من كۆیلەم …. سەدیق سەعید رواندزی

وەك پێشتریش لەو هەفتەنامە ئازیزەو سەنگینە، ئاماژەم پێداوە مرۆڤ كە فێری خوێندنەوە بوو، وەك تلیاك خۆرێكی لێدێت ء
ناتوانێت بەبێ خوێندنەوە بژیت.
هۆگربوون بە خوێندنەوە مرۆڤ دەكاتە كۆیلە. هیچ شتێك وەك خوێندنەوە نابێتە هاورێی مرۆڤ ء شوێنگرەوەی كارەكتەر و كەسایەتیەكانی دیكەی ژیانی. تۆسەرنج بدە لە دنیادا، بەسەدان شاعیر ء فەیلەسوف ء بیرمەند ء داهێنەر، لە ژیانیاندا بەتەنیا ژیاون ء كتێب بۆ ئەوان بۆتە هاورێ ء باوك ء دایك ء هەموو شتێك. نهێنی ئەمە لەوەدایە كە مرۆڤ هاودەمێكی تری هەیە ئەویش خوێندنەوەیە. ئەوانەی لە ژیانیاندا تەنیا دەژین، لە راستیدا لەروانگەی كەسانی تر تەنیان، دەنا خۆیان تەنیا نین ء هەمیشە هاورێ ء هاودەمێكیان هەیە ئەویش كتێبە. من هەمیشە وتومە ئەگەر كتێب نەبوایە دەمێك بوو ئەو تەنیایەی ژیان كوشتبوومی. وەلێ ئێستاش دەتوانم هەزاران ساڵی تریش بە تەنیا بژیم بەو مەرجەی لە كتێب ء خوێندنەوە دانەبرێم. گەلێك جار كە خەیاڵم رۆچووتە نێو كتێبێك ء سەرقاڵی خوێندنەوەم، دایكە نەخوێندەوارەكەم پێم دەڵی: (كورم تۆ جارس ء بێزار نەبووی لەو كتێب ء متێبانە، دەهەستە جەوێك بگۆرە و پیاسەیەك بكە بۆ بێخاڵ ء جوندیان ءشەنگل بانە!!) بێدەنگ دەبم ء هیچ ناڵێم، بە قوڵایی چاوەكانی، تێم دەروانێت ء جێم دێلێت. ئاخر ئەو نازانێ من بە جەستەلێرەم، دەنا بە خەیاڵ ء روح هەمیشە لە سەفەردام. بەڵام نەك بۆ ئەو شوێنانەی ئەو دەڵێت، بەڵكو بۆ نێو شوێن ء دنیای كتێبەكان. خۆشم نازانم ئەو هەموو هۆگریەی من بۆ كتێب لە چیەوە هاتوە، رەنگە من كەسێكی شكست خواردو و دۆراوبم لە ژیان ء عشق ء خۆشەویستی ء بمەوێت بە كتێب، قەرەبووی شكستەكانم بكەمەوە و لە نێو لاپەرەی كتێبەكاندا، دنیایێكی دیكە بۆ خۆم چێكەم! كە تەواو جیاوازە لەگەڵ ئەو دنیا كلاسیكیەی مرۆڤەكان، لەدەرەوەی كتێب تیایدا دەژین. هەر واشە. ئاخر هیچ شتێك بەقەد خوێندنەوە، مرۆڤ ناگۆرێت ءلە شێوە ژیانی كلاسیكیانە رزگاری ناكات. خوێندنەوەی كتێبەكان دەروازەیەكی دیكەی ژیان، بەرەو رووی مرۆڤ دەكاتەوە كەتیایدا، فێری ئەوە دەبێت بۆ دەژیت ء ژیان چییە. فێری دەكات هوشیاری خۆی لە بچوكترین دیاردەوە تا گەورەترینیان بخاتە گەڕ. ئەوانەی دەخوێننەوە دنیا بە شێوەیەكی تر دەبینن، تارادەیەك بۆ هەموو پرسیارێك وەڵامیان هەیە، ئەگەر چی هەمیشە خەمێكی گەورەش لە كۆڵیانە. ئاسودەو بە ختەوەرن ئەوانەی دەخوێننەوە، ئاخر ژیان بێ هوشیاری ء رۆشنبیری كە دەرەنجامی خوێندنەوەی كتێبەكانە، چەند هەنگاوێك دوورە لە ژیانی بوونەوەرەكانی تر. بیرمە لە پۆڵی چوارەمی ئامادەیی بووم، لەتەمەنی شانزەساڵی كاتێ یەكەمین كتێبم خوێندەوە،كە ئەویش (زێدەبایی ماركس) بوو! ئەوسات ئێمە كۆمەڵی خوێندكاری ئامادەیی رواندز بوین ء لە نێو خۆمانەوە، كتێبمان دەخوێندەوە و ئاڵوگۆرمان دەكرد. هاورێیەكمان هەبوو كەمن ناوم نابوو (ئازاد ماركس) یادی بەخێرو روحی شاد، بووە گەریلا ء لەو رێگە پیرۆزەدا، گیانی بەخشی. ئەو ئەو كتێبەی دایە دەستم ء خوێندمەوە. تەنانەت رۆژانە بە نهێنی دەمبردە ماڵەوەو دەمهێنایەوە قوتابخانە. بەبێ ئەوەی هاورێكانیشم پێی بزانن، جگە لەمن ء ئازاد. رۆژێكیان لە قوتابخانە دەنگۆی ئەوە دروست بوو، كە پیاوانی بەعس دێنە قوتابخانە و خوێنكارەكان دەپشكنن، ناچار من ء ئازاد چووین لە بالكۆنی نهۆمی سێیەمی قوتابخانە، بەداخەوە ئەو كتێبەمان سووتاند. ئێستاش پەرەكانیم لە بەرچاوە كاتێ بووە خەڵوز. دیارە پیاوانی بەعس هەموو رۆژێ بیانوویان بە ئێمە دەگرت. بەتایبەتیش كە ئێمە چەند هاوڕێیەكی خوێندكارمان هەبوو، سەر بە رێكخستنە نهێنیەكانەوە بوونء، كاریان بۆ شۆرش ء پێشمەرگە دەكرد. بە تایبەتیش هاورێی خۆشەویستم (عبدلواحد رواندزی) كە ئێستا كارگێری لقی دەی پارتییە لە سۆران ء یەكێكە لە كادیرە هەرە دیارو بێ هاوتاكانی پارتی لەو دەڤەرە. ئەمە سەرەتاو دەسپێكی ئاشناكردنی من بوو بە خوێندنەوەو كتێب. لەو ساتەوە تاكوئێستا كتێب هاورێیەكی هەرە نزیكی منەو، بە هەزارەها كتێبم لە هەموو بوارەكانی ژیان خوێندۆتەوە. هەر لە سیاسەت ء فیكرەوە بگرە تا كۆمەڵایەتی ء ئەدەبیات ء كۆمەڵناسی ء بیرەوەری ء دەیان ناونیشانی تر. ئەوەندەی متووی كتێب بوومە، متووی هیچ رەگەزێكی دیكەی زیندوو نازیندووی ژیان نیم. لە ژیاندا ناتوانم نەك بۆ چەند رۆژێك بگرە بۆ چەن كاتژمێرێكیش لە خوێنەوە داببرێم. سات وایە لە هەفتەیەكدا، چەندان رۆژنامە و كتێب ء گۆڤار دەخوێنمەوە. هاورێیانم ئەوانەی لەرووی كۆمەڵایەتیەوە، لێمەوە نزیكن دەزانن توانای من لە نووسین چەندە و چۆنە، وەلێ چونكە تاقەتی نووسینم نییە و تەمبەڵم، زۆر بەدەگمەن بابەت دەنووسم، گەلێك جار بە ساڵ ء مانگ لە نووسین دائەبرێم ء بابەتێك نانووسم. كەچی سەیرم پێدێت بۆ خوێندنەوە، نەك هەر وانیم. بگرە سەدان لاپەرە دەخوێنمەوە، تا وتارێك دەنووسم. من ئەوەندەی لە ژیاندا دەخوێنمەوە ئەوەندە وتارم نووسیبا ئێستا، دەرزەنێك كتێبم دەبوو. كەچی بە پێچەوانەوە كەسانێكی تریش هەن ئەوەندەی ئارەزوو دەكەن بنووسن، ئەوەندە ناخوێننەوە.هەر بۆیەشە كاتێ بابەتێك دەنووسن بەبێ ئەوەی دركیشی پێ بكەن دەیان هەڵەدەكەن. بێگومان نووسین بێ خوێنەوە وەك ئەوە وایە، جەنگاوەرێك بچێتە شەرێكی سەختەوە بێ تفاقی شەر. بۆیەشە دەبینین، لە هیچ كاتێكدا وەك ئەمرۆ نووسینی كوردی لە گەرە لاوژێ دا نییە. ئاخر هەمانە شاعیرە بەس ناخوێنێتەوە. هەمانە شێوەكارە بەڵام ناتوانێ لە بارەی هونەرەكەیەوە چەند ساتێك لە دیمانەیەكی تەلەفزیۆنی بدوێت. هەمانە موزیك ژەنە، بەڵام لاوك ء حەیران ناناسێت. تەنانەت شاعیرەو شیعریش دەنووسێت، كەچی نازانێ بونیادی واتایی رستەیەك دارێژێت. بەداخەوە نەهامەتی گەورەی ئێمە لەوەدایە، ناخوێنینەوە. ئەگەر بمانخوێنباوە، دەمانزانی ژیان ء بوون چ بەرپرسیاریەتییەكی كۆمەڵایەتی ء فەلسەفی ء مۆراڵی گەورەیە.
من وتم خوێندنەوە وەك تلیاك وایە، چونكە هەردووكیان وەك یەك مرۆڤ مەست دەكەن. تەنانەت دایدەبرن لە دنیای دەوروبەر. دابرانێك كە زۆرجار تەنانەت مرۆڤ بێ ئاگادەبێت لەوەی، لەدەوروبەرو نزێكی ئەو چی رودەدات. چونكە لەو كاتانەدا ژیانێك ء دنیایێكی دیكە هەیە، كە ئەویش ژیان ء دنیای نێو كتێبەكانە. بۆیە كاتێ مرۆڤ دەخوێنێتەوە دەچێتە نێو ئەو دنیایەو چ باكی بەدەوروبەری نییە. كە ئاخۆ چی رویداوەو چی رودەدات. مەگەر دواتر پێی بلێن ء بزانێت كە چی روویداوە. سەرقاڵی خوێنەوە بووم كاتێ هاورێیەكم پەیوەندی پێوەكردم ء گوتی :(مامۆستا دەلێن قوتابیەك مردوە لەرواندز ئاگاداری) وتم (نەخێر) سەیری پێ هات وتی من لە سۆران زانیومە، تۆ لەرواندزی نەتزانیوە (منداڵەكە هی رواندزبوو). لەراستیدا دوو رۆژ بوو منداڵەكە بەداخەوە بە رووداوی ئوتومبیل مردبوو، من هەر ئاگاداریشی نەبووم. چونكە دوو رۆژ بوو بەتەنیا لە ماڵەوە، لە كەشێكی هێمن ء ئارام ء بێدەنگ كە كەسمان لە ماڵ نەبوو، سەرقاڵی خوێندنەوەی رۆمانی (هەزار خۆری درەوشاوە بووم) لەگەڵ كە سایەتی ء كارەكتەرەكانی ئەو رۆمانە سەفەرم بەرەوكابول كردبوو. كەواتە چ جیاوازیەك هەیە لە نێوان خوێندنەوەء تلیاك ء مادەی هۆشبەر؟ رەنگە كەسانێك بەلایانەوە سەیرو جێی گاڵتە بێت، كە چۆن دەبێت كە سێك هێندە هۆگری خوێندنەوە بێت. وەلێ ئەوان ناتوانن، گوزارشت لەو بارە روحی ء سایكۆلۆژیە بكەن، ئەگەر خۆیان هەمان رۆل نەبینن. بۆكەسانێك كەوەك من بونەتە كۆیلەی كتێب ء دەخوێننەوە، دەزانن ئەو گوزارشت كردنەی من لە خوێندنەوەو كتێب، مشتێكە لە خروارێك. چونكە لە بایەخ ء رۆڵی خوێندنەوەو كتێب بە ئاگان. وەلێ بێگومان بۆ كەسانێك كە ناخوێننەوە، ئەوا رەنگە سەیریان بەو هۆگربوونە بێت ء بگرە گاڵتەشیان پێ بێت. هەرچەندە گەلێك جار ژاوە ژاوەو ئەو جەنجاڵی ء بێهودەیەی ژیان، مرۆڤ نائومێد دەكات ء ماندووی دەكات ء ساردی دەكاتەوە لە خوێندنەوە كتێب. وەلێ مەحاڵە كە سێك فێری خوێندنەوە بێت ء بتوانێت وازی لێبێنێت. وەك چۆن هۆگربوون بە مادەی هۆشبەر ناتوانێت واز بێنێت. ئەگەرچی بە هیچ شێوەیەك كتێب ء تلیاك، لە رووی پەیام ء ناوەرۆك ء ئامانج ء پیرۆزی بە یەكەوە شایەن بە بەراورد كردن نین. وەلێ مەبەستی ئێمە لە خو گرتنەكەیە. كەواتە دانی پێدا دەنێم، كەمن كۆیلەم وەلێ كۆیلەی كتێب، هیچیش هەوڵی ئازادبوون نادەم، چونكە لە كتێبەكانەوە فێری هونەری ژیان بووم، كە لە هیچ لایەنێكی دیكەی ژیانەوە فێری نەبووم. تاكە شتێك كەمن لە ژیاندا قەرزاری بم، كتێبە، كەنەك هەر ناتوانم ئەو قەرزە بدەمەوە، بەڵكو رۆژ بە رۆژ قەرزی نوێی دێتە سەر