گونتر گراس: لە پەیكەرتاشییەوە بۆ رۆمانو دواتر وەرگرتنى خەڵاتى نۆبلأ

و: سەلام عومەر….

 زۆرینەى رەخنەگرە ئەدەبییەكانى ئەڵمانیا دووچارى سەرسامى هاتن, بەرامبەر ئەو كارە ئەدەبىو نووسینە پڕ لە داهێنانەى كە گونتەرگراسى ئەڵمانى لە داتاشینى بەردەوە گەیاندە شیعرو دواتر رۆمانو ئەوجا ئەو سیناریۆ پڕ لە فەنتازیایانەى كە خوێنەرو دڵى خەڵكى كێش كردە لاى خۆى, هەندآ پێیان وابوو ئەو زمانە زیندووەى گراس لە كارەكانیدا وێناى پێدەكرد بووە هۆى سەركەوتنى لە بوارى كارەكانىو بەتایبەتیش هەڵوێستى سیاسى ئەم نووسەرە ناودارەى ئەڵمانیا, كە هەر لە سەرەتاوە بەگریكردن بوو لە چەپو بزووتنەوە ئاشتى خوازییەكان لە دونیا, ئەوى گەیاندە ئەو لوتكەیەى كە ئێستاش ئەڵمانییەكانو تەواوى هاوبیرەكانى شانازى پێوە بكەن.
 ناوبراو لە 16ى تشرینى یەكەمى ساڵى 1927 لە گوندى (دانتسینغ) لە دایك بووە, هەر لەسەرەتاى لاویەتییەوە, بە داتاشینى تاشەكان دەستى پێكرد, بووە هونەرمەندێكى ناودارى پەیكەرتاشىو كارەكانى جێگەى سەرنجى تەواوى هونەرمەندانى ئەڵمانیاو جیهان بوو, ئەو ئەوە سەرەتایە رۆشنە بوو كە گراسى بەرەو دیوى خوێندنەوەو ئەو شاكارانەبرد, كە زۆر بە خێرایى پێشوازى لێدەكرا, لە پالأ تاشینى بەردەكانەوە, لەگەلأ خوێندنەوەىو رۆچوون بەنێو وشەكاندا, گراس خۆى لە قوتابخانەیەكى شیعریدا دیتەوە كە ئەوسا پێیان دەگوت (كۆمەڵەى 47) بە بڵاوكرنەوەى یەكەم تێكستى شیعرى, خوێنەران پەیكەرەكانى گراسیان لەنێو وێنە شیعرییەكاندا دیتەوە, شیعرو گراسیان وەكو پەیكەرێك وێنادەكردو خاوەن چاپخانەكانیش بە ئومێد بوون شیعرى گراس, گۆڤارو رۆژنامەكانیان بڕازێنێتەوە, هەر دوا بە دواى سەركەوتنى لە بوارى ئەدەبیداو بەتایبەت شیعرەكانى, گراس لە ناوەڕاستى پەنجاكانو هەر لە گۆڕەپانى ئەدەبدا یەكەم رۆمانى بەناوى (تەپڵى تەنەكەیى) نووسىو لە ساڵى 1959 بڵاوى كردەوەو دواتر بووە ناودارترین فیلمى سینەمائىو لە تەواوى ئەوروپادا نیشاندرا.
 دواى ئەم رۆمانە كە سەركەوتنێكى گەورەى بەدەست هێنا, گراس دووەم رۆمانى لە ساڵى (1961) بەناوى (پشیلەو مشك) بڵاوكردەوە, ئەویش پانتاییەكى ئێجگار فراوانى جیهانى ئەدەبى بۆ لاى خۆى كێش كردوو ئەوجار (ساڵەكانى سەگى) لە ساڵى (1963) بڵاوكردەوە, رەخنەگرو دەرهێنەرە سینەماییەكانى تەواو سەرقالأ كرد بە خۆیەوەو ئیدى لە ساڵى 1999دا بەهۆى بوونى ئەم سآ رۆمانەیەوە خەڵاتى نۆبڵى ئەدەبى پآ بەخشرا.
 جێگەى باسە گراس لە نێو ئەزموونەكانى جەنگدا كە وڵاتەكەى پێدا رەتبوو, بەتایبەت دەسەڵاتى نازىو ئەو مێژووە پڕ لە خوێناوییەى تەواوى جیهانى گرتەوە, رەنگدانەوەى لەنێو شاكارەكانیدا جێهێشتبوو, ئەوە جگە لەوەى ئەو شارۆچكەیەى كە تیایدا لەدایك بوو (دانتسیخ) لەنێو هاتو هاوارى جەنگو ئاڵوگۆڕى سنوورەكاندا بووە بەشێك لە پۆڵەندا, كاریگەرییەكى زۆرى لەگراس كردوو, تەواوى پاڵەوانى نێو رۆمانەكانى, ئەو توێژە هەرە ماندوو برسیانەبوون  كە دەبوونە سووتەمەنى جەنگو ئاوارەبوونیان, هەر ئەم كاریگەرییانەش بوو گراسى گەیاندە یەك لە رۆمان نووسە هەرە بەناوبانگەكانى جیهان, چونكە ئەو لەنێو وێنە جوانەكانى رۆماندا سیاسەتى شیدەكردەوە, بەتایبەت بۆچوونە چەپخوازەكانى كە بە تەواوى رۆچوون بوو بەنێو تاكى ئەڵمانىو ئەوانەى گراس لەوێدا كەسایەتییەكانى وێنا دەكردو هزرە چەپخوازو ئایدیا جوانەكانى تێدا نمایش دەكرد, هەر بۆیە دەرهێنەرە سینەمایىو ئەكتەرە ناودارەكانى ئەوساو ئێستاش كە رۆڵیان لە فیلمەكانیدا دەدى, ناچاربوون ئەو ئەكتەرەبن كە گراس لە رۆمانەكانیدا وێنەى كێشابوون, هەر ئەم هەڵوێستە چەپخوازىو بوێریانەى بوو گراسى گەیاندە لوتكەو بەتایبەتیش كە داكۆكى كارێكى زۆر بوێرى بزووتنەوە سۆسیالیستىو ئاشتى خوازەكانى دنیابوو, ئەو دەیویست لەوێوە خوێنەرەكانى جۆش بدات, رووەو یەكسانى, بەرەو جیهانى نەهێشتنى چینایەتى بچنو بەبآ هیچ ترسێك ئازادى بدەنە تاكى خێزانو كۆمەڵگاو چیدى چەوسانەوەى مرۆڤ بە دەستى مرۆڤ نەمێنآ.
 ئەو هەمیشە هەڵوێستى هەبووە بەرامبەر ئەو گەلانەى دەچەوسێنرێنەوە بەتایبەت گەلى فەڵەستینىو لە زۆر بۆنەدا داواى كردووە مافەكانیان بۆ بگێڕنەوە, بەهۆى ئەم هەڵوێستانەیەوە گەلێك لە رەخنەگرو ناحەزەكانى هەوڵى شێواندنى وێنەى ئەویاندا, بەتایبەت كە بەرگرییەكى سەختى لە بیرى چەپخوازىو گەلەماندووەكان دەكرد, بەڵام خوێنەرو هاوڕێبازەكانى گرانتس باشتر دەچوونە نێو كارە هونەرییەكانىو بەر دەرگاى سینەماو پەرتووكخانەكان ئاوەدانتر دەبوو, هەر بۆیە لە دیدارێكدا ئاشكراى كرد, كە ئەو رەخنانەى رووبەڕووى ئەو كرانەوە, زیاتر گەیاندییە لوتكەو خوێنەران باشتر رۆمانەكانیان دەخوێندەوە, ئەوە جگە لەوەى زۆرینەى رۆمانەكانى وەرگێڕدرانە سەر زمانە زیندووەكانى دنیاو دەرهێنەرە سینەماییەكان لە باشترین ئەكتەرە دەگەڕان بۆ رۆلأ بینینو نمایش كردن.
 لە جەنگى جیهانى دووەمدا گرانس بەشدار دەبێتو لە ساڵى (1946) لەلایەن هێزەكانى ئەمریكاوە دیل دەكرآ, لە هەمان ساڵدا ئازاد دەكرێت, ئەو دەڵآ: ئەگەرچى بەشداربوونم لە جەنگ پەیوەست نەبوو بە خواستەكانى خۆمەوە, بەڵام دەكرآ بە هەڵەیەك لە ژیانمدا تۆمار بكرآو, بەڵام ئەزموونێكى هێندە دەوڵەمەندم لە رۆژانى جەنگ وەرگرت, كە لە تەواوى نووسینەكانمدا رەنگدانەوەى هەیە, لەو سەردەمەدا جەنگ لاى نازییەكانو سوپا زەبەلاحەكان بە خەیاڵى خۆیان كرابوون بە فەلسەفە, بۆیە ئەویش وەك كەرەستەیەكى داڕشتنى فەلسەفەى نوآ سوودى لێوەرگیراو ئایدیۆلۆژیاى لێوە لە دایك بوو, لەنێو ئەوانەشدا شاكارى ئەدەبى بەرهەم هاتن, كە هەتا ئێستاش مرۆڤایەتى سوودى لێوەر دەگرآ, بۆیە بەشێك لەو جەنگە داسەپاوەى نیوەى مرۆڤایەتى هاڕىو ئێمەى ناچارى بەشداربوون كرد, فێرە نووسینو دۆزینەوەى كەسایەتییەكانى كردین, تەیارى كردین كە چیدى منداڵان تەنەكە نەكەنە تەپڵى شەڕو خۆمان بۆ ئایندەیەك حازر كەین كە لە ئێستا یەك بچآ.
 گراس ئێستا لە شارى لوبیل لە باكوورى ئەڵمانیا ژیان بەسەر دەبات, زیاتر لە (6) دیوانە شیعرىو (8) رۆمانى بە چاپ گەیاندووە, تەواوى وتارە ئەدەبىو سیاسییەكانى بەرگریكردنە لە نەتەوەو وڵاتە چەوساوەكان, ئێستاش رەخنەگرو دەرهێنەرە سینەماییەكان چاودێرییەكى وردى كارەكانى گراس دەكەن, دەخوازن ئەو نهێنیانە ببیننەوە, كە هەتا ئێستاش لە هزریدا حەشاردراونو نەبوونەتە بابەت.
 لە ساڵانى (1974- 1978) گراس لە شارى (دوسادوروف) هونەرى پەیكەرتاشى خوێند, لە هەمان شاردا پەیوەندى بە كۆمەڵەى هونەرى كردو دواتر لە زانكۆى بەرلین بۆ خوێندنى باڵا, وەرگیراو لە ساڵى (1959) كۆتایى بە خوێندن هێنا, ئەو سەرتایەى گراس لە هونەرى یەیكەرتاشى دەستى پێكرد, بووە هۆى ئاوێتەبوونى بە شیعرو دواتر ئەو شاكارە رۆمانو سیناریۆیانەى گراسى گەیاندە خەڵاتى نۆبلأ, بەتایبەت بیرى چەپخوازانەى كە هەمیشە خوێنەرانى ئەوسا عەداڵى خوێندنەوەى ئەمجۆرە بابەتانەبوون.
 
 سەرچاوە:
 *ئەنتەرنێت.
 *رۆژنامەى زەمان ژمارە (2907)