ژارگۆن … بەشی نۆیەم

ژیان جل لەبەر مردن دەکا

مردن

رووتى دەکاتەوە.

“ئەدۆنیس”

چەمکى خوێندنەوە لە دەقئاوێزانییەوە سەرچاوە دەگرێ، بەو مانایەى کە خوێندنەوە شێوازێکە لە شێوازەکانى چالاکى فیکرى، بە دیوەکەى دیکەش هونەرێکە بۆ بە دەستهێنانى (مەعریفە) و (دەرککردن) و (تێگەیشتن).. سێ لایەن بەشدارى تێدا دەکەن: (داهێنەر/ دەق/ وەرگر) ئەوەى دوایى لایەنێکى گرینگە و پەرە بە لایەنەکانى دیکە دەدات و بەرەوپێشەوەیان دەبات.

هەمیشە ئاستەکانى وەرگر/خوێنەر جۆراوجۆر دەکەوێتەوە، دەشێ ئاستى خوێندنەوەى سەرەتایى، یان بنەڕەتى، ئامادەیى، خوێندنەوەیەکى راگوزەر بێ و بە دواى ئەوەوە بێ، کە ئەو رستەیە چ دەڵێ، وەک چۆن تاکە پرسیارى ئەو ئاستە لە خوێندنەوە: ئەو نووسەرە بە دواى چیدا دەگەڕێ؟! ئاستى دووەم لە خوێندنەوە خۆى لە پشکنینى ناوەڕۆکدا هەڵدەگرێتەوە، لەو ئاستەدا وەرگر دەیەوێت لە زەمەنێکى دیاریکراودا زۆرترین ناوەڕۆک بپشکنێ، ئەو جۆرە لە خوێندنەوە دەشێ بە هەڵدانەوەى لاپەڕەکان ناو بەرین. ئاستى سێیەم لە خوێندنەوە شیکردنەوەیە، بێگومان لە هەر دوو خوێندنەوەکەى پێشوو ئاڵۆزتر و رێکوپێکترە، هێزى ئەو ئاستەى خوێندنەوە لە (تێگەیشتن) و (دەرککردن)دایە. بەڵام ئەوەى دوا ئاستى خوێندنەوە دیارى دەکات سەرچاوەگەراییە، یان خوێندنەوەى روو لە بابەت، ئەو ئاستە زۆرترین ئەرک و ماندووبوون دەخاتە سەر وەرگر/خوێنەر، ئەو خوێندنەوەیە بە (خوێندنەوەى بەراوردکارى) ناو دەبرێت، چونکە وەرگر/خوێنەرى ئەو ئاستە کۆمەڵێ کتێبى خوێندۆتەوە و لەو بوارەدا خاوەن ئەزموونێکى فرە رەنگە، لەسەر ئەو بنەمایەش هەوڵى بەراوردکردنى پەیوەندى نێوانیان، یان نێوان بابەتەکانیان دەدات. 

هەڵبەتە هەموو ئاستەکانى خوێندنەوە بە دەورى مانادا دەخولێتەوە، بەڵام ئەزموونى خوێندنەوە لەسەر تێگەیشتن و دەرککردنى دیاریکراوى مانا وەستاوە، دیاریکردنى مانا بریتییە لە دروستکردنى فەزاى دیالۆگ. ئەگەرچى ئاستى دەلالى لاى خوێنەرى ئاسایى بە گرنگترین چەمکى مانا دادەنرێت، بەڵام نەک بەو شێوەیەى کە تەعبیر لە ئەزموونێکى تەواو بکات! بەڵکو بەو مانایەى کە مامەڵەکردن لەگەڵ مانا وەک ناوەڕۆکى دەلالى دەق، بەشێک بێ لە ئەزموون. 

مانا لە کۆمەڵێک ئاوێتە بوونى جۆراوجۆرى نێوان دەق و خوێنەر بە ئەنجام دەگات، کۆى ئەو کارلێکردنانەش تەعبیر لە فرەرەنگى خوێندنەوە دەکات، لێرەوە خوێنەر/وەرگر لە رێگاى کاریگەرى دەق لەگەڵ مانا دێتەوە، یان مامەڵەکردنى خوێنەر لەگەڵ مانا بە پێکهاتەى دەق و پێدراوە ئامادەکراوەکانیەوە پەیوەستە، بەڵام هەرگیز ئەو دیاردە مەعنەوییە لە دەرەوەى بوونى خوێنەر/وەرگر بوونى نییە، کەواتە ستراتیژیەتى خوێندنەوە هۆکارێکە، خوێنەر لە رێگایەوە پێدراوە ئامادەکانى دەق بەرەو مانا دەبات، بەمجۆرە ستراتیژیەتى خوێندنەوە ئاماژەیەکە لە دووتوێى مەرجەکانى وەرگرتندا دەردەکەوێت و هەر لەوێشەوە پەیوەندییەکانى کۆنتێکست و سەرچاوە دەنرخێنێ.

لە خوێندنەوەدا خوێنەر/وەرگر بە سێ قۆناغدا دەڕوا و هەر سێ قۆناغیش بەیەکەوە پەیوەستن و لێک جیا نابنەوە، هەر یەکێکیان بە مەبەستى تایبەتەوە بەندە، دەکەوێتە سەر سێ سات کە جۆرەکانى خوێنەر دیارى دەکەن، ئەو سێ ساتەوەختەش، سێ ساتەوەختى بە یەکەوە لکاو و لێکدانەبڕاون: ساتەوەختى چێژ وەرگرتن، ئەو ساتەوەختەیە کە خوێنەر لە بارى یەکەمدا هەست بە جوانى دەق دەکات، هەر لەوێشەوە خۆى بۆ خوێندنەوە ئامادە دەکات. بەڵام هیچ دەلالەتێک وەک پێدراوى یەکەم بۆ خوێندنەوە بوونى نییە، چونکە هەمیشە دەلالەت، وەرگر/خوێنەرى چێژخوازى ئینتباعى (impressionist) دەیخاتەوە. ساتەوەختى تێگەیشتن، یان خوێندنەوەى مێژوویى، بە بونیادێکى ئاسۆییەوە بەندە و ساتەوەختێکى سەربەخۆیە بۆ خودى خۆى، بەڵام لەبەر ئەوەى هیچ بوارێک بۆ تەئویلکردن، پێش خوێندنەوە بوونى نییە، لەبەر ئەوەى دەق وەڵامى پرسیارەکانى زەمەنى خۆى دەداتەوە، بۆیە (ئیستێتیکاى وەرگرتن) پردێکى تەئویلى بۆ بەیەکەوە بەستنەوەى زەمەنەکان و بەیەکەوە بەستنەوەى خوێندنەوە جیاوازەکان هەڵدەنێ! خوێندنەوەى شێوازگەرا، دەق بە خاڵى گەیشتن دەژمێرێت، ئەو خوێندنەوەیە لە پلەى سێیەم دەکەوێتە سەر ستراتیژییەتى وەرگر/خوێنەرەوە، هەر بەو مانایەش ستراتیژییەتى خوێندنەوە بە دەقئاوێزانییەوە دەلکێ.

عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا