دەبێت..یەك هێمای تەنیا بناغەی رێكخستنی- ناوەندیە بوَ پەیوەندی – هێما (هەڵگر- هێمای هێمای شانوَیی(تاج) مانای ناوەندی هەڵدەگرێت .
 دیكۆر و جەستەی ئەكتەر و بزوتنەوە و قسەكانی بەردەوام دیاری دەكرێنەوە لە ڕێی گۆڕانی تۆڕێك لە واتای سەرەتایی و ناوەندیەوە .. پێویستە پەیوەندی شانۆیی واتاكانی بەرز ببێتەوە لە ئەركە كرداریەكان..ئەم تایبەتمەندێتیەش  فرە دەلالیە كوَمەڵێكی بێ سنور لە واتای ناوەندی هەڵدەگرێت..(بەرگ دەربڕینە لە كوَمەڵێك تایبەتمەندی  كوَمەڵایەتی – ئابوری و دەرونی وە هەروەها رەوشتی)
  سانایی شانۆیی پشت دەبەستێت بە بەهای بەكۆت بونە كۆمەڵایەتیەكان بەو جۆرەی تێگەیشتن لە نومایشت تۆڕێكە لە واتا وەك دەق.
  بونیەوێتی براغ شانازی دەكرد بە توانای هەڵگرتنی هێمای شانۆیی و كەم كردنەوەی هۆكاری پەیوەندی سەرەتا لە شانۆی ئەغریقیەوە و كۆتایی بە شانۆی هەژار ی ( كروتوفسكی) كە بونیەیەكی سیمیایی دەوڵمەندی بەرهەم دەهێنا .
 هێمای هەمو بابەتیك بە خێراترین رێگە دەگوَڕدرێت وە زوَریان هەمە چەشنن ..مستوی شمشێرێك لەدیمەنێكدا دەكرێت لەدیمەنێكی تردا هەڵبگەڕێتەوە بە لەخاچدان ..وەك دیكوَر كە دەكرێت بەبێ راستكردنەوە لە دامەزراندنی بگوَڕدرێت بە دیوار یان شورای باخچە ..(مافستو فالیس) لە رێی پاڵتوَكەیەوە دەلالەت لە مل كەچكردنی دەكات بوَ (فاوست).
 لێرە هیچ هێمایەكی نواندنی جێگیری رەها نیە.. دیكۆری درامی پێویستە بە ئیمائە هێمای بۆ بكرێت وەك لە میمیائدا  (نومایشتی ئیمائە وەك نومایشتەكانی شاپلن) بەهۆی ئاماژەی بێژەیی یان هۆكاری دەنگی تر(دیمەنی دەنگی) كە( هونزل) باسی دەكات : بە درامای ئێزگەیی لێرەدا یاسای جێگر نیە كە نواندنی ئەكتەر دیاری بكات بوَ كەسێتی درامی .. دەبێتە بوكە شوشە یان ئامڕاز.
 (بروساك) لای وایە ئەكتەر رێژەیەكی گەورە تەرخان دەكات لە كاری روَژانەدا بوَ بەرهەمهێنانی هێما..دەرگایەكی وا دەكاتەوە كە ئاگاداری بینەران دەكاتەوە كە ئەم چاڵە بونی نیە یان بەتاڵە یان ئاو پڕی دەكاتەوە؟ یان ئەم دەرگایە بونی نیە یان دەرگایەكی دوانیە یان تاكە ..ئەمە دالەكانتە.
 (لاونس) هەوڵی پیادە كردنی بڕوای هاوجوت بون دەدات یان لێكچون لە نێوان نواندن و ئەكتەردا(شتی لێكچو) كە هەڵگرانی هێما شیاوی ئاڵوگوَڕن.
 نواندنی شانوَیی دەگەڕێتەوە بوَ ئاڵوگوَڕی توخمەكانی شانوَ..كرداری بە كوَد بون لە رێی رەوتەكانەوە یەكەی سیمیایی وەردەگرن.(كام دەرگا؟) لە رێی رەوتی زمانەوانیەوە یان ئیمائی دەلالەتی دەكرێت ..نەكو بەهوَی رەوتی بیناسازی یان وێنەیی.
 ئەوەی جێگەی بایەخە هێمای پێبكەین بەڕێژەی كۆدە – پاشكۆكانی گواستنەوەی ئاسۆی سیمیایی یەكێك لە بابەتەكانی دەرهێنانی (لاونس) جەدلیەتی نێوان مردو زیندوە یان لەنێوان خودی و بابەتی لە شانۆدا.. كاتێك كە بیر لەنواندنی درامی دەكەینەوە ئەویش خودی كاركەر كە ئەكتەر بەرجەستەی ئەكات وە ئەو بابەتانەی پێوەی پابەندە كە لەڕێیەوە هاوبەشی كردار دەكات .(ڤلترۆسكی) ئەمەی گۆڕی بە چەمكی شیكردنەوە زیاتر لەوەی كە چەمكی گەیاندنی خودی – بابەتی بێت كە لەڕێیەوە هەمو هەڵگرانی هێمای شانۆیی و ئەوانی تر لەڕەوتی نواندندا دەجوڵَێنەوە لێرەدا ئەكتەر كار دەكات بە كردار كە بەشێكە لە دیكۆر.
  ڤلترۆسكی هێما بە زۆر لە ئەزمونەكان دەكات كە ناونراون بە پێشڕەو لە شانۆی سەدەی بیستەم كە لەسەر بناغەی نۆژەن كردنەوە بۆ ئاستی كار كەر بۆ سانا كردن وە دابەزاندنی ئەكتەر لە بەرامبەر" هێزی كرداردا " . هێما بە وێنە دەكات لە رێكخستن و هەناردەكردنی هێشویی دا كە سەرنجی ئامادەبوان ڕادەكێشێت.
  بەكارهێنانی فێڵی زمان بە ڕێگەیەك سەرنج لەگەڵ خۆیدا ڕادەكێشێت. ئەكتەر كە ڕۆڵی سەرەكی دەبینێ لە رێكخستنی هێشویی سەرنجی بینەران ڕادەكێشێت.  
 كاركردنی ئەكتەر بەشێكە لە دیكۆر ..ڤلتروسكی دەڵێت: سەرنج بەكاتی جێگیر دەبێت یان بەدرێژایی ماوەی نمایشت لەسەر دیكۆری بەهێزو سەربەخۆ وەكو دیكۆری (بیسكاتۆر و كریغ ) یان كارتێكەریە ڕوناكیەكان وەك ئەزمونەكانی (ئاپیا) یان لەسەر دیاردەیەكی جیاواز لە ئەدای ئەكتەر وەك ئیمائە وەك ئەزمونەكانی( مایرهۆڵد) یان (كرۆتۆفسكی) .
 بیرى (ئكتوالزاتسیە) لە بیرى تایبەت بە شكڵانیەتى روسیەوە نزیكە تا ڕادەیەكى زۆر ئەویش (ئوسترانانیە) رەوتى باوێتى یان نامۆ بوونە ئەمیش فراوان بوونى سیماى دیاردەكانى نمایشتە یان سەربەخۆیى یە..ئەمیش بە دروستكردنى ماوە لە نێوان توخمەكان و پاشكۆ بە كۆت بووەكاندا ..بینەر وا هەستدەكات تێبینى هۆكارە سیمیایى یەكان دەكات وە سەرنج دەداتە هەڵگرى –هێما و پڕۆسیسەكانى ئەمەش یەكێك لە ئامانجەكانى شانۆى مەلحەمى برێخت بو.. 
 وەرگرتنى بیرو و بڕواى شكڵانیەتى روسى بوو.. برێخت دیارى كردنى بۆ كردار (ڕێگە بۆ ڕاكێشانى سەرنجى من) بو  یان      ڕاكێشانى سەرنجى كەسێكى تر بۆ شتێك.
 هەناردەكردنی شانۆیی چوارچێوەگرتن بە شێكى بچوك لە نمایش دەخوازێت ..لەلاى برێخت بە دابڕانى لە پاشماوەى دەقە.. ئەمەش هاوكێشە دەكاتەوە بە كردارى ئاگادار كردنەوە لە نێوان نواندن كە ڕووداوە وگەشە دەكات..(هێمای دەرخستن) وەكو بەدەستی دێنێت كاتێك كە ئەكتەر بە تەنیایی شوێن ئەو شتە دەكەوێت كە رو دەدات. یان بە زنجیرەیەك فێڵ كە دورخستنەوەى بزوتنەوە و كارتێكەرەكان بزوتنەوەیان خاو دەكاتەوە ..گۆڕینى تیشكى كتوپڕ پانتایى نواندنەكە غەمگین دەكات.. ڕیبشارد فۆرمن دەرهێنەرى ئەمریكى فێڵى چوارچێوەگرتنى بەكارهێنا لە شێوەى بینین و بیستندا كە بناغەیەكى ئوسلوبى جیاواز بێ بۆ بەرهەمەكەى .
  بیرى رێكخستن و هەناردەكردنی هێشویی دەگەڕێتەوە بۆ ئوسوڵى زمانەوانیەكان جگە لەوە بە خوازراوەیەكى جێگەیى دادەنرێت ..بەڵام فێڵ لە داڕنینى باوێتى بێژەى زمانەوانى بەكار دەهێنرێت بەو جۆرەى لە ڕەوتێكى ترەوە كار لە درامادا بكات ..ئەمەش ڕێگە بەوە دەدات كە هێماى زمانەوانى لە پێشەوەى نمایش جێگە دەگرێت..چوارچێوەگرتن بۆ زمان بەردەوام بەكار دەهێنرێت بەهۆى پشت زمانەوە شێوەكانى بەدواداچوونى تر كە پێگەن بۆ دایەلۆژى درامى بۆ ماوەیەكى درێژ بەڵام مەبەستى نامۆ بوون لە پاشكۆى واتاكەى و زیاد بوونی غەمگینى بە شێوەیەكى ڕیشەیى ئەو ناواتا كردارییە كە ئالفریدجارى بە زۆرى بەكارى دەهێنا وە هەندێك جار شكسپیر
 دواى ئەوەى بونیەوێتى براغ لە دواییدا كێشەى ساناكردنیان بە كەمى تەرخانكرد هەتا ڕۆڵان بارت بە شێوەیەكى توڕەیى هێماى بە كۆى شانۆ كرد كە ناو نراوە بە(فرەیى دەنگە ڕاگەیاندنە كرداریەكان ) بە چڕى لە هێماكان ..سروشتى هێماى شانۆیى ئەگەر لێكچوو یان ڕەمزى یان پێكهاتن بێت ..وە دەلالەتى نامەیى ئەگەر ڕاستى بىَ یان بە لەخۆگرتن هەمو ئەم بابەتە بنەڕەتە سیمیایانە لە شانۆدا هەن .
 لای كاوزان جەختى كردەوە كە هەموو شتێك لە نواندنى شانۆیدا هێمایە وە سەر لە نوىَ چەمكى گواستنەوە و دەرفەتى بە لە خۆگرتنى بونیەوى كردەوە هەوڵى دا پۆلینكارى بۆ هێماى شانۆیى و ڕەوتەكان و دیاردەكان دابمەزرێنێت ..وە هەوڵى دا پوَڵینی دیاردەكان بكات و جیاكردنەوە لە نێوان هێماى سروشتی و هێماى دەستكرد كە لە ئامادەبوون و ونبوندا لێكدەدرێنەوە.
 لای وایە نمایشت هێمای سروشتی دەگوَڕێت بوَ هێمای دەستكرد.
 ئیقونە و بەڵگە و رەمز  سێ پاشكوَ هێما ناسراوەكەی كە پیرس پێشنیازی كرد.
 ئیقونە نواندنی بابەتەكەی دەكات (لە بناغەدا بەهوَی هاوشێوەوە الشبە لە نێوان هەڵگری –هێما و مەدلولەكەی..هێمایەكە دەگەڕێتەوە بوَ بابەت كە دەلالەتی لە سەر دەكات.
 نمونەی هێما ئیقونیەكان كە پیرس بیریان دێنێتەوە وەكو  نەخشەی وێنەیی كە تا رادەیەكی زوَر ئەو هەستە ون دەكرێت كە هەمان شت نەبێت. وە وێنەی فوَتوَغرافی لە نێوان سێ جوَری جیاواز لە ئیقونەدا جیا دەكرێتەوە..وێنە و نەخشە و خوازراوە.
 ئاگادار..ئەو هێمایەیە كە دەگەڕێتەوە بوَ بابەتەكە كە لە راستیدا بە هوَی كاریگەر بونیەوە پێی هێمای بوَ دەكات..لەتردانی روَیشتنی دەریاوان دەلالەتی پیشەكەی دەكات..لێدان لە دەرگایەك هێمایە بە بونی كەسێك لە دەرەوە ..وە ئامڕازە ئاماژەییە بێژەییەكان وەكو راناوی( من )و (توَ ) و ناوەكانی ئاماژە وەك ئەمە و ئەو ساتەوەختی (جێگە و زەمان) وەك (لێرە) و (ئەوێ) و (ئێستا )…هتد.رێژەی هاوشێوەیی.
 رەمز..لێرە دەبێت پەیوەندی نێوان هەڵگری-ئاماژە و مەدلول پێكهاتنی فەرمی بێت..ئاماژەی زمانەوانیە..شانوَ مەیدانێكی تەواوە بوَ ئیقونە.. پانكوت بڕوای پێرسی پیادەكرد و ئیقونەی بە هێمای شانوَیی وەرگرت: ئیقونەی بنەڕەتی لە شانوَدا جەستەی ئەكتەر و دەنگەكەیەتی .
 جولیان بك و جودیت مالینا لە دوای شەستەكان ئەوەیان پیادە كرد كە هاوشێوەیی لە نێوان هێما وبابەتدا ئەركێكی رەهایە.
 پاتریس بافیس لای وابو :زمانی ئەكتەر وەك ئیقونە كار دەكات..بەشێكی زوَر لە دەوڵەمەند بونی نمایشتی شانوَیی دەگەڕێتەوە بوَ یاریكردن لە گوَڕانی رێژەی پیشەی سیمیاییدا.روبرت ویلسون لە نمایشتێكا لە شیراز شاخە راستەقینەكەی بە روَڵی دیكوَر دانا وبەشێكی بە جەستەی مروَیی و ئاژەڵی بوََ كوَمەڵێك دەوری جیاواز تەرخان كرد و بەشێكی تری بوَ خەڵك و دایناسوَر و كەشتی نوح …هتد.
 پیرس ئیقونەی بوَ سێ بەش جیاكردەوە ئەویش وێنەو نەخشە و خوازراوەیە.شانوَی پانتوَمایم یان سریالی دەتوانن شێوەی مێزێك بە نەخشە دیاری بكەن.وەكو شانوَی بەتاڵ دەگوَرێت بە گوَڕەپانی كوشتار یان بەندیخانە…هتد.
 لای پیرس دەربڕین ئەو فیكرەیە كە لە هێماوە هەناردە دەكرێت.بەو جوَرەی هەر شتێك رێگەی دامەزراندنی وێنە بدات لەلای بینەر.
 ئاگادار وەك ئیقونە نین..بوَ نمونە بەرگ دەلالەتە لە بەرگی نمونەیی درامی لە هەمان كاتدا  بەڵگەیە لەسەر پیشە و پایەی كوَمەڵایەتی.
 هەمو پاشكوَ هێمایی رەمزی و ئێقونی وئاگادارەكان دەبێت لە یەك كاتدا لە شانوَدا ئامادەبن ..هەمو ئیقونە و ئاگادارەكان لە شانوَدا گرنگیان هەیە لە سەر بناغەی پێكهاتن. لای جاكوَبسوَن ئاڵوگوَڕی خوازەیی(مجاز) قوتبێكی بنەڕەتی پێك دەهێنێت.پوَڵینی قوتبەكەی تر بە هوَی وێنەی رەوانبێژیەوە دەكات.بەنمونە كوَشكی سپی پێگەی سەروَكی وڵاتە یەگرتوەكان دەگرێتەوە.لای وایە هەمیشە واقیعی مەجازیە و رەمزی خوازراوەیە استعارە.
 هونزل ئاماژە دەكات بەخوازەی شانوَیی وەك نواندنی گوَڕەپانی كوشتار بەهوَی چادرێكەوە وەیان كەنیسە بەهوَی بورجەوە.
 شاردنەوە..كاری ساناكاری شانوَ باوەڕی بە دەرخستنی بابەت و روداوەكان هەیە..وە هەمو نمایشت لە بەردەم ئامادەبوندا  ئەمەش نمایشتی شانوَیی لە روَمان جیا دەكاتەوە كە هەڵدەستێت بە وەسفكردن.
 بەم شێوەیە ئیلام بە قوڵی بە ناوەروَكی كتێبەكەی توانی شانوَمان نیشان بدات وەك دروست بون و هەمو قوَناغە گەشە كردوەكانی و بەرەو پەیوەندی شانوَیی وكوَدە و رەتەكان و دەقی نمایشت و راگەیاندن لە شانوَ و نامەو گوتار و دەق و مەنتیقی درامی و بوارەكانی تر شی بكاتەوە و شانوَ وەك هونەرێك كە هەڵگری گوَڕانی هەنوكەییە نیشانمان بدات لە هەمو پەیوەندیەكانی بە  گەیەنەر و بینەران ..بەكورتی ئەم كتێبە ئەزمونی مێژوی گوَڕانی شانوَ و تیئوَرێزەكردنی گوَڕان و خاڵی كاركردن و وەرچەرخانیەتی لە هەمو سەردەمەكاندا تا ئێستا و ئەوەندە پڕ بایەخە هیچ نوسینێك نیە بتوانێت حەقی بەهای ئەم كتێبە بدات و بەشەكانی تر كە زنجیرەی پێكەوە بەستراون بە خوێندنەوە حەقیان نادرێتی لەبەر ئەوەی تەواو گران و پێكەوە لچكاون وەكو تەونی جاڵجاڵوَكە لە شیكاری زانستی سیمیا و شیكردنەوەی هەمو پانتاییەكانی نمایشت ..پڕە لە هێڵكاری و نەخشە و موفردە و فەرهەنگی شانوَیی كە پێویستە وەك خوَیان وەربگێڕدرێن كە ئەمە پروَژەیەكی گەورە و گرنگیە بوَ شانوَی كوردی ئەگەر و ەرگێڕێكی باش بەهاوكاری چەند كەسێك بیكات.

 

سيمياء المسرح والدراما :كير ئيلام :ت وتعليق رئيف كرم:المركز الثقافي العربي الطبعة الاولي 1992

 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.