Skip to Content

Sunday, October 6th, 2024
لە تاوانی پەیوەست بە شەڕەف خێزان هەڕەشەیە نەک پەناگە

لە تاوانی پەیوەست بە شەڕەف خێزان هەڕەشەیە نەک پەناگە

Closed
by August 9, 2012 ژنان

 

“پێچەوانەی مەرگ خۆشەویستیە نەک ژیان”*

 

نیگار رەحیم لە ٢٠ ی ئەم مانگە بە دەستی براکەی کوژرا و هەواڵی کوشتنەکەی وەکو رووداوێکی “ئاسایی” و بە کەموکوڕییەوە لە میدیاکان راگەیەندرا. لەم مانگەدا کە تینی گەرما و بەرۆژووبوون ئاستی تووڕەیی و نائومێدیی خەڵکی زیاتر کردووە، وا پێدەچێ کە توندوتیژی لە رووی سیمبۆلی و لە رووی فیزیکیەوە زیادی کردبێت. بەڵام کوشتنی نیگار زۆر گەورەترە لە هەر تاوانێکی دیکە کە وا بە “ئاسایی” رووماڵ بکرێت و بەسەرماندا تێپەڕێت.

وردەکارییەکانی کەیسی نیگار رەحیم

نیگاری تەمەن پانزە ساڵ لە ماوەی ساڵی ٢٠١١ دا بۆ چەندین جار لە لایەن برایەکیەوە لاقە کراوە. دواتر سکی پڕ دەبێت و کەیسەکە دەگاتە دادگا کە بە پێی بڕیاری دادوەر دەخرێتە ژێر چاودێریی بەڕێوەبەرایەتیی بەدواداچوونی توندوتیژیەوە. هەر لەوێ ساواکەی لە دایکدەبێت کە بە پێی هەندێ زانیاری کە لە چاوپێکەوتن لەگەڵ چەند لایەنێکی پەیوەندیداردا دەستم کەوتووە دەدرێتە خێزانێکی بەخێوکەر لە سلێمانی. پاش ئەمە، نیگاری هەرزەکار وەکو پێویست چاودێری نەکراوە؛  دوای شەش مانگ مانەوە لە بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی و بنکەیەکی داڵدەدانی ژنان لە سلێمانی، لە ١٢ ی مانگی حوزەیران، بە بەڵیننامە ئەو کچە رادەستی خێزانەکەی دەکرێتەوە. دواتر لە ٢٠ ی مانگی تەمموز بەدەستی برایەکی دیکەی دەکوژرێت. ئەو برایە دەستگیر دەکرێت و بە تۆمەتی کوشتن دەدێتە دادگا. 

نیگار بە بێ بڕیاری دادگا و لە سەر بنچینەی بەڵێننامەیەک رادەستی خێزانەکەی کراوەتەوە. ئەو بەڵێننامەیە هیچ بەهایەکی یاسایی نیە و تەنها لە نێوان بەڕێوەبەرایەتی و خێزانی کچەکە و بە شایەدی دووکەس ئیمزا دەکرێت و رەزامەندیی ئەو کچە پیشان دەدات کە گوایە خۆی حەز دەکات بگەڕێتەوە لای خێزانەکەی (١). 

“پێویستە یاسای ناڕەسمی یا عەشایری چیتر یاسای رەسمی و هەموارکراوی پەرلەمان پێشێل نەکات. واتە سوڵح و رازیکردنی کچانی لاقەکراو و هەڕەشەلێکراو بە گەڕانەوە بۆ ناو خێزان دەبێ کۆتایی پێبهێندرێت و هەموو بەڕێوەبەرایەتی و دادگا و رێکخراوەکان پێویستە مل بۆ یاسای رەسمی و سیستەمێکی تەشریعی نوێ کەچ بکەن کە دەبێ بە ئیرادەیەکی پتەوی دەسەلاتی سیاسی لە سەرەوەڕا ئاراستە و جێبەجێ بکرێت”

ئەم کەیسە دادگا و بەڕێوەبەرایەتیەکان و دەسەڵاتی سیاسیی کوردستان جارێکی دیکەش دەخاتە ژێر پرسیارەوە و ئەوە دەسەلمێنێت کە ئەوان هۆشیاری و ئەزموونی پێویستیان نیە لە مامەڵەکردن لەگەڵ تاوانەکانی شەرەفپارێزی، هەروەها سازش لەگەڵ ئەقلیەتی باو  و گشتی دەکەن کە مەسەلەی شەرەف لە سەرەوەی بەهای مرۆڤ و ژن دادەنێت. نیگار قوربانی دەستی خێزانە (برایەک لاقەی دەکات، برایەک دەیکوژێت وئەوانیدیکەش یاری بە ئیحساسی دەکەن و رازی دەکەن و فشاری دەخەنە سەر کە داوا بکات بگەڕێندرێتەوە بۆ ماڵەوە و پلانی کوشتنی دادەڕێژن و ناچاری دەکەن کە بەڵێننامەکە ئیمزا بکات). خێزان لەم حالەتە و لە کاتی روودانی تاوانی پەیوەست بە شەرەف چیتر ئەو پەناگایە نیە کە منداڵ بپارێزێت و سۆز و دڵنەوایی پێبەخشێت. بە پێچەوانەوە، لەو حالەتانەدا، خێزان دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر ژیانی کچان و دەبێ دەسەڵات لە رێگای دام و دەزگا پەیوەندیدارەکانیەوە ژیانی ئەو کچانە بپارێزێت و یەکێک لە میکانیزمی ئەو پارێزگاریەش دوورخستنەوەیانە لە خێزانەکانیان. 

ئەگەر لەم کەیسەدا پەنجەی تۆمەتباری بۆ بەڕێوەبەرایەتیەکان درێژ بکرێت، ئەوە بە رای من تەواوی دام و دەزگا دەوڵەتی و مەدەنیەکانیش لێپرسراویەتیان دەکەوێتە ئەستۆ و ئێمەش وەکو تاک دەبێ خۆمان بخەینە ژێر پرسیارەوە: ئایا تا چەند تاک لە کۆمەڵگەی کوردی بە رۆشنبیر و نارۆشنبیرەوە خۆی لە بۆچوونی باوی کۆمەڵگە و تێگەیشتنی تەقلیدی بۆ چەمکی شەرەف رزگار کردووە؟ تا چەند بە کردەنی رێز لە ئازادی و مافی ژن دەگرێت و بە قەناعەتەوە باوەڕی بە یەکسانی جێندەری هەیە و لەناو خودی خێزان و لە بواری گشتیدا پەیڕەوی دەکات؟ 

 

ئیرادەیەکی سیاسیی پتەو و کارا پێویستە

چاککردنی ئەم بارودۆخە بە پلەی یەکەم پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسیی پتەو و پابەندیی دەسەڵاتی سیاسیەوە هەیە. ئەم ئیرادە و پابەندیە دەبێ لە ستراتیژیەت و کاری هەموو دەسەڵاتەکانی هەرێم بە دەسەڵاتی سەرۆکایەتی و پەرلەمان و دادوەریەوە هاوتا لەگەل هی سەرۆکایەتی حکومەت و وەزارەت و دام و دەزگا پەیوەندیدارەکان رەنگ بداتەوە. ستراتیژیەتێکی لەمجۆرە دەبێ بە ئەمەک و شێلگیرانە جێبەجێ بکرێت و کاری جددی بۆ بکرێت بە ئامانجی چارەسەرکردنی کێشەکانی کۆمەڵگە بە گشتی و کێشەی تاوان و کوشتن بە بیانووی شەرەف بە تایبەتی. ئەمەش پێویستی بە پابەندبوونی سەرکردایەتی سیاسیی کوردی و حکومەتی هەرێمەوە هەیە بۆ پرۆژەی بە مۆدێرنکردنی کۆمەڵگە و جیاکردنەوەی ئاین لە سیاسەت و ستراتیژیەتێکی نیشتمانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی و بەهێزکردنی لایەنی تەشریعی بە یاسای مەدەنی و دواتریش دانانی میکانیزمێکی کارا بۆ جێبەجێکردنی یاساکان و بەدواداچوون و چاودێریکردنیان.  

یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ناو خێزان لە مانگی حوزەیرانی سالی ٢٠١١ ەوە هەموار کراوە و سەرەڕای ئەوەی کە بێ کەموکوڕی نیە، کەچی تا ئێستا وەکو پێویست کار بۆ جێبەجێکردنی نەکراوە. نەک هەر تەنها ئەمە، بە پێی سیمینارێکی تایبەت بەم بوارە کە لە سەرەتای هاوینی ئەمساڵ لە هەولێر بە هاوکاری یەکێتی ئەوروپا لەگەڵ دادوەر و لایەنە پەیوەندیدارەکان سازکرا، “زۆربەی دادوەران دژایەتی ئەم یاسایە دەکەن و باوەڕیان پێی نیە”(٢). ئێستا کاتی ئەوەیە کە جێبەجێکردنی ئەم یاسایە بە پێی سیستەمێکی هەمەلایەنە کە تەواوی وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەکانی وەکو وەزارەتی داد، ناوخۆ، تەندروستی، پەروەردە و کاروباری کۆمەڵایەتی و ئەنجومەنی باڵای دادوەریش بگرێتە خۆی جێبەجێ بکرێت. دیارە جێبەجێکردن بە پێی بەرنامە و ئیرادەیەکی سیاسیی پتەو پێویستی بە بەداوداچوون و چاودێری هەیە، بۆ ئەمەش پێویستە میکانیزمێکی چاودێریکردنی دادگایی بخرێتە گەڕ. هەر لەم چوارچێوەیەدا پێویستە یاسای ناڕەسمی یا عەشایری چیتر یاسای رەسمی و هەموارکراوی پەرلەمان پێشێل نەکات. واتە سوڵح و رازیکردنی کچانی لاقەکراو و هەڕەشەلێکراو بە گەڕانەوە بۆ ناو خێزان دەبێ کۆتایی پێبهێندرێت و هەموو بەڕێوەبەرایەتی و دادگا و رێکخراوەکان پێویستە مل بۆ یاسای رەسمی و سیستەمێکی تەشریعی نوێ کەچ بکەن کە دەبێ بە ئیرادەیەکی پتەوی دەسەلاتی سیاسی لە سەرەوەڕا ئاراستە و جێبەجێ بکرێت. 

 

کاراکردنی رۆلی میدیا بە پێی ستراتیژیەتی جێندەری و ئێتیکی میدیایی نێودەوڵەتی 

هەر ئەو ئیرادە پتەوە سیاسیەش دەتوانێ پرۆگرامی پەروەردە و هۆشیاری گشتی دابڕێژێت و بیخاتە گەڕ: هۆشیاری گشتی پێویستە لەناو خودی دەسەڵات و وەزارەت و دادگاکانەوەکانەوە دەست پێبکات و شۆربێتەوە بۆ ناو گشت دام و دەزگا و مەکتەب و خوێندنگاکان هەر لە قۆناغی منداڵیەوە تا قۆناغی زانکۆ. هاوکات لەگەڵ دەسەڵاتی سیاسی، توخمێکی گرینگی کۆمەڵگەی مەدەنی دەبێ رۆلی کارا و گەورەی هەبێت لە بەرزکردنەوەی هۆشیاری گشتیدا، ئەو توخمەش میدیایە بە بیسترا و بینرا و نووسراوەوە. بەڵێ میدیاکان کەموکوڕیان هەیە و پێویستە بە پێی ستراتیژیەتێکی جێندەری و ئێتیکی میدیایی نێودەوڵەتی کار بکەن و خۆیان بەدوور بگرن لە ناوزڕاندنی ژنان و یاریکردن بە هەست و سۆزی خەڵک لە چوارچێوەی هاوکێشەی “بەشەڕەفی” و “بێشەڕەفی”، “تاوانبار” و “بێتاوانی” لە کاتی پەیوەندیی سێکسی و نەمانی پەردەی کچێنیدا جا بە هەر هۆکارێک بێت (٣) . ستراتیژیەتی جێندەری ئەوە دەخوازێ کە کەنالەکانی میدیا، بە تایبەتی میدیای “ئازاد و سەربەخۆ” وێنای پاسیڤ و ملکەچی ژن بخەنە ژێر پرسیار و رەخنەوە و  ببنە سەرمەشقی پرۆژەی بە مۆدێرنکردنی کۆمەڵگە و بەرەنگاربوونەوەی ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی. بۆ ئەمەش ئەوان پێویسستیان بە تێگەیشتنێکی فراوانی مەسەلە جێندەریەکان هەیە لەگەڵ ئامادەیی بۆ دایەلۆگ و پەیوەندیی لەگەڵ رێکخراوەکانی ژنان و دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی حکومەت تا لە جیاتی ئیدانەکردن و رەفزکردنەوەی یەکتری پێکەوە بە شێوازێکی ئەقلانی و خەمخۆرانە نەک بۆ خۆنمایشکردن و ناودەرکردن کار  بۆ چاککردنی بارودۆخەکە بکەن. رێکخراوەکانی ژنان سەرەڕای کەموکوڕی و لاوازیان لە زۆر بواردا دەتوانن رۆلی سەرەکی ببینن. چاوەڕوانیەکانی کۆمەڵگە لەوان ئێجگار زۆرە و ئەوان کەوتوونەتە بەر پلار و توانج. دیارە ئەمەش بەرهەمی ئەقلیەتی پیاوسالاریە؛ پیاو وادەزانێت ئەم کێشانە پەیوەندی بە ئەوەوە نیە و دەیەوێت کە ژنان بە تەنها ئەو کێشە جەوهەریانەی کۆمەڵگە چارەسەر بکەن و لە کاتی روودانی تاوانێکی ئاوادا هێرش دەکەنە سەر رێکخراوەکان. بێگومان رێکخراوەکانیش وەکو توێژی دەسەڵات و میدیا و رۆشنبیرەکانمان بەرهەمی ئەو کۆمەڵگە پیاوسالاریەن و بە ئاگایی یا بێئاگایی بەشێکی ئەو کۆد و رەوشتە کۆمەلاتیە باو و پیاسالاریانە بەرهەم دێننەوە. ئێ خۆ ئەوان پێغەمبەر نین و ناتوانن بە تەنها ئەو بۆچوون و ئاراستەیە بگۆڕن و کۆمەڵگە بهێننە سەر هێڵێکی راست. ئەمە کێشەی هەموومانە و پێویستی بە ستراتیژیەتێکی هەمەلایەنە و کاری کۆمەڵی هەیە لەسەر هەموو ئاستێکدا. 

بێگومان هەموو ئەو چین و توێژانە بە سیاسەتمەدار و دادوەر و پۆلیس و رۆژنامەنووس و کارمەندانی شێلتەر و چالاکوانانەوە پێویستیان بە راهێنان و پەروەردەی پڕۆفێشنال و کارامەیی هەیە. پرۆگرامی تایبەت بە بەرزکردنەوەی هۆشیاری و کارکردن لەسەر ئەو مەسەلە هەستیارانە پێویستی بە خولی راهێنان و کۆڕ و کۆنفرانس و تواناسازی هەیە لە سەرانسەری کۆمەڵگە  بە شار و شارۆچکە و گوندەکانەوە و بۆ ژن و پیاوان. هەروەها لە بارودۆخی کوردستاندا، پێویستیەکی زۆر بەدی دەکرێت بۆ پشتگیری و هاوکاری و کاری پێکەوەیی لە پێناوی پەرەپێدانی سیستەمێکی باشتری هەماهەنگی و دروستکردنی سەکۆی هاوبەش لە نێوان رێکخراوەکانی ژنان و حکومەت و پۆلیس و میدیا و دامودەزگاکانی دیکە. هەر لە میانەی ئەو ستراتیژیە فرەمەودایەدا، توێژێکی دیکەی کۆمەڵگە پێویستە هۆشیار بکرێتەوە و بەشداری پێبکرێت، ئەویش توێژی مەلا و زانایانی ئاینیە کە ئەمڕۆ دەسەڵاتێکی زۆریان لە کۆمەڵگەدا هەیە: پێویستە زانایانی ئاینی و نوێنەرە مەزهەبیەکان بەشدار بن لەم پرۆسەیەدا و ئەوانیش دەربارەی مەسەلە جێندەریەکان و توندوتیژی دژ بە ژنان هۆشیار بکرێنەوە و خولی راهێنانیان بۆ بکرێتەوە بە ئامانجی لاوازکردنی هەنگاو بە هەنگاوی رەفتار و بۆچوونە ئاینیە هەڵە و زیانبەخشەکان کە لە بەرژەوەندیی ژن و مافی مرۆڤدا نین. 

ئەگەر بێتو دەسەلاتی سیاسی و کۆمەڵگەی مەدەنی بە وریایی و وەکو مەسەلەیەکی بە پەلە خێرا کار لەسەر ئەم کێشانە نەکەن، ئەوە تاوانی دیکەی هاوشێوەی ئەوەی دەرهەق بە نیگار و “ژنە کوژراوەکەی کفری” و کوردستان عەزیز و دوعا و هتد بەردەوام دەبن. ئەگەر کار وا بڕوات، لە ئایندەیەکی نزیکیشدا لەوانەیە رژێمێکی توندڕەوی پابەند بە ئایدیۆلۆژیای ئیسلامی سیاسی بێتە سەر دەسەڵات و هەرێمەکە بکاتە تالیبانستان. ئەوسا ئەوەی کە چەندەها سالە سەرەڕای کەموکوڕی بنیاتمان ناوە دادەڕمێ و دەکەوینە سەردەمی تاریکیەوە.

 

نەزەند بەگیخانی – زانکۆی بریستڵ، لومۆند دیپلۆماتیک

تێبینی: ئەم وتارە لە هەفتەنامەی ئاوێنە، ژمارە ٣٣٨، ٧/ ٨/ ٢٠١٢ بڵاوبۆتەوە.

 

ژێدەر و پەراوێزەکان:

* “پێچەوانەی مەرگ خۆشەویستیە نەک ژیان” پەندێکی ئیتاڵیە و ناونیشانی کتێبێکیشە کە تایبەتە بە کولتوری مافیا لە باشوری ئیتالیا.

(١) لە کارکردن لەسەر ئەم وتارە و بەدواداچوون و کۆکردنەوەی زانیاری لەسەر ئەم کەیسە گفتوگۆ و چاوپێکەوتنم لەگەڵ چەند کەسێک کردووە. لەوانە بەڕێزان وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی ئاسۆس نەجیب عەبدوڵلا، بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەدواداچووی توندوتیژی کوردە عومەر،  بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی سلێمانی عەقید سەرکەوت عومەر و بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی لە گەرمیان بەڕێز عەدنان موحەممەدا میرزا. هەروەها سوودم لە گفتوگۆ و ئیمەیل گۆڕینەوە لەگەڵ ئۆفیسی مافی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان (UN) لە کوردستان وەرگرتووە. لێرەدا بە پێویستی دەزانم زۆر سوپاسی هەموو ئەو کەسایەتی و لایەنانە بکەم.

(٢) بۆ نموونە بڕوانە ئەم مانشێتە:. “پزیشکی دادوەری بێتاوانیی ژنە کوژراوەکەی کفری دەسەلمێنێت” (وێبسایتی ئاوێنە، ٢٧ ی تەمموز) لە خوێندنەوەی مانشێتێکی ئاوادا وا هەست دەکەین کە ئاوێنە یا نووسەری راپۆرتەکە رووداوێکی لەمجۆرە بە “تاوان” دادەنێت و سەلماندنی نەبوونی پەیوەندیی سێکسیش لە نێوان ژن و پیاوەکە بە “بێتاوان”. هۆشیاری جێندەری وا پێویست دەکات کە وشەی “بێتاوانی” بخرێتە ناو ئیقتیباسەوە تا ئەو پەیامە بگەیەنێتە خوێنەر کە ئاوێنە لە رووداوێکی ئاوادا لەگەڵ ئەم دەستەواژە و چەمکەکەی پشتەوەیدا نیە.  

(٣) لە چاوپێکەوتنێک وەرگیراوە لەگەڵ بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی بەدواداچوونی توندوتیژی دژی ئافرەتان کوردە عومەر، هەولێر، ٣٠/ ٧/ ٢٠١٢

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.