Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
خۆپێشاندان لە نێوان هیوا و ترسدا

خۆپێشاندان لە نێوان هیوا و ترسدا

Closed
by March 15, 2011 گشتی

خۆپێشاندان و دەربڕینی ناڕەزایی و خواست و ئارەزوو گوزاشت لە ئاستێکی دیکەی هۆشیاریی گشتیی خەڵک دەکەن. ئەم هۆشیاریە واتای بەئاگایی و زانین دەگەیەنێت و نەوەیەکی نوێ رابەرایەتی دەکات کە نەوەی فەیسبووک و تویتەر و یوتیوبە و جیاوازە لە نەوەی شاخ و شەڕی چەکداری. ئەم جۆرە هۆشیاریە لە ناوەوەڕا هەڵگری پرەنسیپی مەدەنی و ئاشتیخوازانەیە و پێویستە بە عەقلانیەتیش مامەڵەی لەگەڵ بکرێت. هەروەکو هابرماس دەڵێت هەر ئەم هۆشیاریەشە کە دەبێتە “مەرج بۆ بەدیموکراتیبوونی دەسەڵات”، بۆ هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی نوێ کە مەرگی سیاسەت بە شێوازی رابردوو رادەگەیەنێ. لە کاتێکدا خۆپێشاندانەکانی ئەمڕۆی کوردستان هەڵگری هیوای ملیۆنەها کوردن لە سەرانسەری جیهاندا بۆ بەدیهاتنی دیموکراسیەتێکی راستەقینە لە کوردستان، لە هەمان کاتدا هەڵگری ترسێکیشن، ترسی ئەوەی کە کارەساتیان لێبکەوێتەوە.

ئەمڕۆ هەموو کوردێکی دڵسۆز و ئازادیخواز ئاواتی ئەوە دەخوازێ کە خۆپێشاندەران
خۆیان بەدوور بگرن لە مەیلی ناوچەگەریەتی و شەڕی ئەهلی و خۆپێشاندانەکان ببەنە ئاستی هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی نوێی سیاسەت لە کوردستان. واتە لە نێوان هیوا و ترسدا، لە نێوان هەڵکشان و کارەساتدا، ملیۆنەها کوردی دڵسۆز و ئازادیخواز ئاواتەخوازە کە ئیحتیمالی یەکەم بیباتەوە. ئیحتیمالی دووەم (ترس لە کەوتنەوەی کارەسات) کاتێک روونادات کە هەموو لایەنەکان بەوپەڕی عەقلانیەت و لێپرسراویەتیەوە مامەڵە لەگەڵ رەوشەکە بکەن. بە پلەی یەکەم، پێویستە دەسەڵات بە جدی خۆی بخاتە ژێر پرسیارەوە و گوێ لە داواکاری و خواستی ئەو نەوە نوێیە بگرێت و بە کردەنی (فیعلی) کار بکات بۆ چاکسازی و جێبەجێکردنی داواکاریەکانیان. ئەمەش پێویستی بە مراندنی بەشێكی خودی خۆی هەیە کە دەشێ دابەزین بێ لە بورجی عاجی دەسەڵات و باڵادەستی ئابووری بۆ ئاستی جاددە و تێگەیشتن لەو جەماوەرە خرۆشاوەی کە ساڵانێکی زۆرە بە شێوازی جیا جیا دەسەڵات لە مەترسیەکانی سیاسەتێکی چەوت لە کوردستان ئاگادار دەکاتەوە.

بە رای من هەموو گۆڕانێکی گەورە پێویستی بە مردنی شتێک لە خود، بە بەشێك لە رابردوو هەیە. ئەم جۆرە مردنە لەگۆڕنان نیە، بەڵکو تێپەڕاندنی بەشێکی سڕبووی بارودۆخی رابردووە لە پێناوی نوێبوونەوە و هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی نوێ. ئەمڕۆ رووداوەکان لە کوردستان زەنگی مەرگی سیاسەت بە شێوازی رابردوو لێدەدەن، ئەمەش واتە  هەڵکشان بەرەو قۆناغێكی تازە کە ئێستا و داهاتوویەکی رۆشن بۆ مرۆڤەکان دابین بکات. وەک کرمۆکەی ئاوریشم کە بۆ ئەوەی ببێتە پەپوولە بەشێک لەخۆی لێ جیادەبێتەوە و دەمرێ، ئینجا باڵی لێدەڕوێ بۆ فڕین، دەسەڵاتی کوردیش دەبێ مردنی بەشێك لەخۆی وەک لە رابردوو هەبوو قبوڵ بکات و ناڕەزایی و دەربڕینی خواست و ئارەزووی خەڵکیش وەکو باڵ ببینێ بەرەو تێپەڕاندنی رابردوو، بەرەو فڕین.

ئەگەر تا ئێستا نەوەی نوێ بە ژن و پیاوەوە بە کردەنی گوێی لێنەگیرابێ و ئەمەش بەسەر دەسەڵاتدا تێپەڕبووبێ، ئەوە ئەمڕۆ سەردەمێکی نوێیە و نەوەیەکی نوێ ئەکتەری رووداوەکانە کە یاخیە و بڕیاری داوە چیتر بێدەنگ نەبێت. ئەم نەوەیە داوای ژیانێکی مرۆڤانە  دەکات لە وڵاتەکەی خۆیدا، ژیانێک کە چەک تیایدا زاڵ نەبێت، حزب تیایدا دەسەڵاتی حکومەت و پەرلەمان قۆرخ نەکات و چەکدارەکانی حزبیش (بە پۆلیس و ئاسایشەوە کە تا ئێستا هەر بە نەفەسی حزبایەتیەوە رەفتار دەکەن نەک وەکو دامەزراوەیەکی  حکومیی بەرپرس لە مافی مەدەنی هاوڵاتیان) سیاسەت نەکەنە کایەی مومارەسەی کردەوەی توندوتیژ و سەرکوتکردن، ژیانێک کە سیستەمێکی سیاسیی کارا و مۆدێرن بەڕێوەی بەرێت، ژیانێک لە جیاتی باڵادەستیی ئەخلاقیەتێکی باوی سەر بە کۆدی شەڕەف و نامووس، سەر بە کۆدی خێڵ و عەشیرەتچیەتی، مرۆڤ سەرفراز و ئازاد بێت تیایدا. 

بێگومان وەرچەرخان و تێپەڕاندنی ئەم رەوشەی ئێستا بەرەو ئەو ژیانەی کە میللەت خەونی پێوە دەبینێت، بە پلەی یەکەم دەکەوێتە ئەستۆی دەسەڵاتەوە. بەڵام لە کاتێکدا دەسەڵات دەبێ ئەم خۆپێشاندانانە وەک بەشێک لە پرۆسەی بەدیموکراتیبوون دابنێ و لەم سۆنگەیەشەوە لە ڕێگای دیالۆگەوە نەک گولەتەقاندنەوە نزیک بێتەوە لە جادەی کوردی، ئەوە ئۆپۆزیسیۆنیش دەبێ دەسەڵاتی ئێستا لە کوردستان وەکو دوژمن سەیر نەکات، بەڵکو وەکو رکابەرێک بیبینێ کە دەشێ سبەینێ پێکەوە هاوکاری بکەن بۆ چاکسازی و هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی مۆدێرنی سیاسەت لە کوردستان. دیارە ئەکتەرەکان لە مەیدانەکە تەنیا دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن نین؛ ئەو توێژەی کە رابەرایەتیی ئەم بزووتنەوەیە دەکات ئەمڕۆ لێپرسراویەتیەکی گەورەی کەوتۆتە ئەستۆ، ئەویش ئەوەیە کە بە رەفتار و ئاکاری عەقلانی و دوور لە توندوتیژی بزووتنەوەکە بەڕێوەببات، بە سیاسەتێکی مەدەنیانە کە سیمای جوان و ئازادیخوازیی نەوەی نوێ و کوردستانی سبەینێ و ئاییندە دەربخات، سیمایەک جیاواز لەوەی دوێنێ و رابردوو. ئەمڕۆ ئەم توێژە بواری گشتی (واتە فەزای گوتار و گفتوگۆ) بەڕێوەدەبات و پێویستە هەموو دەسەڵاتێک بخاتە ژێر پرسیارەوە (دەسەڵاتی باوک و براسالاری، دەسەڵاتی ئایینی و دەسەڵاتی سیاسی). سیمای جوان و مەدەنیانەی ئەم توێژە لەوەدا دەردەکەوێت  کە یەکسانیخواز و کراوە بێت، برەو بە گیانی لێبوردن و بەخشندەیی و قبوڵکردنی جیاوازی بدات و کەس بێدەنگ نەکات، جا با ئەوکەسە جیاوازیش بیر بکاتەوە و جیاوازیش بدوێت. ئەمە کرۆکی دیالۆگ و دیموکراسیەتە و قۆناغی داهاتوو لە رابردوو جیا دەکاتەوە.

جێگای سەرنجە کە جەماوەر ئەمڕۆ لە رێگای خۆپێشاندانەکانەوە تەنیا  گوزارشت لە ویست و چاوەڕوانیەکانیان، لە قەناعاتیان ناکەن، بەڵکو لە رێگای دەربڕینی ئەمانەوە پەنجە دەخەنە سەر گیروگرفتەکان، سەر چەوتیەکانی چینی سیاسی لە کوردستان. چاوەڕوانیی خەڵک لە دەسەڵات ئەوەیە کە بە دەنگیانەوە بێن و برینەکانیان سارێژ بکات. دەسەڵات پێویستە ئەمە زۆر بە هەند وەربگرێت و بە وردی کاربکات بۆ چارەسەرکردنی ئەو گیروگرفتانە. لە یەکەمین هەنگاوی کردەنیدا، دەسەڵات دەبێ هێزی چەکدار لە کوردستان ئاگادار بکاتەوە و رێنماییان بکات تا بە گولە و سووتانی دەزگاکانی راگەیاندن و خێمەکانی مانگرتووان وەڵامی خەڵک نەدەنەوە. ئەم ستراتیژە  چیتر بڕ ناکات و پێویستە لە گۆڕ بنرێ، چونکە جگە لە تراژیدیای کوشتنی مرۆڤ، کوشتنی رۆلەکانی وڵات، بارودۆخەکە ئاڵۆزتر دەکات و کوردستان بەرەو کارەسات دەبات. لەوانەیە خۆپێشاندەران هەندێ جار شێوازی توندوتیژ بگرنە بەر وەکو بەردهاویشتن و هێرشکردنە سەر هەندێ تاکی جیاواز کە بۆ ئەوان قبوڵ نیە (کە ئەمەش زۆر هەڵەیە)، بەڵام خۆشحاڵانە ئەم ستراتیژە بەردەوام نەبوو و شێوازی ناڕەزایی رۆژەکانی دواتر ئاشتی و مەدەنیانە و جێگای دڵخۆشی بوو. گوتەی دەسەڵاتیش کە گوایە گروپێکی گێڕەشێوێن، دەستەیەک یا رێکخراوێک  لە پشت ئەم جموجۆڵەی جەماوەرەوە بێت، دیسان زۆر بڕ ناکات؛ ئەم جۆرە لێکدانەوە و بۆچوون و گوتارانە زەمەنیان بەسەرچوو و لە ئێستادا بڕ ناکەن. بێگومان لە کۆنتێکستی کوردستانی عێراقدا کۆمەڵێ هاندەری دەرەکی و ناوخۆ بەشدارن لە  بەرهەمهێنانی رووداوەکان، بەڵام ئەو لایەنە “دەرەکیە” دروستکەری ئەم ناڕەزاییانە نیە؛ لەوانەیە ئەو لایەنە تەنیا بواری ڕەخساندبێ و ورەی دابێتە بەر خەڵک بۆ ئەوەی گوزارشت لە خواست و ئارەزووەکانیان بکەن. بەلام ناڕەزایی و تووڕەیی خەڵک لە ناعەدالەتی و نایەکسانی و گەندەڵیەوە سەریهەڵداوە و پەیوەستە بە چەوتی سیاسەتکردن لە کوردستان لە ماوەی بیست ساڵی رابردوودا. دەبێ دەسەڵات قەناعەت بێنێ کە ئەم هۆکارانە ناخی جەماوەریان پڕ کردووە و هاندەری سەرەکیی خۆپێشاندان و نارەزاییەکانن. دیارە بە چەوتی وەڵامدانەوەی رووداوەکان وا دەکات زەمینە بڕەخسێ بۆ “لایەن و دەستی دەرەوە” تا بارودۆخەکە بەرەو کارەسات ببات، نەک دەربڕینی ناڕەزایی و خۆپێشاندان.

خۆپێشاندان و ناڕەزایی دەربڕین بە شێوازێکی مەدەنیانە سیاسەتێکە کە جەماوەر بە هۆی هۆشیاریەوە بەڕێوەی دەبات و لە رێگایەوە دەیەوێ خۆی لەو دەسەڵاتە جیا بکاتەوە کە قبوڵی نیە، دەسەڵاتێک کە باڵا دەستە بەسەر ئابووری وڵاتدا و ئەم باڵادەستیە ئابووریەش بۆتە مایەی گەندەڵی و دەوڵەمەندبوونی چینێک لەسەر حسابی چینێکی  تا بڵێی هەژار. دەسەڵاتێک کە بەرژەوەندیی خۆی و دارودەستەکەی لەسەرەوەی بەرژەوەندیی گشتیی خەڵک داناوە. دەسەڵاتێک کە سیاسەتی خستۆتە پەراوێزی هێزی چەکدار و مزگەوتەوە کە ساڵانێکی زۆرە کۆمەڵگەی مەدەنی و ئەکتەرە کۆمەڵایەتیەکانیان بە بارمتە گرتووە. دەسەڵاتێک کە دوو توێژی گرنگی کۆمەڵگەی کوردستانیان پەراوێز خستووە، توێژی گەنج و توێژی ژن کە توخمی سەرەکین بۆ سیاسەتێکی پێشکەوتوخوازانە.

لەمەش گرنگتر، ستراتیژی هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی نوێ لە کوردستان، پێویستە تەنیا کایەی سیاسی مەبەست نەبێت، بەڵکو پێویستە لە رووی کۆمەڵایەتی و جوگرافی و لە رووی گوتار و فیکریشەوە کار بکرێت بۆ گۆڕان و بووژاندنەوە. ئەمەش ئەرکی هەموو تاکێکی سەر بەو وڵاتەیە لە ناوەوە و لە دەرەوە. ئەمڕۆ کاتێ ئەوەیە کە ئەکتەرەکانی مەیدانەکە کار بکەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەموو دەسەڵاتەکان:  دەسەڵاتی نێر(باوک و برا و مێرد)، دەسەڵاتی مامۆستا، دەسەڵاتی شێخ و مەلا و مزگەوت، دەسەڵاتی خێڵ و عەشیرەت تا دەگاتە دەسەڵاتی حزب و دارودەستەکەی. ئەو باوک و برا و مێردانەی کە لە “مەیدانی ئازادی” خۆپێشاندان دەکەن، دەبێ دەسەڵاتی نێرانەی خۆیان بخەنە ژێر پرسیارەوە… ئایا لە ماڵەکانیان ئازادی و یەکسانی پیادە دەکرێ؟ یا وا هەست دەکەن ماڵەکانیان فەزای پرایڤێتە و نابێ بهێنرێتە ناو مەسەلەکان و باسی لێوە بکرێ (حزبەکانیش لە سەردەمی خەباتی چەکداری لە دژی رژێمی بەعس وایان دەگوت!). ئەو پیاوانەش دەبێ بەشێكی سڕبووی خۆیان کە لە بیر و کردەوەی پیاوسالاریدا بەرجەستە دەبێ بمرێنن و هەڵکشێن بەرەو قۆناغێكی دیکەی فیکر و رەفتار. ئەکتەرە کۆمەڵایەتیەکان لەم فەزایە دەبێ برەو بە بۆچوون و بیری پێشکەوتوخوازانە بدەن و ئیرادەیەکی سیاسی ببەنە پێشەوە کە مەبەستی گەیشتن بە دەسەڵات نەبێ، بەڵکو مەبەستی هۆشیارکردنەوەی خەڵک و گۆڕینی گوتار و فیکری باو بێت. لێرەدا ئەکتەرە کۆمەڵایەتیەکان دەبێ بوار بڕەخسینن تا توخمە لاوازکراو و لەپەراوێزنراوەکانی کۆمەڵگە، وەکو ژن و گەنج، بێنە پێشەوە و رۆلی کارا ببینن و گوێیان لێبگیرێ، نەک تەنیا خۆیان قۆرخی فەزاکە بکەن و بڕیارلەدەست بن لەسەر حسابی ئەوانیدیکەی “نادیار”.

لە کۆتایدا: بۆ هەڵکشان بەرەو قۆناغێکی نوێ لە سیاسەت و پەیوەندیەکان، پێویستە هەموو تاکێکی هۆشیار لە کۆمەڵگە بەشێکی سڕبووی خۆی لە فیکر و رەفتار و سیاسەتکردن بمرێنێ و کاربکات بۆ گۆڕانی حەقیقی لە ناو خود و لە دەوروبەرە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکەدا. هەموو گۆڕانێکی حەقیقی دەبێ لە خودەوە دەست پێبکات، ئەگەرنا درێژخایەن و جەوهەری نابێت.

نەزەند بەگیخانی
8 ی مارتی 2011

ئەم وتارە لە رۆژنامەی ئاوێنە، ژمارە 266، 15/ 3/ 2011 بڵاوبۆتەوە.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.