پشیلهیهكی سپی له رۆمانێكی سوور
لهوانهیه ناونیشانهكهی سهرنجت رابكێشێ و ناچارت بكات و خۆت بخهیته باوهشیی و ئهویش به ئارامی دهستت بگرێت و به نێو شهقامی پهیڤ ودێرهكانی رۆمانهكه گوزهرت پێ بكات و ئاشنای ههموو ئهو شتانهت بكات كه دهتهویت ببینی، یاخود ههموو ههستهكانت بخاته كار و له گهڵ كارهكتهرهكانی نێو رۆمانهكه بتكاته هاوڕێ . خوێنهردهبێ ژیرانهو لێزانانه شرۆڤهی ههڵس و كهوت و ڕهفتار ودهروونی كهسایهتیهكانی نێو رۆمانهكه بكات و لێیان تێ بگات ، گوێ له ترپهی دڵ وههناسهو ئاخ و كهسهرهكانی بگریت و له جیهانی خهون و فانتازیا و هیوا و حهزهكانیان ئاشنا بێت.خوێنهریش ئازادهو تام و چێژ له چی وهردهگرێت ، لهوانهیه تاكه رستهیهك بێت ، ههلوێستی پاڵهوانێك ، وهسفی شوێنێك ،جوانی ئافرهتێك، ئاشكرابوونی تاوانێك ، سزادانی بكوژێك ، به یهكگهیشتنی دوو عاشق، دڵسۆزی و وهفای گیاندارێك …هتد. بۆیه ههلوێستی خوێنهر زۆر گرینكهو ئهویش ئازاده چۆن دهڕوانێته پێكهاته و كارهكتهرهكانی رۆمانهكه و زمان و شێوازو فۆرم و لایهنه هونهریهكانی تر ، بۆیه ئهوانهی خوێنهری راستهقینهی رۆمانن و دهزانن تام و چێژ و سوود له چی وهردهگرن و چۆن مانا شاراوهكانی دهق دهدۆزنهوهو له ئیستاتیكای دهقهكه دهگهن. منیش لهم نووسینهدا له گۆشه نیگایهكی بچووك ، له دهرگای ئهم رۆمانه گهورهیه دهدهم وتیشكی دهخهمه سهر.
رۆمانی (بڕوانه فورات خوێناویه)ی یاشار كهمالی ڕۆماننووسه. خودی ناونیشانهكه پێت دهڵێت (من رۆمانێكی سوورم) و ههموو لاپهڕهكان سوورن و خوێنیان لێ دهچۆرێ ، دێرهكان رهشن له تاوان و پهڕهگرافهكانیش پڕن له جهستهی مرۆڤی بێتاوان و ناوهڕۆكی رۆمانهكهش تهژی له دهیان وێنهی گرتن و كوشتن و كۆمهڵكوژی مرۆڤهكان و سوتانی ماڵ و رهزو باخ و كاوڵكردنی خاك و نیشتمان دهگێرێتهوه.ئیدی نهك ههر زهویهكهی بگڕه ههواو ئاسمانی وڵاتهكهش بۆنی مهڕگ و خوێنی لێ دێت.خوێنێك سهرچاوێكی دێرین و زهنگینی ههیه له زوڵم و ستهمی داگیركهر و دهسهڵاته خۆسهپێنهكهی توركهكان ، كه چۆن نهتهوهكانی تری ، وهك كوردو ئهرمهن و یۆنان و چهركهسی وئاین و مهزههبهكانی تری خاوهن ماڵ و ژێر دهسته دهچهوسێنهوهو له ناویان دهبهن . مێژووی خوێناوی ئهم وڵاته بۆچهندین سهده سهرچاوهی گرتووه.تا نهۆشی ئازادی زمان و كهلتورو بۆ نهتهوهیهكی وهك كورد تاوان و قهدهغهیه. بۆیه كه مانگه شهو دیار بوو پێویست به ئهنگوست ناكات . خاوهن بهرههمهكهش بوێرانه پهنجه دهخاته سهر رووداوو كارهساته تراژیدیاكان و به جوانی باسیان دهكات ، وهك زنجیرهیهك دراما نیشانمان دهدات. ئهگهر چی مێژووی ئێمه پڕه له شهرو خوێن و ماڵوێرانی . بۆیه له گهڵ ههر رووداو و دیمهنێكی خوێناوی وقیزوهن و ترسناكی ئهم رۆمانه مرۆڤ تهزووی به جهستهی دادێت وتووشی شۆكی دهكات. لهوانهیه من وهك خوێنهرێك ئهم وێنهیهم له هزردا ڕهش نهبێتهوه ، كاتێك كۆمهڵه سهربازێك لهیهكێك له چیایهكان له نێو بهفردا به پێوه رهقدهبنهوه!
لهنێو خودی رۆمانهكه ئهوهی منی پێ سهرسام بووم و چێژم لێ بینی بوونی پشیلهیهك بوو . له نێو رۆمانێكی سوور ئهو پشیلهیه له زێدی باب و باپیرانی دهمێنێتهوهو دهست بهرداری نابێت ، یاخود رونتر بڵێین دهستی زوڵم و ستهمی دهسهڵات نایگاتێ ، وهكو ئهوانی تر لهناوی بهرن.ئیدی له نێو دورگهكه بهتهنیا دهمێنێتهوه و له دوای دهبێته هۆگری (ڤاسیلی ئات ئۆینان ئۆغلۆ)و ئهوهنده ئاشنای دهبێت بۆ ساتێك لێ دوورناكهوێتهوه ، ئهویش وهكو تاكه مرۆڤێكی دوڕگهكه بریاری مانهوه دهدات.” مرۆڤ چۆن دهتوانێ خاكێك كه تیایدا هاتۆته دنیا ،تیایدا گهوره بووهو بۆته پارچهیهك له گیانی و ههروهها دهریاو ماڵ و باخ و باخچهوداره زهیتوون و خۆخ و گێلاسهكان كه به دهستی خۆی چاندوونیهتی ئاوا جێبێڵێ و بڕوا؟(1) “
به هاتنی پشیلهیهك بۆ نێو ژیانی ، ڤاسیلی خۆشحاڵدهكات . بۆیه له یهكهم ناسینی دا خۆزگهی ئهو دهخوازێت زووتر ئهوی دۆزیبایهوه .وهكو هاوڕێیهك روو دهكاته پشیلهكه” هاوڕێ ، من خهڵكی ئهم دوورگهیهم .لێرهدا هاتوومهته دنیا ، لێره گهورهبووم . تۆش هی ئێرهی . چهند رۆژه ههردووكمان لێرهین ، بۆچی تا ئێستا نههاتویتهلام؟ (2)”
له نێو دوورگهیهكی چۆل و پڕترس و دڵهڕاوكێ و خهم و خهفهت. ژیان له گهل زێدی خۆی و خهون و یادگارییه شیرینهكان و رۆژانی بهسهرچوو، پڕ له دانانی نهخشهو پیلانی خراب دهگوزهرێنێت .ناحهقیش نهبوو ئهو له دوورگهیهكی چۆل دهژیا.”ههموان دوورگهیان جێهیڵا بوو جگه لهم ڤاسیلهداماوهو ئهم پشیله بێچارهیه نهبێ…. (3)”
خۆی و پشیلهكه وهك هاوڕێیهكی ههمیشهیی بهیهكهوهن و خواردنیان راوكردنی ماسی و زهیتوون و پاشماوهی ئهو خۆراكانهی كه له ماڵه چۆڵكراوهكانی دوورگهكه به جێماوون.لهوانهیه هۆیه سهرهكیهكهی ئهو پشیلهیه كههۆگری ڤاسیلی بووه ئهوه بووبێت كه خۆراكی پێبهخشیووه، بۆیه ئهوهنده لێی نزیك دهبێتهوهو دهچێته باوهشی و بهردهوام خۆی بهقاچهكانی ڤاسیلی ههڵدهسویی و گاڵتهی له گهڵ دهكات و شهوانیش له گهڵی دهخهوێت.لێرهدا ههمان پشیلهكهی (بورهان جاهید)ی شاعیرم دێته بهرچاو كاتێ له زیندان دهبێت پشیلهیهكی برسی و داماو خۆی لێ نزیك دهكاتهوه ئهویش كهسهیری داماویی ئهو پشیلهیهدهكات و دهبێته ئیلهامی شیعرێكی جوان . لهم دیمهنه سهرهنجراكێشهدا شیعرێكی ناسك و پڕمانا دێنێته بهرههم و تام و چێژێكی خۆشیش به دڵ و دهروونی شاعیر دهبهخشێت.پشیلهكهی ڤاسیلیش دهبێته سیمبولێك بۆ ئاوهدانی دوورگه، وهك تاقه گیاندارێك دهست بهرداری نیشتمانی خۆی نابێت و پشیلهیهك وهفا و ئاوهدانی وئاشتی و خۆشهویستی ژیانی دهوێت ، لهوه دهچێ ههمان ئهو خۆشهویسته گهورهییه بێت كه پشیلهكانی وڵاتی ئێمه له دوای ئهنفال تاكه زیندهوهر بوون له گوند و ئاوهدانیهكان دهمان و چۆلیان نهدهكرد تا دوواههناسه له كهلاوهو خانووه رووخاوهكان دهژیان و یاخود به هۆی برسیهتی گیانیان دهسپارد.
لهم پشیلهیهی نێو ئهو رۆمانهدا ، ئهوهمان بۆ دهردهكهوێت ، ئاخر دهبێ سپلهیی پشیله له چی دابێت ، له لای خۆمان به درێژای مێژوو ئهم گیاندارهمان خستۆته خانهی فرامۆشی ولیستی رهشهوه وبه سپله ناومان بردووه.باش دهزانیین چهندین مرۆڤی تهنها و گۆشهگیری دونیا سهبرو ئارامیان به پشیلهو سهگ دێت و له گهڵی دهژن.پشیلهكهی دوورگهش بهرگهی ههموو ئازارو ئهشكهنجهو برسیهتی و تهنیایی دهگرێت ، بهڵام ئهنجامهكهی له زێده خۆشهویستهكهی خۆیان جارێكی تر دهست به ژیانێكی نوێ دهكهنهوهو دهبنه هۆگری ئهو نیشتمانهی تیدا له دایك بوون.
(عهزیز نهسین) له كتێبی (گیانهوهران به كهم مهگرن(4)) چهندین چیرۆكی جوان و نایاب تهژی له پهندو رووداوی دگمهن له سهر باڵندهو سهگ و ورچ و ئهسپی خستۆته روو.له سهر پشیلهش چاوت به چیرۆكی (پشیلهی رێبواروپشیله بۆ ئادهمیزاد یا ئادهمیزاد بۆ پشیله؟، پشیلهی هونهرمهند ، پشیلهی زیندانی سیاسی ، ئهو پشیلهی ئێرهیی به كهروێشك برد، ئهو پشیلانهی دوورگهیان له مشكان رزگار كرد، داوی پشیله بۆمار، ئهو پشیلهی بكوژهكهی پێوه كردوله گهڵ چهندان چیرۆكی تری سهیرو سهمهره.ههموو ئهو چیرۆكانه پهیوهندی پتهوهی نێوان ( مرۆڤ و گیانهوهر) دهردهخهن كه تیدا وهفاو دڵسۆزی و خۆشهویستی وچاكهو گوێڕایهڵی دهخهنهروو، ههندێكیان له كاری نایاب و پهڕجوو ، كاری وادهكهن كه مرۆڤ به ئاسانی باوهڕ ناكات .ههروهك قورئان و پێغهمبهر(د.خ) هانمان دهدات خۆشهویستی و ڕێز بنوێنین بهرامبهرگیانداران و له بهرامبهر ئهمهش خێروپاداشت وردهگرین.بۆیه ئهو گیانهوهرانهش كهم نین كه له خزمهتی مرۆڤ دان وخۆشهویستی و چاكهو وهفایان به مرۆڤ بهخشیووه .
یاسین برایم
———————-
سهرچاوه:
1_ یاشار كهمال ، ڕۆمانی (بڕوانه فورات خوێناویه)، وهرگێڕانی رێباز مستهفا،چاپخانهی رۆژههڵات ، ههولێر 2008 ، ل 142.
2_ سهرچاوهی پێشوو ،174.
3_ سهرچاوهی پێشوو ،180.
4_عهزیز نهسین ، گیانهوهران بهكهم مهگرن ، وهرگێرانی غهریب پشدهری ،دهزگای توێژینهوه وبڵاوكردنهوهی موكریانی ، ههولێر ، 2011 .
