چاره‌ نووسی ناوچه‌ته‌عریب كراوه‌كانمان لة نيَوان ريفراندوَم و ئةنجامي هةلَبذاردني 2005

جوهةر ناميق سالم
 
پانتایی خاكی باشووری كوردستانمان له‌ (86) هه‌زار كیلۆَمه‌تری دووجا زیاتره‌. له‌و رۆژه‌ی ئه‌م (العراق) داتاشراوه‌ دامه‌زرا و به‌ زۆری زۆردار و بێ ویست وخواستی خه‌ڵكه‌كه‌ی ئه‌م به‌شه‌یانه‌ پێوه‌ لكاند ( باشووری كوردستان ) و، پرۆسه‌ی به‌عه‌ربكردنی ده‌ستی پێكرد. هه‌رچی بێت هۆ و هۆكار ئه‌مڕۆ (51.4%) ی خاكه‌ی ته‌عریبكراوه‌ ، له‌ هه‌موو هه‌وراز و نشێوه‌كانی بزافی رزگاری خوازی كورد ئه‌و دیارده‌یه‌یی نه‌سه‌لماندووه‌ ونه‌( تقنین) یشی كرد،هه‌رگیز گومانیشی نه‌خستبووه‌ سه‌ر كوردستانیه‌تی .
پاش ساڵی 2003 بۆ یه‌كه‌مجاره‌ له‌ مێژووی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌دا سه‌رانی نه‌ك هه‌ر به‌شدار وپه‌سه‌ندكاری ئه‌وه‌ن كه‌ ئه‌و(51.4%) ه‌ بكرێت به‌ ( مناطق متنازع عليها ) له‌ نێوان كورد و زۆرینه‌ی عه‌ره‌بی باڵا ده‌ست له‌ (العراق) . به‌ڵكو:
1. (تقنین) كرا وبووه‌ته‌ مادده‌یه‌ك له‌ مادده‌كانی یاسای ئیداره‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق بۆ قۆناغی گواستنه‌وه‌( مادده‌ 58)،پاشتر مادده‌ (140) ی ده‌ستووری هه‌میشه‌یی العراق .
2.  ئیجباری خه‌ڵكی كوردستان كرا كه‌ به‌ (به‌ڵی) ده‌نگ بدات بۆ ئه‌و (51.4%) ی خاكه‌كی كه‌ ناوچه‌یه‌كی ( متنازع عليها) یه‌ و هه‌مان ماف درا به‌ عه‌ره‌بی (العراق)ی بالاَده‌ست كه‌ ببێته‌ (مدعی ) سه‌باره‌ت به‌ خاوندارێتی ئه‌و خاكه‌ .
3. بۆ گه‌رانه‌وه‌ی ئه‌و (51.4%)ه‌ بۆباوه‌شی هه‌رێمی كوردستان،پاش ئاسایشكرنه‌وه‌ ‌و سه‌رژمێری، ده‌بێت ریفرانۆم بكرێت . واته‌ خودی سه‌ركردایه‌تی فه‌رمی كوردستان گومانی خسته‌ سه‌ر كوردستانیه‌تی زیاتر له‌ نیوه‌ی خاكه‌كه‌ی كه‌: (4) جار له‌پانتایی وڵاتێكی‌ وه‌كو (لبنان(10هه‌زار كم2) یان (2) جار له‌ پانتایی فه‌له‌ستین (21 هه‌زار كم2) یان له‌ پانتایی وڵاتێك وه‌ك دانمارك ( 43.1 هه‌زار كم2) یان سویسرا(41.3 هه‌زار كم2)   یان هۆڵندا(41.5 هه‌زار كم2) زیاتره‌.
4. حه‌سمكردنی یاسایی سنووری باشووری كوردستان و گه‌رانه‌وه‌ی ناوچه‌ ته‌عریبكراوه‌كانمان به‌نده‌ به‌ بریار‌و خواستی زۆرینه‌ی عه‌ربی باڵاده‌ستی كۆماری العراق (ئه‌نجوومه‌نی نوێَنه‌رانی العراق) .
(16) ساڵه‌ ئه‌م (هه‌رێمه‌ ) فه‌رمییه‌یی ئه‌مڕۆمان پارێزراو ‌و ئازاده‌ ‌و له‌ بنده‌ستی خودی كورده‌ . سه‌ركردایه‌تی فه‌رمی ئه‌م هه‌رێمه‌ نه‌ك ناوچه‌ ته‌عریبكراوه‌كانی رزگار نه‌كرد، به‌لكو تاكو قۆناغی (رزگار) و ( داگیر كردنی ) العراق ته‌وژمی ته‌عریب له‌ په‌ره‌ سه‌ندندا بوو . هه‌لی سه‌ره‌تای (رزگاری) نه‌قۆزرایه‌وه‌. قۆناغی ( داگیركردنی (العراق) به‌ هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه‌ فه‌رامۆشكرا . راونان و ده‌ركردنی كورد له‌ هه‌ندی ناوچه‌ ته‌عریبكراوه‌كانداپه‌ره‌ی سه‌ند . ناوشاری موسڵیان له‌ كورد چۆڵ‌ كرد و كه‌ركوك بۆ چوار ساڵ‌ ده‌چێت له‌حاڵه‌تی شه‌ری ره‌گه‌زی ناوخۆدا ده‌ژێت ، هه‌زاران كوردی بێ تاوان گیانیان له‌ ده‌ستدا وچه‌ند ئه‌وه‌ندیش بریندار وسه‌قه‌ت وماڵویران وده‌ربه‌ده‌ر بوون. دووز وته‌لعه‌فه‌ر و شنگاڵ و مه‌خموور و جه‌له‌ولا ومه‌نده‌لی .. هتد حاڵیان له‌ ناوچه‌كانی دیكه‌ باشترنیه‌ .
سه‌رانی فه‌رمی هه‌رێمی كوردستان قوماریان له‌سه‌ر مادده‌ (58) كرد ئه‌نجامی هیچ بوو . موراهه‌نه‌ یان له‌ سه‌ر مادده‌( 140) كرده‌وه‌ و تاكو دوا رۆژی ماوه‌كه‌ی خه‌ڵكی كوردستانیان پی چه‌واشه‌ ده‌كرد ،گوایه‌ له‌ پێش واده‌ی خۆی (31/12/2007) جێبه‌جێدكرێت وبه‌ هیچ شێوه‌یه‌ك قایل نابن له‌ سه‌ر دواخستنی یان ته‌دویلكردنی كه‌ چی :
•       ماوه‌كه‌ی ته‌وا بوو ، جێبه‌جێش نه‌كرا .
•       نه‌ك قایل بوون به‌ ته‌دویلكردنی به‌ڵكو تێكه‌ڵ‌ بوونی ( یو ئین ) به‌رز ده‌نرخێنن و به‌ گره‌نتی ده‌ناسێنن ..!
•       ئه‌مه‌شیان به‌ ده‌ستكه‌وت له‌ قه‌ڵه‌م دا‌و گه‌رادیانه‌وه‌ بۆ زرنگی دبلوماسیه‌تی كورد…. !
 ماوه‌ی مادده‌ (140) ته‌واو بوو . دواڕۆژ‌و باری یاسایی وده‌ستووری كه‌وتوه‌ته‌ ژێر گومانه‌وه‌. شه‌رعیه‌تی له‌ نێوده‌ستی دادگای باڵای فیدراڵه‌‌و تاكو ئێستا سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی نیۆنه‌رانی كۆماری العراق نه‌یناردووه‌ بۆ دادگای باڵا‌و چاره‌نووسی نا دیاره‌ . هه‌ول ئه‌درێت به‌ (حیله‌ شه‌رعی) ماوه‌ی جێبه‌جێكردنی بۆ (6) مانگ درێژبكرێته‌وه‌ وه‌لێ مسۆگه‌ر نییه‌ و،ئه‌وه‌ی له‌ سنووری (4) ساڵ‌ جێبه‌جێنه‌كرا، ده‌یانه‌وێت به‌ (6) مانگ ئه‌نجام بدرێت. به‌ قودره‌تی قادر خه‌تێك به‌ سه‌ر قۆناغی رابردوودا كێشرا و سڕایه‌وه‌ و هه‌موو هۆكاره‌كانی كه‌مته‌رخه‌می و ره‌فزكردنی جێبه‌جێكردنی ئه‌و مادده‌یه‌ له‌ لایه‌ن لایه‌نی كوردستانی و ناوه‌ندی به‌غدا كۆكرایه‌وه‌ له‌ یه‌ك زاراوه‌ ئه‌ویش (خه‌له‌لی هونه‌ری ..!!). ماوه‌ی شه‌ش مانگی ئاینده‌ ش بووه‌ (الاسراع في التنفيذ ..!). قۆناغی ( الاسراع بالتنفيذ) یش پێویستی به‌ چه‌ندین یاسا ورێسای ( ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی العراق وئه‌نجوومونی وه‌زیران و ئه‌نجومونی سه‌ركردایه‌تی هه‌یه‌ . ناكۆكی ئه‌م (3) ده‌زگایه‌ له‌ مه‌ر ِخاڵه‌ سه‌ركێه‌كانی مادده‌ی ( 140) ، هه‌روه‌كو خۆی ماوه‌ته‌وه‌ وكه‌ڵه‌كه‌ی كردوه‌‌و بگره‌ له‌ هه‌ندی بواریدا توندتریش بوه‌ته‌وه‌ ..!
وا مانگی یه‌ك ته‌واو بوو ،وپێمان له‌ مانگی دوو نا‌و هێشتا ئه‌ركه‌ یاسایی و بنه‌ڕه‌تیه‌كان له‌ جێگای خۆیه‌تی. له‌ گه‌ڵ‌ ئه‌وه‌ش هه‌ندی له‌ سه‌رانی فه‌رمی هه‌رێمی كوردستان جه‌خت له‌سه‌ر ریفراندۆم ده‌كه‌ن‌و جاڕ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئه‌نجامی هه‌ڵبژارندنی ساڵی 2005 ده‌ده‌ن وه‌ك به‌دیل بۆ ریفراندۆم، كه‌ چی تاكو ئێستا ئه‌مرازی یاسایی و كه‌ره‌سته‌ی هونه‌ری‌و ئیداری بۆ ریفراندۆم ئاماده‌ نه‌كراوه‌ وبه‌ ته‌مایی (حندر حۆی) ی ( یوئینن) ونیاز پاكی هاوپه‌یمانی عه‌ره‌بی سوونه‌ و شیعه‌ و دۆستانی ئه‌مریكا و توركیان..!
خه‌ڵكانێكی پسپۆر و رۆشنبیر وغه‌مخۆری ئه‌م میلله‌ت زۆریان وت‌و نووسی له‌ سه‌ر ریفراندۆم و ده‌رئه‌نجام و كه‌موكورتیه‌كانی و، به‌نده‌یش یه‌ك له‌وانه‌ بوو هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای راگه‌یاندنی مادده‌ (58) و پاشتر مادده‌ 140، به‌ چه‌ندین وتار و دواتر له‌ تۆی دوو كتێبدا، راو بۆچوونی خۆمان دیاری كرد.
خودی مادده‌(58 وپاشتر140) به‌ سه‌قه‌تی له‌ دایك بوو ، به‌سه‌قه‌تی ژیا و به‌سه‌قه‌تی ئه‌ودیو كرا. ریفراندۆم له‌سه‌ر كوردستانیه‌تی بستێكی خاكی كوردستان ره‌وانییه‌. ده‌بوایه‌ لایه‌نی كوردستانی قه‌بوڵی نه‌كردایه‌ .
جاڕدان بو ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2005 وه‌كو ئامرازێك بۆ حه‌سمكردنی كوردستانیه‌تی ناوچه‌ ته‌عریبكراوه‌كان هه‌ڵه‌یه‌كه‌ی كوشنده‌ی دیكه‌یه‌ . ئومیده‌وارم سه‌ركردایه‌تی فه‌رمی كوردستان باشتر وقوڵتر بیری لێبكاته‌وه‌، چونكه‌ دژی به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی كوردستانه‌ وته‌سلیم بوونه‌ به‌ واقیعی ته‌عریب و فه‌رزكردنیه‌تی . نابێت به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك وله‌ ژێر هه‌ر بارێكدا كورد سه‌رسه‌ختی زۆرینه‌ی عه‌ره‌بی باڵا ده‌ستی العراق و فشاری ئه‌مریكی و ته‌نگه‌نه‌فه‌سی ناخۆ ملكه‌چی بكات بۆ قه‌بوڵكردنی ئه‌و واقیعه‌..!
بۆ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2005 له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی كوردستان نیه‌ …؟
وه‌كو مه‌علوومه‌ له‌ رووی مێژوو جوگرافیا و دیموگرافیا ، سنووری باشووری كوردستان دیاره‌ وچه‌ندین به‌ڵگه‌ ودۆكیۆمێنتی جیا جیا گه‌واهی بۆ ئه‌ده‌ن .
باشووری كوردستان یان ( كوردستانی عێراق ) له‌ پاش ساڵی 1925 بووه‌ته‌ باكووری العراق ،( هه‌رچه‌نده‌ ژماره‌یه‌ك زۆر له‌ نوێنه‌رانی عه‌ره‌بی شیعه‌ وسوونه‌ی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی كوماری العراق )ی هیوا وئاشتی وكار به‌ده‌ستانی دیكه‌یان ، له‌ كۆر كۆبوونه‌وه‌ فه‌رمیه‌كاندا له‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ ناوه‌وه‌) ی العراق ، به‌ سه‌ر سوورمانه‌وه‌ ده‌ڵین ( ته‌نها وڵات له‌ سه‌ر ئه‌م زه‌ویه‌ كه‌ باكووری نیه‌ عێراقه‌ ..!) ، ئه‌ڵین ئه‌م به‌شه‌ی كوردستانمان پانتاییه‌كه‌ی زیاتر له‌ ( 86) هه‌زار كیلۆمه‌تری دووجایه‌ و نزیكه‌ی (18%) سه‌رجه‌می گشتی خاكی (العێراق) ه‌ .
هه‌ر بۆ نموونه‌: له‌ كۆی (44) ده‌وڵه‌تی قاڕه‌ی ئۆروپی رووبه‌ری باشووری كوردستان كه‌( زیاتر له‌ 86 ) هه‌زار كێلۆمه‌تری دوجا ،له‌ (26) یان گه‌وره‌تره‌ ، له‌وانه‌ (نه‌مسا و ئیرله‌نده‌ و دانمارك وسویسرا و هۆڵه‌ندا و به‌لجیكا و ئه‌لبانیا وئه‌ستونیا و لیتوانیا ولۆكسمبۆرگ وچیك و سلۆڤاكیا ویۆنان وكرواتیا …هتدا)*..
 باشووری كوردستان له‌ نێوان هه‌شت پارێزگای (العێراق) دا دابه‌شكراوه‌ ئه‌وانیش ( هه‌ولێر و سلێمانی ودهۆك و كه‌ركوك ) وهه‌ندێ ناوچه‌ی دیكه‌كه‌ كه‌وتوونه‌ته‌ نێو هه‌ر چوار پارێزگاكانی( دیاله‌ و مووسل وسه‌ڵاحه‌دین و كوت ) .
هه‌رێمی فه‌رمی كوردستان كه‌ ئه‌مریكا بریاری له‌ سه‌رداوه‌ و سه‌ركردایه‌تی فه‌رمی كوردستان قه‌بوڵی كرد و له‌ ده‌ستووری هه‌میشه‌یی كۆماری ( العراق) دا ته‌سبیت كراو وخه‌ڵكی كوردستانیش ئیجبار كرا به‌ ریفراندۆم قه‌بوڵیبكات ، بریتیه‌ له‌و ناوچانه‌ كه‌ تاكو 19/3/2003 له‌ ژێر ئیداره‌ی هه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌ڵاتدار بوو، ( پارتی‌و یه‌كێتی) واته‌ ئیداره‌ی ( هه‌ولێر وسلێمانی) ئه‌وده‌م .
 بۆ تاكو (19/3/2003 ..؟ )
چونكه‌ ئه‌و به‌رواره‌ رۆژی هێرشكردنی ( ئه‌مریكا) بوو بۆ سه‌ر ( العراق ) كه‌ به‌ هه‌ڵمه‌تی ( رزگاری) العراق پێناسه‌ ده‌كرێت .
ئه‌و ناوچانه‌ بریتی بوون له‌ پاریزگاكانی ( دهۆك وهه‌ولێر و سلێمانی) . پانتاییه‌كانیان به‌ پێی دابه‌شكردنی ئیداری عێراق ساڵی 1991 به‌م شیوه‌ی خواروه‌ یه‌** :
ز پارێزگا رووپێو (كم2) رێژه‌ له‌ رووپێوی كوردستان
1 دهۆك 6553 7.6%
2 هه‌ولێر 14471 16.77%
3 سلێمانی 17023 19.73%
  كۆی گشتی 38047 44.1%
       
واته‌ پانتایی هه‌رێمی فه‌رمی كوردستان بریتییه‌ له‌ ( 38047) كیلومه‌تری دوجا و رێژه‌كه‌شی (44.1%) ی رێژه‌ی گشتی باشوور كوردستانه‌ ..
بو ئه‌وه‌ی زیاتر تیشك بخه‌ینه‌ سه‌ر واقعی باشووری كوردستان و خاكی ته‌عریبكراومان وده‌رئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژارنه‌كانی 2005 به‌ پیویستی ئه‌زانین لێره‌دا ئه‌م خشتانه‌ی خواره‌وه‌ ته‌سبیتكه‌ین :
خشته‌ی یه‌كه‌م
رووپێو و رێژه‌ی خاكی كوردستانی به‌ پێی دابه‌شكردنی ئیداری فه‌رمی عێراق ساڵی 1991 :    
ز پارێزگا رووپێو (كم2) رێژه‌ی له‌ رووپێوی كوردستان
1 سلێمانی 17023 19.73%
2 مووسڵ 14696 17.35%
3 هه‌ولێر 14471 16.77%
4 دیالا 13884 16.9%
5 كه‌ركوك 9659 11.20%
6 دهۆك 6553 7.6%
7 سه‌لاحه‌دین 4019 4.66%
8 كوت 3740 4.335%
9 عماره‌ (میسان) 2224 2.58%
رووپێوی كوردستانی عێراق 86269 100%
 
خشته‌ی دووه‌م
 روپێو و رێژه‌ی ناوچه‌كانی كوردستان (دابه‌ش بوونیان له‌ سه‌ر پارێزگاكان به‌ پێی   دابه‌شكردنی ئیداری عێراق ساڵی 1991:    
ز پارێزگا رووپێو (كم2) رێژه‌ی له‌ كوردستانی ته‌عریبكراو
1 دیالا 1184 26.63%
2 مووسڵ 10789 24.34%
3 كه‌ركوك 9659 21.79%
4 كوت 3740 8.43%
5 سه‌لاحه‌دین 3050 6.88%
6 هه‌ولێر 2783 6.28%
7 عماره‌ (میسان) 2224 5.02%
8 دهۆك 281 0.63%
9 سلێمانی 0 0%
رووپێوی كوردستانی ته‌عریبكراو 44330 100%
 
خشته‌ی سێه‌م :
رووثيَووئةنجامي هه‌ڵبژاردنی ساڵی (2005) ي ئه‌و ناوچانه‌ كه‌ لیستی كوردستانی زۆرینه‌ی ده‌نگه‌كانی وه‌ده‌ست نه‌هێناوه(%)***:

1.ثاريَزطاي مووسلَ
ز ناوضة رووثيَو (كم2) ريَذةي دةنط
1 ناحيةي قةيرةوان (بليج) 770 44.72%
2 مةركةزي قةزاي تةلعةفةر 824 2.92%
3 ناحيةي رةبيعة 431 2.64%
4 ناحيةي العياضية (ئافطةني) 784 47.7%
5 ناحيةي كةلكي ياسين ئاغا 325 29.45%
6 مةركةزي قةزاي قةرةقؤش 175 10.97%
7 ناحيةي بةرتللة 215 7.55%
8 نةمرود (خدرالياس) 473 3.7%
9 مةركةزي قةزاي تلكيف 401 45.8%
10 قةزاي بةعاج 500 1.98%
كؤي طشتي رووثيَوي ناوضةكان 4898 
2- ثاريَزطاي سةلاحة الدين
1 مةركةزي قةزاي تووزخورماتوو 2302 54.85%
2 ناحيةي سليمان بةط 774 20.64%
3 ناحيةي ئامرلي 289 15.27%
كؤي طشتي رووثيَوي ناوضةكان 3365 
3- ثاريَزطاي كةركوك
1 قةزاي حةويجة 2564  ناوةندي قةزا
                        ناحيةي عباسي
                         ناحيةي رياض
                        ناحيةي بايجي
                        ناحيةي زاب 0.73%
0.03%
1.23%
7.08%
0.07%
2 ناحيةي تازة 286 0.91%
3 طةرِةكي تسعين (مةركةزي ذمارة 381 ناوشار  13.1%
4 قادسية (راثةرِين) (مةركةزي ذمارة 382 ناوشار  50.18%
5 ريَطاي بةغدا (مةركةزي ذمارة 386 ) ناوشار  24.53%
6 عةرةفة (مةركةزي ذمارة 388 ) ناوشار  43.59%
7 برايةتي (مةركةزي ذمارة 389 ) ناوشار  26.36%
8 تازة (رشاد) (مةركةزي ذمارة 391 ) ناوشار  1.66%
9 موصةلي (مةركةزي ذمارة 392 ) ناوشار  38.95%
10 رزطاري (مةركةزي ذمارة 394 ) ناوشار  48.53%
11 خاسة (مةركةزي ذمارة 397 ) ناوشار  21.45%
12 رووناكي (مةركةزي ذمارة 403 ) ناوشار  22.93%
كؤي طشتي رووثيَوي ناوضةكان 2850 
4- ثاريًزطاي ديالة
1 ناحيةي جةلةولا 250 38.64%
2 ناحيةي سةعدية 610 25.02%
3 بةلةدرووز 1840 1.55%
4 قةزاي مةندةلي 1192 16.38%
5 شارةبان (المقدادية) 768 1.9%
كؤي طشتي رووثيَوي ناوضةكان 4660 
5- ثاريَزطاي واسط (كوت) (1)
1 ناحيةي القزانية 3248 
2 ناحيةي جصان 1856 
3 م.قةزاي بةدرة 1794 
كؤي طشتي رووثيَوي ناوضةكان  6898 

(1) : لیستی هاوپه‌یمانی كوردستانی له‌ سه‌رتاسه‌ری پارێزگای (كوت = واسگ) (1281) ده‌نگی هێنا واته‌ له‌ ناوه‌ندی قه‌زای به‌دره‌و ئه‌و ( 2) ناحیه‌یه‌ كه‌متر له‌ (0.3%)  ی كۆی گشتی ده‌نگده‌رانی ئه‌م پارێزگایه‌ی‌ وه‌دست هێناوه‌ . به‌ هۆی ته‌هجیر و ده‌ركردنی هاوڵاتیانی كورد وته‌عریبی سه‌ره‌تای ساڵه‌كانی حه‌فتای سه‌ده‌ی رابردوو، به‌ هۆی شه‌ڕی (عێراق وئیران ) ساڵانی (1980-1988)  ناوچه‌كانی ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌ له‌ كورد چوڵ‌ كرا‌و زه‌وی و زار وباغ وبێستان و خانوو ماڵیان خاپوور كرا .
پوخته‌و ده‌رئه‌نجام:
به‌ پێی ئه‌و خشتانه‌ی سه‌ره‌وه‌ :
1. كۆی گشتی رووپێوی باشووری كوردستان له‌ (86) هه‌زار كم 2 زیاتره‌ .پانتایی ناوچه‌ ته‌عریبكروه‌كانمان و ئه‌وانه‌ی كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانی فه‌رمین(44330) كم2 واته‌ (51.4 %) ی رووپێوی باشووری كوردستان ( كوردستانی عێراق)  .
2. كۆی گشتی رووپێوی ئه‌و ناوچانه‌ كه‌  له‌ پارێزگاكانی ( مووسڵ‌ (4898 كم2 )  و  سه‌لاح الدین (3365 كم2)  و كه‌ركوك (2850 كم2)    و دیاله‌ (4660  كم2 )  و اساگ – كوت – ( 6898 كم2)  كه‌ به‌ پێی هه‌ڵبژارنه‌كانی 2005 لیستی هاوپه‌یمانی كوردستانی كه‌مینه‌یه‌‌و ده‌كاته‌   ( 22671) كیلۆمه‌تری دووجا ، كه‌ ده‌كاته‌  (26.3% ) ی‌ كۆی گشتی رووپێوی باشووری كوردستان و (51.2%) ی ناوچه‌كانی ده‌روه‌ی هه‌رێمی فه‌رمی كوردستان. واته‌ له‌ سنووری دوو جار و نیو به‌ ئه‌ندازه‌ رووپێوی وڵاتێكه‌ وه‌كو (لوبنان) یان نزیكه‌ی پانتایی وڵاتێك وه‌كو به‌لجیكا.
3.  زۆربه‌ی زۆری ئه‌و ناوچانه‌ ناوچه‌یه‌كی پڕ له‌ نه‌وت وغازن و،زه‌وی‌و زارێكی به‌ پیت‌و به‌ركه‌تی كشتوكاڵن.
4.  زۆربه‌ی زۆری ئه‌و ناوچانه‌ خه‌تی یه‌كه‌می ته‌ماسه‌ له‌ گه‌ڵ‌ سنووری عه‌ره‌بی زۆرینه‌ …
5.  سه‌باره‌ت به‌ ریفراندۆم هه‌ر وه‌كو له‌ مادده‌ی 140 دا هاتووه‌ و به‌ پێی ده‌رئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2005 ، چ له‌ سه‌ر ئه‌ساسی ناحیه‌ یان قه‌زا بێت ، ئه‌وه‌ كورد له‌ سنووری (23) هه‌زار كیلۆمه‌تری دوجا له‌ ده‌ست ئه‌دات  و به‌ره‌زامه‌ندی خۆی و به‌ ده‌نگدان ته‌نازول ده‌كا له‌و رووبه‌ره‌ .یه‌كه‌میان( ریفراندۆم) ته‌وقێكه‌ ده‌ستوور فه‌رزی كردووه‌ مادده‌ (140) ، هه‌رچه‌نده‌  ماوه‌ی یاسایی ته‌واو بوه‌ ،له‌ هه‌ولی ( حیله‌ شه‌رعی یان پینه‌ وپه‌رو) یه‌كن بۆ ئه‌وه‌ی  چاره‌سه‌رێكی بۆ بدۆزنه‌وه‌  . دووهه‌میان ( ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان) ده‌ستووری نیه‌ …
6. ئه‌گه‌ر له‌ سه‌ر ئه‌ساسی ئه‌نجامی هه‌ڵبژارندنه‌كانی ساڵی 2005  بێت هه‌ر وه‌كو له‌م ماوه‌یه‌ی دواییدا جاڕی بۆ ئه‌درێت، ئه‌وه‌ رێژه‌ی ئه‌و ده‌نگانه‌ كه‌ لیستی هاوپه‌یمانی كوردستانی به‌ ده‌ستی هێناوه‌ خۆی شه‌رعی خۆی ده‌كات ودیسان له‌ سنووری (23) هه‌زار كیلۆمه‌تری دوجا له‌ ده‌ست ده‌ده‌ین.
7. ئه‌گه‌ر پرنسیپی ( المناطق المتنازع علیها ) له‌ سه‌ر بنه‌مای پارێزگا بێت‌و گشت ناوچه‌ دابڕاوه‌كانی كه‌ركوك بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ سه‌ر پارێزگای كه‌ركوك ، ئه‌وه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی كه‌ركوك مسۆگه‌ر ه‌. وه‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌مان پرنسیپ پیاده‌ بكرێت ( پارێزگا) ئه‌وه‌ دوور نییه‌ گشت ناوچه‌كانی دیكه‌ی ته‌عریبكراو له‌ ده‌ست ده‌ین .
8. به‌ پێی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2005 خودی ناو شاری كه‌ركوك جیگای نیگه‌رانییه‌.
9. ئه‌وه‌ی له‌ ریفراندۆم و ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی  ساڵی 2005 بۆ لیستی كوردستانی هه‌ڵكه‌وت دوور  نییه‌ ئه‌م چاره‌یان ( ریفراندۆم یان هه‌ڵبژاردنی نۆی) هه‌ڵنه‌كه‌وێت، چونكه‌ جگه‌ له‌ رۆڵی نێوده‌وڵه‌تی ( یوئین) و لایه‌نه‌كانی دیكه‌ی به‌رهه‌ڵستكاری لیستی هاوپه‌یمانی كوردستانی كه‌ حزورو رۆڵیان كاریگه‌رتر ده‌بێت، رۆڵ وده‌ستێوه‌ردانی ناوه‌ندی به‌غدا‌و وڵاتانی ئقلیمی و ئه‌مریكا فه‌رامۆش ناكرێت.
په‌نا بردن بۆ ده‌ر ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2005 له‌ ده‌ست دانی له‌ سنووری (23) هه‌زار كێلومه‌تری دووجایه‌، ئه‌مه‌ش به‌ هه‌موو پێوه‌رێك رووپبه‌رێكی‌ ئه‌وتۆ نییه‌ ده‌ستی لێهه‌ڵبگیرێت هه‌ر وه‌ك هه‌ندێ له‌ به‌رزه‌ لێپرسراوانی كورد زه‌مینه‌ی بۆ خۆش ده‌كه‌ن.
 بۆرێگاگرتن له‌ هه‌ر جۆر سازشكاریه‌ك له‌ سه‌ر خاك وسنووری كوردستانی باشوورمان له‌ رووی جوگرافیا‌ومێژوو باشتر وایه‌:
1. په‌رله‌مانی كوردستان له‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌كی كراوه‌ ته‌حریمی ده‌ستكاری سنووری میژوویی‌و جوگرافی كوردستان بكات. هه‌ر وه‌ك له‌به‌ڵگه‌نامه‌كاندا هاتووه‌ وبه‌ بڕیارێك ئه‌و سنووره‌ ته‌سبیت بكات‌و له‌ ده‌ستووری هه‌میشه‌یی هه‌رێمی كوردستان وه‌كو مادده‌یه‌كی ده‌ستووری بیچه‌سبێنێت بۆ هیچ كه‌س ولایه‌نێك نه‌بێت ده‌ستكاری كات .
2. ئه‌و ناوچه‌ كوردنشینانه‌ كه‌ به‌ هۆی دابڕان وته‌عریب وته‌هجیر وده‌ركردن،كورد كه‌مینه‌یه‌ چه‌ند بێت ژماره‌ی كورد، به‌ هیچ  شێوه‌یه‌ك ناچاری خه‌ڵكی كوردستان نه‌كرێت به‌ ریفراندۆم یان  له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2005 ئه‌و گۆڕنكارییانه‌ قه‌بوڵ‌ بكرێت و ببێته‌ ئه‌مری واقیع .
                                                                                          
                                                                                                
                                                                                                                2/2/2008
سه‌رچاوه‌كان :
(* ) و(**)  (***): بۆ ئه‌م خشتانه‌ سوودمان له‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ك وه‌رگرتوه‌ له‌ وانه‌:
1.  ( كورد له‌ پارێزگای  مووسڵ). نوسینی خه‌سره‌ۆ گۆران .ده‌زگای  چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی  ئاراس . ساڵی  2002 . هه‌ولێر .
2.( تنفيذ المادة 140 الطريق الى الامن والاستقرار ) پرۆفیسور (خلیل اسماعیل محمد) . گۆڤاری 140 ژماره‌ (1) 15/2/2007.
3. ئه‌نجامی هه‌لبژارنه‌كانی 2005 .
تيَبيني :
ئةم بابةتة لة  روَذنامةي ( روَذنامة)  روَذي 6/2/2008 ولة سايتي (سبةي) روَذي 10/2/ 2008 بلآوكرايةوة.