Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
بێ سنوورى و فەوزاى راگەیاندن ….  سەردار جاف

بێ سنوورى و فەوزاى راگەیاندن …. سەردار جاف

Closed
by October 27, 2009 گشتی

 ( ئازادى ) 
           

راگەیاندن بە گرینگترین و سەرەکیترین فاکتەرەکانی بەردەستی ئیمڕۆ دادەنرێت بە مەبەستی گەیاندنی بیرى زانستی پێشکەوتوو و گواستنەوەى رووداو و کارەساتە سروشتی و ناسروشتیەکان و دیدو بۆچوونە جیاوازەکان لە بارەى بیر و ئایدیاکان بۆ بەر فراوانترین خەڵک لە کۆمەڵگادا ، نەخاسمە کە ئەم فاکتەرە فرە لایەن و بەرفراوانە بە جۆرێکی سەقەت و شێواو بەکاردێت  کە هێڵی سوورى سنوورەکانی کالڕ کردۆتەوە ئەمەیش لاى ئێمەى کورد زیاتر رەنگی داوەتەوە ، چونکە هیچ کەس و لایەنێک خۆى بە خاوەنی ئەم پرسە نەزانیوە ، لە رووە یاساییەکەوە کارى سەندیکا ئەوەیە ئازادى و ماف بۆ رۆژنامەنووس فەراهەم بکات و داکۆکی لە سەر بکات ، بە داخەوە رۆژنامەنووسیش بە مەیل و ئارەزووى خۆى ویستوویەتی و دەیەوێت بەها ئاکارییەکان پێشێل بکات و کەسیش پێی نەڵێت بەرى چاوت کلی پێوەیە ، ئەمە خۆى لە خۆیدا کارێکی نیگەتیڤی رەوتی راگەیاندنە ، ئێمە پێویستیمان بە پانتاییەکی بەرفراوانی زانست هەیە بۆ ئەو کیشمەکیش و ململانێ کۆمەڵایەتییەى دادێت لە جیهانی ئیمڕۆى گلۆبالیزەیشن ، ئەلفن تۆفلەر لەم بارەیەوە دەڵێ : (( ئەبستمۆلۆژى بۆ خۆى تەوەرێکە لە دەورى جەنگ و شۆڕشە کۆمەڵایەتییەکانی ئایندە ئاڵاوە ، ئەمەیش بنەمایەکی سەرەکی دیاردەى گلۆبالیزەیشنە )) (1).
   کەواتە دەبێ کارێکی ئەوتۆ بکەین هاوشانی نەتەوە و دەوڵەتانی دیکەى دنیا رێبکەین ، رەوتی راگەیاندنمان تاو بدەین و بزانین لە کام ویستگە لەنگەر بگرین و لە کوێ خەلەلمان هەیە خاڵە هاوبەشەکانمان شەن و کەوى بکەین رێچکەى راستەقینە و تایبەت بە خۆمان بگرینە بەر هەرگیز خۆمان لە گەلڕ ئەواندا بەراورد نەکەین .
   یاساى رۆژنامەگەرى لە کوردستان رۆژى 22 / 9   / 2009 پەسەنجد کرا زۆر زەحمەت و ئاستەمە لە ماوەى کەمتر لە ساڵێک ئێمە جارێکی دیکە لە بەردەم کۆمەڵگەى نێو دەوڵتی بێی و بڵێی ئیمە ئەو ئازادی و دیموکراسییەمان پێ هەزم ناکرێت ، جارێکی دیکە رەوانەى ژوورى نەشتەرگەرى بکەینەوە ، دەکرێ رێو شوێنەکان توندتر بکرێن و کەس و لایەنیش هەبێت خۆى بە داواکارى گشتی بزانێت کە ئێستا نییە .
ئەو پانتاییەى راگەیاندن لە چوار چێوەى بیستن و بینین و خوێندنەوە هەن لە سەردەمانی پێشووتر بەرفراوانتر بووە ، فاکتەرەکانی بینین بەر بڵاوتر بوون کاتێک کەناڵە ئاسمانیەکان و ئینتەرنێت بە ئاسانتر خۆى بە هەموو ماڵێکدا کرد ، دەشێ لە ئایندەدا سایتەکان جێ بە تەلەفزیۆن و کەناڵە ئاسمانیەکان لەق بکەن و ئیمڕۆیش سەرەتاى ئەو هەنگاوە دەرکەوتووە ، هەرچی تایبەت بە بیستنیشە وەک هەندێ دەڵێن
رووداوەکانتان بۆ دەگێڕینەوە تاوەکو لاى ئێوە وینەکان دەرکەون ، لەم ئاستەدا خۆیان رانەگرت ئازداییەکی بەرفراوانترى لە خۆ گرت هەندێ جار گەیشتۆتە ئاستی ناو زراندن و تەشهیر کردن ، ئەوەى تایبەت بە نووسینیش بوو زۆرێک لایان وابوو ئیدى زەمەنی رۆژنامە و هەفتەنامە بەسەرچوو و چیدى ئەو رەواجەى نامێنێت کە پێشتر هەبووە  بە تایبەت ئەمە لاى رۆژنامەنووسە پرۆفیشناڵەکانی ئێمە رەنگی دایەوە بۆچوونەکانیش پێچەوانە دەرچوون ، رۆژنامە توانی لە کوردستان خوێنەرى بەر فراوانتر بۆ خۆى بخولقێنێت ، ئەمەیش پەردەى لە سەر نائاگایی ئەو پڕۆفیشناڵانە هەڵماڵی ، هۆکارى ئەم رەواج پەیدا کردنە دەگەڕێتەوە بۆ بەزاندنی سنوورى ئازادى لاى ئەو رۆژنامانەو خۆخزاندنێکی سەرشێتانەى پێوە دیارە ، پێمان وایە ئەمە یان هەوڵدانێکە بۆ دەست خستنە بینەقاقاى ئەو ئازادییەى ئێستە هەیە یان قۆرخکدنێکی عەفەویانەیە و سەرپێیانە بەرجەستە بووە ، بە هەر دوو حاڵتیش جارَدانی کالفامییە لە راگەیاندن . هەر ئەمەیش بووە هۆى ئەوەى سنوورەکانی ئازادى کالڕ ببنەوە و پەنجە بۆ بژەکانی دیکە دریژبکرێت وەک ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی ، دەبێ بە گورجی و دەست و بردى چارەسەرى بۆ بدۆزرێتەوە ، ئەوەى رۆژى 7 / 9 / 2009 لقی هەولێرى سەندیکاى رۆژنامەنووسان ئەنجامیدا پەلەیەکی درەنگ وەخت بوو . 

            (بەها ئاکارییەکان )                                                                               

   کەواتە پێویستە بزانین کە رۆژنامەنووس کێیە ؟ ئاخۆ هەر کەس و یەکێک سەرە قەڵەمێکی گرتە دەست وچەند باسو خواسێکی لە سەر پرسێ لە پرسەکان بڵاوکردەوە ئیدى رۆژنامەنووسە ؟ بە راى ئێمە رێز گرتن لە بەها ئاکارییەکان و تەشهیر نەکردن و ناونەزراندنی تاکەکانی لە هەر ئاستێکدا بێت بە هۆ و بێهۆ ، مەرجی سەرەکییە بۆ پێوەرى رۆژنامەنووس ، ئەگەر لە خاڵە ئەکادیمییەکانیش وردبینەوە هەڵبەتە ئەم لایەنە فەرامۆش نەکراوە و پەنجەى خراوەتە سەر .
   لێرەو لەوێ پێناسەى جیاجیا بە خەسڵەتی رۆژنامەنووس دەدرێت ، جیمس ریستۆنی گەورە پەیامنێرانی نیۆیۆرکتایمز لە واشنتۆن دەڵێ : (( خەسڵەتی رۆژنامەنووسی پرۆفیشنالڕ زیندوێتییە )) هیربت یرۆکی نوسەر لە ماتفوردیۆرنالڕ دەڵێ : (( بۆخۆى کنەکەرى راستییەکانە )) هاوکات هەندێکی دیکە دەڵێن )) : خەسڵەتی راستەقینەى رۆژنامەنووس وردبینی و بەها ئاکارییەکان’ هەر خۆى گیانی پێشبڕکێ و رۆشنبیرى بەرفراوانە )) .
   پەنابردنە بەر گورج وگۆڵی و زیندوێتی لەکارى رۆژنامەوانی و لە هەمانکاتدا شکاندنی رێچکەى بەها ئاکاریەکان خۆى لە خۆیدا دەگەڕێتەوە بۆ کاڵفامی و نەبوونی رۆشنبیرى گشتی ، دواکەوتنی سۆز و عاتیفە لە دەستدانی راستگۆیی لاى رۆژنامەنووسی لێدەکەوێتەوە ، پاراستنی بەها ئاکاریەکان دوالیزمییە ، بۆنمونە : کاتێک پار سالڕ لقی کەرکووکی سەندیکاو گۆڤارى لڤین یاداشتنامەیان لە سەر تیرۆر کردنی سۆرانی مامە حەمە لە شارى هەولێر  بە یۆنامی پێشکەشکرد زۆرێک لەو رۆژنامەنووسانەى ئامادە بوون لە رووى سۆزو عاتیفەوە دواى ئەو داوایە کەوتن کە قەڵەمەکانیان شکاندو هاویشتیاننە ناو حەوشەى یۆنامی بەداخەوە هەر ئەوانە رۆژى دواتر لە میدیاکانەوە بە خاوەن داواکەیشەوە کەوتنەوە نووسین ئەمە بۆخۆى رێزنەگرتنە لە بەهائاکارییەکانی خود .
   لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەندیکاکانی رۆژنامەنووسان رێوشوێنی گونجاویان بۆ دادەنێت و رێگرى دەخاتە وارى جێبەجێکردن تاوەکو سنوورى بەها ئاکاریەکان نەبەزێندرێت ، لاى ئێمە لەمڕوەوە کەمتەرخەمی کراوە ، هەر رۆژنامەنووسێکیش دەبێ ئەم خاڵانە لە بەر چاو بگرێت .
1- دوورکەوتنەوە لە زمانی زبر و شێواندنی رەوتی رۆژنامەگەرى .
2- چارەسەرێکی هەمە لایەنە بۆ پرس و ژانرەکە بدۆزرێتەوە بێ لاگیریکردن لەمبەر و لەوبەر .
3- بە دڵ و رووحەوە کار لەو ژانر و باسە بکات .
4- پابەند بوون بە سنوورى ئەو  ئازادییەى بە پێی یاسا و رێساکان بوارى رەخساندنی دراوە .
5- هەر لایەنێکی گرتەبەر پێویستە هەمەلایەنە بێت و پشت بە زۆرترین سەرچاوە ببەستێت .
6- رێزگرتن لە داب و نەریتی ئەو کۆمەڵگایەى تێیدا دەژى .

   (کەلتور )                                                
راگەیاندن جیهانی بە گوندێک کردووە و ئێمەیش ژوورێکمان لە یەکێ لە خانووەکانی ئەو گوندە بەرکەوتووە ، دیقەتدان لە کڵاورۆژنەى ژوورەکەوە دیقەتدانێکی ناراست و ناواقیعیانەیە ، دەبێ یان لە بالکۆنەکەوە یاخود لە پەنجەرەى ژوورەکەوە بڕوانینە سیماو خەسڵەتە دروستەکانی  راگەیاندن ، لە بەشی یەکەمدا گوتمان خۆمان لە گەلڕ ئەواندا بەراورد ناکەین ، پێش ئەوەى بەراوردکارییەکی راگەیاندنی بکەین پێویستیمان بە بەراوردکارى کەلتوورى هەیە ، کلتوورى ئێمە لە کوێیە و کلتورى ئەوانی دیکە لە چ ئاستێکدایە ، ئێمە تا چەند تاکەکانی کۆمەڵگا بێ جیاوازى رەنگ و بۆن دەخوێنینەوە و تا چەند مەرجەکانی رۆژنامەنووسمان وەک پێوەر هەژمار کردووە ، لە گەلڕ رێزمان بۆ پۆلیسی خۆمان تا چ سنوورێک پێوەرى پۆلیسی نێو دەولەتی و وڵاتانی پێشکەوتووى وەک مەرج بۆ دانراوە و بەم مەرجانە وەرگیراوە ، ئاخۆ پێوەرى شارەزایی و ئاشنایەتی تەواو بە زانستی دەروونی و بوارى یاسایی و رۆشنبیرى گشتی بۆ کراوە بە مەرج و پێوەر ، کێ لە ئێمە گلەو گازندەى لە هەڵسوکەوتی بازگەکاندا نییە ؟ و داواى چاکتر کردنیان ناکات تاوەکو سیماى پێشکەوتنی کۆمەڵگاکەمانی تێدا دەربکەوێت ، کام تاک لەم کۆمەڵگایەى ئێمە هەڵپەى دوو سێ موچەیی وزیاتر نادات ؟ کەچی هەر هەموومان لە ئەداى نیشتیمانیمان نارازین هەر یەکەمان ئەوى دى رەفز دەکەینەوە و بۆتە کەلتوور و پێمان شەرم نییە .
   رۆژنامەنووسێکی کوردى وڵاتی ئازەربایجان هاتبووە ئەم وڵاتە و دەیگوت چەندم لاخۆشە لە بازگەکاندا دەڵێن ( بە خێر بێن بە سەرچاو ) ئەمە تەحریم بوونیەتی لە نیشتیمانی خود ، کەچی لەم رۆژانەى رابردوو لە رێگەى پەیوەندى تەلەفۆنیەوە رۆژنامەنووسێکی لۆکاڵی لە پچرپچرى قسەکانیم پرسی گوتی : (من لە سەر شەقامی شێستی هەولێرم و قەلەباڵغییەکی زۆر هەیە – جەیش و شەعبی – سەیتەرەیان داناوە ) پاش کەتر لە نیو خولەک هەر بۆ خۆى گوتی : ( رووداوێکی هاتوچۆیە دوو ئۆتۆمبێل لە یەکیان داوە ) ، ئەمە عەقڵییەتی ئەبستمۆلۆژى کۆمەڵگاى ئێمەیە لاى تاکێک کە خۆى بى رۆشنبیر دەزانێت .
   کۆنفرانسی رۆژى 7 / 9 / 2009 ى چوارچرا لە پێناو سنوور دانان بوو بۆ راگرتنی ئەو بێ حورمەتییەى لە لایەن چەند رۆژنامە و رۆژنامەنووسێکەوە دەکرێت ، کەچی رۆژنامەنووسی ئەوتۆ هەبوون لە کۆنفرانسی راگرتنی بێ حورمەتیکردن بێ حورمەتی دەنواند ، ئیدى ئەم کەلتوورە چۆن لە گەلڕ کەلتوورى ئەوانی دى بەراورد دەکرێت ، پێمان وایە تاوەکو یەکدى رەفز بکەینەوە مەحاڵە پێشکەوتن بە
دەست بێنین ، کەواتە دەرکەوت ئێمە ( وەک رۆشنبیران و رۆژنامەنووسان و راگەیاندنکاران ) لەو گوندە بچوکەدا و لە نێو ئەو ژوورەى بە دەستمان هێناوە تەنها لە کڵاورۆژنەکەوە دیقەتی رووناکی دەدەین و هەر لەوێشەوە تەنها شینی ئاسمان بەدى دەکەین و دۆراندۆرى خۆمان نابینین رەشیان دەکەینەوە بەم شێوازە مەحاڵە رێچکەى راستەقینە بدۆزینەوە ، با زمانی بێ حورمەتکردنی یەکدى بگۆڕینەوە بە زمانی رەخنەى بونیادنانی کۆمەڵگایەکی ساغلەم و نیشتیمانێکی خۆشەویست ، رەنگە زۆربەمان ئەو ساغلەمی و خۆشەویستییەمان ون کردبێت بۆیە عەوداڵی هەر دەرفەتێکین بۆ هەڵهاتن لە نیشتیمان تەنها ئەوانە نەبێت کەوگیر بەدەستن .

             ( ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی )

هەموولایەک ئاگادارى ئەو رۆژنامەگەریەن لێرە و لەوێ سەرى هەڵداوە زۆریشمان دەستمان بە کڵاوەکەمانەوە گرتووە با نەیبا ، کار گەیشتۆتە ئەوەى پەنجە بۆ بەها پیرۆزیەکانی خیزان دریژ بکرێت تاکی کوردى و کۆمەڵگا لێی بێ بەش نەبن ، ئێستا ئەم پرۆسەیە لە تاکەوە دەستی پێکردووە و هەنگاوى یەکەمە بۆ ئەوەى سبەینێ دەستە جەمعی بگرێتەوە ، دەستە جەمعیش بەواتا پێشێل کردنی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی ، بە راى ئێمە ئەو بێدەنگی و کەمتەرخەمییەى تا ئێستا رووى داوە لە بەرامبەر ئەو زمان زبرییەى رۆژنامەکان ئۆباڵەکەى لە ئەستۆى پەرلەمانی کوردستان و داواکارى گشتی و سەندیکاى رۆژنامەنووسانی کوردستانە ، ئەگەرچی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سنوور دانان بۆ حاڵەتی لەم جۆرە لە ئەستۆى سەندیکاکانە بەڵام لاى ئێمە ئەوە نەکراوە ، دەبوایە کە لە یاساکەدا باس لە هێڵی سوورى ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی دەکرێت ، پێویستە پەرلەمانی کوردستان بە یاساییەک ئەو سنوورە دەست نیشان بکات وبۆ ئەوەى مەتاتی نەبێت و هەر کەس و لایەنێک بەمەزاجی خۆى هێڵی پان و بەرتەسکی بۆ بکێشێت ، نەبوونی ئەم خاڵە واى کردووە کارى پڕ مەترسی سەر هەڵبدات جا چ لە سەر ئاستی بوارى رۆژنامەگەرى بێت یان لە سەر ئاست و بوارەکانی دیکەدا بێت ، بە راى ئێمە بڤەترین کار پەنجە درێژ کردنە بۆ بێحورمەت کردنی دەستەجەمعی .
   بشێ بێدەنگ بوونی دەسەڵات و ئەو لایەنانەى باسمان لێوە کرد مەبەست لەبار بردنی ئەو ئازادییە بێت کە یاساى ژمارە (35 ) ى ساڵی (2007 ) ( یاساى رۆژنامەگەرى لە کوردستان ) فەراهەمی کردووە ، هەوڵێک بێت بۆ گۆڕینی یاساکە یان هەموار کردنی کە ئەمەیان چاکترە لە گۆڕینی ، لە کاتێکدا ئەم یاسایە تا نووسینی ئەم باسە یەک ساڵی لە تەمەنی خۆى تەواو نەکردووە .
   لە وڵاتانی دیکەیش لەم حاڵەتە روودەدات کە هەندێجار رۆژنامەنووس پەنا بۆ تایبەتمەندییەکانی بەرپرسان و خەڵک دەبەن ، و سیخورى بەسەرەوە دەکەن و کەم و کورتی و عەیب و عارەکانیان دەخەنە روو پەنجە بۆ کارى نەشیاو دەبەن و توانج دەگرنە خاو خیزانیان ، ئەوەى جێگاى سەرسامییە بەشێک لەو رۆژنامەنووسانە بە فەرمانی باڵاتر دەنوسن و بۆ خۆیان کەمترین زانیاریان لە سەر خودى نووسینەکانی خۆیان نییە ، رێگرتن لەم حاڵەتە لە وڵاتی ئێمە رێگرتنە لە ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی دەبا هەوڵەکانمان بۆ بنبرَکردنی نووسینی زمان زبرى بخەینە گەر و سزاى توند پیادە بکەین بە هەموارکردنی یاساکە .

  پسپۆر و شارەزایانی بوارى سیاسەت چەمکی ئاسایشی نەتەوەیی بە دوو جۆر شرۆڤە دەکەن ، چەمکی ئاسایی یان بەرتەسک و چەمکی بەرفراوان بە هەستکردنێکی هاوچەرخانەوە .
    ئەگەر هەڵگیرسانی شەڕ لە نێوان دوو دەوڵەتدا بۆ گێڕانەوەى ئەو ریسوا بوون و شەرمەزارى کردنە بێت و خودى دەوڵەت و نەتەوەکە بسەلمێنێتەوە ، ئەو ریسوا و شەرمەزارییە بڕەوێنێتەوە و ئەگەر  ئەمە چەمکێ بێت بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی ئەوا گەلی کورد بەدرێژایی مێژووى خۆى لە جەنگ و بزاڤ و قوربانیدانبووە لە پێناو پاراستن و مانەوەى سادەترین کلتورى خۆى لە زمان و بوارەکانی دیکە و دیرۆکی خوێناوى سەلماندى کە کورد ئەو قۆناغەى بەزاند و چیدى هیچ کەس و لایەنێک ناتوانێت بە سانایی بەها پیرۆزەکان بسڕێتەوە ، کەچی کەمتر لە دوو دەیەى زۆر بچوکی قەوارەى خۆمان کە لە رووى یاساییەوە دەکرێ بڵێین لە پاش دەنگدانی رۆژى 15 / 10 / 2005 لە سەر دەستوورى عێراق ئێمى بوونێکی بچوکمان هەیە کە ئەویش لە ژوورێکی ئەو خانووەى گوندەکەى راگەیاندنە ، بە داخەوە لەم نەبوونیەى خۆمانیشەوە زۆرجار لێرە و لەوێ باس لەوە کراوە گوایە پێویستیمان بە کورد بوون نییە و دەمانەوێت وەک هاوڵاتییەک رەفتارمان لەە تەک بکرێت ، ئەمەیش بەزاندنی هەر دوو چەمکی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانییە بە بەرتەسکی و فراوانییەوە ، چونکە هاوڵاتیبوونمان لە چوار چێوەى دەوڵەتی عێراقیدا کە مەبەست لەو نووسینانە ئەم دیوە بووە ، بە واتا گەڕانەوەى دەسەڵاتی بەعس کە ئەو سەردەمە باسی لێدەکرا ، ئێستایش گەڕانەوەى دەسەڵاتی بەغدا دەگەیەنێت ، ئەو کاتەیش هەموو لایەکمان دەزانین سادەترین مافی هاوڵاتی بوون بە چ شێوازێکی ئەنفالیانە دەست دەکەوێت ، و دەگەڕێینەوە سەر خاڵی سفر ، رەنگە زۆر شیاو بێت بڵێین ئەوەى رۆژنامەنووس بۆ ئەم لایەنە درێژ دەکات بۆ خۆى زانیارى وردى لە سەر خودى نووسینەکەى خۆى نییە چونکە دەستێک لە پشتەوە دنەى داوە بە بیانوى ئەوەى گەندەڵی سەرى هاوڵاتی خواردووە ، ناکرێ دەیان ساڵی خوێناوى لە یاد بکەین و بگەڕێینەوە بۆ سەر خاڵی سفر ، با ئەوەیش لە بیر نەکەین کە گەلانی ئەوروپا بە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی دوێنێیان گەیشتونەتە قۆناغی ئەمڕۆ ئەوەتا لە مێژووى کۆنیاندا داکۆکیان لە دەسەڵات کردووە ، جان بۆدان دەڵێ : ( لە سەر هەموو گەلان پێویستە پادشاو ئیمبراتۆرەکانیان جێگیر بکەن بۆ فەرمانڕەوایەتییەکی چاکسازى و دادپەروەرانە لۆژیکییە ئێمە هاوکاریان بین بۆ ئەوەى لە دەستەبەرکردنی بەرژەوەندى هاوبەش بە سەر تەواوى خەڵکیدا سەرکەوتووبن ) با قەڵەمەکانمان لە پێناوى هێنانە کایەى دەسەڵاتێکی دادپەروەرانە و بنبڕکردنی گەندەڵی بخەینە کار نەک بۆ وروژاندنی خەڵکی بێت و ختوکە بدرێن و سۆزیان بجوڵێندرێت بۆ پێشێل کردنی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی .

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.