نووسینه‌وه‌ی سێبه‌ره‌كان
نووسینه‌وه‌ی سێبه‌ره‌كان
چه‌ند سه‌رنجێك له‌مه‌ڕ شیعر لای "هێمن حه‌مه جه‌زا"
ئارام سدیق
ئه‌گه‌ر به وردی سه‌یری شیعری ئه‌و نه‌وه نوێیه بكه‌ین، ده‌بینین به‌شێكی زۆریان له‌ژێر چه‌تری ده‌نگه‌كانی پێش خۆیاندان، یان پێشینه‌یان ده‌چێته‌وه سه‌ر چه‌ند ده‌نگێگی تری شاعیرانی فارس و عه‌ره‌ب‌و به‌تایبه‌تیش فارس. پێموایه دیارنه‌بوونی سیمای شیعری ئه‌و نه‌وه نوێیه دوو هۆكاری هه‌یه. كه یه‌كه‌میان بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه "به‌شێك" له‌و نه‌وه‌یه وشیار نییه به‌وه‌ی شیعر له پێناو چیدا‌و بۆچی ده‌نوسێت‌و به‌شێكیان شیعر له پێناو شاعیربووندا ده‌نوسن، نه‌ك له‌پێناو شیعر خۆیدا. خاڵی دووه‌میش ئه‌وه‌یه كه توانای خولقاندنی فه‌زای نوێ‌و داهێنانی نوێی نییه، كه ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه هه‌م خوێندنه‌وه خه‌می سه‌ره‌كی نییه‌‌و هه‌م خه‌می زۆر نوسینیان هه‌یه.
بێگومان ئه‌و هه‌موو ده‌قه‌ی به‌ناوی شیعره‌وه بڵاوده‌بنه‌وه شیعرنین‌و به‌شێكی زۆریان زیاتر له‌وه‌ی شیعربن "ده‌رده‌دڵن"، كه ئه‌مه‌ش ناكرێت وه‌ك تێكستی داهێنه‌رانه چاوی لێبكرێت، به‌ڵكو ته‌نها به‌تاڵكردنه‌وه‌ی ئه‌و شته په‌نگخواردوانه‌یه كه له‌هه‌ناوی نووسه‌ری ئه‌و جۆره تێكستانه‌دا بوه. بۆیه ئه‌و تێكسته‌ی له خه‌می تاكێكه‌وه نه‌په‌ڕێته‌وه بۆ خه‌مێكی كۆیی ناتوانێت ببێته تێكستێكی داهێنه‌رانه.
ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستی سه‌ره‌كی ئه‌م نوسینه‌یه قسه‌كردنێكی خێرایه له‌سه‌ر دیوانه شیعرێكی "هێمن حه‌مه جه‌زا" كه دوو قه‌سیده‌ی له‌خۆگرتووه به‌ناوه‌كانی "وه‌ره تا، دڵت له بخچه‌كه‌دا بڕوێنم و ماڵی من سه‌رزه‌مین نییه..لێگه‌ڕێ ده‌مه‌وێ بفڕم" ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه ئه‌زموونێكی تایبه‌تی ئه‌م شاعیره‌یه‌و ئێمه پاش خوێندنه‌وه‌ی چێژێكی تایبه‌تمان لێوه‌رگرت. له‌م نووسینه‌دا ده‌مانه‌وێت زیاتر له‌سه‌ر شیعر لای هێمن قسه‌بكه‌ین‌و ئه‌م دووچامه‌یه‌ش وه‌ك نموونه‌ی زیندوو بۆ قسه‌كانمان بهێنینه‌وه.
ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگاداری دنیای شیعری "هێمن حه‌مه جه‌زا" بم، ئه‌و له‌و شاعیرانه‌یه كه هه‌وڵی جیاكردنه‌وه‌ی ده‌نگی شیعری خۆی ده‌دات‌و نایه‌وێت له نێو ئه‌و فه‌زا پڕ له جه‌نجاڵییه‌ی تێكستدا ببێته ده‌نگێكی دووباره، به‌ڵكو ئه‌و له‌و بێده‌نگییه‌یه‌وه ده‌یه‌وێت شیعر له‌پێناو شیعرخۆیدا بنوسێت نه‌ك له‌پێناو ئه‌وه‌ی پێی بوترێت شاعیر، یان وه‌ك شاعیر ئاماژه‌ی بۆ بكرێت. ئه‌مه‌ش ته‌واو له‌م دوو قه‌سیده‌یه‌یدا هه‌ستی پێده‌كرێت، كه ده‌یه‌وێت له‌وپه‌ڕی هێمنی نێو تكێسته‌كانه‌وه دنیایه‌ك ئازارو قیژه‌و خه‌می تاكانی مرۆڤ بخاته‌ڕوو، خه‌مێك كه هه‌ناوی به‌شێكی زۆر له‌تاكه وشیاره‌كانی ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ته‌نیوه. ئه‌و خه‌مانه‌ی هێمن له‌م دوو قه‌سیده‌یه‌دا باسی ده‌كات، خه‌می گه‌نجێكی بێ روئیا نییه، به‌ڵكو خه‌می موسافیرێكی بێئارامه‌‌و ده‌یه‌وێت له‌بوونی خۆیه‌وه به‌دوای چاره‌ی ئازاره‌كانی ژیانیدا بگه‌ڕێت.
له‌م دو قه‌سیده‌یه‌دا هێمن به‌دوای شوناسێكدا ده‌گه‌ڕێت بۆخود ئه‌ویش له‌ڕێی دواندنی سێبه‌ره‌وه. له هه‌ردوو قه‌سیده‌كه‌دا چه‌مكی "سێبه‌ر" وه‌ك موفره‌ده‌یه‌ك ئاماده‌یی هه‌یه‌و تاڕاده‌یه‌ك ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه له ئیشكردن له موفره‌ده‌كه‌دا له‌یه‌كه‌وه نزیك ده‌بنه‌وه‌و زیاتر وه‌ك یه‌ك قه‌سیده‌ش خۆده‌نوێنن، به‌ڵام بێگومان به‌جیاوازی ئه‌و فه‌زایانه‌ی كه هه‌ریه‌كه‌یان ده‌یه‌وێت په‌یامێك بگه‌یه‌نێت. واته زیاده‌ڕه‌وی نییه بڵێین كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه له‌م كتێبه‌دا زیاتر بۆ ئه‌و لێكنزیكییه‌یه له فه‌زای گێڕانه‌وه‌و چۆنێتی ئیشپێكردنی موفره‌داته‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه. قه‌سیده‌ی یه‌كه‌م (50) لاپه‌ره‌ی كتێبه‌كه‌و قه‌سیده‌ی دووه‌م (120) لاپه‌ڕه‌ی كتێبه‌كه‌ی داگیركردووه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌م درێژییه‌ی قه‌سیده‌كه‌شدا خوێنه‌ر هه‌ست به ته‌نگه نه‌فه‌سی‌‌و ته‌سه‌نوع ناكات، یان زۆر به‌ده‌گمه‌ن هه‌ست به رسته‌ی نه‌شاز‌و زیاده ده‌كه‌ی. واته ئه‌وه‌ی له‌م دوو چامه‌یه‌دا خراوه‌ته‌ڕوو ده‌توانین وه‌ك ئه‌زموونێكی خۆڕسكانه‌ی شیعری نه‌وه‌ی نوێی كوردی سه‌یری بكه‌ین، نه‌ك وه‌ك ئه‌زموونێك كه شاعیره‌كه‌ی دوور له خۆڕسكی خولقاندبێتی. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر له‌م دێژنووسیه‌ی بێزارناكات دابه‌شكردنی قه‌سیده‌ی " ماڵی من سه‌رزه‌مین نییه..لێگه‌ڕێ ده‌مه‌وێ بفڕم" به‌سه‌ر چه‌ند ناونیشانێكی لاوه‌كی تردا، كه ئه‌مه‌ش واده‌كات خوێنه‌ر هه‌ست به تازه‌بوونه‌وه‌ی گێڕانه‌وه‌و سه‌رله‌نوێ ده‌ستپێكردنی حیكایه‌تێكی شیعری نوێ بكات.
ده‌كرێت له كورتترین پێناسه‌دا ئه‌م دوو قه‌سیده‌ییه‌ی هێمن به "نووسینه‌وه‌ی سێبه‌ره‌كان"، یاخود گه‌ڕان به‌دوای خۆدا پێناسه‌ی بكه‌ین، چونكه ئه‌و بووه‌ی له‌و قه‌سیده‌یه‌دا ده‌ژی به‌دوای خۆیدا ده‌گه‌ڕێت، گه‌ڕانێك كه به‌وپه‌ڕی ماندووبونیشه‌وه هه‌ر به‌رده‌وامه‌‌و ده‌یه‌وێت بگات به‌ئامانجێك، ده‌كرێت لێره‌دا سه‌رنجی ئه‌م دێڕه بده‌ین له‌به‌شی یه‌كه‌می قه‌سیده‌ی دووه‌م كه به‌ناوی "كوفره به‌ده‌كانی پێشبینیزان" خراوه‌ته‌ڕوو:
ئه‌ی پێشبینیزانی پیر
رۆژێ دێت،
تۆ ده‌مریت‌و
منیش ده‌گه‌مه‌وه به سێبه‌ره‌كه‌م..
هه‌روه‌ها پاشتر شاعیر ده‌نوسێت:
(منیش… ده‌گه‌مه‌وه به سێبه‌ره راسته‌قینه‌كه‌ی خۆم)
گه‌ڕان به‌دوای سێبه‌ره راسته‌قینه‌كاندا په‌یامی سه‌ره‌كی پاڵه‌وانی ئه‌م قه‌سیده‌یه‌ی هێمنه. بێگومان گه‌ڕان به‌دوای سێبه‌ریشدا ته‌نها وه‌ك موفره‌ده‌یه‌كی شیعری به‌كار نه‌براوه، به‌ڵكو له‌پاڵ ئه‌و هه‌موو چه‌مكه فیكری‌‌و فه‌لسه‌فیه‌ی تردا، شاعیر زه‌قكردنه‌وه‌و كاركردنی له‌سه‌ر "سێبه‌ر" دیدێكی فه‌لسه‌فی وه‌رگرتووه. كه پێشتر لای "به‌ختیار عه‌لی" بۆ چه‌مكه‌كانی (عه‌شق‌و نیشتیمان) كاری پێكراوه، واته ده‌كرێت به‌و هه‌موو جیاوازییه له دنیابینی هێمن وه‌ك شاعیرێكی نوێ، به‌ڵام ره‌گێكی ئه‌م قه‌سیدانه ده‌چێته‌وه سه‌ر ئه‌و به‌كاربردن‌و كاركردنانه‌ی به‌ختیار له‌سه‌ر هه‌ردوو چه‌مكی (عه‌شق‌و نیشتیمان). له پاش به‌ختیار عه‌لی هیچ شاعیرێك له‌م نه‌وه نوێیه نه‌یتوانیوه به‌و شێوه ورده‌كارییه كار له‌گه‌ڵ موفره‌ده‌و چه‌مكه فیكرییه‌كان بكات به‌و قوڵییه. هه‌روه‌ها زمانی شیعری ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه‌ش زۆر له زمانی شیعری به‌ختیاره‌وه نزیكه، كه ره‌نگه ئه‌مه لایه‌نێكی لاوازی ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه بێت. به‌ڵام نابێت ئه‌وه‌مان له‌به‌رچاو نه‌بێت كه ده‌كرێت ئه‌م دوو قه‌سیده‌یه هه‌ناسه‌یه‌كی درێژ‌و ئه‌زموونێكی تایبه‌تی شیعری نه‌وه‌ی نوێ چاولێبكه‌ین، كه پاش به‌ختیار به‌و شێوه‌یه كار نه‌كراوه.
باشلار پێیوایه هه‌ندێك خه‌ونی شیعری تێڕامانن له ژیان‌و ئه‌م خه‌ونه شیعریانه ئاسۆكانی بیركردنه‌وه‌مان فراوان ده‌كه‌ن، كه ئه‌مه‌ش به‌وه‌ی متمانه‌مان به گه‌ردوون زیاتر ده‌كه‌ن. ئه‌م ئه‌زموونه‌ی هێمنیش له‌و خه‌ونه شیعریانه‌یه كه باشلار باسی ده‌كات، چونكه تێرامانن له ژیان‌و له‌وێوه ئاسۆكانی بیركردنه‌وه‌مان فراوان ده‌كه‌ن، یان خوێنه‌ر ده‌خه‌نه نێو بیركردنه‌وه‌ی نوێ له بوون‌و هه‌موو بووه‌كانی ده‌وروبه‌ر.
*هێمن حه‌مه جه‌زا، ماڵی من سێبه‌ر‌و دڵی تۆش باخچه-شیعر، له‌بڵاوكراوه‌كانی به‌ڕێ,ه‌به‌رێتی چاپ‌و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی (2008).
