شهرمهزاریم لهدایالۆگی تاکسیهکهدا
شهرمهزاریم لهدایالۆگی تاکسیهکهدا
ڕۆژ ئهحمهد
ئێوارهیهکی درهنگ، دهم بهخهنده، پاش دایالۆگێکی هاوڕێیانه سهبارهت بهکۆچ لهگهڵ شوفێری تاکسیهکدا که بهرهو ماڵهوهی دهبردمهوه. بێدهنگیم ههڵبژارد و بۆ ساتیک دهمڕوانیه گڵۆپی شهقامهکان و خهڵکانی پیادهرهو و قهرهباڵخی باڕهکان و قاقای پێکهنینی کیژه ناسکه پرچ زهرده و چاو مهستهکان. له خهیاڵ و تێڕامانێکی قوڵی ساتێکدا بووم تێکهڵاو به تیشکی سووری پشکۆی سهر سیگاری نێوهند پهنجهکان ، که باکان دهیگهشاندنهوه و ئاوێته ببوونه نێو دڵۆپی بارانی نمه نمه باریوی سهر شوشهی دهرگای تاکسیهکه . له وهدا بووم مهستبم به بۆنی بۆیاخی تازهی سهر نینۆکی ڤینۆسهکان که له تێڕامانیانهوه راستهوخۆ درکت پێدهکردن، له ناکاو شوفیرهکه به دهنگێکی تا رادهیهک بهرز لهگهڵ سهرنجی هاژوتنی ئوتۆمبیلهکهی بهم پرسیاره رایچلهکاندم :
" ئێوه به گشتی بۆچی کۆچتان کرد بۆ ئیره؟"دیاردهی کۆچکردنی مرۆڤ له ناوچهیهکهوه بۆ ناوچهیهکی تر دیاردهیهکی میژژوویه و رهگهکانی دهگهرێنهوه بۆ هۆکارگهلێکی بنچینهی نێو کۆمهڵگای مرۆڤ خۆی. ئهم هۆکارانهش به درێژای مێژوو لهگهڵ جۆرا و جۆری پرۆسهی مێژوویی، جیاوازی جۆر به جۆریان بهخۆوه بینیوه و لهگهڵ ههر پرۆسهیهکی نوێگهریش له میژوودا ، پرۆسهی کۆچکردنیش چهندین هۆکار و پاڵنهری نوێی تێکهڵ بووه. دهبێ ئهوه لهبهرچاوبگرین که کۆچی بهلێشاوی گروپێک میللهتێک،کۆمهڵهیهک به ههر میتۆدێک بێت له کۆتادا فۆرمێکی چهوساندنهوه یهکێکه له پاڵنهرهکانی و چهوساندنهوهی نوێش له پاشدا به فۆرمێکی باڵا تر پێگهی خۆی تیادا دهکاتهوه.
کۆچ کردن چهند شێوازێک لهخۆ دهگرێتت: کۆچکردنی زۆرهملێی، وهک ئهوهی که ئهمریکایی و بهریتانیهکان بهنده ئهفریکاییهکان به زۆر بهرهو وڵاتانی خۆیان ڕاپێچ کرد و دهیانکردنه کۆیلهی خۆیان . ئهم شێوازی کۆچکردنه له دوای نهمانی بهندایهتی، له پرۆگرامی میرییه فاشیست و راستڕهوه رهگهزپهرستهکان بهرامبهر نهتهوه کهمایهتیهکان له سهدهی بیستهم دووباره به بهرنامهداڕێژی سهری ههڵدایهوه . پاشان کۆچکردنی سهربازیی وهک کۆچی سهربازان بۆ ئهو ناوچهنهی داگیری دهکهن یان کردویانه، ههروهها کۆچکردنی پیشاسازی و ئابووری که ئهمرۆ له دنیا له سوڕی پرۆسهی گڵؤبهڵایزهیشندا له نێو کۆمهڵگا جیا جیاکاندا بهرجهسته دهکرێن و دهرهنجام بووهته بهرههمهێنهری کرێکارانی پهنابهر که له ڕێگای یاساییهوه وڵاتهکانیان جێدههێڵن و ڕێگای دهربهدهری دهگرنه بهر تهنها له پێناوی دۆزینهوهی کاردا.
کۆچکردن له نیوهند کۆمهڵگای کوردیشدا چهند شێوازیکی له خۆ گرتووه، بهڵام ئهوهی که من دهمهوێت تیشکی بخهمه سهر کۆچی کوردان بوو له کۆتایی سهدهی بیستهم بهرهو وڵاتانی جیهانی یهکهم.
کۆچکهران به گشتی لهو ناوچهیهی کۆچیان بۆ کردوه رووبهروی پرسیارگهلێک دهبنهوه له تهک ئهو میللهتانهی روویان تێکردون، پرسیارگهلیک که ههمیشه له دایالۆگه سادهکاندا رووبهرویان دهبینهوه، له راستیدا له سهر ئاستی هاوڵاتیان تهنها ئامانجی ئهم پرسیارانه تیگهیشتن و نزیک بونهوهیه له خودی ئێمه و سهر ئهنجام ئهم پرسیارانه رێگهخۆشکهرن بۆ تێکهڵبوون، که ئهرکێکی ههموو تاکێکی نێو کۆمهڵگای مهدهنییه و پڕ پۆزهتیڤه.
پرسیارهکان تێکڕا رۆتینین، وهک: ناوت چییه؟ ئهو ناوه کوێیه؟ مانای چیه؟ خهڵکی کویێت ؟ ئهوێندهرێ چؤنه؟ ئێرهت پێخۆشه؟ ئهگهر ئا بۆ ؟ ئهی بۆچی کۆچت کرد ؟؟؟!
بۆچی کۆچمان کرد پرسیارێکی زۆر سادهیه وهلێ وهڵامدانهوهی سانا نیه و تا رادهیهک ناخ کوشندهیه، بهڵام ههرگیز نهمدهزانی که کوشهندهتره لهو رادهیهی که رۆتینیانه من ههمیشه بیرم لیدهکردهوه!
بۆچی کۆچمان کرد پرسیاری شوفێرهکهش بوو له من. بێگومان له روبهڕوبونهوه له تهک ئهم پرسیاره ههموومان ههگبهیهک چهنهبازیمان پێیه دهربارهی ژیانمان له وڵاتهکهماندا که ههمووشیان راستن و به پلهیهکی باڵاش راستی بهرجهستکراون، به گشتی وهک بوونی دوو دهسهڵاتی سهرکوتگهر له بری یهکێک !، نهبوونی مافی تاک و نهبوونی سهرهتایترین له پێداویستیهکانی ژیان که خۆی له خۆیدا پێم وایه تێکڕای بوونی ژیان و پرۆسهی بهردهوامبوونی وهک مرۆڤێکی ئاسایی کۆمهڵگای ئهم چهرخه دهخاته ژێر پرسیارهوه؟ منیش بۆ ئهوهی چهنهبازی و درێژدادڕی نهکهم ههمیشه ئهم باسه دهگۆڕم، بهڵام بهڕێکهوت ئهم جاره که بووه چهندهههمین باره، ئهم کاسێتهم بۆ شوفێرهکه لێدا.
رێگهم دوور بوو، بۆیه کهوتمه شیکارکردن، له ووتنهوهی باسه ووتراوهکاندا بووم ، دیکتاتۆر و داگیرکهرانی کوردستان و هاوشێوه دیکتاتۆرهکانی جیهان و کێشه کولتوری و کۆمهڵایهتیهکان و سهختی باری ژیانی هاوڵاتیان و شوفێرهکه قسهکانی پێبڕیم و ووتی:
" ئێوه چۆن بوو مانهوهتان ههڵنهبژارد بۆ بهرگریکردن ؟ وهکو ههموو میللهتانی تری دونیا، وهک ئێمه کردمان وهک فهرهنساییهکان و وهک ئهوانی دیکه؟ چوزانم"ئهم پرسیاره چاوهرواننهکراوه وهک گورزێک له بیری دام و دهمم داچهقاند. پاساوێک نهما ، بیرێک نهما ، له پوچی و بهتاڵی ئارگومێنتهکهم خهریک بوو به ئاگا دههاتم . ئیدی لهگهڵ گوێرگرتن له تهوژمی پرسیار و شرۆڤهی ئهو دهربارهی وڵاتانی دنیا و خهباتیان بۆ هێنانهمهیدانی گۆرانکاری، کهوتمه پرسیارکردن لهخۆم:
" به ڕاست بۆچی نهماینهوه ؟ ئێمه زۆر سانا خۆمان دایه دهست قهدهره تاریکهکان، شوێن پێێ ئهسپه مهستهکان و ئهوانهی تریش که به مهستی دهستمایهی سبهینێ بهرهو نادیاریان ڕاپێچ دهکردین؟ بۆچی ؟ ئایا ئێمه بهشێک نین له تاوانهکان، گهر ئێمه نهباین ئهوان دهبوون؟
ئاشکرایه ئهوه که زۆرێک ههیه له نێو دایاسپۆرای کوردیدا که له راستیدا ههڵهاتنیان راستهوخۆ ههڵقوڵاوی کێشه رامیاری و کۆمهڵایهتی و کلتووری و ئاینیهکانه بهڵام ئهدی ئهو لیشاوهی تر که هات؟ که به سهدان هازارنمان دههاتین پێکهوه ، ئامنجمان بهرههمخۆری بهلێشاو نهبوو؟
پاشان شوفێرهکه هێمنانه ئاخوتنی دهکرد و ووتی :
" بامن روونتر بدوێم، ئهوهی له کن من جێگای سهرسوڕمانه ئهوهیه که ئێوه باس له ناعهدالهتیهک دهکهن که ژن و منداڵ و پیر و لاو و ههرشتێک لهو دهڤهره دهگرێتهوه بهڵام من ههر دهبینم که تهنها زۆرینهی لاوه کوڕهکاتانن دێن بۆ ئێره و خۆتان واتهنی دهرباز دهبن ، ئایا ئهمه کهمتهرخهمی ئێوه ناخاته ژێر پرسیارهوه بهرامبهر به ژیانی ژن و منداڵ و تێکڕای مرۆڤهکانی تر که جێماون ؟"بهڵێ ئا بهم چهشنه شۆفێرهکه بهرهو لووتکهی سهرکهوتن دهچوو منیش دهم داچهقا و سهرسامانه تامهشای دهکهم و گوێی لێ دهگرم و دهدۆڕێم و لهگهڵ خۆم ئاخاوتن دهکهم، دوای ساتێک وهستان پێم راگهیاند :
" پێدهچێت بڕوات بهوهنهبێت که مرۆڤ ئازاد بێت له ههر جیگایهک بژی ؟"
ئهم وتهیهم له ڕاستیدا وهک هاواری ژێر ئاو وابوو، وهک شهقی دۆڕاویک بوو له ههوادا.ئهو له وهڵامدا ووتی:
" به ههڵه له من تێمهگه، ئهمه کێشهکهیه ئێمه ههموو به ههڵه تێگهیشتووین! بهڵێ ههر چهنده من باوهڕی رامیاریم ڕاستی میانڕهوانهیه که پێدهچێت ههندیک جار راسیستانه بیربکاتهوه بهڵام باوهڕم پێیهتی چونکه من لهگهڵ مرۆڤی جیاوازدا سهرو کار دهکهم و که مرۆڤهکانیش جیاواز بن من لییانهوه زانیاری جیاواز و کرداری جیاواز و کلتووری جیاوازتر فێر دهبم ، ههستیشم پیکردووه بۆیه ههندێک جاریش بڕوام به کۆنسێرڤهتیزم نامینیت بهڵام من تهنها سهرم سورماوه و هیچی تر! بۆچی ئێوه هێنده کهمتهرخهم و بێئهمهک و خۆپهرستن و خۆشتانی لێ بێ ئاگا دهکهن."
ئیدی ئهو به خهندهوه له سهرکهوتنی ئارگومێنتهکهی دڵنیا بوو پاشان خواستی بوو پرسیارێکی دیکه بکات پرسیارێک که من دهمزانی کوشندهتره، له بیری خۆمدا دهپارامهوه، شهرمهزاریی سهراپامی داپۆشیبوو ، تاساو و دهستهپاچه لهوهی رووبهرو بیڵێم، له بیرمدا ووتم:
‘"تکایه ئهم پرسیارهیان مهکه کاکی شوفێر تکا دهکهم، تۆ راست دهکهیت ، سوێندت دهدهم بهو مرۆڤانهی که دهخۆن و دهخۆنهوه و له ئهلبومی دڕاوی کۆنه ساڵدا کاڵ دهبنهوه، تو خهندهی ئهوانهی که نیگای ماتیان، پێکهنینیان لهگهڵ ههنسک تێکهڵ دهبن وبۆمان لێک جودا نابێتهوه ، ئهو لاوانهی له مهستیدا به ئاگا دێن که عاشقی عهشقێکی مردوون و تا له مهرگ نزیک نهبنهوه نایانبینن، بنواڕه ئهزیزم من سویند بهو زیندوانه دهخۆم و خودای مردووم نیه …"
دهمگووت و دهمگوتهوه و به کوڵ دهگریام کهچی له خۆم زیاتر ئهو گوێی لینهبوو، تێگهیشتم حهقیقهت جاویدانه و تازه من دۆڕام. گوێێ له تهپهی دڵم بوو که خهریک بوو له جهستهم دههاته دهرهوه، نازانم له شهرمانا بوو یاخود ههستکردن به گوناههکانم بهڵام ئهو خۆی لێ بێئاگا کرد. سهد جاران لێی پاڕامهوه ، بهڵام ئهو وهک ئهوهی ئاڵای سهرکهوتنی خۆی بۆ ئهبهدی بچهقێنێ و بۆ دڵنیابوونی رههایی خۆی، پرسیاری کۆتای کرد:
" تۆ ئاگاداریت ههر ئێمهش هاتین ئهو دیکتاتۆرهی ئێوهمان رووخاند وانیه؟" .
عارهقهی ساردی ناوچهوانم و تهپهی دڵ و رهنگی شهرمهزاری و پوچی گۆرانیهکان و وته بهتاڵ وکاڵهکان و هیچی یاد و بۆنهکان لهگهڵ هیچیهکانی تر تیکڕا به یهکجار له یهک چرکهدا ئاوێته به یهک بوون. لهو ساتهدا ههستم کرد که ئهم جاره خوێنی دهمارهکانم شێتانه پهرۆشی پشوودانێکی ئهبهدین .زۆری نهبرد سهراپای گیانم ئهو راستیهی بهرجهسته کرد که چهنده سوکایهتی بوو بۆ ئێمه که ئهمان هاتن ، ئێمه چهند بێشهرمانه تهماشامان دهکردن؟، چهنده قۆناغێکی پڕ روورهشییان له مێژوودا بۆ جێهێشتین و ئێمهش چی مێژوویهکی دؤڕاومان دهنووسیهوه. نزیک به چل ساڵ لهوێندهرێ دهژیاین و ههموو رۆژێ لهگهڵ کازیوه خۆمان دهکرده پانکه و کورسی و وایهری کارهبای زیندانهکان، کابینهی گهمهی زۆرهملێی ماره بهعسیهکان لهتهک ئهشکهوتی ترساوی خاپووربووی کیژه پاکیزهکانمان .
بهڵی ئێمه بووین که چل ساڵ گهواهی برسێتی و کینه و رهگهزپهرستی و ئیعدام بووین و ههژده ساڵیشه گهواهی کوشتنی بهکر عهلیهکان و سۆرانی مامه حهمهکان و لوت بڕینی کهژاڵهکان و سووتانی نازهنینه گهوره به بچوککراوهکان و بهردهبارانکردنی عاشقهو باشقهکان و لیدانی منداڵه بنێشت فرۆشهکانین، ئا خۆمانین سهرسهخترین تهماشاکهری ئهو مرۆڤانه که ههر به زیندوێتی گۆڕی خۆیان ههڵدهکهند ههر ئێمه بووین .دواجاریش ئا بهم چهشنه، بێباکانه، وهک ترسنۆکترین رۆحلهبهری سهر ئهم زهمینه ههڵهاتین و بۆ ئهوانیترمان بهجێ هێشت که نهیانتوانی ههڵبێن. ههنووکهش ئهوان کهمتهرخهمتر له ئێمه بهدووی شوێنپێکانی ئێمه کهوتوون له داڵانه چؤڵهکاندا و گهواهی شکاندنی هێلکه سپێهکانیانن به پۆستاڵی ئهوان به پۆستاڵی خۆیان .
ئیدی له دوای وتهی شوفیرکه تیگهیشتم کهدۆڕاو ئێمهین و تاوانباری ئهبهدیش ههر ئیمه خۆمانین.
کۆچی ئێمه له سهر ئاستی گشتی کۆچبهران له ڕاستیدا هیچ له یاساکانی نهتهوه یهکگرتووهکانی له خۆ نهگرتبوو ، بهڵکو زیاتر چێژی ژیان و ژینی خۆرئاوایی پاڵنهری سهرکی بوون، به کورتی ژیانیکی خۆشتر لهوهی خۆمان که ئهمهش مافی ههموو تاکێکه ئازاد پێگهی ژیانی خۆی ههڵبژێرێ، بهڵام به ئهم کۆچه بهلێشاوهمان له کۆتایی سهدهی بیستهم له خۆشهویستی ئێمه بۆ کۆنسیومهریزم "بهرههمخۆریی" ، له هیچ خانهیهکی تردا من نایبینمهوه .