سعودیەو وەهابیەت و فاشیەتی ئاینی

 گۆڤاری (میدل ایست مونتیر) لێكۆڵینەوەیەكی (كورتین وینزەر) ی باڵێوزی پێشوی ئەمریكا لە كۆستاریكا و نێردراوی تایبەتی سەرۆك (رۆناڵد رێگان) بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەناونیشانی (سعودیەو وەهابیەت و فاشیەتی ئاینی سونی) بڵاوكردۆتەوە كە تیادا نوسەر باس لەوەدەكات سەرەڕای ئەو سەركەوتنانەی كە ئەمریكا بەسەر ژێرخانی رێكخراوی قاعیدەدا بەدەستی هێناوە بەڵام تاوەكو ئێستا ئەو رێكخراوە لەرووی ئایدۆلۆژیاوە لەسەر ئاستی جیهان چالاكە و هەوڵەكانی ئەمریكاش بێ سود ماوەتەوە چونكە لەلایەن سعودیەوە پشتگیری ئایدۆلۆژی و دارایی دەكرێت.
 مێژووی وەهابیەت:
 (وینزەر) باس لەمێژووی دروستبونی بزوتنەوەی وەهابیەت و رۆڵی شێخ محمد عبدالوهاب دەكات لە تێكەڵاوكردنی عەقیدەو دەوڵەت لەچوارچێوەی خەلافەتێكی ئیسلامیدا، ئاماژەش بە ساڵی 1744 دەكات كە سەرەتای هاوپەیمانێتیە مێژوییەتیەكەی نێوان شێخ محمد  عبدالوهاب و ئال سعودە و ئەمەی دواییان لەبەرامبەر پشتگیری كردنی لایەنگرانی شێخدا دەسەڵاتی خۆی بسەپێنێت.
  لەژێر دروشمی (پاككردنەوەی زەوی لە بێ باوەڕان) جەنگاوەرانی وەهابیەت لەساڵی 1801 عیراقیان داگیركرد و لەشاری كەربەلای پیرۆزی شیعەكان 4هەزاركەسیان كوشت و شارەكەیان تاڵانكرد.
 هەروەها دوای زاڵبونی ئال سعود لە مەكە و مەدینە لەبیستەكانی سەدەی پێشودا كەوتنە تێكدانی مەزارگەكان وەك مەزارگەی (جنات البقیع) كەلەساڵی 1925 تێكدراو لاشەی 4 ئیمامی شیعەی تێدابوو.
 لەدوای دروستبونی دەوڵەتی سعودیەش لەساڵی 1932 پیاوە ئاینیەكانی وەهابیەت دەستێكی باڵایان هەبوو لە بەڕێوەبردنی كاروباری ئاینی و فێركردندا.
 وەهابیەت تاوەكو شەستەكانی سەدەی رابوردو لە نیمچە دورگەی عەرەبیدا مابویەوە تا ئەو كاتەی كە ژمارەیەك لە ئیخوان موسلیمەكانی شوێن كەوتوانی سەید قوتب لەترسی زوڵم وزۆری رژێمەكەی جەمال عەبدولناسر رویانكردە ئەو نیمچە دورگەیە و هاوپەیمانیەتیەكی سەلەفی-وەهابی یان دامەزراند كە (جیهاد)ی كردبویە دروشم لەدژی حكومەتە عەلمانیە(كافرەكان).
 وینزەر دەڵێت " ئەو تێكەڵاوییەی نێوان وەهابیەتە موحافیزكارەكە لەرووی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیرییەوە لەگەڵ قوتبەیتی (سەید قوتب) سیاسی رادیكاڵی ئیسلامیەكی سیاسی وەهابی لێكەوتەوە كە دواتر رێكخراوی قاعیدەی لێ دروستبوو".
 وینزەر ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات كە وەهابیەت لەرووی جەختكردنەوە لەسەر جێبەجێكردنی شەریعەت و نكۆڵیكردن لە ئازادییەكانی تاك و مافی ئافرەت و تەكفیكردن و كەمكردنەوەی رۆڵی ژیانی مرۆڤ و هاندانی توندوتیژی لەدژی (كافرەكان) لەهەموو بزوتنەوەی ئیسلامیە رادیكاڵیەكانی دیكە جیاوازە.
 شمولیەتی ئاینی
 وینزەر چەمكی (شمولیەتی ئاینی سونی) بەكاردەهێنێت كە ئەم چەمكەش پێشتر لەلایەن بەرێوەبەری پێشوتری دەزگای ناوەندی هەواڵگری ئەمریكی (جەیمس ولسی) بەكارهاتوە بەتایبەت بۆ وەسفكردنی هەوڵی دەست بەسەراگرتنی تەواوی وردەكارییەكانی ژیانی موسڵمانان لەلایەك و باڵادەستی زیاتر لەسەر ئاستی جیهان لەلایەكی دیكەوە لەلایەن بزوتنەوە رادیكاڵیەكانەوە، هەروەها دژایەتیكردنی هەر بەشداریكردنێكی سیاسیانەش لەچوارچێوەی پرۆسە دیموكراتیە دانپیانراوەكاندا.
 وینزەر ئەو هەڵوێستەی (ئەیمەن زەواهیری كەسی دوهەمی ناو قاعیدە) بەبەڵگە دەهێنێتەوە كە دژی بەشداریكردنی حەماس و ئیخوان موسلیمینەكان بوو لەهەڵبژاردنەكاندا.
 لەدوای رووداوەكانی حەرەمی پیرۆز لەساڵی 1979 بنەماڵەی ئال سعود و دەزگای ئاینی ئەو وڵاتە بیریان لەوەكردەوە لەوەكردەوە كە سەرنجی توندڕەوەكان لەكاروبارەكانی ناو سعودیە دوربخەنەوە هەربۆیە داگیركردنی ئەفغانستانیان بەهەل زانی و بەهەزاران گەنجی سعودی و عەرەبیان چەكداركردو رەوانەی ئەو وڵاتەیانكردن بۆ هاوكاریكردنی موجاهیدە ئەفغانیەكان لەشەڕكردنی لەدژی سۆڤیەت، هەروەها لەگەڵ هەواڵگری پاكستانی و ئەمریكیدا هاوكاریانكرد و سەدەها خوێندنگای ئاینی وەهابیان لە چادرگەی ئاوارە ئەفغانیەكاندا دروستكرد كە لەهەمان ئەو خوێندگایانە بون كە دواتر تاڵیبان لە ئەفغانستاندا لەدوای ساڵی 1996ەوە دروستیكردن. لەدوای تێكشكانی سۆڤیەتیش عەرەبە ئەفغانەكان بەسەر وڵاتەكانیاندا دابەشبون و چەندین شانەی رێكخراوی قاعیدەیان دروستكرد.
 رێككەوتنی نێوان (توركی فەیسەڵ) و (بن لادن):
 وینزەر دەڵێت" قاعیدە یەكەمجار سودانی كرد بەبنكەی سەرەكی، بەڵام لەدوای سەركەوتنی تاڵیبان لەساڵی 1996 بارەگایان گواستەوە بۆ كابوڵ بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی وەهابی نەموزەجی"
 دواتر دەڵێت" لەژێر فشاری ئەمریكادا بنەماڵەی پادشایەتی لەسعودیە رەگەزنامەی سعودییان لە بن لادن سەندەوە، بەڵام یارمەتیە مادییەكانیان بۆ ئەو رێكخراوانە بەردەوامبو كە پشتگیری مادی قاعیدەیان دەكرد".
 هەروەها دەڵێت " بڕوا وەهایە كە لەناوەڕاستی نەوەدەكاندا بن لادن رێكەتننامەیەكی لەگەڵ شازادە (توركی فەیسەڵی) بەرێوەبەری پێشوی هەواڵگری سعودیەدا مۆركردبێت بەوەی كە قاعیدە هێرش ناكاتە سەر سعودیەو لێپرسراوەكانی لەبەرامبەر راوەدونەنانی بن لادن لەلایەن سعودیە و نەبڕینی سەرچاوەی هاوكارییە مادییەكان".
 راستی ئەمەش لەوەدا دەردەكەوێت كە سعودیە هەتاوەكو دوای روداوەكانی 11ی ئەیلول هیچ هێرشێكی نەكرایە سە، بەڵام لەدوای ئەوەی كە فشارەكانی ئەمریكا بۆسەر سعودیە لەلایەن ئەمریكاوە زیاتر بوو ئەو وڵاتە كەوتە راوەدونانی لایەنگرانی قاعیدە ولەدوای مانگی 5ی 2003ەوە چەند روبەڕوبونەوەیەك لەنێوان پۆلیس و چەكدارە ئیسلامیەكاندا رویدا.
 سەرەڕای هەموو ئەمانە وینزەر بڕوای وەهایە قاعیدە هێشتا پابەندە بەرێكەوتننامەكەی خۆیەوە بەڵگەشی بۆ ئەمە ئەوەیە كە سەدەها كەس لەبنەماڵەی پادشایەتی سعودیە زۆر بە ئازادانە و بێ هیچ ترسێكی تیرۆركردن ژیانی خۆیان دەبەنە سەر وپاڵاوگەكانی نەوتیش جگە لەیەكجار ئەویش زۆر بەسوكی روبەڕوی پەلاماردان نەبوەتەوە، لەبەرامبەر هەموو ئەمانەشدا سعودیە پشتگیری بڵاوبونەوەی وەهابیەت و خوێندنگاكانی دەكات كە دواتر خۆبەخشەكانی قاعیدە بەرهەمدەهێنێت.
 مەنەهەجی خوێندنی سعودییەكان:
 ویزنەر ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كە یەك لەسەر سێی مەنهەجی خوێندنگا ئاینییەكانی سعودیە تایبەتن بە فەرمان و بنەماكانی وەهابیەتەوە، بەجۆرێك كە كتێبێكی پۆلی نۆیەم ئەم رستەیەی تیادایە" رۆژی قیامەت نایەت تا ئەوكاتەی كە موسڵمانەكان هەموو جولەكەكان دەكوژن".
 لەیەكێك لە كتێبەكانی دیكەدا هاتوە" پێویستە لەسەر موسڵمانەكان كە كافرەكان بە دوژمنی خۆیان بزانن".
 سەرەراِی ئەوەی كە دەسەڵاتدرانی سعودییە تەئكید لەوەدەكەنەوە كە ئەو دەستەواژانانەیان سڕیوەتەوە بەڵام بەپێی راپۆرتێكی (freedom house) لەساڵی رابوردوداو ئاماژە بۆ ئەوەدەكات كە هێشتا كتێبەكانی خوێندن دەستەواژەی وەهای تێدایە كە هانی رق ودوژمنكاری دەدات لەدژی مەسیحی و جولەكە و هندۆسی وشیعە و تەنانەت ئەو سونانەش كە پەیڕەوكەرانی وەهابیەت نین.
 لە مانگی ئەپرێلی  ساڵی 2006 بن لادن لە كاسێتێكی دەنگیدا ئیدانەی دەستخستنە ناو مەنهەجەكانی خوێندنەوەكرد لەلایەن رۆژئاواوە.
 وینزەر نمونەیەك دەهێنێتەوە بۆ سەلماندنی بەردەوامی بڵاوكردنەوەی بیری رق و دوژمنایەتی ئەویش فەتوایەكی (عبدالرحمن بەراك)( كە زانایەكی ئاینی سعودی و نزیكی بنەماڵەی ئال سعودە) كە تیادا شیعەكان بە كۆمەڵەیەكی شەیتانی لە مەسیحی و جولەكەكان مەترسیدارتر وەسفدەكات.
 لە ساڵی 2004یش 26 زانای ئاینی سعودی كە زۆربەیان مامۆستای زانكۆكانی سعودیەن فەتوایەكیان دەركرد كە داوای جیهاد دەكەن لەدژی هێزەكانی ئەمریكا لەعیراقدا.
 فەتواكانی جیهاد:
 زۆرێك لە زانایانی سعودیە بەردەوامبون لە دەركردنی فەتوای جیهاد كردن لەدژی هێزەكانی ئەمریكا لەعیراق.
 وینزەر نمونەی ئەو فەتوایە دەهێنێتەوە كە سایتی ئەلیكترۆنی پەیمانگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ راگەیاندن لە 4ی مایۆی 2006دا بڵاویكردەوە كە (ناسر سلیمان عومەر)ی پیاوی ئاینی سعودی بانگەواز بۆ جیهاد كردن دەكات لە عیراق و ئەفغانستان و فەلەستین و فلیپین.
 وینزەر لە زاری ئەلیكسی ئەلكسیف لەبەردەم لیژنەی دادی ئەنجومەنی پیرانی لە ساڵی 2003دا دەگێڕێـتەوە كە"سعودیە لە ماوەی دوو دەیەی پێشودا 87 بلیۆن دۆلاری بۆ بڵاوكردنەوەی وەهابیەت سەرفكردووە".
 هەروەها دێت بەراوردیشی  دەكات بە یەكێتی سۆڤیەتی پێشو كە لەنێوان ساڵەكانی 1921 تا 1991 تەنها 7 بلیۆن دۆلاری سەرفكردووە بۆ بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆژیای خۆی.
 وەهابیەت لە ئەمریكا
 وینزەر باس لە چالاكیەكانی وەهابیەت دەكا لەئەمریكادا ئەویش لەرێگای ئەو مزگەوت و خوێندگایانەی كە سعودیە پاڵپشتی داراییان دەكات.بۆ نمونە لە یەكێك لەو كتێبانەی كە مۆری سەفارەتی سعودییەی پێوەیەو دابەشكراوە بەسەر خوێندنگای مەلیك فەهد لە لۆس ئەنجلۆس رێنمایی موسڵمانەكان دەكات لە ئەمریكادا كە "تێكەڵاوی كافرەكان نەبن و پشتیان پێ نەبەستن و رقیان لێیان بێتەوە" و "هەرچی كەسێكیش پشتگیری كافرەكان بكات لەدژی موسڵمانەكان جا ئەو پشتگیرییە بەهەر شێوەیەك بێت ئەوا كافرە" و" نابێت سڵاو لەجولەكە یاخود نەێرانی بكەن و پیرۆزبایی جەژنەكانیان لێ نەكەن وباوەڕییان پێ نەكەن مەگەر بەمەبەستی هێنانیان بێت بۆ ناو ئیسلام"
 لێكۆڵینەوەكە ئاماژە بۆ رۆڵی ئەو رێكخراوانە دەكات كە سعودیە پاڵپشتی داراییان دەكات وەك ئەنجومەنی ئیسلامی ئەمریكی و زانكۆی زانستە ئیسلامیەكان كە بانگەوازكار دەنێرنە ناو زیندانەكانی ئەمریكاوە تاوەكو چاویان بە زیندانییە موسڵمانەكان بكەوێت.
 لێكۆڵینەوەكە بە رەخنەگرتنێكی بەرفراوان لەسەرۆك بۆش كۆتایی دێت بەوەی كە "فشاری زیاتری نەخستۆتە سەر سعودیە تاوەكو وەهابیەت بڵاونەكەنەوە".
 هۆكاری ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە سعودیە نەوتی هەیە و فشاری خستنەسەری زیاتری ئەو وڵاتە دەبێـتە هۆی ئەوەی كە نائارامی زیاتر بەخۆیەوە ببینێت و بەروخانی بنەماڵەی پادشایەتیش ئێران بەهێزتردەبێت .
 Hemnm1979@yahoo.com
 سەرچاوە/
 Annaqed.com