یاخی بوونی ئه‌ندێشه‌كان …..سه‌مه‌د ئه‌حمه‌د
به‌ته‌واوی ته‌داره‌كی خۆت بینیوه، هه‌رچی پێداویستیو كه‌لوپه‌له‌كان هه‌یه له‌ده‌وری خۆت په‌خشت كردووه، به‌جۆرێك كه‌حه‌وجێت به‌هیچ شتێكی دی نه‌بێت.
بۆیه‌و ره‌نگه‌كان، فڵچه‌كان، سوراحییه‌ك ئاوو چه‌ند په‌رداخێك، پارچه په‌ڕۆیه‌كی بلوری خاوێن، پارچه خامه‌كه‌شت زۆر وه‌ستایانه له‌چوارچێوه‌كه گرتووه. ئێستا به‌ته‌واوی سازو ئاماده‌یت بۆ نیگار كێشان.
پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست بده‌یته فڵچه‌كه‌و نیگاره‌كه بكێشیت، چۆن بته‌وێت شیعرێك له‌به‌ربكه‌یت، یان خۆت ئاماده‌بكه‌یت بۆ پرۆڤه‌ی نمایشێكی شانۆیی، ئاوها چه‌ند جارێك به‌ژوره‌كه‌دا هاتیت‌و چوویت، پاشان له‌سه‌ر یه‌كێك له‌كورسییه‌كان دانیشتیت، زیاتر سه‌رنجت له‌كه‌لوپه‌له‌كاندا، باشتر دڵنیابوویت كه له‌هیچت كه‌م نییه. دوو باره هه‌ستایته‌وه سه‌رپێ، به‌هه‌نگاوێك خۆت گه‌یانده لای بۆیه‌و فڵچه‌و قوماشه له‌چوارچێوه‌گیراوه‌كه، چه‌ند جارێك ده‌ستت پیادا خشاند، به‌ته‌واوی ره‌ق هه‌ڵاتبوو، به‌توندی په‌له‌پیتكه‌یه‌كت به‌ناوه‌ڕاستیدا كێشا، ده‌نگی له‌ده‌نگی ته‌پڵێكی بڵا ده‌چوو.
پاشه‌وپاش بۆ دواوه كشایته‌وه، پاڵت به‌دیواره‌كه‌وه‌دا، بۆ تاوێك سه‌رنج‌و خه‌یاڵه په‌رت په‌رته‌كانت گردكرده‌وه، به‌جۆرێك توانیت له‌پنتێكی بچووكدا هه‌موویان خڕبكه‌یته‌وه.
ئێستا هه‌رچی خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌ت هه‌یه، هه‌رچی خولیاو خۆزگه‌و مه‌رام‌و مه‌راق‌و خه‌ونی ره‌نگاڵه‌ییت هه‌یه، له‌و خاڵه‌دا كۆتكردۆته‌وه.
(له‌وه خۆشترو ساناترنییه نیگاری خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌ی خۆت بكێشیت).
(پێش ئه‌وه‌ی ده‌ست پێبكه‌یت، پێویست ده‌كات زیاتر خۆت بناسێنیت):
-من هونه‌رمه‌نێكی ئه‌كادیمیم، ده‌رچووی كۆلێژی هونه‌ر، به‌شی نیگاركێشانم، خاوه‌نی پێنج پیشانگه‌ی تایبه‌تی خۆمم‌و به‌شداری چه‌ندین پیشانگه‌ی هاوبه‌شیشم كردووه، هه‌تا ئێستا چه‌ند جارێك خه‌ڵاتكراوم، له‌زۆر پێشبڕكێی هونه‌ریدا ئه‌نجامی باشم به‌ده‌ستهێناوه, شاره‌زاییه‌كی ته‌واوم له قوتابخانه هونه‌رییه‌كاندا هه‌یه. به‌كورتی بڵێم: له‌لای من نیگاركێشان له‌قسه‌كردن‌و له‌نووسین خۆشده‌ست‌و ساناتره، ئه‌وه‌ی به‌فڵچه‌و هێڵا ده‌ینه‌خشێنم، نه به‌زمان‌و نه به‌قه‌ڵه‌م ناتوانم ده‌ریببڕم، یان بیسازێنم، هه‌ر كاتێك ویستبێتم نیگارێك بكێشم، ئه‌وه‌نده‌م به‌س بووه ده‌ستم بگاته فڵچه‌كه، ئیدی ماوه‌ی جگه‌ره كێشانێك چه‌نده، سكێچی تابلۆیه‌كم كێشاوه، پاشانیش هێڵا‌و ره‌نگه‌كانم تێكه‌ڵی یه‌كدی كردووه‌و توانیومه تابلۆیه‌كی هونه‌ریی سه‌رنج راكێش‌و پڕمانا بهێنمه به‌رهه‌م.
***
ئێستا ئه‌وكاتانه‌یه كه‌ئاماده‌یت بۆ نیگاركێشان، ده‌تهه‌وێت نیگاری خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌كانی خۆت بكێشیت، پێشت وایه ئه‌م تابلۆیه‌ت یه‌كێك ده‌بێت له‌باشترین‌و پڕ به‌هاترین تابلۆكانت.
چۆن له‌نیگارێكی هه‌ڵواسراو راده‌مێنیت، یان له‌وێنه‌یه‌كی له‌چوارچێوه‌گیراوی سه‌رمێزێك ورد ده‌بیته‌وه، ئاوها له‌خه‌یاڵا‌و ئه‌ندێشه‌كانی خۆت روانی. هه‌رچی خه‌ون‌و خولیاو مه‌راقت هه‌بوو، هه‌موویانت بچووك كرده‌وه‌و له‌چوارچێوه‌یانت گرت، به‌جۆرێك هێنده‌ی پۆسكارتێكی ئاسایی ده‌بوو، یان نا، ئینجا كه‌وتیته وێنه كێشانی خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌كانت، به‌وره‌یه‌كی به‌رزو به‌ئیلهامێكی فراوان‌و باڵاوه، له‌سه‌رخۆ ده‌ستت دایه یه‌كێك له‌فڵچه‌كان، چه‌ند جارێك‌و هه‌ر به‌وشكی به‌ناو ده‌ستتدا هێنا، پاشان هه‌ڵتكێشا له‌ئاوه پاكه‌كه‌ی ناو په‌رداخه‌كه‌ی به‌رده‌مت، چه‌ند ره‌نگێكت تێكه‌ڵكرد، ره‌نگێكی نوێ‌و جیاوازت له‌ره‌نگه‌كانیتر دروستكرد، ویستت ئه‌و ره‌نگه نوێیه‌ی كه‌تازه دروستت كردبوو له‌سه‌ر خامه‌كه بینه‌خشێنیت، به‌ڵام هه‌ركه فڵچه‌كه‌ت گه‌یشته سه‌ر سنگی خامه‌كه، ده‌ستت له‌جێی خۆی مجرۆبوو و جوڵه‌ی بۆ نه‌كرا، زیاتر هێزت دایه ده‌ستت، هه‌ر بێ‌سودبوو.
رێك له‌وه ده‌چوو كه كه‌له‌پچه‌یه‌كیان له‌ده‌ستت خستبێت، یان له‌ده‌ستێكی شكاوی له‌گه‌چ گیراو ده‌چوو، بۆیه به‌ناچاری ده‌ستت كێشایه دواوه.
جارێكی ترو بۆ چه‌ند ساتێك گه‌مه‌ت به‌ڕه‌نگه‌كان كرده‌وه، ئه‌م جاره‌ش ره‌نگێكی جیاترت له‌ره‌نگه نوێیه‌كه دروستكرد. له‌م گه‌مه‌یه‌وه زیاتر فراوانیو ده‌وڵه‌مه‌ندی دنیای ره‌نگه‌كانت بۆ ده‌ركه‌وت..
(تۆ ده‌توانیت له‌دوو، یان سێ ره‌نگی ئاسایی (زه‌ردو سورو شین) ده‌یان ره‌نگی جۆراو جۆر دروست بكه‌یت، ئه‌مه به‌پێچه‌وانه‌ی وشه‌وه، كه مه‌ودای تێگه‌یشتنیان كورت‌و سنوورداره، چه‌ند قه‌به‌و زل بن، جگه له‌چه‌ند مانایه‌كی دیاریكراو هیچی دی ناگه‌یه‌نن ).
ئه‌مجاره‌ش له‌جاری یه‌كه‌م به‌گوڕتر فڵچه‌كه‌ت هه‌ڵگرته‌وه، ده‌تویست ئه‌و بیرۆكه‌یه‌ی كه‌چه‌ند وه‌خت‌و زه‌مانه بووه به‌خۆراكی خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌كانت، بیكه‌یت به‌تابلۆیه‌كی هونه‌ریی, ئه‌مجاره‌ش هه‌ركه فڵچه‌كه‌ت گه‌یشته سه‌ر خامه‌كه، ده‌ستت به‌یه‌كجاری سڕبوو، هه‌ر چه‌ندت كردو كۆشایت بۆت نه‌بزوا، له‌م كاته‌دا نه‌ك هه‌رده‌ستت، به‌ڵكو ته‌واوی ئه‌ندامه‌كانی له‌شت زریكاندیان، ژانێكی كه‌ڵه‌گه‌ت له‌باوه‌شی خۆی نایت، بێڕه‌حمانه كوتاتی.
له‌به‌رامبه‌ریشته‌وه، هه‌رچی خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌كانت هه‌بوون كه له‌چوارچێوه‌ت گرتبوو، له‌جێی خۆیان هه‌ڵبزڕكان‌و پاشانیش له‌ت له‌ت بوون، چاوت لێبوو چۆن وه‌كو پوش به‌ده‌م نه‌رمه باوه ده‌چوونه حه‌واو ده‌هاتنه خوارێ، بێ ئیراده سه‌مایان ده‌كرد.
تۆ ده‌تویست له‌ڕێگای ئه‌م تابلۆیه‌وه ماڵێك له‌جوانی‌و چێژو خۆشی دروست بكه‌یت، ده‌تویست بابه‌تی خۆشه‌ویستی و سۆزو میهره‌بانی باوك بۆ رۆڵه‌كه‌ی، له‌تابلۆیه‌كی هونه‌ریدا به‌رجه‌سته بكه‌یت، به‌ڵام بۆت نه‌كرا، ئه‌ندێشه‌كانت لێت یاخی بوون، له‌بری ئه‌مه هه‌رچی حه‌سره‌ت‌و مه‌ینه‌تی و ناپاكیه‌كانی مرۆڤ هه‌بوون، هه‌موویان دابه‌ڕوتدا..
هه‌ر به‌جارێ واقت وڕما، جه‌سته‌ت سڕتربوو وهیچت بۆنه‌گوترا.. ئیدی له‌ناوه‌ڕاستی خه‌ونێكدا گرمۆڵه بویت‌و په‌رژینێكی مه‌حكه‌میان له‌ده‌ورتدا دروستكرد، دواجاریش ئه‌و خه‌ونه قوتیدای، لوشی كردی..
له‌م كاته‌دا قیژه‌یه‌كی ناوه‌خت رایچڵه‌كاندی، هاواری ( سه‌فی زاده‌ی كوڕه گه‌وره‌ی شاعه‌باس ) بوو.
سه‌دای قیژه‌كه وه‌كو تیغێكی كۆڵا له‌ده‌ست‌و پل‌و ته‌واوی جه‌سته‌ت چه‌قین، سه‌ره‌تا زمانی له‌گۆخستی، پاشانیش زمانی به‌مه‌ڵا شوته‌وه داكوتی، هه‌ركه ده‌تویست، زمان ببزوێنیت، یان هاوار بكه‌یت، ئازارێك له‌ناخی جه‌سته‌ته‌وه له‌چركه‌یه‌كدا سه‌د جار ده‌یمراندی، له‌م كاتانه‌دا بیرت له‌ئاینده‌و چاره‌نووسی زمانت ده‌كرده‌وه له‌خۆت ده‌پرسی:
-له‌م دنیایه‌دا جگه له‌زمان، چ رایه‌ڵه‌یه‌ك ئێمه به‌شته‌كانی ده‌وروبه‌رمانه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه؟ ئه‌گه‌ر زمان نه‌بێت خه‌ڵكی به‌چی درۆ ده‌كه‌ن؟
زۆر ته‌ریق بوویته‌وه، وه‌كو مردوو له‌جێی خۆت مت بوویت، بارستایی جه‌سته‌و پێگه‌و پێكهاته‌ت تاده‌هات سوكتر ده‌بوو. له‌م كاته‌دا خهیاڵاو ئه‌ندێشه‌كانت له‌شێوه‌ی مرۆڤێكی ماف خوراو، جوست‌و چالاك به‌گوڕ لێتهاتنه پێشێ.. چۆن داره‌مه‌یتێك ده‌به‌ن بۆ گۆڕستان، ئه‌ندێشه‌كانت ئاوها هه‌ڵیانگرتیت، به‌ره‌و قیژه‌كه بردیتیان، له‌سه‌ر چیاكانی خوڕاسان‌و له‌نێوان دوو تاوێردا دایان نایت، هه‌ر له‌و به‌رزییه‌وه وه‌كو فیلمێكی سینه‌مایی، كارو كرده‌وه‌و ره‌فتاری شاعه‌باسی یه‌كه‌میان پێنیشان دایت، چاوت لێبوو شاعه‌باس پانزه هه‌زار مرۆڤی وه‌كو مێگه‌ل لێده‌خوڕی و له‌كێوه‌كانی قه‌ره‌ته‌په‌ی خوڕاساندا نیشته‌جێی كردن.
هه‌تا ئێره دیمه‌نه‌كان تاڕاده‌یه‌ك ئاسایی بوون، به‌ڵام تراژیدیا لێره‌به‌دوا ده‌ستی پێكرد، چاوت لێبوو شا عه‌باس له‌كۆتایی ته‌مه‌نیدا، متمانه‌ی به‌كه‌س نه‌مابوو، ته‌نانه‌ت له‌كوڕه‌كانیشی به‌گومان بوو، تادواجار (سه‌فی میرزا)ی كوڕه گه‌وره‌ی خۆی كوشت، ئینجا چاوی هه‌موو كوڕه‌كانی تریشی ده‌رهێنا(1)..
له‌م كاته‌دا (ته‌یمور)(2)ت بینی، به‌نیاز بوویت راكه‌ی بۆلای‌و له‌باوه‌شی بگریت، به‌ڵام نه‌تزانی له‌كوێوه ئه‌و ره‌شه‌با لماوییه هه‌ڵیكرد، نه‌ك هه‌ر (ته‌یمور) به‌ڵكه خوشت له‌خۆت ون بویت..
له‌پاشی ئه‌م دیمه‌نانه، هه‌ر له‌نێوان تاوێره به‌رده‌كانی چیاكانی خوڕاساندا به‌لادا هاتیت‌و له‌هۆش خۆچویت، له‌دوای تاوێك بێئاگایی، ئه‌ندێشه‌كانت راستیان كردیته‌وه، وه‌كو چۆن پرژه ئاوێكی ساردت به‌ركه‌وتبێت راچڵه‌كیت‌و به‌هۆشخۆ هاتیته‌وه.
***
به‌دیار خامه له‌چوارچێوه گیراوه‌كه‌وه دۆش داماویت، هه‌تا ئێره هیچت له‌نیگاره‌كه نه‌كێشاوه، ئه‌ندێشه‌كانت له‌رووبارێكی پان‌و به‌رین‌و بێبن ده‌چوون، له‌دووره‌وه چاوت لێبوو شه‌پۆله‌كانی پێچ‌و لولیان ده‌خوارد، له‌گه‌ڵا خۆیاندا ورده ماسی و ماسی گه‌وره‌و ده‌یان گیانداری ئاویتر سه‌ره‌و ژێرو ئه‌م دیوو ئه‌و دیویان ده‌كرد، تۆش له‌م دووره‌وه به‌ڕۆح‌و جه‌سته‌ته‌وه له‌كه‌ناری روباری ئه‌ندێشه‌كانت پیاسه‌ت ده‌كرد، جار جاره وه‌كو نمه بارانی به‌هاران شه‌پۆله‌كانی ته‌ڕی ده‌كردی، چیدی له‌كه‌نار خۆت راگیر نه‌كرد، به‌ره‌و قوڵایی ملت نا، وه‌كو مه‌له‌وانێكی لێزان، له‌قوڵایی ده‌ریای ئه‌ندێشه‌كانتدا كه‌وتیته په‌ل هاویشتن، هه‌تا توانیت مه‌له‌ت كرد، پاشان له‌په‌ل‌و پۆكه‌وتیت، مجرۆ بویت، هێواش هێواش به‌ره‌و قوڵایی ده‌ریا رۆچویته خوارێ، دواجار وه‌كو به‌ردێكی بچكۆله له‌بنی ده‌ریای ئه‌ندێشه‌كانتدا له‌نگه‌رت گرت.
له‌م كاته‌دا فڵچه‌كه‌ت له‌ده‌ست كه‌وته خوارێ‌‌و عه‌شته‌بات پێنه‌ما، نیگاره‌كه‌ت بۆ ته‌واو نه‌كرا، به‌م شێوه‌یه شه‌رمه‌زاری ئه‌ندێشه‌كانت بوی، كه‌به‌نیازبوی له‌رێگایانه‌وه گوڵێكی جوان له‌به‌رۆكی ژیان بده‌یت.
———————————————————————
(1)ئاماژه‌یه بۆ روداوێكی مێژووی كورد، كه (شه‌ره‌فخانی به‌دلیسی)له كتێبی (شه‌ره‌فنامه)دا باسی ده‌كات.
(2)(ته‌یمور)ئه‌و منداڵه‌بوو كه‌به‌موعجیزه له په‌لاماری ئه‌نفالدا رزگاری بوو.
