شیعر به‌رانبه‌ر ئه‌به‌دییه‌ت
مانیفێستی شیعر
به‌رله‌وه‌ی هۆگری نووسینی شیعر ببم، هۆگرییه‌كی ڕاسته‌قینه و هه‌ست گه‌رمییه‌كی زۆرم بۆ خودی شیعر لاپه‌یدا ببوو. توانا سه‌ره‌تایییه‌كانم له نێوان ڕایه‌ڵه‌ی ئه‌م دوو هۆگرییه‌مدا بواری خۆتاقی كردنه‌وه‌ی لێ ده‌خواستم. به‌ڵی ئه‌م خواسته، بوو به مه‌به‌ست و جێگای بایه‌خ و وێناكردنی ژیان و دۆخ.
من هیچ پرسیارێكم له خودی شیعر نییه، به‌ڵام ئه‌و پرسیاری سه‌یرسه‌یری له من هه‌یه. وه‌ك ئه‌وه‌ی من خوداوه‌ندیك بم و نهێنی ژیان و مردن و زیندووبوونه‌وه‌م لابێت. هه‌ردووكیشمان ده‌مانه‌وێت ئه‌ویندارانه و له‌خۆبووردووانه له‌گه‌ڵ یه‌كتردابژین. هه‌میشه‌ش خۆم له ڕووداوی گه‌رماوگه‌رم به دوورگرتووه و چاوه‌ڕوانی خه‌مڵین بوویمه. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ڕووداوه گه‌رماوگه‌رمه‌كان به‌ره‌نجامی جووڵانه‌وه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی ژیان و دۆخن.
داهێنه‌ر ئه‌وكاته هه‌ست به ژیان و دۆخ ده‌كات، كه هه‌سته‌كانی خۆی له ئه‌شقی په‌تیدا بنووسێته‌وه. له نووسیندا له‌گه‌ڵی ده‌كه‌ونه ململانێ و كێشمه‌كێشم و كێبڕكێ. پاش نووسین و تێڕامان و پێداچوونه‌وه ئه‌وه‌ی لا ڕوونده‌بێته‌وه كامه هه‌ست كاریگه‌ری له ئه‌ویتریان زیاتره و تا چ ئاستێك كاریگه‌ری كارامه‌تربووه، له چ بارێكیشدا سه‌نگی ڕاوه‌ستاوه.
هیچ فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشییه‌ك تاسه‌ر و ئه‌به‌دی نییه. فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی هێزی به‌رده‌وامن و به‌ناو پێچاوپێَچه‌كانی ژیاندا ده‌خولێنه‌وه. پاش خه‌مڵین له كه‌نارێكی ئارامدا هه‌ڵوه‌سته ده‌كه‌ن و ده‌گیرسێنه‌وه. به‌نیازی خۆئاماده‌كردن بۆ دۆخگۆڕینێكی تر پشوویه‌ك به ئه‌زموونیان ده‌ده‌ن.
فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی تر دێن خۆیان له‌وان لاده‌ده‌ن و ڕێگا خۆش ده‌كه‌ن، ده‌یكه‌ن به چالاكی و وشیاری مرۆڤ. وه‌ك ئاو ده‌ماری خاك بێ ویست و ئه‌نقه‌ست، بگره وه‌ك شێوه و ڕێكخستن و پێویستییه‌كانی ژیان ده‌بڕێت و جێگای ڕه‌وانتر بۆ ڕۆیشتن و كارایی خۆی ده‌كاته‌وه. ئه‌وه‌ی پێشتر فڕێ نادات، ئه‌ویش ده‌ڕوات تا وه‌ك خۆبوونی و شانازییه‌ك له ته‌نیشت ئه‌وان ڕابوه‌ستێت، یان هه‌وڵی گۆڕان و له ناوبردنیان نادات، بگره لێ زیاد بوونیان بۆ ده‌كات و توانا و ئه‌زموونی پڕشنگدار و دره‌شاوه‌تریان ده‌داتێ.
ئه‌م ڕیز ڕاوه‌ستانه ئه‌زموون و تاقی كردنه‌وه‌ی به‌هره و سرووش و بیر و بۆچوونی داهێنه‌ره. له ئه‌نجامدا داهێَنه‌ره‌كان زۆربه‌یان له ته‌نیشت یه‌ك ڕاده‌وه‌ستن و ڕیزێك پێك ده‌هێنن. ڕیزی چلچرای داهێنه‌ران. هه‌وڵم داوه له ڕیزی چلچرای داهێنه‌ران نزیك ببمه‌وه. له‌م نزیك بوونه‌وه‌یه‌مدا شیعر داده‌گیرسێ و هه‌موومان ملكه‌چی پڕشنگداری و دره‌وشانه‌وه‌ی شیعر ده‌بین. شیعریش ته‌نیا له ڕوانگه و تێڕوانینی كرۆكیجوانییه‌وه به‌ها و ئاستداری بۆ داده‌ندرێت و هه‌ست به خاوه‌نه‌كه‌ی ده‌كه‌ین.
له نێوان ئه‌م دوو مێژووه‌دا 18\11\1965_18\11\2045، كه دراو و داواكراون مێژوویه‌كی تر نییه، یان هه‌وڵدان بۆ دروستكردن و قه‌واره‌پێدانی مێژوویه‌كی له‌م باره‌یه‌وه نییه. بگره وه‌همێكی جوان و ناوه‌ندێكی چالاك هه‌یه. بڕوای به خۆشبه‌ختی و خه‌ڵاتی خودایی هه‌یه، ده‌شیه‌وێت ئاگر له خوداوه‌ند بدزێت، پاشان له په‌رجوویه‌كدا بمێنێته‌وه. په‌رجووی حه‌زی ژیان و داهێنان، مانا و بوونی كه‌سایه‌تی خۆی تێدا بپارێزیت. زمان ئه‌و كاته ده‌بێته چالاكی و وشیاری مرۆڤ، كه بمانه‌وێت له خۆمان بدوێین، یان ئه‌ونیشانانه بخه‌ینه‌ڕوو، كه ده‌مانه‌وێت هه‌وڵی ده‌رخستن و شێوه‌ی ڕێكخستنی بده‌ین. له‌م باره‌دا زمان مانا و بوونی كه‌سایه‌تی نووسه‌ر وه‌ك ڕامانی سه‌ره‌كی له‌ناو خۆیدا بڵاوده‌كاته‌وه و ده‌پارێزێت. من به سروشتی ژیانی خۆم حه‌زم له ته‌نیایی و كه‌مدوویی و كه‌مێك دووركه‌وتنه‌وه‌یه له خه‌ڵك، به‌ڵام له‌میانی شیعره‌كانمه‌وه چۆڵایی به‌رزه‌ین و هه‌سته‌كانم پڕكردووه له خه‌ڵك و ئاژه‌ڵ و گیاندار و په‌له‌وه‌ر….. تاد.
گونجاوه وه‌ك سیسته‌می هه‌وڵدان ته‌ماشای فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی بكه‌ین. ئه‌نجامی هه‌ر هه‌وڵدانێك ده‌بێته سه‌ره‌تای هه‌وڵدان و دیارده‌یه‌كی تر و ده‌چێته ناو چالاكی و وشیاری مرۆڤه‌وه. زمان چالاكی و وشیاری مرۆڤه و ده‌نگ و بیرمان له خانه‌ی باڵادا ده‌پارێزێت، له شیعردا تێگه‌یشتنێكی نیمچه چین چین و ئاستداری ده‌هێنێته گۆڕێ. ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی شاعیر به هۆی زه‌ین و هه‌سته‌كانیه‌وه تێبینی ده‌كات. له كرده‌ی به نووسینكردندا ده‌بێته وێنه و ئاسۆ و دووری و پێوه‌ندییه‌كی فراوان و كاراتر وه‌رده‌گرێت و ده‌گاته خاڵی گه‌شه‌كردنی پێوه‌ندی زه‌ین و هه‌سته‌كانی زمان. ئه‌م خاڵی گه‌شه‌كردنه له پێوه‌ندی زه‌ین و هه‌سته‌كانه‌وه دروست ده‌بێت و ده‌خرێته كار و تاقی كردنه‌وه‌دا. له خرانه كار و تاقی كردنه‌وه‌دا زه‌ین و هه‌سته‌كان ئاستی بێ ئاگایی زمان ده‌گوازنه‌وه بۆ ئاستی به‌ئاگایی زمان. ئاستی به‌ئاگایی زمان له وێنه‌ی بێگه‌رددا ده‌رده‌كه‌وێت و هه‌ستیاریی ده‌روونیی وشه ده‌ناسێنێت و هه‌وڵی خۆده‌رخستن و شێوه‌ڕێكخستن له خانه باڵادا ده‌دات.
زمان هه‌میشه خه‌وتووه. له به‌كارنه‌هێنانیدا بێده‌نگه. له‌كاتی به‌كارهێنانیدا به‌خه‌به‌ردێت و ده‌بێته ده‌نگی دلێر، یان ده‌نگی ڕاگه‌یاندراو. جا چ له‌باری مانا و په‌یامداریدابێت، یان له‌باری ده‌ربڕین له‌كرۆكیجوانی و وێنه‌ی بێگه‌رددا.
وێنه‌ی بێگه‌رد ئه‌و هه‌لومه‌رج و بواره دیاری ده‌كات، كه زه‌ین و هه‌سته‌كان تێبینیان كردووه و ده‌روون ڕوون ده‌كاته‌وه. ده‌روون به‌وه‌ی چه‌ق و كانگه‌ی كۆكه‌ره‌وه‌ی زه‌ین و هه‌سته‌كانه و به شێوه‌ی ئاسۆیی زه‌ین و هه‌سته‌كان ده‌خاته به‌كارهێنان و شاقووڵی دێته خواره‌وه، بۆ خۆده‌رخستن و شێوه‌ی ڕێكخسنی سوود له فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی وه‌رده‌گرێت.
فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی پێنج هێڵی سه‌ره‌كین، پێكه‌وه ده‌ڕۆن و به شێوه‌ی بازنه‌یی تێكه‌ڵ به شیعرییه‌ت ده‌بن و هێزی خۆیان له دوا خاڵی باش به‌كارهێنانیاندا گه‌ڵاڵه ده‌كه‌ن. مووچڕك و سه‌رسامییه جیاوازه‌كان یه‌كلا ده‌كه‌نه‌وه. له نێوان مووچڕك و سه‌رسامییه جیاوازه‌كاندا جۆره نهێنییه‌ك هه‌یه له شیعرییه‌تدا به‌ده‌رده‌كه‌وێت و ئاسۆ و دووریی خۆی وه‌رده‌گرێت. له شیعردا ناكرێت به‌شێوه‌یه‌كی مێژوویی و له ڕه‌وتی مێژووییدا سه‌یری زمان بكه‌ین. زمان به‌رهه‌می تاكی به‌كارهێنه‌ره. واتا به‌رهه‌می ته‌واوی شاعیره له به‌كارهێناندا. له به‌كارهێناندا داهێنه‌ر ته‌واوی هێزی زمان ده‌كاته هی خۆی.
له سه‌ره‌تا و كۆتایی و هێڵ و هێمایدا، شیعر ئاراسته و پرسیارێكی زمانه‌وانییه. خوێنه‌ر له‌و سه‌رسووڕمان و سه‌رسامیانه‌دا نیشته‌جێ و سه‌رگه‌ردانه، كه زمان وه‌ك فۆرمێك له خانه‌ی باڵادا دابینی ده‌كات، یان وه‌ك ڕووداوێك ئه‌نجامی ده‌دات و ده‌یهێنێته به‌رزه‌ین و هه‌سته‌كانه‌وه. له‌م باره‌دا زمان به پێی وێنه له جووڵه و كاری خۆیدا ده‌بێت و وریایی و ئه‌مه‌كداری خۆی ڕاده‌گه‌یه‌نێت. ئه‌م ڕاگه‌یاندنه‌ش په‌یوه‌سته به دۆزینه‌وه‌ی هێزی وشه له ئه‌زموونی زمانه‌وانیدا، یان ناسینه‌وه‌ی تراژیدیای ڕه‌گه‌زه‌كانی ژیان له فۆرمی زماندا.
سه‌روا و ئاوازی ئاخاوتن ده‌سه‌ڵاتی شیعرییه‌ت ده‌داته خوێنه‌ر و ئاسۆ و دوورییه‌كی سه‌ربه‌خۆ بۆ ڕوانین و لێكدانه‌وه‌ی به‌رهه‌م ده‌هێنێت. ئه‌م جێگای سه‌رنجه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مۆسیقاداریی زمان له ئاخاوتن و نووسیندا. زۆرجار مۆسیقای ده‌ق وا له خوێنه‌ر ده‌كات دیدگای بگۆڕێت. له دیدگایه‌كی دیاریكراو و داخراودا بۆ ڕۆمانسیه‌تی هه‌ستی و نه‌رمونیان و كراوه. ئه‌م دۆخگۆڕینه ئه‌نجامی مۆسیقا و نه‌رمونیانیی زمانه. پێكهاته‌ی زمانی كوردی گونجاوه بۆ ئه‌م دۆخگۆڕینه، ته‌نیاش داهێنه‌ران ده‌توانن باری ئه‌م دۆخگۆڕینه له‌باری كه‌شوهه‌وایه‌كی ته‌ندروورستدا بدۆزنه‌وه و له كارایی و كرده‌ییدا ئاشكرای بكه‌ن.
ئه‌شق و هه‌ست و بڕواداری و گه‌ڕانه‌وه بۆ ناو ژیانی خێزان و بنه‌ماڵه، سرووش و به‌هره و سه‌رچاوه و هه‌ست گه‌رمی ئه‌م ئه‌زموونه‌من و به ناوه‌ند گیراون. ئه‌زموونێكی ته‌واو خۆماڵی و خودییه. جێگا بۆ ئارامی و به‌خته‌وه‌ری ده‌دۆزێته‌وه. فه‌رهه‌نگی وشه و دانه‌په‌یڤیشی تاڕاده‌یه‌ك سنووردارن، له ساده‌ترین به‌كارهێنانیاندا قووڵ ده‌بنه‌وه و كرۆك پێشان ده‌ده‌ن. واتا زمان له كرۆكیجوانی و مۆسیقایدا جێبه‌جێ ده‌بێت، یان له هه‌ر دووباره‌بوونه‌وه‌یه‌كدا زمان له كرۆكیجوانی و مۆسیقایدا ده‌دۆزرێته‌وه و به‌نهێنی و ئه‌فسوونێكی تر له‌ناو زه‌ین و هه‌سته‌كانی شاعیردا ده‌خه‌مڵێ و له‌خانه‌ی باڵادا خۆی ئاشكرا ده‌كاته‌وه. زمانێك له ناخی شاعیردا ڕسكاوه و خۆی ڕاهێناوه و له پله‌یه‌كی پێویستدا پێگه‌ییوه، شته دووباره‌بووه‌وه‌كان ده‌خوڵقێنێته‌وه و پێوه‌ندییه‌كی زه‌ینی و هه‌ستی له‌گه‌ڵ خوێنه‌ر پێكده‌هێنێت و خوێنه‌ری خۆی، كه تایبه‌تن و پێوه‌ندی زه‌ینی و هه‌ستی و له‌گه‌ڵدا به‌تینن هه‌ڵده‌بژێرێت.
له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌م ئه‌زموونه هه‌شت ده‌قی ئاستداره، هه‌رده‌قه‌ی ده جار خۆی دووباره ده‌كاته‌وه. واته به شاقووڵی دێته خواره‌وه و به ئاسۆیی بڵاوده‌بێته‌وه. خوێنه‌ر ده‌توانێت هه‌شت ده‌قه بنه‌ڕه‌تییه‌كان بدۆزێته‌وه و ئه‌وانی تر به‌چێژی دووباره‌بوونه‌وه، یان به هونه‌ری دووباره‌بوونه‌وه بخوێنێته‌وه. ئه‌م دیارده‌ی دووباره‌بوونه‌وه‌یه ده‌بێته شوێنی تێبینی له دایك بوونه‌وه‌ی چێژ و هونه‌ر و بیرۆكه‌كان. ده‌قه دووباره‌بووه‌كانم به دوای یه‌كدا ڕیزبه‌ندی نه‌كردوون. وه‌ك ئامانج و مه‌به‌ست تێكه‌ڵاو و سه‌ره‌وژێر ڕێكمخستوون و به‌ته‌واویی ڕووبه‌ری كتێبه‌كه‌دا په‌رتم كردوون. له دووباره‌بوونه‌وه‌شیاندا له مانای ڕاسته‌قینه‌ی پێشتریاندا نامێننه‌وه.
هونه‌ری كارپێكردنی دووباره‌بوونه‌وه زۆرتر له سینه‌مادا كاری پێكراوه. فیلمێك ده‌بینین وێنه‌یه‌كی سه‌ره‌كی پێكهاته و هه‌ڵسووڕێنه‌ری ته‌واوی فیلمه‌كه‌یه، به‌جۆری جیاواز جیاواز دووباره ده‌بێته‌وه. له هه‌ندێك گرته‌دا گفتوگۆیه‌كی لاوه‌كی دێته ناوه‌وه و بۆ ماوه‌یه‌كی كورت ده‌بێته بابه‌تی سه‌ره‌كی و وزه و تینی چاوی بینه‌ر وه‌ك فریودانێكی هونه‌ری ته‌واو بۆ خۆی ڕاده‌كێشێت و وه‌ری ده‌گرێت. له هه‌ندێك گرته‌ی تردا ڕووناكی جێگای گفتوگۆیه لاوه‌كییه‌كه ده‌گرێته‌وه و دۆخ ده‌گۆڕێت و دۆخ ئاماده ده‌كاته‌وه. ده‌رهێنه‌ر دیدگای تایبه‌ت و دیاریكراو بۆ هونه‌ری دووباره‌كردنه‌وه به‌كارده‌هێنێت. وه‌ك یاریكردن به ڕووناكی و جێگۆڕكێكردن و بڕینی گرته و مۆنتاژ.
له‌م خۆ ده‌ستنیشان كردنه‌دا لای من هه‌موو شتێك به‌و فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشییه‌وه ده‌ست پێده‌كات، كه له دوا ده‌قمدا به‌كارم هێناون و هه‌وڵم داوه وه‌ك نوخته‌ی بینین بیانخه‌مڵێنم. فۆرم و شێواز و خه‌یاڵ و زمان و نوێبه‌خشی ئاسۆ و دووری به‌دیهێنه‌ری ده‌قن. ئاسۆ و دوورییه‌كی خه‌مڵین هه‌یه، شاعیر خۆیه‌تی. ئاسۆ و دووری به‌دیهێنه‌ر، ملكه‌چی ئاسۆ و دووری خه‌مڵین ده‌بێت.
له دوا خاڵدا له خۆدوان، ڕه‌نگه هه‌م سوودی هه‌بێ و هه‌م زیان. هه‌م چالاك كردنی زه‌ین و هه‌سته‌كان بێت، هه‌میش په‌كخستنی زه‌ین و هه‌سته‌كان.
ئه‌یلوولی 2013 هه‌ولێر
