فانی ته‌واوکه‌ری قوتابخانه‌ی شیعریی نه‌ته‌وه‌یی خانی و حاجی قادری کۆیی 9
دەردە سەرەکییەکانى کورد
1. دەردى دەردان : نەزانى
وێرانکەرى نیشتمان و داڕزێنەرى مرۆڤى کوردە. قفڵى زمانە. زنجیرى دەستى داگیر کەرانە، کورد دەکا بە خۆ خۆر، بە دەروێش، بە گا و گۆڵ، بە ژێردەست، هتد.
نەزانیى دوژمنى خوێنڕێژى گەلتە
نەزانیى لابەرى گەنجى ئەمەلتە
نەزانیى بۆتە هۆى قفڵى زمانت
نەزانیى تێکى داوە نیشتمانت
نەزانیى رێگرە بۆ رێگەى بەرەو پێش
نەزانیى کوردەکانى کردە دەروێش
نەزانیى نیشتمانى تۆى خەرا کرد
نەزانیى کوردى گوردى بێ نەوا کرد
نەزانیى ئاگرى بەردایە ماڵت
نەزانیى بوو شکانى قاچ و باڵت
نەزانیى جەرگى کوردى کردووە کون کون
نەزانیى خستیە ژێر چاپۆکى دوژمن.
2. فانى روونى دەکاتەوە مەبەستى لە نەزانیى نەزانى تەنێ نەخوێندەوارى و بێ سەوادى نییە.
دەشێ کەسێ خوێندەوار بێ، مامۆستا بێ، نووسەر بێ فسفسپاڵەوانى سیاسەت و مۆدێلى بیر بێ، یا پێشمەرگە بێ بەڵام هێشتا نەزان بێ. وەزیرێک کە شارەزاییی لە کارەکانی وەزارەتەکەیدا نەبێ ، نەزانە. سەرکردەیەک ستراتیژ و بەرنامەو بەهرەی نەبێ، نەزانە، بەرێوەبەرێ کاری بەرێوە بردن نەزانێ نەزانەو هتد
زانایى لاى فانى جیهانبینی یە.
ناسینى خۆت و کۆمەل و جیهانە.
بوونى روانگە و بەرنامە و ستراتیژى ئاشکرایە بۆ سەربەخۆیى وڵات و شارستانیکردنى کۆمەل.
گەر زانین و رۆشنبیریى بەم ئامانجانەوە نەبەسترێنەوە و نەبنە هێز و پاڵنەر بۆ گەیشتن بەم ئامانجانە واتە نەبن بە(کاریگەریى) پراکتیکى و بیریى بەرامبەر بە دەسەڵاتی داگیرکردن و کۆنەپەرستیی، ئەوە زانین و رۆشنبیرى نییە، ئەوە نەزانینە. نەزانانیش چى بکەن و چى بڵێن هەر کوێرن و خۆشیان و گەلیشیان بەرێگاى نەهات و کوێرەوەریدا دەبەن:
لاوى نابینا لە رێگەى هەول و مەیدانى خەبات
چى بزانێ، چى بنووسێ، چى پەیدا کا، چى بکات
هەروەک و کوێرێکى ە ستەزمانە رۆژى کارەسات
رێبوارن جاهیلان ئەمما لە سەر رێگەى نەهات!
ئەگەر میللەت هەمووشی پێشمەرگە بێ و چەک هەڵگرێ، ئەوە نرخى نییە ئەگەر بەدوای سەرۆکانى جاهیل یان خائین بکەوێ و خۆشى نەزانێ چۆن و بۆچى دەجەنگێ. چەکى میللەتى جاهیل چاکەو بەرژەوەندى هێزى داگیرکەرانێتى:
تفەنگ و خەنجەرى کۆمەل لە بۆ کوشتارى خۆیە و بەس
سیلاحى میللەتى جاهیل، صیلاحى هێزى ئەغیارە
تایەفەگەرى و قەبیلایەتى و ناوچەگەریى وخۆخۆریى کوردى ژێر دەستەى بێگانە و خاکى دابەش کردووە 3.
تایەفە تایەفەیە کوردو هەمووى ضددى یەکە
واسیتەى جەهلە کەوا جوملە لەیەک هاڵاوە
*******
ئەم قەبیلایەتییە تێکیدا بناغەى کوردییەت
یەک دەبێژێ سوێسنیم و یەک دەبێژێ مامەشین
لەم رەفیقانە ئەگەر یەکیان بفەو تێنێ عەدوو
جەژنى شادیمانە یەک یەک وەک درەختى بیی گەشین
وا لەسایەى تەربیەت بێگانە چوون بۆ ئاسمان
ئێمە ئێستەش بێخەبەر وەک کۆرپە ساواى باوەشین
وا لەبەینى (ع وع و تێ ) دا لەبەر زۆرى نیفاق
ئێستە سەر گەردان و بێ دەرمان و دابەش دابەشین
******
مەبەست لە ع وع و تێ :عەرەب و عەجەم و تورکە.
4. سیستمى دەرەبەگایەتى و ئەو جیاوازییە چینایەتیە گەورەیەو بێدادیى وناهەقییەى بەرامبەر خەڵکى چەوساوە و درووستى کردووە
لەبەر زەوتى زەوى و دێبەر لە خاکى کوردەوارییدا
یەکێ دارایە نۆسەدیان رەواڵ و رووت و ئاوارە
لە باغى کامەرانیدا گەلان گوڵ چین و کوردى من
هەتا سینەى قوڕى زیللەت ، هەتا سەر نەشتەرى خارە.
.5 سەرانى نەزانى کورد گەورەترین بەڵاو رێگرى پێشکەوتن و دادو شارستانێتى و سەربەخۆیى کوردستانن
هەر گەلێ سەرکردەى نەزان و خۆپەرست و ئیحتیکارى بێ، بەشى دواکەوتن و ژێردەستى بێگانەیە فانى باسى تاکە تاکەی سەرۆکان ناکا، باسى مودێل و (چەشنى) سەرۆکانى کورد دەکا کە نەزانى و خۆپەرستى و تەماع گومڕاکەریانە
مەپرسە مایەیى پەستى ژیانى گەل کێیە
لغاوى ئەسپى ریئاسەت بە دەستى نادانە
*****
نێزیکە لەسەر حیرصى سەرۆکانى گەلى کورد
یەکجارە لە کوردان بدرێ بەڕقى فەنایێ
******
ئەى مەرد گەرچى سەرۆکى ئێمە حوکمى نافیزە
رۆژ هەتا شەو غەدرە پیشەى، بۆچى شەو تا ڕۆژ دزە
******
سەرۆکى ئێمە رۆژ وشەو نەزانى و جەهلە مەنزوورى
کەسێ ناکەس وەزیرى بێ ، وەکو عیفریتى لاسارە
*******
چەرچڵ و رۆزفڵت خەریکى راوى غایەن ڕۆژ و شەو
گەورەکەى ئێمەش بەبێ خەم پرچى پوور نەخشینى گرت
تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی سه‌رانی کورد:
بەتایبەتى لەم سێ بەیتەى خوارەوە دا فانى سێ سیفەتى چەشنیى ئەزەلى لە بەناو سەرکردانى کوردا دەسنیشان دەکا:
. داوایى ئینفیراد: واتە خۆ جیاکردنەوە وەک تاکە سەرۆک و قبووڵ نەکردنی هیچ یاریدەر و سەرکردایەتییەکى بە کۆمەڵى دیموکراتى.
. ئەنجامى ئەمە ئەوەیە باڵ و قۆڵى گەلیان شکاندووە و خستوویانەتە ژێر دەستى دوژمنەوە
2. زۆر جار ئەوەندە بێ ویژدان و بێ کەرامەتن کە بۆ( سوودى شەخسى) خۆیان ئامادەیى ئەوەیان هەیە گەلى خۆیان تێکبەردەن و شەڕی ناوخۆیی بەرپابکەن و هەزاران بکەنە قوربانى شەڕى زەعامەتى خۆیان.
3. رێگاى هیچ جیاوازی و دایەلۆگێى دیمۆکراسى نادەن و هەمیشە (لافى ئەوە لێ دەدەن کە ئەوان هەر خۆیان هەن) و گەلى نەزان و خۆنەناسیش دەخەنە ناو گێژاوى ئەو هه‌رایه گەلکوژەى خۆیانەوە:
پۆلى سەرۆکى ئێمە بە (داوایى ئینفیراد)
قۆڵى ژیانى ئەم گەلەیان خستە ژێرى قەل
بۆ (سوودى شەخسییە) کە لەهەر لا سەرۆکى کورد
دێنێ بە نووکى گوللەى جەور ، ئینقیراضى گەل
دایم بە (لافی من هەم و کەس غەیری من نییە)
ئەم قەومە خۆ نەناسەیە هەستاوە بۆ جەدەل
. 6. نەبوونى ئاشتى و ئاسایشی کۆمەلایەتیى و سیاسیى
ئاشتى و ئاسایش یەکەم مەرجى ژیان و زەمینە و سەرمایەى پێشکەوتنى ئابوورى و کۆمەڵایەتى و رۆشنبیریى و زانستى گەلانن. کورد لەوەتی هەیە بە دەردى نەبوونى ئاسایش گرفتارە و ئەمەش رێگەى دەمەزراندنى بناغەکانى شارستانێتى و پێشکەوتنى شاریى و کولتووریى و زانستى لێگرتووە و لە جوغزى دواکەوتن و دووبەرەکى و خۆخۆریدا هێشتوویەتیەوە. نە دواکەوتن و رێگاى تەبایى و هاوکارى و یەکێتى نەتەوەیى داوە، نە داگیرکردن بوارى ئازادبوون و دروست بوونى ژێرخانى ئابوورى و کولتوورى سەربەخۆى داوە. جگە لەمەش کۆلۆنیالیزمى داگیرکەر بۆتە هۆی کوشتن و بڕین و لەناوبردنى بە کۆمەلڕ:
ژیانى بێ ئەمن و ئاسایش لەسەرشانى ژیان بارە
درێغا کوردى بێ تاڵع، بە ئەم ژینە گرفتارە
گوتم قانوون گوزارى عەدل وئاسایش کوا ؟ چى بوو؟
دەڵین گۆڕاوە ئەم قانوونە دەورى جەورى زۆردارە
داگیرکردن و کۆلۆنیالیزم 7.
فانى هەر زوو تەماعى دەوڵەتە بەهێزەکان بۆ دەستبەسەراگرتنى سامانى نەوت بەهێزێکى جیهانیکار دادەنێ. لەبەر ئەوەى کوردستانیش پڕ لە نەوت و کانگەى سروشتییە ئەوە بۆى بۆتە بەڵاو داگیرکەران لەدەورى خڕدەکاتەوە، هەر وەکو چۆن رێوى کەوڵى خۆى لێ دەبێتە بەلا ، نه‌وت ئاوا ده‌بێته به‌ڵا بۆ کورد:
هەر وەکو رێوى کە کەوڵى خۆیەتى دوژمن بەخۆى
نیشتمانى پڕ لە کانى کوردە بۆ کوردان بەڵا
هەر ئەم هەوڵەى گەلانى دەسەلاتدار و ئیمپریالیستى دنیایە بۆ گەڕان بە دواى سەرچاوەى ئابوورى و بازاڕدا کە لە سەردەمى ( سەدەى بیست دا) لافاوى سیاسەتى کردە دیاردەیەکى جیهانى کە هەموو گەلانى بێ کەشتى زانست و کار دەبنە قووربانى:
ئەم عەسرە عەسرێکە کە لافاوى سیاسەت
بۆ فەوتى نەزانان لە هەموو لاوە دەدا جۆش
کوردستان خاکێکى خۆش و پڕسامان و بەرهەمە. بەڵام کۆلۆنیالیزم ((داگیر کردن)) هەموو جۆرە پیشکەوتنێکى کۆمەڵگاى کوردى وەستاندووە. لەماوەى سەدان ساڵى داگیر کردنى عوسمانىو دوایى عەرەبیدا باشووری کوردستان هیچ رێگە و قوتابخانە و خەستەخانە و ئاو و کارەبا و بەرنامەى یارمەتى کۆمەڵایەتى و دەستگرتنى هەژارانی ، بە خۆیەوە نەدی:
ئەم نیشتمانە خۆشەى پڕ نەوتى وەک تەڵایە
هەر لادەچى زەمینى وەک باخى دل گوشایە
لێى نێژراوە تووتن گەر دەشتە گەر چیایە
خۆ گەنم و جۆ و برنجى مەشهوورى ئاسیایە
کوا بۆ ژینى ئێمە لەو گەنجە بێ ژمارە
چى دانراوە تەنیا هەر ئاخە هەر جەخارە
کوا رێگە، کوا مەداریس، کوا ژوورى خەستەخانە
کوا ئاو و کارەبا، کوا دەستگرتن و ئیعانە
مردن هەموو بە لاتیى ئەم کوردە قارەمانە
هەر مەینەتە و کەشاکەش هەر ژانە ئەم ژیانە
نامانەوێ لەمەولا بەم جۆرە رابوێرین
گەر ئاشتى نەما شەڕ کوردین و بەچکە شێرین
