Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
باكوری كوردستان و ستراتیژییەتی نوێی ئەمریكا

باكوری كوردستان و ستراتیژییەتی نوێی ئەمریكا

Closed
by October 29, 2009 گشتی

 

(ئەمڕۆ ئەگەر توركیا لەگەڵ كوردەكانی لای خۆی بە نیازە كێشەی كورد چارەسەر بكات و دایەلۆگ دەست پێ بكات، ئەوا ئەمریكا رۆڵێكی گەورە دەبێنێ بۆ نزیككردنەوەیان لەیەكتر، چونكە ئەمریكا لە ستراتیژییە نوێكەیدا لەوە تێگەیشتووە تا كێشەی كورد لە توركیا هەبێ، ئەوا توركیا كێشەی نەك تەنیا لەگەڵ كوردەكانی لای خۆی، بەڵكو كێشەی لەگەڵ تەواوی كورد دەبێت، كەواتە ئەوە روون دەبێتەوە، ئیدی لەمەولا كوردەكانی باكوریش لە نێو سیاسەتی ئەمریكا بۆ ناوچەكە جێگا دەگرن).

دوای ئەوەی ئەمریكا گەیشتە ئەو باوەڕییەی كەكشانەوەی هێزە سەربازییەكانی لە عێراقدا لە خزمەتی بەرژەوەندیە باڵاكانیدایە، هەروەها بۆ ئەوەی بتوانێ لە ئەفغانستان ئەنجام بگرێت و نیشانی بدات سیستەمی جیهانی نوێ كە ئەمریكا خۆی رێبەرایەتی دەكات سەركەوتووە، ناچار بوو ستراتیژیەتێكی نوێ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دارێژێت و زەمینە و فاكتەرەكانی پڕاكتیزە بوونی ئەم ستراتیژییەش ئامادە بكات.

ئەمریكا دەزانێ تا هەتایە ناتوانێت بە ژمارەیەكی ئەوا زۆری سەربازی سوپاكەی لە عێراق بمێنێتەوە، چونكە:

1 – رای گشتی ئەمریكا ناتوانێ لەمە زیاتر بەرگەی رووداوەكانی نێو ئێراق بگرێت.
2 – خەرجی ئەمریكا لە ئێراق ملیاران دۆلاری خەیاڵیە، بۆیە دەبێ سنورێك بۆ ئەو خەرجیە دابنرێت، بە تایبەتیش دوای سەرهەڵدانی قەیرانی ئابوری جیهانی كە ئەمریكا خۆی زیان لێكەوتووترینیانە.
3 – ئێراق وڵاتێكە گیروگرفتەكانی ئەوەندە قووڵ و ئاڵۆز و درێژخایەنە، مەحاڵە لە ماوەیەكی كەمدا كۆتاییان پێبێت و ئارامیەكی هەمیشەیی بەخۆیەوە ببینێت.

بۆیە ئەمریكا سەبارەت بە ئێراق دوو رێگای لە بەردەمە:
– یان ئەوەتا بەمشێوەی ئێستای لەبازنەیەكی داخراودا بێ ئەنجام بێت.
– یانیش لە ئێراق بكشێتەوە، كەهڵیبژاردووە.
بۆ ئەمەش پێویستی بەوە هەیە بەر لە كشانەوەكە هاوسەنگیەكی هەرێمی سیاسی نوێ و هاوكێشەیەكی گونجاوی نێودەوڵەتی بۆ ناوچەكە و بە تایبەتیش دیاری كردنی هێڵی پەیوەندیە دبلوماسیەكانی ئێراق لەگەڵ دراوسێكانیدا دیاری و یەكلابكاتەوە.

ئەمریكا سەرەتا ویستی بە چارەسەر كردنی هەندێ گرفت و دامەزراندنی سیستەمێكی گونجاو لە نێو خۆی ئێراقدا، كۆتایی بە مەسەلەكە بێنێ و هێزەكانی لە ئێراق بكێشێتەوە، بۆیە لە پێنج ساڵی رابردوودا ئەم ستراتیژیەتەی بەڕێوە برد،بەڵام ئاشكرا بوو ناتوانرێت تەنیا لە رێگای چارەسەری گرفتە نێوخۆیەكانی ئێراقدا ( كە چارەسەر نابن) ئامانجەكانی بپێكێت، بەڵكو لایەنی دەرەكیش رۆلی بەرچاوی هەیە.

لە داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەمریكا رۆڵی گونجاو بۆ ئێراق لە ناوچەكەدا دیاری دەكات، ئەو رۆڵەش خەریككردنی دەبێت بە وڵاتانی ناوچەكە بۆ ئەوەی گرفتە نێوخۆییەكانی ببێتە پلە دوو و سێ و كەم ببێتەوە، نمونەی هەرە بەرچاوی ئەو راستیە هەڕەشەكانی ئەم دواییەی ئێراق بوو بەرامبەر سوریا،سەرەڕای ئەوەی كە زیاتر لە پێنج ساڵە ئەو بەڵگانەی ئەمڕۆ ئێراق لە دژی سوریا بەكاریان دەهێنێت پێشتریش لەبەردەستی بوون، بەڵام ئاشكرا كردنی بەڵگەی تێوەگلانەكانی سوریا لەم كاتەدا جێگای سەرنجە، ئێراق لە كاتێكدا ئەم هەڵوێستەی نیشاندا كە پەیوەندیە دیبلۆماسیەكانی خۆی لەگەڵ توركیا پتەو كرد، ئەمەش سیاسەتێكە ئەمریكا دەیەوێت لەڕێگایەوە سووریا بەتەواوی تەسلیم بگرێت.

چارەنووسی ناوچە، كورد و توركیایە
كورد و توركیا دوو هێز و فاكتەری گرنگن لە ناوچەكەدا، بۆ پراكتیزەكردنی ستراتیژیەتی ئەمریكاش جیگای تایبەتیان هەیە.

راستە ئیسرائیل هێزێكە ئەمریكا بە تەواوی پشتی پێدەبەستێت، بەڵام بەهۆكاری هەستیاری عەرەبەكان، ئیسرائیل ناتوانێت رۆڵی خۆی لەو ستراتیژیەی ئەمریكا لەناوچەكەدا ببینێت.

گرژی و ئاڵۆزی و ناكۆكی نێوان كورد و توركیا ئاستەنگی هەرە مەزنە لەبەردەم پلانەكانی ئەمریكا، بۆیە پێویستە ئەو پەیوەندیە ببوژێتەوە و پەرەی پێبدرێت.

تا ساڵێك لەمەوبەریش تەنیا كوردەكانی هەرێمی كوردستان لە نێو سیاسەتەكانی ئەمریكا جێگایان هەبوو، كەچی كوردەكانی توركیا و ئێران و سوریا جێگایان نەبوو، هەربۆیە هەموو هەوڵێكی ئەمریكا بۆ ئەوە بوو كە پەیوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا پتەو بكات.

ئەمڕۆ ئەگەر توركیا لەگەڵ كوردەكانی لای خۆی بە نیازە كێشەی كورد چارەسەر بكات و دایەلۆگ دەست پێ بكات، ئەوا ئەمریكا رۆڵێكی گەورە دەبێنێ بۆ نزیككردنەوەیان لەیەكتر، چونكە ئەمریكا لە ستراتیژییە نوێكەیدا لەوە تێگەیشتووە تا كێشەی كورد لە توركیا هەبێ، ئەوا توركیا كێشەی نەك تەنیا لەگەڵ كوردەكانی لای خۆی، بەڵكو كێشەی لەگەڵ تەواوی كورد دەبێت، كەواتە ئەوە روون دەبێتەوە، ئیدی لەمەولا كوردەكانی باكوریش لە نێو سیاسەتی ئەمریكا بۆ ناوچەكە جێگا دەگرن.

هەندێ تێبینی سودمەند:

1 – هەڵسوكەوتەكانی توركیا لەماوەی رابردوودا سەلماندی تەنیا دژی كوردەكانی باكور نییە، بەڵكو دژی هەموو نەتەوەی كوردە.
 2 – توركیا دەست لە موداخەلەكردنی كێشەی كەركوك هەڵناگرێت، بەڵكو بە پێچەوانەوە لەگەڵ عەرەبە سوننە و شیعەكان و تەنانەت بەعیسەكانیش لە هەوڵی دژایەتی كردنی ماددەی 140 دان.
3 – توركیا ناتوانێ ئارامی لە نێوخۆدا سەقامگیر بكات، تاكو كێشەی كوردەكانی باكور چارەسەر نەكات.
4 – كوردەكان لە هەموو شوێنێك كاریگەرییان بەسەر یەكەوە هەیە و یەك نەتەوەن.

5 – دوای ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی 29 ی ئازای 2009ی شارەوانیەكانی توركیا، ئەمریكا كوردەكانی باكوریشی خستۆتە نێو سیاسەتی خۆی،چاوپێكەوتنی ئۆباما لەگەڵ ئەحمەد تورك لەنێو پەرلەمانی توركیادا نیشانە و پەیامی ئەو راِستیەن.
6 – ئەنجام نەگرتنی رێكەوتنە سێ قۆڵیەكەی توركیا-ئەمریكا- ئێراق بۆ لەناوبردنی پەكەكە، ئەمریكای هێنایە سەر ئەو رایەی كە ئەو كێشەیە بە شێوەی سەربازی نا، بەڵكو بە رێگاچارەی ئاشتی و دیالۆگ چارەسەر دەبێت.

سیاسەتی نوێی توركیا
توركیا لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی نوێی ئەمریكا لە ناوچەكەدا و وەك پێداویستیەكی ژیانی خۆی، سیاسەتێكی نوێی لەبەرامبەر ووڵاتە دراوسێكانیدا گرتۆتەبەر، ئەگەر بەراوردێكی ئەمڕۆ و دوو تا سێ ساڵ لەمەوبەر بكەین، ئەوا روون دەبێتەوە كە پێشتر توركیا لەگەڵ هەموویاندا لەپەیوەندی گرژ و دژبەر و دابڕاودا بوو،بەڵام ئەمڕۆ بە پێچەوانەوە پەیوەندیەكانی لەگەڵیاندا پتەو سەقامگیر دەكات.

راستە مەسەلەی كورد دینامیكی ئەو كرانەوەیەیە دیموكراسیەیە كەتوركیا بانگەوازی بۆ دەكات، بەڵام كرانەوەكە زۆر لەوە بەرفراوانترە كە پێشبینی دەكرێت، بۆ نموونە :

– دوای نەوەد ساڵ دووركەوتنەوە و دژایەتی نێوان تورك و ئەرمەن، كەچی ئەمڕۆ هەردوو وڵات پرۆتۆكۆڵی ئاساییكردنەوەی پەیوەندیەكانیان مۆر دەكەن.

– نزیكەی چل تا پەنجا ساڵ دەبێت لەنێوان توركیا و سوریا بەهۆكاری كێشەی (ئەسكەندەرونە) ناكۆكی و دژبەرایەتی بەردەوام بوو، بەڵام ئەمڕۆ پەیوەندیەكانی نێوانیان تا ئاستێك پتەو بووە، كە ئیدی وەك دوو دەوڵەتی كۆنفیدراڵیان لێهاتووە.

– توركیا هەر لەسەرەتای ساڵی 2003 ەوە بەهۆكاری رێگە نەدانی سوپای ئەمریكا بەسەر خاكەكەی بۆ هێرشكردنە سەر ئێراق و دواتریش پڕۆسەی سیاسی ئێراقی دوای سەددامی رەتدەكردەوە، كەچی ئەمڕۆ تەنیا لە رۆژێكدا نزیكەی 48 پڕۆتۆكۆڵی جیا جیای لەگەڵ سەرانی ئێراقدا مۆركرد.

– توركیا لەگەڵ ئێران لە دوو سێ ساڵی دوایدا هەموو ناكۆكیە دێرینەكانی نێوانیان كە بەمیرات لە زهنیەتیاندا مابۆوە و ماویشە وەلاناوە و ئێستاش پەیوەندی دوو قۆڵی هەمەلایەنەیان لە نێواندایە.

– ئەگەرچی تا ئەمرۆشی لەگەڵدا بێ توركیا داگیركاری قوبرسی باكورە و پێشتر بە هیچ شێوەیەك ئامادە نەبوو گفتوگۆش لەسەر ئەم مەسەلەیە بكات، بەڵام ئەمڕۆ لە رەوشێكدایە گفتوگۆ لەسەر ئەم مەسەلەیەش بكات.

– لە هەمووی گرنگتر هەڵوێستی توركیا بوو لەبەرامبەر هەرێمی كوردستان، كە بەهەموو شێوەیەك هەبوونی كیانێكی سیاسی كوردی رەتدەكردەوە و بەوەشەوە نەدەوەستا دژایەتی هەمەلایەنەی هەرێمی كوردستانی دەكرد، كەچی ئەمڕۆ رۆژ بە رۆژ پەیوەندیەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان تۆكمەتر دەبن، ئەویش لە دوای ئەو بڕیارەوە هات كە دەستەی ئاسایشی میللی( MGK) رێگەیدا حكومەتەكەی ئەردۆغان پەیوەندی لەگەڵ هەرێم دروست بكات.
هۆكارەكانی ئەم سیاسەتە نوێیەی توركیا:

1 – جیهان گۆڕاوە و بەرەو جیهانگیری چووەو توركیاش ناچارە بكەوێـتە نێو ئەم سیستەمەوە، بۆیە ناچارە خۆیشی بگۆڕێت.

2 – مەرجەكانی یەكێتی ئەوروپا ناچارە پێكبهێنێت، تا وەك ئەندامێكی هەمیشەیی قەبوڵی بكەن.

3 – خراپی باری ئابوری نێوخۆی توركیا تەنگەتاویەكی گوزەرانی نالەباری بۆ هاوڵاتیان دروست كردووە.

4 – نالەباری رەوشی ئاسایشی ناوخۆیی بەهۆكاری ئەقڵیەتی میللیگەرایی تورك و لەبەرامبەریشدا یاخی بوونی كوردەكان، ناچاری كردووە سیاسەتێكی نوێ پەیڕەو بكات.

بنبەستبوونی پێواژۆ :
قۆناغی ئاگربەستی پەكەكەو لێدوانەكانی حكومەتی توركیا لەماوەی دواییدا دووبارە و چەند بارە دەبوونەوە، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی سوپای توركیا لە دژی گەریلاكانی پەكەكە بەردەوام بوون و پەكەكەش هەڕەشەی كۆتاییهێنانی ئاگربەستی دەكرد.
ڕەوشەكە بەرەو بنبەستبوون دەچوو، پەرلەمانی توركیا بڕیاری مۆڵەتی سنووربەزاندنی دا بە سوپاكەی بۆ ئەوەی سنووری هەرێمی كوردستان ببەزێنێت، دەزگا ئاسایشییەكانی توركیا ڕۆژانە ئەندام و لایەنگرانی دەتەپەیان دەستگیر دەكرد، 10 ڕۆژ سزای حوجرەیان بۆ ئۆجەلان بڕیەوە، لە ماوەی 15 ڕۆژدا 2 منداڵی كورد بە تەقەی سەربازەكان گیانیان لە دەستدا، ئەردۆغان بە ئاشكرا و ڕوونی گووتی دەستوور ناگۆڕین و توانای ئەوەشمان نییە، دادگا بڕیاریدا گەر تا مانگێك پەرلەمانتارە كوردەكان نەچنە دادگا، ئەوا بە زەبری دار و پۆلیس پەلكێشی بەردەم دادگا دەكرێن.
پەكەكەش لەلایەن خۆیەوە لێدوانی ئاگرینی دەداو هەڕەشەی دەكرد كە شەڕ دەستپێدەكاتەوە و ئەمجارەیان گەورەتر و بەرفراوانتری دەكات، لەماوەی دوومانگ و نیودا نزیكەی 400 شەڕوانی نوێی چەكداری پەروەردە كرد و خستنیە ڕیزەكانی هەپەگەوە، ئۆجالان لەڕێی پارێزەرەكانیەوە ڕایدەگەیاند كە ئەگەر تا مانگی 10 پڕۆژەی (نەخشەی ڕێگا ) كەی بۆ ڕای گشتی ئاشكرا نەكەن و وەڵامی هەوڵەكانی نەدەنەوە ئەوا خۆی لە پێواژۆی ئاشتی دەكێشێتەوە.

ڕەوشەكە گەیشتبووە ئاستێك كە دوور نیە پەكەكە لە نێوەخۆدا بڕیاری شەڕكردنەوەشیان دابووبێت و خۆیان ئامادە كردبێت، بەڵام لەبەر ڕەوشی سیاسی و هاتنی وەرزی زستان بڕیاركەیان دواخست، حكومەتیش بەتەواوی شێوازی لێدوانەكانی خۆی تووندتر كردبوو و مەسەلەكەی بە ئاقارێكی دیكەدا دەبرد.

گروپی ئاشتی:
بڕیاری ناردنی گروپی ئاشتی بۆ توركیا لە مێژووی پەكەكەدا یەكێكە لە سەركەوتووترین تاكتیكە سیاسییەكان، ئەگەر ئەو بڕیارە 7 – 10 ڕۆژ بەر لە هاتنی ئەردۆغان بۆ ئێراق بوایە، ئەوا گرنگی و بەهاكەی زیاتر دەبوو لەوەی كە ئێستا هەیەتی.

ناردنی گروپی ئاشتی لەلایەن پەكەكەوە بۆ توركیا سوودێكی گەورەی بە پێواژۆی ئاشتی گەیاند، لە ڕاستیدا تا ئاستێك ئاكەپەشی لەژێر فشار و هەڕەشە ڕزگار كرد، هەنگاوێكی پراكتیكی بوو بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستانیش زیاتر پێداگری بكات لە بەرامبەر توركیادا بۆ ئەوەی كێشەی كورد لە ڕێگای دیموكراسی و ئاشتی چارەسەر بكات.
وا پێدەچێت پەكەكە وەك تاقیكردنەویەك ئەو هەنگاوەی هاویشتبێت، ئەگەر ڕەوشەكە خراپ نەبێت یان گۆڕانكارییەكی چاوەڕوانەكراو نەیەتە ئاراوە، ئەوا لەوانەیە ژمارەیەكی زۆر زێدەتریش ڕەوانەی توركیا بكاتەوە.
من پێموایە ئەگەر دەوڵەتی توركیا ئیجابییانە نزیك ببێت و ڕێگا بەو گەڕاوانە بدات وەك هاوڵاتییەكی ئاسایی هەڵسوكەوت بكەن و ڕێگای سیاسەتكردنیان لێ نەگیرێت، دوور نییە تا وەرزی بەهار نزیكەی 300 كەسی دیكە بنێرنەوە .

ئەو 8 گەریلایەی لەناو گروپەكەدا بوون یان لەبەرەی شەڕدا بەشداریان نەكردووە كە بەشداریشیان كردبێت ناسراو نەبوونەو لە دادگاكانی توركیاشدا پێشتر سكاڵایان لەسەر تۆمار نەكراوە.
پەكەكە ئەو كەسانە دەنێرێتەوە كە یان توانای شەڕیان نەماوە جا بەهۆكاری تەمەن دەبێت یان فیزیكی یان هەر هۆكارێكی دیكە .
ئەگەر لەمەولاش ناردنەوەی كەسەكان بەردەوام بكات زیاتر ئەوانە دەنێرێتەوە كە كەمئەندامن یان نەخۆشی هەمیشەیی یان برینداری بێ چارە بن.

ئامانج لە ناردنی ئەو گرووپانە:

1- PKK دەیانەوێت لە ڕووی ڕاگەیاندنەكان و ڕای گشتی ناوخۆیی و دەرەكی ئەوە نیشان بدەن كە ئاشتیخوازن و پێداگرن لەسەر چارەسەری ئاشتییانەو دواتریش چەكدارانە .

2- ئەوانەی دەیانێرێتەوە لەكاری ڕێكخستنی و سیاسی بەتواناو ئەزموونن، بۆیە وەك كادیری كارا و چالاك لەنیَو توركیادا دەتوانن ڕۆڵێكی سیاسی و كاریگەر ببینن.

3- جۆش و خرۆشێكی یەكجار زۆر بە جەماوەرەكەی دەدات و دەنگەكانی دەتەپەش بۆ هەڵبژاردنەكان زیاد دەكات.

شەڕ و ئاشتی باشترە، لە نەشەڕ و نەئاشتی.
ماوەی رابردووی نێوان PKK و دەوڵەتی تورك، قۆناخێكی گواستنەوەدا بوو.
PKK لەلایەن خۆیەوە لەساڵی 2007 وە سەرەڕای ئەوەی چەند چالاكییەكی بەرچاویشی ئەنجام دابێێت، بەڵام لێدوان و بانگەوازیەكانی بۆ چارەسەرییەكی دوور لەتوندوتیژی بوو، تەنانەت لەو كاتانەی كە جەماوەرەكەشیان لەنێو شارەكاندا مەراسیمی بەخاك سپاردنی گەریلاكانیان بەڕێوە دەبرد، دروشمەكانیان لەبەرامبەر دەوڵەت و سوپای توركیا ئاشتیانەو دژ بەشەڕبوو، لە 13 ی نیسانی 2009 وەش پەكەكە ئاگربەستی یەكلایەنەی راگەیاند و چەند جارێكیش تازەی دەكردەوەو هیچ چالاكییەكی هێرشبەرانەی ئەنجام نەدا، واتە لەو كاتەوە لەرەوشی نەشەڕ نەئاشتیدا بوو.

دەوڵەتی تورك لەساڵی 2007 وە بەهەموو هێزو توانای خۆی و بەپشتگیری لامپای سەوزی ئەمریكا و خۆبێدەنگ كردنی ووڵاتانی ناوچە لەهێرشێكی بەرفراوانی هەمەلایەنەدابوو لەدژی هێزەكانی پەكەكە لەشاخەكاندا، بەهێرشە ئاسمانیە نەبڕاوەكانیەوە نەوەستا و هێرشە زەمینییەكەی بۆ ناوچەی (زاپ) یشی لەنێو سنووری هەرێمی كوردستان ئەنجامدا، لەشارەكانیشدا رەشبگیری ئەندام و دۆست و لایەنگرەكانیان بەڕێوەدەبرد، پڕۆژەی دەوڵەت لەناوبردنی پەكەكە بوو و چارەسەرنەكردنی كێشەی كورد بوو، واتە دەوڵەتی تورك نەك ئاشتی، بەڵكو لەڕەوشی شەڕ و شەڕ دابوو.

ئەنجامنەگرتنی شێوازی سەربازی بوو- كرانەوە بەڕووی كورد- پاشان بەڕووی دیموكراسی – و دواجاریش – یەكێتی میللی توركیا- ی داهێنا.
ئەو پڕۆژەیە هەرچییەك دەبێت باببێێ، توركیای لەڕەوشی (شەڕ و شەڕ) هێنایە رەوشی (شەڕ و ئاشتی).

 

 hhusyar@yahoo.com

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.