داگیركارێكی فاشیست و وه‌حشی
ڕێبوار ڕه‌شید……
بۆمبارانكردنه‌كانی ئه‌م دوواییه‌ی هه‌ندێك بنكه‌ی "هێزی پاراستنی گه‌ل" [پارتی كرێكارانی كوردستان، پ.ك.ك.] و ئه‌و گوندانه‌ش كه ده‌كه‌ونه نێزیك خاكورك و قه‌ندیل بووه به جێی باسێكی زۆر له توركیا. حوكمه‌تی ئه‌ردۆغان ماوه‌یه‌كه له ژێر فشاری بزووتنه‌وه‌ی ئولتراناسیونالیستی توركدا ناچاری وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌كه. ئه‌و وه‌ڵامدانه‌وه‌یه بۆ زۆربه‌ی هه‌ره زۆری تورك ده‌بێت وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌كی سه‌ربازیی بێت. توركه‌كان خاوه‌ن سوپایه‌كن كه له هه‌شتا ساڵی دوواییدا له هیچ شه‌ڕێكدا دژ به ده‌راوسێكانی نه‌دۆڕاوه. هه‌روه‌ها سوپایه‌كه كه هه‌میشه هێزی ناسیونالیست و ئولتراناسیونالیست و فاشیستی توركی له‌سه‌ر حوكم هێشتووه‌ته‌وه. سوپا به‌هێزترین بنكه‌ی كه‌مالیزم بووه و ئێستاش به هه‌مان شێوه به‌رده‌وامه.
سه‌رۆك سوپای تورك، ژه‌نرال یه‌شار بویوكانیت Yasar Buyukanit پاش بۆمبارانكردنه‌كه له سه‌رئه‌نجامه‌كان ڕازی بوو و ده‌ڵێت ئێمه [سه‌رله‌شكرانی تورك] هه‌ر له ئه‌نكاراوه له ڕێگای مۆنیتۆره‌وه به وردی ئاگامان له بۆمبارانكردنه‌كه بووه. ئیتر ئێمه‌ش هه‌روه‌كوو ئه‌مه‌ریكا خاوه‌نی ئه‌و جۆره ته‌كنیكه‌ین و هه‌ر كاتێك بمانه‌وێت ده‌ستمان ده‌گاته هه‌ر شوێنێكی قه‌ندیل.
ڕۆژنامه‌وان و ڕۆشنبیرانی تورك به شێوه‌ی جیاواز باس له‌و سه‌ركه‌وتنه‌یان ده‌كه‌ن. هه‌ندێك پێیان وایه كه ئیتر توركیا ده‌ستی ده‌گاته هه‌ر شوێنێك كه بیه‌وێت، و هه‌ندێكی دیكه‌یان خۆشحاڵیی خۆیان ده‌رده‌بڕن كه "وه‌ڵامی توند به سه‌رۆكایه‌تی كورد له باكووری ئێراق دراوه‌ته‌وه".
به پێی "توركیش دایه‌لی نویس" ئه‌و چوار سه‌عات ئۆپه‌راسیۆنه بیست ملیۆن دۆلاری تێچووه. پێنج ملوێن دۆلار خه‌رجی سووته‌مه‌نی بووه بۆ فڕۆكه‌كان، ١٣ ملیۆن نرخی بۆمبه‌كان و ٢ ملیۆن دۆلاریش پاره‌ی تۆپی خومپاره" .
پێشینه‌ی ئه‌م هێرشه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ٢٩ ئۆكتۆبه‌ر كه له كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌ندامانی ناتۆ له بروكسل ئه‌مه‌ریكا به توركیای ڕاگه‌یاند كه هه‌ڕه‌شه‌ی توركیا به بێ هه‌بوونی زانیاری سوپایی كه ئه‌مه‌ریكا هه‌یه‌تی ناتوانێت هیچ هێرشێكی شایانباس بكاته سه‌ر ئه‌و بنكانه‌ی له قه‌ندیل هه‌ن. ٥ نۆڤه‌مبه‌ر كه سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌ره‌كوه‌زیر ئه‌ردۆغان بۆ ئه‌مه‌ریكا، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا جۆرج بوش، هه‌مان قسه‌ی دووباره كرده‌وه. ئێستا دیاره، هه‌روه‌ك ژه‌نراڵه توركه‌كان باسی ده‌كه‌ن، كه ئه‌مه‌ریكا بنكه‌یه‌كی هاوكاریی سه‌ربازیی له ئه‌نكارا كردووه‌ته‌وه و پێرێ هه‌ندێك له‌و زانیاریانه‌ی به سوپای تورك گه‌یاندووه كه بۆ ئۆپه‌راسیۆنێك پێویستێتی. به‌ڵام دیاره هه‌ر وه‌ك توركه‌كان ده‌ڵێن ئه‌مه‌ریكا هه‌روه‌ها مه‌مه‌ڕێكی هه‌واییشی به توركه‌كان داوه كه تیایدا، به لانی كه‌م به قسه‌ی خۆیان به نه كه‌متر له په‌نجا فڕۆكه‌ی ئێف ١٦ و ئێف ٤، بێن و بڕۆن و ئه‌و بنكانه بۆمباران بكه‌ن.
ژه‌نراڵ یه‌شار بویوكانیت ده‌ڵێت "له‌وه‌ش گرینگتر [كه ئه‌مه‌ریكا له هه‌ستیان تێ ده‌گات] ئه‌وه‌یه كه ئه‌مه‌ریكا دوێنێ شه‌و [شه‌وی یه‌كشه‌ممه] فه‌زای هه‌وایی ئێراقی بۆ خستینه سه‌رپشت و به‌و شێوه‌یه ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌یشی سه‌لماندین" . بێله‌وه، قسه‌كانی بوش (٥ نۆڤه‌مبه‌ر) كه "پ.ك.ك. دوژمنی هاوبه‌شی توركیا، ئێراق و ئه‌مه‌ریكایه" یان قسه‌ی كۆندۆلیزا ڕایس له ١٨/١٢/٢٠٠٧ دا كه ده‌ڵیت "پ.ك.ك. سه‌رئێشه‌ی ئاسایشی ئه‌م سێ ده‌وڵه‌ته‌یه" پشتگیریه‌كی سیاسیی و گیانییه به توركه‌كان.
له‌به‌رئه‌وه‌یه ده‌بێت تێبگه‌ین كاتێك كه ژه‌نرال یه‌شار بویوكانیت خۆشحاڵیی خۆی ده‌رده‌بڕێت و ئه‌م هاوكاریه‌ی ئه‌مه‌ریكا به پشتێكردنی ئه‌مه‌ریكا "له باكووری ئێراق" و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ توركیا داده‌نێت. به‌شی زۆری خۆشحاڵیی توركه‌كان ئه‌وه‌یه كه ده‌ڵێن ئێمه هه‌م له زستاندا و هه‌م له شه‌ودا ده‌ستمان وه‌شاندووه. توركه‌كان مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه كه بێ یارمه‌تی ئه‌مه‌ریكا ئه‌و توانا سه‌ربازیه‌یان نییه. هه‌روه‌ها كه ئه‌مه‌ریكا له پراكتیكدا كه‌وتووه‌ته دوژمنایه‌تی پ.ك.ك. كه له ڕاستیدا دوژمنایه‌تی كورد و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی كوردیه و پاشان كه توركیا توانیوویه‌تی سه‌ركه‌وتنێكی دیپلۆماتی بباته‌وه وا كه قسه بكات به كردار.
شایانی باسه توركیا ئه‌و پشتگیریه سیاسیه‌شی له ئێران و سووریا ده‌ست كه‌وتووه كه تا ڕاده‌یه‌كی باڵا هاوئاهه‌نگ دژ به هه‌بوونی پ.ك.ك. و هه‌روه‌ها له‌باربردنی حوكمه‌تی هه‌رێمی كوردستان بدوێن.
له‌لایه‌كی دیكه‌وه لێتوێژه‌ره‌وان مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه كه له ڕاستیدا "ده‌ستكه‌وتی ئه‌م بۆمبارانكردنه هه‌ر زۆر كه‌مه" [بۆ نموونه به قسه‌ی پ.ك.ك. خۆی ته‌نها ٥ گه‌ریلا گیانیان به‌خت كردووه]، و كه "ته‌نها بۆ ئه‌وه‌یه كه گڕوكه‌فی بزووتنه‌وه‌ی ناسیونالیت/ ئولتراناسیونالیست و فاشیزمی توركیا دابمركێننه‌وه". هه‌ندێك مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه كه ئیتر حوكمه‌تی ئه‌ردۆغان زه‌مینه بۆ سازانی سیاسیی خۆش بكات له‌و ڕێگایه‌وه كه ئاماژه به سه‌ختیی و دژواریی چاره‌ی ئاشتی بكات. هه‌ندێكی دیكه مه‌به‌ستیانه كه ئه‌و یارمه‌تیدانه‌ی تورك، هاوكات كه مه‌سه‌له‌ی ڕیفه‌راندۆمی كه‌ركووك شه‌ش مانگ دواخراوه، ئاماژه به‌وه ده‌كات كه ئه‌مه‌ریكا ناچاره به شێوه‌یه‌ك دۆسته‌كانی خۆی له ناوچه‌كه‌دا ڕازی بكات كه ئێستا به ته‌مایه ئاستی دژایه‌تی خۆی له‌گه‌ڵ ئێراندا زیاتر بباته سه‌رێ. دیاره پرۆسه‌ی ڕازیكردنی توركه‌كان هه‌م شتێك شانازیی له‌سه‌ر حوكمه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌وێت و هه‌م لێدانێك له‌سه‌ر پ.ك.ك.
له گه‌رمه‌ی ئه‌م ڕووداوانه‌دا باڵوێزخانه‌ی توركیا له ستۆكهۆڵم دیاریه‌كی جێژنی كریستمه‌سی بۆ دۆستی كورد، فرێدریك ماڵم، ناردووه كه قاپێك شه‌راب و قاپێك ویسكیه . به گشتیی دیاری له‌و جۆره، ڕۆژی جێژنی كریستمسی لێده‌ربچێت، له ڕووی یاساییه‌وه قه‌ده‌خه‌یه چونكه ده‌چێته قاڵبی به‌رتیله‌وه. دیاره ده‌وڵه‌تی توركیا باش ئاگای له‌و یاسایانه هه‌یه بۆیه ده‌ستوبردی لێكردووه و له ڕۆژێكی وادا ئه‌و دیاریه‌ی بۆ فرێدریك ماڵم ناردووه، كه یا به خواستی شكاندنی ناوبراو ناردوویانه یان به‌و هیوایه‌ی ئه‌و هاوڕێیه به بێده‌نگی ئه‌و "دیاریه" وه‌ربگرێت و ئاماده‌ی دیداری "ئایینده‌یی" بێت.
له‌و چوارچێوه‌یه‌دا ئه‌وه گرینگه تێبگه‌ین كه شه‌ڕی ده‌وڵه‌تی توركیا دژ به كورد زۆر شێوه‌ی ڕه‌هه‌ندی جیاواز ده‌بڕێت. ڕه‌نگه كورد له باشووری كوردستان هێنده پاره‌ی له به‌رده‌ستدا بێت كه نه هه‌ر ڕزگاركردنی ناوچه‌داگیركراوه‌كانی باشووری كوردستان زامن بكات، به‌ڵكو ته‌نانه‌ت باكوور و خۆرهه‌ڵاتی كوردستانیش. له توركیادا پاره له ده‌ست دامه‌زراوه‌گه‌لی جودای ده‌وڵه‌تیدایه، ئه‌وان له‌سه‌ر هه‌موو ئاستێك و له هه‌موو بوارێكدا دژایه‌تی خه‌باتی ئازادیخوازانه‌ی گه‌لی كوردستان ده‌كه‌ن.
هێرشی تورك بۆ سه‌ر كوردستان هه‌رچۆنێك بێت و له هه‌ر ئاستێكدا بێت گرینگه هه‌موو كه‌سێك ئه‌وه تێبگات كه له سی ساڵی ڕابردوودا كورد له هه‌موو به‌شێكی كوردستان پێشكه‌وتنی جیددی و گه‌وره‌ی به خۆوه دیوه و هاوكات داگیركاران خۆ له قه‌یرانی گه‌وره‌ی سیاسیی و ئابووریی و سه‌ربازییدا ده‌بیننه‌وه.
ڕه‌نگه ئه‌وه‌ش جێی خۆی بێت كه ئه‌وه‌ش بخرێته سه‌ر ئه‌و لێتوێژینه‌وانه و بڵێین كه توركه‌كان جێی خۆیه‌تی زیاتر به ته‌نگ خۆیانه‌وه بێن و له ئه‌مه‌ریكا حاڵی ببن كه پێیان ده‌ڵێت "تۆ پێویستت به زانیاریه‌كه كه لای من هه‌یه ده‌نا هیچت پێ ناكرێت".
بوراك به‌كدیل Burak BEKDİL باس له شانازیی ژه‌نراڵی ناوبراو ده‌كات كه شه‌وی ١٧ له‌سه‌ر ١٨ ـ ـی دیسامبه‌ر پاش "شه‌ونه‌خونیه‌كی ته‌واو به خۆشیی و ڕازیبوونه‌وه" چووه‌ته‌وه بۆ ماڵ و ئه‌وجا ده‌ڵێت كه شایه‌ت لایه‌نێكی ئه‌و بۆمبارانكردنه ئه‌وه‌ش بێت كه حوكمه‌تی توركیا و سوپا ئه‌و هه‌ست و چالاكیه دژ ئه‌مه‌ریكابوونه‌ی توركه‌كان خاوبكاته‌وه كه له‌و ساڵانه‌ی دواییدا په‌یدا بووه. بوراك به‌كدیل بۆمببارانكردنه‌كه به "حه‌پی ئازارشكێن" بۆ توركه‌كان داده‌نێت و پێی وایه ئه‌وه سه‌نگه‌ری كورد به‌هێزتر ده‌كات چونكه ده‌بێت هۆی "گۆڕینی دۆخی جه‌نگ دژ به كورده‌كان".
له‌وێدا بوراك به‌كدیل هه‌ندێك نامه‌ی خوێنه‌رانی خستووه‌ته ڕوو كه شایانی باسن، بۆ نموونه خوێنه‌رانی وتاره‌كانی ده‌پرسن "ئه‌گه‌ر كاك ئه‌ردۆغان پێی خۆش بێت كه خۆی و منداڵه‌كانی به زمانی یۆنانی سروودی نه‌ته‌وه‌یی یۆنان بچڕن"، "… كه له ده‌ستووردا زمانی كوردی هاوشانی زمانی توركی بێت"، "ئێوه ده‌بێت ئۆتۆنۆمی سیاسیی كورده‌كان قبوڵ بكه‌ن كه هه‌روه‌ها به مانای به ناناوه‌ندكردنی ده‌سته‌ڵات بێت له ئه‌نكاره‌وه بۆ دیاربه‌كر"، "له‌سه‌ر هه‌ر شتێكه‌وه، ئێوه ده‌بێت كورد وه‌ك هاوبه‌شێكی یه‌كسان له ده‌وڵه‌تدا قبوڵ بكه‌ن و ئه‌مه ده‌بێت له كرده‌وه‌دا دیار بێت، نه‌ك قسه و به پێی ده‌ستوور دابكوترێت" و پاشان خۆی له كۆتاییدا ده‌ڵێت كه شایه‌ت كاری ژه‌نراڵ ئیلكه‌ر به‌شبه‌گ İlker Başbuğ كه له‌و ماوه‌یه‌دا دێته سه‌ر كار، به هه‌مان شێوه‌ی ژه‌نراڵ یه‌شار بویوكانیت هاسان نه‌بێت، چونكه ئه‌و له ئایینده‌دا ڕووبه‌ڕووی جۆرێكی دیكه له جه‌نگ ده‌بێته‌وه.
مهمه‌ت عه‌لی بیراند ئولتراناسیونالیستێكی Mehmet Ali Birand ئاشتیپۆشه كه هه‌میشه هه‌وڵ ده‌دات له وتاره‌كانیدا به شێوه‌یه‌كی ئاشتیخوازانه كورد به "ناشارستانیی" له قه‌ڵه‌م بدات و ئه‌م دۆخه به "پشێوی/ فه‌وزا" داده‌نێت و پێشنیار ده‌كات كه "ئۆپۆزیسیۆنی حوكمه‌تی ئه‌ردۆغان زیاتر هاوكارانه به‌رخورد بكات"، كه "ئه‌ردۆغان و بیوكانیت ململانێی نێو خۆیان ساف بكه‌ن"، كه "مێدیاكان واز له به‌رخوردی شۆڤێنیانه و شه‌ڕخوزانه بێنن"، كه "حوكمه‌ت كه‌ناڵی نوێی پێوه‌ندیگرتن له‌گه‌ڵ ئۆپۆزیسیۆن و سوپادا بكاته‌وه"، كه "یاسای په‌شیمانبوونه‌وه [مه‌به‌ستی له گه‌ریلاكانه] و ئه‌منستی هه‌ر به‌رده‌وام بێت"، كه "مافی زمان و كولتور و ئابووریی و هتد به هاووڵاتیانی خوارووی خۆرهه‌ڵات [كوردستان] بدرێت"، كه "ئیستیخباراتی تورك ده‌ست له‌وه هه‌ڵبگرن كه هه‌موو مرۆڤێكی ئه‌و ناوچه‌یه به ئه‌ندامی پ.ك.ك. ببینن و هێنده به خراپ مامه‌ڵه‌یان له ته‌كدا نه‌كه‌ن" و كه "پارتی كۆمه‌ڵگای دیموكراسی قه‌ده‌خه نه‌كرێت و كێشه‌كه له پارله‌ماندا چاره‌سه‌ر بكرێت".
ئه‌لنور چه‌ڤیك Ilnur Cevik ئولتراناسیونالیستێكی توركه كه ئێستا سه‌رنووسه‌ری ڕۆژنامه‌ی "زی نیو ئاناتۆڵیا" یه و له‌وه‌به‌ر سه‌رنووسه‌ری ڕۆژنامه‌ی "توركیس دایه‌لی نویس" بوو و ئێستا له باشووری كوردستان خاوه‌نی كۆنتراكتی گه‌وره‌یه و دوو ساڵ له‌مه‌به‌ر میوانداریه‌كی شاهانه‌ی له‌وێنده‌رێ ده‌كرا و كه‌س نازانێت له ڕاستیدا له‌وێنده‌رێ چ كاره‌یه و خه‌ریكی چی دیكه‌یه. ئه‌و خه‌ریكی هه‌ر چییه‌ك بێت به ئاشكرا دژ به گه‌لی كوردستان ده‌دوێت و له "زی نیو ئاناتۆڵیا" ده‌ڵێت "ئێستا سه‌رۆكه‌كانی كوردی ئێراق ده‌بێت له خۆیان بپرسن كه بۆ ئه‌مه‌ریكا به ئاشكرا یارمه‌تی توركیا ده‌دات له شه‌ڕه‌كه‌یدا دژ به پ.ك.ك. له چیاكانی باكووری ئێراق. ئه‌وان ده‌بێت بزانن كه واشینگتۆن توركیا وه‌ك هاوپه‌یمانێكی جێگاخاڵیی داده‌نێت".
له كۆتایی وتاره‌كه‌یدا ده‌ڵێت "با هه‌موومان له بیرمان بێت كه ڕۆژێك ئه‌مه‌ریكاییه‌كان ده‌ڕۆن و ئێمه پێكه‌وه ده‌مێنینه‌وه، یان ده‌بێت ڕوو به ڕووی یه‌ك ببینه‌وه یان له‌گه‌ڵ یه‌كدا مامه‌ڵه بكه‌ین" .
ئه‌م هه‌ڕه‌شه‌یه له ڕاستیدا بولیند ئه‌جه‌ویت فێری توركه‌كانی كرد كه ڕه‌جه‌ب ئه‌ردۆغان، عه‌بدوڵا گوڵ، هه‌موو ژه‌نراڵه‌كان و سه‌رۆكه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن و ته‌نانه‌ت زۆربه‌ی زۆری ڕۆژنامه‌وانه‌كانیش دووپاتی ده‌كه‌نه‌وه. "ئه‌رێ، كاتێك ئه‌مه‌ریكا ئێره جێ دێڵێت ئێوه چی ده‌كه‌ن؟".
ڕه‌جه‌ب ئه‌ردۆغان له‌سه‌ر ته‌له‌ڤیزیۆن كاتێك سه‌باره‌ت به كۆمه‌ڵكوشتنی ئه‌رمه‌نیه‌كان ده‌دوا ئه‌مه‌ی دیسانه‌وه دووپات كرده‌وه. ئه‌رمه‌نیه‌كان له مێژه به كۆمه‌ڵ كوژراون، كورده‌كان نۆره‌یان دێت!
به هه‌رحاڵ، سیاسه‌تی داگیركاران و ئه‌مه‌ریكا و یه‌كێتی ئورووپا هه‌رچۆنێكه با ببێت، ئێمه به سیاسه‌تێكی كوردستانیی، به دژایه‌تیكردنی بیری ناكوردستانیی ئیتر له هه‌ر فۆرمێكدا بێت، ده‌توانین به توندی وه‌ڵامی هه‌ر هێرشێك بده‌ینه‌وه. نابێت یه‌ك چركه‌ش له یادمان بچێت كه ئێمه له‌گه‌ڵ داگیركه‌رێكی فاشیست و وه‌حشیدا ڕووبه‌ڕوو بووینه‌ته‌وه.
دۆخی كورد له‌م كاته‌دا له هه‌ر كاتێكی دیكه له مێژوویدا باشتره و قسه‌ی تێدا نییه كه تا دێت به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێت. خه‌باتی كوردستانیی به‌ره‌و ئازادیی نه‌ته‌وه‌یی بێگومان به‌رده‌وام ده‌بێت.
ڕێبوار ڕه‌شید
١٩/١٢/٢٠٠٧
[1] http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=91734
[2] http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=91713
[3] Aftonbladet.se 2007-12-18
[4] http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=91723
[5] http://www.thenewanatolian.com/opinion-30147.html
