شه‌ڕ مه‌که‌ن و بێ داوایش دامه‌نیشن
ناچێته مێشکی هیچ ئاوه‌زمه‌ندێکه‌وه که نه‌ته‌وه‌یه‌کی چه‌ند هه‌زار ساڵه خاوه‌نی سیپاره‌یه‌کی نووسراو له مێژووی خۆی به ده‌ستی خۆی نه‌بێت. چه‌توونه هیچ مرۆڤێکی خاوه‌ن ویژدان و لێزان له بواری مێژوو بڕوا بکات له ماوه‌ی هه‌زاران ساڵ دا ئه‌و هه‌موو خان و سه‌ردار و میر و خونکاره له نه‌ته‌وه‌یه‌ک هه‌ڵکه‌وێت و هیچیان هۆشی نووسینه‌وه‌ی لاپه‌ڕه‌یه‌ک له ژیان و به‌سه‌رهاتی خۆیان و ڕووداوه‌کانی ده‌وروبه‌ری خۆیانیان نه‌بووبێت، له کاتێکدا که ده‌ر و دراوسێکانی خاوه‌نی زانکۆ و ئه‌کادێمیا و په‌رتووکخانه و چی و چی بوون. به‌ڵام ئه‌وه‌ی که به‌سه‌ر کورددا سه‌پێنراوه و له هۆش و هزری ئاخنراوه وا ده‌ڵێت که کورد سه‌ره‌ڕای مێژووی لانیکه‌م 2000 ساڵه‌ی به‌ڵام خاوه‌نی تاقه یه‌ک ڕسته و وشه‌ی نووسراوه‌یش نییه. هه‌رچی هه‌یه له وڵاته‌که‌یدا بێت یان له وڵاتانی دراوسێی هه‌مووی هی بێگانه‌یه و هیچی مافی کوردی به‌سه‌ره‌وه نییه! ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و نووسراوانه به زمانی کوردیش نووسرابن هه‌ر کوردی نین و هی کورد نین… به‌ڵکوو ئه‌وه زمانێکی تره و ئێستا نه‌ماوه و فه‌وتاوه!… ئه‌و ناهه‌قی و سته‌م و بێدادی و چه‌واشه‌کارییه وای کردووه ئه‌مڕۆ تاکی کورد خۆیشی قه‌ناعه‌ت به‌وه بکات که فه‌رهه‌نگ و وێژه‌ی نوسه‌واری نه‌بووه و نییه؛ و هه‌رچی هه‌یه هی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و زاڵم و سته‌مکاره. خوویه‌کی نادروست و نابه‌جێ له مێشکی تاکی کورد دا جێگیر بووه که هه‌موو که‌س و نه‌ته‌وه‌یه‌ک له خۆی باڵاتر و پیرۆزتر ده‌زانێت و خۆی له هه‌مووان که‌متر و سووکتر ده‌بینێت..
به‌خته‌وه‌رانه، کورد به هه‌ر هۆیه‌که‌وه بێت، ئه‌گه‌ر مێژووی نووسه‌واریشی نه‌بێت وه‌ک بێگانه‌کان ده‌ڵێن، به‌ڵام وێژه‌یه‌کی ڕه‌نگین و زه‌نگین و له بن نه‌هاتووی زاره‌کیی هه‌یه که هه‌مووی پوخته و پاڵه‌فته‌ی پاک و په‌تیی ئه‌و مێژووه نووسراوه‌یه‌یه که به‌ناهه‌ق لێی دزراوه و شێوێنراوه و فه‌وتێنراوه. ئامۆژگاری و په‌ند و ڕێنوێنی و به‌یت و باو و چیرۆک و سه‌ربرده و فه‌رمایشی پیر و حه‌کیمان و ده‌یان شتی جۆراوجۆر و باییمه‌ندی تر که هه‌ر کامه‌یان به‌شێک و جزمێک و فه‌سڵ و بابێک له په‌رتووکی مێژووی هه‌زاران ساڵه‌ی ئه‌م نه‌ته‌وه خاراو و له‌کڵ ده‌رهاتووه‌یه. هه‌رچه‌نده به‌شێک له‌م مێژووه زاره‌کییه به‌تایبه‌تی له ناوچه‌ی سۆران له فه‌وتان ڕزگار بووه و چووه‌ته نێو توێی په‌رتووکانه‌وه؛ به‌ڵام به له‌به‌رچاوگرتنی فراوانی و مه‌زنیی زمانی کوردی و ئه‌و وێژه زاره‌کییه ده‌وڵه‌مه‌نده، ده‌کرێ بڵێین ئه‌وه‌ی په‌رژاوینه‌ته سه‌ر نووسینه‌وه‌ی و له فه‌وتان قوتاری بووه، تنۆکێکه له ده‌ریایه‌ک و ده‌نکێکه له خه‌رمانێک. هه‌ربۆیه کاری زۆر و ئه‌رکی قورس هێشتا له‌به‌رده‌مدایه و بیری ورد و مووقه‌ڵێشی گه‌ره‌که.
وه‌ک دیاره زۆربه‌ی نه‌ته‌وه و نه‌ژاده‌کانی دنیا له ڕووی ئایین و مه‌زه‌به‌وه تا ڕاده‌یه‌کی زۆر یه‌کده‌ستن و هه‌ر ئه‌و یه‌کده‌ستییه ئایینییه‌ش یه‌کێتییی فه‌رهه‌نگ و نه‌ریتی لێکه‌وتووه‌ته‌وه و یارمه‌تیده‌رێکی باشیان بووه بۆ سه‌رکه‌وتن و کۆکردنه‌وه‌یان له ده‌وری هێما و سه‌مبولگه‌لێک که دواتر ناوی نراوه پیرۆزی و سه‌روه‌ریی نه‌ته‌وه‌یی. کورد به هه‌ر هۆیه‌که‌وه بێت له نیعمه‌تی هه‌بوونی یه‌ک ئایین و باوه‌ڕ بێبه‌ش بووه و به زۆره‌ملی بێت یان به ویستی خۆی که دینی ئیسلامی هه‌ڵبژاردووه، نزیکه‌ی نیوه‌ی بووه به سوننی و نیوه‌که‌ی تری شیعه، جگه له که‌مایه‌تییه ئایینیه‌کانی تریش که هیچکامیان بێ ڕۆڵ و کاریگه‌ری نین. ئه‌م دابه‌شبوونه‌ی کورد به‌سه‌ر شیعه و سووننی دا به‌ر له هه‌ر شت گه‌وره‌ترین زه‌بری له خودی کورد و یه‌کێتیی نه‌ته‌وایه‌تیه‌که‌ی داوه و بووه‌ته خۆره بۆ لاشه‌ی ناسیۆنالیزمی کورد. مه‌سه‌له ئه‌وه نییه که یه‌کیک له‌م مه‌زهه‌بانه خراپه و دژی کورده و ئه‌وه‌که باش و ئه‌رێنیییه، مه‌سه‌له ئه‌وه‌یه که ئه‌وه‌نده‌ی بڕوا ئایینیه‌که گرنگی و بایه‌خی پێدراوه، مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تیی ئه‌وه‌نده به‌لاوه گرنگ نه‌بووه؛ و به‌رده‌وام لایه‌نی نه‌ته‌وایه‌تی خراوه‌ته ژێر سێبه‌ری ئایینه‌وه. له‌م نێوه‌دا دوژمنانیش ئه‌وه‌نده‌ی بۆیان لوواوه له پێناوی فراوانترکردنی که‌لێنی نێوان ئه‌م دوو کورده‌دا فوویان به ژیله‌مۆکانی ژێر خۆڵه‌مێشی ئاییندا کردووه و گه‌شاندوویانه‌ته‌وه… هه‌ر بۆیه‌وه ئێستا و له‌م سه‌رده‌مه‌دا که شیعه و سوننی له ئاستی جیهانیدا تێغ له یه‌کتری ده‌سوون، هه‌وڵیش نه‌دراوه که هێماگه‌لێکی کاریگه‌ر و شوێندانه‌ری هاوبه‌ش له نێوان شیعه و سوننیی کورددا بدۆزرێته‌وه و بکرێت به بناغه و بنه‌مای کار و تێکۆشان بۆ هه‌مووان؛ و سه‌ره‌نجام ناسیۆنالیزمی کوردی له‌سه‌ر بنیات بنرێت؛ له بنه‌ڕه‌تدا ڕه‌نگه له‌باره‌ی کات و سه‌رده‌میشه‌وه دره‌نگ بێت بۆ وه‌ها کارێک. ئه‌وه که هه‌ندێک که‌س و لایه‌ن له سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه په‌نایان بۆ زیندووکردنه‌وه‌ی ئایینی زه‌رده‌شتی ده‌برد و بانگه‌شه‌یان بۆ ده‌کرد هه‌ر کاردانه‌وه و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م چاره‌ڕه‌شییه بوو… به بڕوای نووسه‌ر ئه‌گه‌ر له ئایینیشدا جیاوازی له‌نێوان ئه‌م دوو که‌رته به‌رچاوکه‌وتبێت، له فه‌رهه‌نگ و وێژه و زمان دا هاوبه‌ش بوون و ئه‌وه‌نده له یه‌کتری دوور نه‌که‌وتوونه‌ته‌وه؛ هه‌ر بۆیه ڕێی تێده‌چێت وێژه‌ی زاره‌کیی کوردی که که‌یله له گه‌وهه‌ری شه‌وچرا، زیندوو بکرێته‌وه و له‌گه‌ڵ زاراوه و ده‌سته‌واژه و تێرمه زانستی و ڕامیاری و کۆمه‌ڵناسییه‌کانی ئه‌م سه‌رده‌مه هاوتا و هاوواتا بکرێن. جۆرێک شکۆ و شانازی و پیرۆزی و مه‌زنییان پێببه‌خشرێت که تاکی کورد به‌ڕێزه‌وه لێیان بڕوانێت و له ویژدانی ناخودئاگای خۆیدا جێگایان بۆ ته‌رخان بکات.
ئه‌م نووسراوه‌یه هه‌وڵی کۆکردنه‌وه و هاوێرکردن و پۆلبه‌ندیکردنی وێژه‌ی زاره‌کیی کورد نادات؛ به‌ڵکوو له درێژه‌ی خۆیدا تێده‌کۆشێت وته‌یه‌کی کورت و پڕ واتا و حه‌کیمانه‌ی کوردی بداته به‌ر تیشکی لێکۆڵینه‌وه و توێژینه‌وه و به وردی بچێته نێواخنییه‌وه و گرنگی و قورسایی ئه‌و وته‌یه و ئاستی هۆشیاری و مرۆڤدۆستیی دانه‌ران و بڕوامه‌ندانی ئه‌م وته‌یه بخاته به‌رچاوی خوێنه‌ر. هه‌روه‌ها ئه‌م نووسراوه‌یه هه‌وڵده‌دات ئه‌و ڕاستییه ڕوون بکاته‌وه، ئه‌گه‌ر تاکی کورد له زمان و وێژه و مێژووی ڕابردووی خۆی به چاوی بایه‌خه‌وه بنۆڕێت، هیچی که‌متر نه‌بووه نه‌ک ته‌نیا له نه‌ته‌وه سه‌رده‌سته‌کانی تورک و فارس و عه‌ره‌ب، ته‌نانه‌ت له نه‌ته‌وه پێشکه‌وتووه‌کانی جیهانیش. ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ کورد به مه‌نتیقی کوردی و به پێوه‌ر و پێودانگی کوردی بڕوانێته گه‌نجینه‌ی وێژه‌ی خۆی، نایابترین و گرانبه‌هاترین گه‌وهه‌ر و مرواریی ئه‌وتۆی تێدا ده‌دۆزینه‌وه؛ که ده‌کرێت ببنه ده‌سمایه و سه‌رمایه و پشتیوانه‌ی نه‌ته‌وه‌یی؛ و چه‌رخی خه‌باتی ڕزگاریخوازانه‌ی ئه‌م کورده به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی و ڕزگاریی یه‌کجاری پاڵبده‌ن. وته‌ی “شه‌ڕ مه‌که‌ن و بێ داوایش دامه‌نیش” ئه‌و ده‌سته‌واژه هه‌ڵبژارده‌یه‌یه که له‌م باسه‌دا شیته‌ڵ و شیمانه ده‌کرێت و شیله و خه‌ستاوه‌که‌ی به پاک و پوختی پێشکه‌ش به خوێنه‌ری زیت و ڕۆشنبین و ڕۆشنبیر ده‌کرێت.
ئای که وته‌یه‌کی پڕمانا و حه‌کیمانه‌ی که‌موێنه‌یه. له ڕیزی ئه‌و وته پڕبایه‌خانه‌دایه که به ئاوی زێر ده‌نووسرێنه‌وه تا به‌رده‌وام به ڕووی مرۆڤاه‌یه‌تیدا بترووسکێنه‌وه و ژه‌نگ به خۆیانه‌وه نه‌گرن. هه‌روه‌ک له خوێندنه‌وه‌ی وته‌که‌وه ده‌رده‌که‌وێت، دوو به‌شی سه‌ره‌کی که هه‌رکامه‌یان فه‌لسه‌فه‌یه‌کی له پشته‌وه‌یه پاڵیان داوه به پاڵی یه‌کترییه‌وه و میوه‌یه‌کی خۆش چێژ و خۆشبه‌رامه‌یان به‌رهه‌م هێناوه. له به‌شی یه‌که‌م دا پێشینان، مه‌زن و میر و و پیر و پیاوچاکانی خاوه‌ن ئه‌زموون و دنیادیته ئامۆژگاریمان ده‌که‌ن نه‌جه‌نگین، ئاژاوه و هه‌را و خوێنڕێژی و کوشتار و وێرانی نه‌که‌ینه ئامانج و کاری بۆ نه‌که‌ین. خۆ بپارێزین و دوور بکه‌وینه‌وه له هه‌ر جووڵه و بیرۆکه‌یه‌ک که ئاراسته‌که‌ی به‌لای جه‌نگ و مرۆڤکوشتن دا بێت. ئه‌وه ئاکار و خوو و ڕه‌وشتی هه‌موو دایک و باوکێکی کورده بۆ ڕۆڵه‌که‌ی که خۆی له خراپه و ئاژاوه دووربگرێت و نه‌بێته هۆی فیتنه و هه‌را؛ که هه‌میشه ده‌ره‌نجامی دڵته‌زینی لێده‌که‌وێته‌وه. هه‌روه‌ک ڕوون و ئاشکرایشه له‌وه‌ته‌ی کورد هه‌یه هه‌رگیز هه‌وڵی په‌لاماردانی هیچکه‌س و لایه‌نێکی نه‌داوه. هه‌میشه نه‌ته‌وه و نه‌ژاده‌کانی تر هه‌وڵی داگیرکرنی کوردستان و تێکدانی ره‌وشی ئارامی کوردستانیان داوه؛ و له ڕێگای سه‌پاندنی باج و سه‌رانه و.. مه‌ردمی کوردستانیان خستووته ته‌نگانه‌وه و ژیانیان لێیان تاڵ کردووه. سه‌ختترین و ساردترین زه‌ردوما و هه‌ڵه‌مووتی هه‌ڵبژاردووه بۆ ژیان، ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی پارێزراو بێت و دوور بکه‌وێته‌وه له جه‌نگ و ئاشوب و توندوتیژی. به گه‌نم و دانه‌وێڵه و سپیایی و میوه و وشکه‌بار و پێست و خوریی خۆی قه‌ناعه‌تی کردووه، شووره و په‌رژینی پته‌وی له ده‌وری سامان و دارایی خۆی هه‌ڵچنیوه، بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگا له ئاژاوه‌ی ئه‌م و ئه‌و بگرێت و بیانوویه‌ک بۆ فیتنه‌گێریی شه‌ڕخوازانی ده‌وروبه‌ری نه‌هێڵێته‌وه. به‌رده‌وام له مافی خۆی خۆشبووه و دایشکاندووه تا ڕێگه له توندوتیژی بگرێت.
به‌شی دووه‌م له‌م وته به‌نرخه هه‌م فه‌رمانه و هه‌م هۆشیارکردنه‌وه‌یه و هه‌م هاندانه بۆ تاکی کورد که له به‌رامبه‌ر زوڵم و ناهه‌قی و ناعه‌داڵه‌تیدا بێده‌نگ نه‌بێت. فێری ده‌کات که سته‌م و بێدادی نه‌په‌ژرێنێت و هه‌رده‌م له به‌رامبه‌ر که‌موکووڕی و ناته‌واوییه‌کاندا زمانی واز و هاواری به‌رز و ده‌نگی دلێر بێت. ئه‌وه‌ی که زۆر جێگای سه‌رنج و تێڕامانه ئه‌مه‌یه که ئه‌م وته جوان و شیرینه، ئه‌م ئامۆژگارییه حه‌کیمانه‌یه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که داوای بێده‌نگنه‌بوون ده‌کات له هه‌مان کاتیشدا ڕێنوێنی ئه‌نجامدانی کاری توندوتیژی ناکات و به‌وه‌نده به‌سه‌نده ده‌کات که بڵێت نییه‌تی جه‌نگ و توندوتیژیتان نه‌بێت، به‌ڵام له هه‌مبه‌ر سته‌میشدا خاوه‌ن قسه بن و بێده‌نگی هه‌ڵمه‌بژێرن. هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌ک داواکاریی چاکسازی و ئاڵوگۆڕ و پێشکه‌وتنی له ژیاندانه‌بت ئه‌و کۆمه‌ڵگایه ناته‌ندروسته و شایانی ئه‌وه نییه پێیبگوترێت کۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی. مرۆڤ له سروشتی خۆیدا ئاره‌زووی گۆڕان و جێگۆڕکێ و تێکه‌ڵاوی و هاموشۆی هه‌یه. مرۆڤ بوونه‌وه‌رێکی ته‌ماعکاره و ئه‌و ته‌ماعه‌یش هه‌ڵیده‌نێت و دنه‌ی ده‌دات بۆ گه‌ڕان به‌دوای باشتر و خۆشتر و زۆرتردا. به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌م وته پڕبایه‌خه‌دا به‌رچاو ده‌که‌وێت ئه‌مه‌یه که نابێت بیر له توندوتیژی بکرێته‌وه؛ به‌ڵام چاوله‌ده‌ستی و بێده‌نگی و پشتبه‌ستن به قه‌زاوقه‌ده‌ریش ناپه‌سه‌نده و ناکرێت هه‌ر بیریشی لێبکرێته‌وه.
به ئاوڕ دانه‌وه له ڕابردووی دوور و درێژی پڕ فیداکاری و سه‌ربزێویی کورد بۆمان ڕوون ده‌بێته‌وه که ڕۆڵه‌کانی کورد له هه‌ر گۆشه و قوژبنێکی ئه‌م نیشتمانه ده‌رفه‌تیان بۆ لووابێت، به دڕێژایی مێژوو هه‌وڵی به‌جێهینانی ئه‌م فه‌رمایشه پیرۆزه‌ی باپیرانیان داوه، لێ مخابن نه به وردی چوونه‌ته نێو قوڵایی بیرۆکه‌که‌وه و نه به‌رامبه‌ره‌کانیشیان ئه‌وه‌نده خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ و شارستانیه‌ت و ڕۆشنبیری بوون تا ڕێز بۆ ویست و داخوازییه‌کانیان دابنێن؛ و ته‌نانه‌ت هه‌وڵیان نه‌داوه بۆ ساتێکیش گوێیان لێبگرن و خواسته‌کانیان بژنه‌فن. هه‌ر بۆیه تا هه‌نووکه‌ش کورد ده‌ره‌تانی پیاده‌کردنی ئه‌م ئامۆژگارییه‌ی بۆ نه‌ڕه‌خساوه و هه‌لێکی گونجاوی ئه‌وتۆی ده‌ست نه‌که‌وتووه به وردی و قووڵی ئه‌م یه‌که بئه‌زموێت.
شه‌ڕ مه‌که‌ن وبێ داوایش دامه‌نیشن له ئه‌مڕۆ له بواری ڕامیاریدا ده‌کرێ چالاکانه به‌کاربهێنرێت و له‌باتی زۆر وشه و ده‌سته‌واژه‌ی باوی ئه‌م سه‌ردمه سوودی لێوه‌ربگیرێت. (Civil disobedience) نافه‌رمانیی مه‌ده‌نی، (Nonviolence activity) چالاکیی ناتوندوتیژی و زۆر ده‌سته‌واژه‌ی تر هه‌یه که ڕه‌نگه له نێوه‌ۆرکدا به‌قه‌د وته کوردییه‌که‌یش واتادار نه‌بن.
ئه‌م وته‌یه تاکه وته‌ی پێشینانمان نییه که ئاوا جوان و ڕه‌وان و پڕ حیکمه‌ت بێت و له خزمه‌تی ئاشتی و مرۆڤایه‌تی و دادپه‌روه‌ریدا بێت. ماریفه‌تی پیره‌کانی هه‌ورامان، ئامۆژگارییه‌کانی خدری زینده، په‌نده‌کانی ئێڵبه‌گی جاف و هتد… هه‌موو شایانی لێوردبوونه‌وه و توێژینه‌وه‌ن و پێویسته هه‌وڵی نووسینه‌وه و لێکۆڵینه‌وه‌ی وردیان بۆ بدرێت.
