میرو دەسەڵاتدارە دووڕوە مۆدێرنەکان!
دەسەڵاتدارە زۆردارەکان هەمیشە ئەو ئامانج و دروشمە بریقەدارانەیان بەرزکردۆتەوە کە داخوازی کۆمەلانی خەڵکن و برەویان هەیە، بۆ ئەوەی لەپاڵ بەکارهێنانی زەبرو زەنگ و توندوتیژی و بەرژەوەندی بەشینەوەدا، هەندێ خەڵک بخەڵەتێنن، یان دەستەمۆیان بکەن. ئەو لایەنانە گەلێکجاران، له قۆناغێکی دیاریکراودا، سواری شه‌پۆڵی ناره‌زایی و توورەیی خه‌ڵک بووینە، خەم و ئازارو ئاوات و داخوازیەکانی ئەوانیان هەڵگرتووە، به ووشه‌و دروشم و چه‌مگی جوانی سه‌رده‌م ڕووی ناشرینی خۆیان ده‌مامک داوه که ڕه‌واجی سیاسیان هه‌یه، کەچی له‌ناخه‌وه ڕوویەکی ته‌واو پێچەوانەیان هەبووە. بۆ مەبەستە شاراوەکانیان بە هەرشێوەیەک بووە پێویستیان بە گەیشتنە دەسەڵات هەبووە.
لەو کاتانەش کە لە دەسەڵات نین، هێشتا دەوڵەمەند نەبوون، کۆمەڵی وەعدو بەڵێنی شیرین بە خەڵک دەدەن، خەڵک هاندەدەن بۆ چالاکی جۆراوجۆر، خەڵکێکی زۆریش دەکەنە قوربانی، بەڵام کە دەسەڵاتیان کەوتە دەست، ئیدی پاشگەز دەبنەوە لەو بەڵێنانە، تەنانەت لە بەرنامەی حیزبەکەی خۆیشیان. دیارە کۆمەڵانی خەڵک تەنیا لە تاقیکردنەوەو پراکتیکدا ڕووی ڕاستەقینەو بیچمی ناشرینی ئەوانە دەبینێ. ئەو کاتە لە جەماوەر ڕووتدەبنەوە چونکە متمانەی خەڵک لەدەستدەدەن. ئەوانە لە پێناوی مانەوە لە دەسەڵات، لە هەر ڕووبەروو بوونەوەیەک لەگەڵ جەماوەردا، لەپاڵ دیماگۆگیەت و چەشەی ماددی، توندوتیژی بەکاردێنن، باکیان بە رەشبگیرو ئەشکەنجەو خوێنڕشتن و هەتا ڕەشەکوژیش نیە، ئەوکاتە ڕژێمەکەیان وەک تۆتالیتار و سەرۆکی بە ڕوواڵەت دیموکراتخواز و دادپەرەوەریش وەک دیکتاتۆرێکی ستەمکار ڕوونتر بۆ خەڵکی سادەو بێئاگا ئاشکرا دەبێ.
ئەگەر ئەو بۆچوونەی کە دەڵێ: ده‌سه‌لات مرۆڤ بۆگه‌ن ده‌کات، بۆ ئەوانە ڕاست بێت کە لە دوای دەسەڵات وەرگرتن دەگۆڕێن، ئەدی ئەگەر دەسەڵاتدارانی حیزبێک لەوەتەی دامەزراوە، هەر بەخۆیان کەسانی ئەلقەی یەکەم بوون ، چ سەرۆکی حیزب، سکرتێری گشتی، یا جیگرو مەکەتەب سیاسی، لە خەباتی شاخ و شۆڕشا، لە شکست و ئاوارەییدا هەر خاوەنی بڕیار بووبن، لە کاری حکومەت و دەوڵەتدا هەروەتر، بووبنە دەسەڵاتدارێکی هەتاهەتایی، ئاخۆ دەبێ بۆن بۆگەنی کەلاکی پیسی گەندەڵی ئەم میرو دەسەڵاتدارانە تا چەند خەڵک گێژو هێڕ بکات! پێموایە ژیان و تێکگەیشتن لەگەڵ ئەم جۆرە میرەدا ئەستەمە و تاکە چارەسەر ئەوەیە بڵێی نا، ئیدی بەسە.
بەرزکردنەوەی دروشمی جوانی چه‌واشه‌کارانه دیارده‌یه‌که له لایەن دەسەڵاتدارە ستەمکارەکانی دنیادا هەر هەبووە، بۆ نموونە شای ئیران، سەددام، موبارەکی میسری لێخراو، زەینولعابدینی هەڵاتووی توونس، هتد.. بەڵام باوه‌ڕ ناکه‌م سەرۆکی هیچ کامێک له‌م ولاتانه به‌قه‌ده‌ر دەسەڵاتدارانی کوردستان، بەڵێن و گفتی بەدرۆیان به‌کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکدابی، ئەوەندە بێباکبووبن لە ئاست ئاشکرابوونی درۆیەکان. وای لێهاتووە لەدوورەوە خەڵک بە قسەکانیان باوەڕناکەن، ئەگەر قسەی ڕاستیش بکەن خەڵك دەڵێن ناڕاستە. بەڵام چ دەکرێ تائێستا هیچ ئاسۆیەکی گۆڕانکاری ڕاستەقینەیان لەبەردەمدا نەبووە تا خەمی چەندین ساڵەی پەنگخواردوویان بخەنەڕوو، هەناسەیەکی پاکی خۆشی ئازادی هەڵمژن، ئەویش بەهۆی نەبوونی دەرفەتی گۆڕانکاری، هەڵبەت بە زەبروزەنگ سەرکوتکراون.
سەرۆکەکان وه‌ک ئه‌وه‌ی که قه‌ده‌رێکی ئیلاهی ئه‌وانی له‌سه‌ر کورسی دانابێ، پێیانوایە دەبێ ئەوان حاکم بن و خه‌لکیش کۆیلەو ڕه‌عیه‌ت، دەستاودەستکردنی دەسەڵات بەزاندنی هێڵی سوورە، هەڵبژاردنیش بە مەرجی پێشوەختی بردنەوەیە بە ترس و تەزویر. خۆیان بە سەرکردەی زەرورەو هەردەمی، تەنانەت سەرۆک نەتەوەشە، ئەگەر سەرۆک نەمینێ نەتەوە بوونی نیە. لەبەر ئەوەی ئەوانە ئەگەر لە حوکمڕانیدا شکستیش بێنن هەر سەرکەوتوون، بۆیە قه‌ت لە ئەنجامی شکستی حوکمڕانیان، به‌خۆشی خۆیان، دەسبەرداری کورسی دەسەڵات نابن، مه‌گه‌ر به مردنی سروشتی خۆیان نه‌بێ، له‌دوای ئه‌وانیش ده‌بێ کوریان، برایان، یان برازایان ببێتە میراتگرو جێگره‌وه‌ی دەسەڵات، هه‌تا ئه‌گه‌ر ئه‌و کەسە نه‌شاره‌زاش بێت، یا ته‌مه‌نی بچووک بێت، لەو حاڵەتەدا یاسایەکی تایبەت بۆ تەمەنی بچووکی سەرۆک دادەتاشن هەروەک بۆ بەشار ئەسەدی بەعسی سووریا کردیان، ئەگەر هەرنا پیاوێکی دەسەڵات کاروباری ووڵات بەڕیوە دەبا هەتا سەرۆکە گچکە گەورە دەبێ، هەروەک مەلیکە گچکەلەی عیراق.
پێموایە ئه‌م میرو دەسەڵاتدارانەی خۆمان لە میکیافیللی سیاسه‌تمه‌دارو مێژونووسی ئیتاڵی سه‌ر‌ده‌مه‌کانی ڕینیسانسییان تێپه‌راندوە. ده‌بێ ئه‌و هه‌قیقه‌ته بزانین که ئامانجی میکیافیلی له نووسینی کتێبی(میر) بۆ مه‌به‌ست و ئامانجێکی نیشتیمانپەروەری بووه، ئه‌ویش یه‌کگرتنه‌وه‌ی ئیتالیا بووە. ئەو پێی وابوو کە پێویستە میرێکی بەهێز هەبێت بە ئامانجی یەکگرتنەوەو بەهێزکردنی ئیتالیا. دەکرێ میر ئامرازی ناڕەوا بە حەڵال بزانێ بۆ ئەو مەبەستە هەتا ئەگەر درۆشبێت. میکیافیللی ده‌ڵێ درۆبکه‌و درۆبکه تا باوه‌رت پێده‌که‌ن. بەڵام مەبەستی دەسەڵاتدارانی کوردستان لە بەکارهێنانی ئامرازە ناڕەواکان جیاوازە لە بۆچوونەکەی میکیافیللی. دەرکەوتووە کە تاکە ئامانجی دەسەڵاتدارانی لای خۆمان مانەوەیە لە دەسەلات هەتا ئەگەر سەوداش بکەن لەسەر حیسابی خاکی کوردستان. ئەوان ئەو ئامرازە ناڕەوایانەی میکیافیللی بۆ بەرژەوەندی مانەوەی دەسەڵاتی خۆیان و بنەماڵەکەیان بەکاردێنن.
ئێمه‌ی کورد به‌داخه‌وه له ناوچه‌یه‌کی دنیادا ده‌ژین که خه‌ڵکه‌که‌ی زۆرینەی دواکه‌وتووه، له‌رووی هوشیاری سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی، ئابوری، فه‌رهه‌نگیه‌وه، ئه‌گه‌ر پێشکه‌وتنێکیش هه‌بووبێ زوو بەریپێگیراوە. سه‌رباری ئه‌وه‌ش ئێمە دەورەدراوین بە دەسەڵاتدارانی ووڵاتانێک تا بڵێی ڕه‌گه‌زپه‌رست و دواکه‌وتوون، بۆیە گۆمی ژیانی سیاسی کوردستان لەسایەی ئه‌م بارودۆخە ئالۆزو کەش هەوا پیسەدا زوو بۆگەن دەکات، زه‌مینه‌یه‌کی له‌باری سازکردووه بۆ سه‌رهه‌ڵدان و مانەوەی سه‌رکرده‌ی سیاسی وه‌ها که زۆرتر لەگەڵ دوژمنان و ناحەزان بسازێن، دەنا گوشاریان دەخرێتەسەرو نامێنن، ئەوەش پێویستی بە داهێنانی فریدانی مۆدێرن هەیە.
ئەوە هۆیەکی گرنگە کە سەرکردە دڵسۆزەکان لە جوولانەوەی کوردیدا کەمتر ڕێگەیان پێدراوەو کەمتر دەسەڵاتیان هەبووە. لەم بارودۆخەی کە دیارە بۆ دەسەڵاتدارە گەندەڵەکان لەبارە، توانیویانە بە بەکارهێنانی ئەم شێوازو ئامرازانەی باسمان کردن، ڕێژه‌یه‌ک خه‌لکی نەفام و ناهوشیار بۆ ماوه‌یه‌ک بخەلەتێنن، دیارە که‌سانی وەهاش دەگرنەخۆ کە ئامادەن ویژدانی قەڵەمەکەی خۆیان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کی که‌م بفرۆشن.
بۆ نموونە دەسەڵاتدارانی کوردستان، دیموکراسی و ئازادیە سیاسیەکان دەکەنە ڕیبازی حیزبیان، کەچی لەڕاستیدا ئەو دروشمانە وەک ماکیاجێک بۆ جوانکردنی بیچمی ناشرینیان بەکاردەهێنن، دەنا لە جەوهەردا دیکتاتۆرێکی مۆدێرنن و دژی ئازادیەکانن. یان هەڵگری دروشمی دادپەروەری کۆمەڵایەتین، کەچی لە پراکتیکدا، ستەمکارو شەیدای کۆکردنەوەو دەسەتبەسەرداگرتنتی موڵک و سامانی گشتین، دەبنە سەرمایەدارێکی مشەخۆر کە هەژاران و کەمدەرامەتەکان دەچەوسێننەوە. یاخود هەڵگری باوەڕی کوردایەتین، تا دەگاتە مافی چارەی خۆنووسین و سەربەخۆیی، کەچی لە پراکتیکدا باوەڕیان پێی نیەو بۆ سەوداکردن لەگەڵ دوژمنان بەکاری دێنن. لەکاتێکدا لەبەرچاوی خەڵکی وەها نیشاندەدەن کە ئەوان سووتاون لە دڵسۆزیان بۆ ناوچە دابڕێندراوەکان، کەچی هەر خۆیان دەرفەتی مێژوویی دوای ڕووخانی ڕژێمیان لەدەستدا و لەگەڵ نەیارانی کوردا کەوتنە سەودا کردن و بێدەنگیان لە کەرکووک هەڵبژارد. ئەوە چوار ساڵە هیچ هەڵوێستێکیان نەنواند لەسەر ئیفلیجکردنی ماددەی ١٤٠، کە دەبوایە لە کۆتایی ساڵی ٢٠٠٧ جێبەجێبکرایە.
ئەوەش هەندێ لەو دروشم و چەمگانەیە کە پارەدۆکسی دیوی دەرەوەو دیوی ناوەوەی میرو سەرۆکەکانی کوردستان نیشاندەدات کە دەکرێ هەریەکەو ببێتە ناونیشانی ووتارێک:
دیموکراتخوازێکی دیکتاتۆر، عه‌داله‌تخوازێکی کۆمه‌لایه‌تی سته‌مکار، سەربەخۆیی بۆ کوردستان و یەکێتی بۆ خاکی عیراق، گه‌نده‌ڵێکی پاکژو دڵسۆز، ئاشتیخوازێکی شه‌ڕانی، پارێزه‌رو پێشێلکا‌ری مافی مرۆڤ، سوسیالیستێکی سه‌رمایه‌دار، پێشکه‌وتنخوازێکی کۆنه‌په‌رست، ئازادیخوازێکی سه‌رکوتکه‌ری بیروڕای جیاواز، سه‌روه‌رخوازێکی یاسایی پێشێلکار، فایلدارێکی به‌عسی دلسۆز بۆ کورد، کوردپه‌روه‌ریکی سازشکار به‌رادده‌ی خیانه‌ت، ده‌ستپاکێکی دزو گەندەڵ، شه‌فافێکی ناڕۆشن، ڕاستگۆیه‌کی درۆزن، پاڵەوانێکی ترسنۆک، زانایه‌کی جاهیل، هه‌لبژاردنێکی پاکی پڕ تەزویر، داخوازی جیاکردنەوی حیزب لە حوکمەت بەڵام تەنیا و تەنیا مەکتەب سیاسی حیزب بڕیار دەدات، ئیمزاکردنی ڕێککەوتنیک و لەکردەوەدا بۆ خەڵەتاندنە، دواجار دەیکوژێ و دەیسوتێنێ و پرسەو لێژنەی بۆ دادەنێ!
بێگومان کاریگەری ئه‌م سیفه‌تانە به‌شێوه‌یه‌کی نێگه‌تیڤ و خراپ له‌سه‌ر هه‌موو چین و توێژه کۆمه‌لایه‌تیه‌کاندا ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه، کەسایەتی مرۆڤی کوردی شێواندووەو تووشی بێباوەڕی و بێئومیدی کردووە.
پرسیار ئەوەیە بۆچی ئەم دەسەڵاتدارانە باکیان بە ئاشکرابوونی درۆکانیان نەبووە، باکیان بە دابران لە جەماوەر نەبووە، داخوازی کۆمەڵانی خەڵکیان بەلاوە گرنگ نەبووە؟ هۆی ئەم بێباکیە دەگەڕیتەوە بۆ لاوازی ئاستی هوشیاری خەڵک و لاوازی خۆسازدانیان، بۆ ڕۆڵی میدیای چەواشەکارو دەزگاکانی تۆقاندن و چەشەکردنی دەوروبەرو بەڵتەجیەکانی حیزب لە دامرکاندنەوەی هەر جوڵانەوەیەک. هەروەها دەقگرتنی دەیان ساڵەیان لەسەر کورسی دەسەڵات، کارێکی وەهای کردووە تووشی نەخۆشی خۆبەزلزانینبوون، بەدووریان زانیوە هێزیك هەبێ لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بکات. هەروەها ئەوەشیان زانیوە کە کۆمەڵانی خەڵک لە ترسی دوژمنی بەعسی و شۆڤینیەکان لێیان ڕاناپەڕن، خۆ ئەگەر سەیری میدیاکانیان بکەی، هاوشێوەی سەرۆکە عەرەبیە لێخراوەکان کە پیلانی ئیسرائیلیان لسەرزارە، هەمیشە مەترسی پیلانی دەرەکی و ناسکی بارودۆخ و ساوایی ئەزموونەکەمان زەق دەکەنەوە، وەستایانە سیناریۆی بۆ درووستدەکەن.
دەرکەوتووە کە چاوەڕێی هیچ گۆڕانێکی ڕاستەقینە، لەم میرو دەسەڵاتدارانەی خۆمان ناکرێ، باسی چاکسازیش بۆ کاتبەسەربردنە. تەنیا گۆڕانێک کە داخوازیەکانی خەڵک بێنێتە دی، خۆپیشاندان و ڕاپەڕینی هەژاران و کاسبکاران وچەوساوەکانە، ئەوە گەردەلوولەکەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵی کردووە، بەربەستی ترسیان ڕووخاندووە، بەدەیان و سەدان هەزار خەڵک هاتونەتە سەر جادەکان و ناڕەزایی دەردەبڕن، بۆتە ڕاپەڕین و شۆڕش، تەکانێکی زۆری داوەتە گەلی کوردستانیش، دڵنیام کە زوو یا درەنگ، ئەم سیستەمە سەقەتەی حوکمڕانی و کورسی گەرمی دەسەڵاتدارە دووڕوەکانیش ڕادەماڵێ.
Hoshmend-salih@hotmail.com
01-03-2011
