دەق و مینیماڵیزم … عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا

“پرۆست” دەڵێت خوێنەر لە هەر کتێبێکدا خۆى دەخوێنێتەوە، بۆیە من لە راستیدا لە بەر رۆشنایى کارى هونەریدا خۆم دەخوێنمەوە. 

دەق و مینیماڵیزم

یەکێک لە خەسڵەتەکانى (شیعرى نوێ) یان ئەوەى لە کوردستانى رۆژهەڵات بە (بەرەى چوارەم) ناوى دەبرێت، هەر تەنها لە دروستکردنى فەزاى پۆلیفۆنى و بەکارهێنانى میتافۆر و خەسڵەتى خود ئیرجاعى (واتە ئەوەى کە خودى خۆى مەبەستە و لە هەمان کاتدا ئاماژەیە بۆ شتێکى دیکە) خۆى هەڵناگرێتەوە! بەڵکو لەوێدایە کە زمان ئامراز نییە! واتە زمان نیازى سەرەکى خۆى لە مانا و پەیام و وەسفدا کورت ناکاتەوە، بە قەد ئەوەى بەرەو (ئاماژەخوازى) دەبێتەوە، هەر لەوێشەوە شیعرى نوێ هەوڵدەدات لە لۆکاڵییەتى زمان، وەک ئەوەى هەڵگرى بیرکرنەوە و دنیابینى کلتورێکى دیاریکراوە خۆى رزگار بکات، دواجار ئەو هەڵاتن و خۆ دەربازکردنە، تەواوى وەڵام و نیازە سیاسى و کۆمەڵایەتیەکانیش دەگرێتەوە. 

کەواتە شیعرى نوێ، (رووتکردنەوە) و (سادەکردنەوە) و (چڕکردنەوە) و دووبارە داڕشتنەوەى پڕشنگە رەنگاو رەنگ و بنەڕەتییەکانى شیعرییەتە، لەوێشەوە بەرەو شێوەیەک لە مینیماڵ دەبێتەوە، بەڵام نەک بەو مانایەى کە لە هونەردا پەیڕەو دەکرێ، بەڵکو وەک یەکێک لە خەسڵەتە دەگمەنەکانى ئەمڕۆى پێشکەوتنى تەکنۆلۆژیا و تەکنیکى نانۆیى؟!

هەڵبەتە تەکنیکى نانۆیى و هونەرى مینیماڵیزم زۆرترین گرنگى بە نیشانەناسى و رەهەندەکانى دال دەدات، نەک مانا و مەدلول! دەمەوێ بڵێم بەشێکى بەرفرەوانى ئەمڕۆى شیعریى سەر بە سیمیۆلۆژیایە، نەک وەک شیعرى پێش خۆى سەر بە هیرمینۆتیکا بێ! یەکێکى دیکە لە جیاوازییەکانى ئەو مۆدە شیعرییە بە شەفافیەتى پۆست مۆدێرنەوە بەندە، جگە لەوە پرسى ئەو تەکنیکە شیعرییە زۆرتر خۆى بە مەسەلە بچوک و سلبیەکان، یان پەراوێزخراوەکانەوە خەریک دەکات، نەک حیکایەتە گەورەکان و بیرکردنەوە پیرۆزەکان.. لەوێوەش دەیەوێ سێنتەر یان دەسەڵات بخاتە ژێر پرسیارە سادەکانەوە (بەڵام بە مانا ئەخلاقییەکەى نا، بەڵکو بە مانا فیکرى و فەلسەفییەکەیەوە) واتە مەیلێکى رەخنەگرانەى بەرانبەر (جێگیر بوون) هەیە!

 کردەى نوسینى مۆدەى (نانۆشیعر) و (ئەفۆریزم) و (هونەرى مینیماڵیزم) لە رووى بەکارهێنانى وشەوە کردەیەکى ئابورییانەیە و لەرێى چڕبوونەوەى پەیوەندییە لەبننەهاتووەکانى (هەستى وشە)وە دووبارە خۆى دەخوێنێتەوە، لەوێشەوە کۆى چێژەکان لەخۆ دەگرێ و لەگەڵ هەموو رەنگە جیاوازەکاندا خۆى دەگونجێ.. ئەو تێگەیشتنە بۆ نانۆشیعر و هونەرى مینیماڵیزم لەسەر سێ پرنسیب وەستاوە: چڕیوونەوە، وەک مەسەلەیەکى ئابوورى،  رەنگاوڕەنگى وەک قبوڵکردنى جیاوازى، روونى و درەوشانەوە وەک بەرزنواندنى هەست و جوانى. کەواتە نانۆشیعر، هونەرى مینیماڵیزم، شیعرى زیپ.. هەموو ئەو ناونانانە بەدیوێک لە دیوەکان پەیوەندى بە خێراییەکانى سەردەم و ماکدۆناڵد و کۆکاکۆلاو و شەفافییەت و گەرمى و ئاوڕنەدانەوە و جیاوازى و هەڵکردن و چێژبردنى لەپڕ و خەونە رەنگاوڕەنگەکانەوە هەیە.

مینیماڵیزم (Minimalism) وەک بزاڤێکى هونەرى، واتە دیاریکردنى شتە جەوهەرى و بنەڕەتییەکان و لابردنى شتە لاوەکییەکانى دیکە.. یەکەم کەس هونەرمەندى روسى (جۆن گراهام 1886-1961) ئەو زاراوەیەى لە ساڵى (1929) لە پێشانگاى تایبەتى خۆى لە شارى (نیویۆرک) و دواتر لە کتێبى (سیستم و دێباتە لە هونەردا) کە ساڵى 1937 لە (پاریس) چاپ و بڵاوکراوەتەوە، بە کار هێناوە. بەڵام وەک دیاردەیەکى شێوەکارى لە شەست و حەفتاکانى سەدەى رابردوو لە وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا گەشەى کردووە. مینیماڵیزم بە هەموو شێوەیەک دژ بە سیمبولیزمە، ئەو بزاڤە لە هونەرى شێوەکاریدا خۆى لە (سادەکردنەوە) و (بچوککردنەوە) و دووبارە دارشتنەوەى جەوهەرى رەگەزە هونەرییەکان هەڵدەگرێتەوە، تا ئەو سنورەى کە هەندێجار بۆ دیتنیان (بۆ نموونە تابلۆیەک) پەنا بۆ (وردبین) دەبردرێت. دواجار دەمەوێ بڵێم ئەگەرچى مینیماڵیزم تەنها لە چەمکى سادەییدا کورت ناکرێتەوە، بەڵام ئەگەر تەماشاى سادەیى (simplification ) وەک فەلسەفەى کورتبڕى بکەین! ئەوە چەمکى سادەیى بە پلەى یەکەم جەخت لەو شتانە دەکات کە بەراستى گرنگن، جگە لەو راستییەش واز لە هەموو شتەکانى دیکە دەهێنێ، هەڵبەتە ئەوەش وەک جۆرێک لە خۆشەویستى بۆ ساکارى و خاکەڕایى و ژیاندۆستى..