لەبارەی ئەدەب و ئەدیب – ەوە

 لەبارەی ئەدەب و ئەدیب – ەوە
 ڕابەر فاریق
 
 ئەدەب جگەرەیەكە, مومكین نییە هیچ ئەدیبێك بتوانێ تا دواهەمین قووم بیكێشێت, ئەدەب, بەدەر لە كۆمەكی خەیاڵ, هیچ نییە جگە لە "بێ ئەدەب"یی ئەدیب, ئەدەب كۆترێكە, باڵەكانی هی واقیعن, لێ پەڕەكانی هی خەیاڵن, نزیكترین شت لە ئەدیب, ئینسان نییە, بەڵكو پەڕاوە سپی و رەشەكانن, ئەدیب بۆ ئەوەی هەمیشە وشەكانی تەڕ بنوێنن, وەها باشە گومانیار بێ, گومان بكات, تەنانەت لە خودی گومانیش, هاوزەمان لە "مەحاڵ" و "وەهم"دا, هەم  "دەكرێ" بدۆزێتەوە, هەم"بوون"یش بهێنێتە بوون.
 ئەدیب, كاتێك دەبێ بە خالیق, كەوا لەسەر كورسی وشەدا دابنیشێ, وشەگەلێك كە بۆنی نۆستالژیاو ئێستەو داهاتوویان لێبێ, هاوزەمان هیچ خوێنەرێكیش بە مەخلوقی خۆی نەزانێت, چونكە رەنگە دواجار, هەمان ئەو خوێنەرەی بەكاڵفام و دەبەنگ وگەمژەو بێدەماغی شوبهاندووە, هێند لەو بەرزتر بفڕێت, بگاتە ئاستێك كە ئیرەیی پێ ببات و نەتوانێ لە فەنتازیاكانی نزیك بكەوێتەوە, ئەدیب لە كاتی بیركردنەوەدا, تەنیا شتێك كە زۆر كۆمەكی بكات و پێویست بێ بۆی, كاتە, ئاخر بەبێ وی نەدكارێ چاو لە  ئەفراندن دابگرێت, نە نووسینێكی پێكراو دەخاتە بەردەم رۆشنایی رۆشنی خوێنەری بێدارو گشتبین. شاعیری باڵا دەفڕێت, ئەمما پێویستی بە باڵ نییە, بەڵكو خەیاڵ بۆ ئەوە راناكات بەكەسێك بگات, بەڵكو دەگەڕێت بە دووی فیكرو باسی بەلادا نەچووی سپی و پاكژ, ئەو دەمەی لەواقیعدا دەژی, دەستی لەكەمەری خەیاڵ و تەنهاییە, ئەم كاتەیش تەنهایە لەگەڵ وەهم و شتە بچووك و پەراوێزخراوەكان چا دەخواتەوە و چارەك چارەك مەستی هەڵدەقورتێنێ, شاعیری باڵا, ئەفرێنەرە, زمانی جودایەو هەمیشە لە هەوڵداندایە بۆ گەیشتن بە قوڵایی شتە بینراو و پەی پێ نەبردراوەكان, لەلایەن هەمووان,
 شاعیر هیچ ئەركێكی لەكۆڵ نییە, سەربەستە, بۆیە كە غوسل لە : "بخوێنە – پیرۆزیی- گەورەیی" دەردەكات, تەنیا پێویستی بە ئاو هەیە, شاعیری باڵا خوڵقێنەرێكی پانۆتیكۆن دیار, جوایەز لەوەی كە موتربەكراوە بە وەهمە سەرو بن و نەكەی سەر پەڕاو و شوێن سوژدەكان, بۆیە وەكوو دلاوەر قەرەداغى دەڵىَ: "خوڵقاندنی دەقێكی شیعریی, لەزۆر رووەوە لە یەكەمین رۆژی خوڵقاندنی دنیا دەچێت".
 دنیایەك پڕاوپڕ لە پەرجوو و مەعریفە و بوێری و ئازادی و فەلسەفەو پرسیارو گومان, ئەو گومانەی كە دواجار كەشكۆڵێك لە گومانی دیكەی پڕ لە نهێنی هەڵگرتووە و هەمیشەیش عەوداڵە بە دووی دۆزینەوەی سیمای مەحاڵ وخورافات و "نهو"ە كوفربارە جوانهێنەرەكان. مرۆڤی گەمژە, هەمیشە وا بیر دەكاتەوە لە نێو تێكستە پیرۆزەكاندا, هەڵكشان و گەورەبوون و بەهەشتی وەهمی دەدۆزێتەوە, ماسییەك راو بكات لە زەریای سنوور نەژیابێت, بەڵام ئەمە رێك دژی خواست و خەون و فەنتازیایەتی, كە دواجار ئەمانەش بەلای مرۆڤگەلێكی ئاوەهاوە جۆرێكی دیكەن لە تیاچوونی ئەزەلیی.
 كارەسات و تراژیدیای گەورە لەوێدایە, لەم كاتانەدا نەمۆراڵی تاكەكەس و جودی دەمێنێ, نەمیتۆدو نە پەێبردن بە پرسیارو گومان و مەحاڵ, بەلای ئەمانیشەوە كوفری راستەقینە لەوەها حاڵەتێكدا لە لایەن ئەوانی دیكەوە دەخوڵقێنرێت.
 بیركردنەوەو دەرچوون لە سنوور, تێكشكاندنی پیرۆزی و خالیقی نەبینراو, دیسانەوە پەلكێشمان دەكەن بەرەو نوشوستی و داڕمان و بەڕۆبۆتبوونی خەیاڵ و جەستەو مەعریفە, ئەوەی هێزی گشتبینی كە كەڵكەڵەو زمان و فەنتازیایی مرۆڤی باڵا دەڕوێنێت, شكستی بەردەوامە, تێكشاندنییەتی لەلایەن گەمژەكانەوە. ژیان لە كاتێكدا دەبێت بە جەنگەڵێكی پەمەیی گەورە, كە ئینسانەكان تاكی جاهیل و گەمژە بەرهەمدەهێنن, ئاخر گەمژە هەمیشە بڕیار بەدەستە, وەلێ قودرەتی جێبەجێكردنی لە كەڵكەڵەدا نییە. نووسین رووتبوونەوەی ئینسانە لە شمەكی واقیعە بێماناكانی ژیان, لەبەركردنی شمەكی خەیاڵەو خۆداپۆشینە بە گومانی ئیستاتیكا, شاعیری پانۆتیكۆن, لەناو خەونەكاندا بەدوای مەحاڵ رادەكات, هەمیشە دیلی نووسینەو هیچی دی, ئاخر ئەوە نووسینە وای لێدەكات ئایدیاكانی لێوانلیۆبن لە فەنتازیاو شتە بچووكە ناشرینەكان, ئەوانەی لە بنەڕەتەوە ئەوەندە جوانن, كەم كەس هەیە هەستی بەو حاڵەتە كتوپڕەو نیان و جوایەزەیان بكات. هەمیشە ئەو كەسانە رۆحی خوڵقاندن و مەعریفەیان تیایە, كەوا بیركەرەوەن و لە تەنهاییدا لێواولێو دەبن لە خەیاڵ, ئەوانیش كەوا لە قەرەباڵغیدا چاوەنواڕی, هەم لە زمانی خۆیان و بەرامبەرەكانیان دەكەن (گوتە)ی تازەو نایاب بدركێنن, گەمژەو نابووتن. شاعیر لە كاتێكدا سەربەستە كە ئیشە خاكییەكانی لەنێوگومان و خەیاڵدا بەرەو بڕیار رادەپێچێت, تا دەگاتە ئەنجامدان, ئەوە تەفسیر نییە كە ماناو دەلالەتەكانی شیعرییەت و خۆِرسكی پیتەكان دەدۆزێتەوە, بەڵكو خودی خوێندنەوەو جوایەزییەكانن, كە دواجار قەڵەم لە بڕستیدا نییە بیانخاتە سەر پەڕاو, مۆراڵی شاعیر, نە لەو كاتەدا خۆی دەنوێنێ كە ستایشی ئافرەت دەكات, نە ئەم كاتەیش كەوا كڕنووش دەبات لەسەر دووگردی ئیمانێكی نەبینراو, بەڵكو لێرەوە دەردەكەوێ كە شیعرەكانی دوورن لە رێگەی پەی پێ بردراوو بە تەنیشت مۆرالێكەوەیە, جوایەزو نەناسراو. هەموو ئەو كەسانەی خۆشبەختییەكی هەمیشەیی قبوڵ دەكەن و تیایدا دەژین, توانای خوڵقاندنی خەیاڵی تۆكمەو سەرسووڕهێنەریان نییە, ئەمە جگە لەوەی دەبنە هەوێنی باڵاكردنی جاهیل و گەمژەكان لە كۆمەڵگەی كپ بوودا. كۆمەڵگەی خەوتوویش لەوەها كاتێكدا مەعریفەی سەقەت و خەونی تەنراو بە خورافات و نیهلیزم بەرهەمدەهێنێ و ئینسانەكانی پڕ دەبن لە نائاگایی و رەوتاری وەها نابەجێ كە نوكتە لەسەر لێوی منداڵەكان جێبهێڵن.
 
 
 rabarfariq@yahoo.com