Skip to Content

Monday, October 14th, 2024
مارسیل پرۆست… گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا!!

مارسیل پرۆست… گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا!!

Closed
by July 8, 2008 ئەدەب

  
  زمناكۆ بورهان قانع
 
  لەگەڵ ئەوەى كە پەروەردەیەكى كاسۆلیكى و رۆشنبیرییەكى فەرەنسى دایكێكى جولەكەى هەبوو بەڵام خۆى بە هیچ بیروباوەڕێكى ئاینییەوە گرىَ نەدەدا و قەناعەتى بە خۆپۆلێنكردن نەبووە لە هیچ بوارێكدا ئەگەرچى زۆربەى نوسەران و سەرچاوە یەهودییەكان بە جولەكەیەك ئیعتیبارى دەكەن. مارسیل پرۆست لە باوكێكى كاسۆلیك و دایكێكى جولەكە هاتۆتە بوون و پەروەردەیەكى كاسۆلیكى لیبڕاڵى وەرگرتبوو، هەر لە ڕێى دایكییەوە تێكەڵ بە چینى ناوەندى جولەكە دەبێت و لەیەكێك لە قوتابخانە ئەلیزییەكانى فەرەنسادا دەخوێنێت و پاشان لەسۆربۆن خوێندن تەواو دەكات. لە مانگى ئۆكتۆبەرى ساڵى 1882دا كە تەمەنى یازدە ساڵ دەبێت لە قوتابخانەى (condorcet) لەپۆلى حەوتەم داغڵى دەكەن، دیارە پێش ئەو مێژووە لە قوتابخانەیەكى تر دەبێت، بەڵام بەهۆى هەبوونى شپرزەیى لەحاڵەتى تەندروستیدا ناتوانێت بەشێوەیەكى رێك و پێك دەوام بكات و بەردەوام غیابى هەبووە لە وانەكاندا تا ئەو رادەیەى لەساڵى خوێندنى (1886-1887)دا سەرلەنوىَ پۆلى دەیەمى خوێندنەكەى پىَ دووبارە دەكەنەوە بەڵام لە كۆتایى پۆلى یانزەهەمینى خوێندنەكەیدا یەكەمین خەڵات لە داڕشتنى فەرەنسیدا بەدەستدەهێنێت و لە دوانیوەرۆكانى هەموو پێنچ شەممەیەكدا وا راهاتبوو كە بچێت بۆ شانزیلیزییە. دەبێت ئەوەشمان لە یاد نەچێت كە نوسەر لە سەرەتادا یاسا و ئەدەبیاتى خوێندوەو پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە بەرفراوانەكانى وایلێكردبوو كە بەبىَ هیچ ترس و شەرمێك بەردەوام لەسەردانى ماڵە خانەدان و ئەرستۆكراتییەكاندا بێت.
  پرۆست لە 10/7/1871دا لەنزیك پاریس لەدایك دەبێت و لە 18/11/1922دا لەتەمەنى 51 ساڵیدا كۆچى دوایى دەكات ماوەى ژیانى دەكەوێتە كۆتاییەكانى سەدەى نۆزدەو سەرەتاكانى سەدەى بیست و لە بنەماڵەیەكى دەوڵەمەنددا پەروەردەكراوە.
  رۆمانى (گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا) یەكێكە لە گەورەترین شاكارەكانى پرۆست كە لە نێوان ساڵانى (1913-1927) بە حەوت بەرگ چاپكراوەو زۆرێك لە رەخنەگران وایدادەنێن كە ئەو رۆمانە لەجیاتى ئەوەى رۆمانێك بێت حەوت رۆمانەو خوێنەر بە جیا چێژێكى تایبەتى لە هەریەكێكیان وەردەگرێت كە تا ئێستا بەیەكێك لەهەرە بەناوبانگترین كارى ئەدەبى فەرەنسى دادەنرێت. نوسەر لە رۆمانەكانیدا بەردەوام كاریگەرى رابردوو لەسەر ئێستا بەیان دەكات و لە زیاد لە كایەیەكى ئەدەبیدا كاریكردووە چونكە جگە لە رۆماننوسین دەتوانین بڵێین كە پرۆست رەخنەگرێكى بە تواناو وەرگێڕێكى باش و كۆمەڵناسێكى سەركەوتوو بووە.
  لەساڵى 1896دا كتێبى (چێژەكان و رۆژەكان)ى بڵاوكردەوە بەڵام دەبێت ئاماژە بەوەش بدەین كە لەسەرەتاى منداڵییەوە توشى نەخۆشى تەنگەنەفەسى (ربۆ) بووە هەربۆیە كەمێك لە بڵاوكردنەوەى كتێبەكانى دواكەوتووە و لە ساڵى 1897دا حاڵەتى تەندروستى نوسەر خراپییەكى بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت و بەتەواوى خۆى لە كۆمەڵگە بە دوور دەگرێت و دەبێتە كەسێكى گۆشەگیر.
  لەرۆمانى گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا بەشێوەیەكى ناراستەوخۆ قسە لەسەر بایۆگرافیاى خۆى دەكات لەگەڵ بەسەركردنەوەى چەند تەوەرێكى وەك  ژیانى ئەرستۆكراتییەتى فەرەنسى و ئەو ئەزمونانەى كە لە ژیانى خۆیدا بینویەتى ئەمە بەدەرلەوەى كە لە چەند شوێنێكدا بایەخى بە (شازبوونى سێكسى) داوەو خۆى یەكێك بووە لەو كەسانەى كە ئارەزووى لە هاوڕەگەز بازى بووەو چێژێكى زۆرى لە لادانە سێكسییەكان وەرگرتووە.
  پرۆست دەربارەى خۆشەویستى دەڵێت: خۆشەویستى لە وەهمێك یان نەخۆشییەك زیاتر هیچى تر نییە، بە واتایەكى دى مەجراى ژیان لاى ئەو لە وەهمێكى تواوەو لە زەمەنێكى ونبوو زیاتر هیچ شوناسێكى تر لەخۆناگرێت و پێیوایە ئەوە تەنها یادەوەریی و هونەرە كە لە توانایاندایە ئەو زەمەنە ونبووە بهێننەوە شوێنى خۆى و هەر لەو رێگەیەشەوە دەتوانرێت كە وەهم بگۆڕدرێت بە شكلێكى بەرجەستە لە جوانییەكى سەرمەدى.
  لەشێوازى ئیشكردنى پرۆستدا ئینتیمایەكى تەواو بۆ كەلەپورى ئەدەبى فەرەنسى كلاسیكى بەدیدەكرێت و تا رادەیەكى زۆر لە ژێر كاریگەرى (گۆستاڤ فلۆبێر) و (سان سیمۆن)دا بووە، ئەمە بەدەرلەوەى كە ئەدەبى ئینگلیزیش بەشى خۆى كاریگەرى لەسەر پرۆست بەجێدەهێڵێت بە تایبەتى (چاڕلز دیكنز) و (جۆرج ئەلیۆت) و (راسكین)، هەروەكو هەندێك سەرچاوە باسى لێوە دەكەن گوایە پرۆست بە ئیعجابێكى بىَ ئەوپەڕەوە چۆتە ژێر كاریگەرى (وردزۆرپ) و مەفهومى یادەوەرى لاى ئەو.
  میخائیل ماركۆفسكى رەخنەگرو لێكۆڵیارى پۆڵەندى كە بەتەواوى خۆى بۆ ئەدەبى مارسیل پرۆست تەرخانكردبوو، لە كتێبێكى گرانبەهایدا دەربارەى وەرگێڕانى هەندێك تێكستى ئەدەبى پرۆست  قسە لەسەر دیاردەیەك دەكات لاى پرۆست كە شوناسى دیاردەى (خێوگەرایى) دەبەخشێت بەو تێكستانەو دەڵێت لە زیاد لە شوێنێكدا نوسەر لەسەر ئەو موفرەدەو دیاردەیە ئیشى كردووەو لەیەكێك لەبەشەكانى رۆمانەكەیدا كە بەشى حەوتەمە بە ناوى (زەمەنى گەڕاوە) دەڵێت: خێوەكان بایەخى منیان لەسەر بەردەوامى وروژاندووە. چونكە لاى پرۆست زمان و ئەدەب رەهەندێكى خێوگەرا لەخۆ دەگرن.
  جیل جیلۆز كەیەكێكى ترە لەو نوسەرانەى كە لە ساڵى 1964دا كتێبێكى لەسەر پرۆست بە ناوى (پرۆست و ئاماژەكان) نوسیوە دەڵێت: بە هیچ جۆرێك هەست ناكرێت كە رۆمانى (گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا) دیراسەیەكى تەرخانكراو بێت بۆ یادەوەرى و سروشتى زەمەن بەڵكو زیاتر ئیشكردنى پرۆست لەسەر ئارەزووى فێربوون دەردەخات.
  مارسیل پرۆست لەكتێبێكیدا بە ناوى (لەدژى سانت بۆف) بەتوندى هێرش دەكاتە سەر ئەو شێوازە بەربڵاوەى  كە رەخنەگران بەكاریدەهێنن كە ئەویش بریتییە لە دابەزینە سەر كارەكتەر و كەسایەتى نوسەر وەك لە رەخنەگرتنێكى ئەكادیمى تەندروست، هەر لەوێدا پرۆست پێیوایە كە دەبێت نوسەر (بەرهەمى منێكى دى) بێت و رەخنەگران زۆرترین قسە لەسەر بەرهەمەكەى بكەن وەك لە كەسایەتى نوسەرەكە.
  شاكارى گەڕان بەدواى زەمەنى ونبوودا یەكێكە لەو رۆمانە نایابانەى كە زۆرترین خوێندنەوەى بۆ كراوەو رەخنەگران لە ئەوروپادا بە دایكى رۆمانى نوىَ لەقەڵەمى دەدەن لەبەرئەوەى بە مانایەكى ئەكادیمى ناتوانرێت تەنها لەژێر ناوى رۆمانێكى سادەدا پۆلین بكرێت. لەو كتێبەدا پرۆست چەند روداوێكى مەوزوعى و مێژویى دەگێڕێتەوەو  زیاتر قسەكردنە لەسەر بایۆگرافیا و ئەزمونەكانى ژیانى خۆى بەڵام وەك پێشتر ئاماژەم پێدا پرۆست ئەمكارە بە شێوەیەكى ناراستەوخۆ ئەنجام دەدات و خوێنەر ناتوانێت بڵێت كە ئەمە سەد دەر سەد بایۆگرافیایەكى رووتە.
  لە پێناوى ئازادكردنى ئەو رۆمانەدا مارسیل پرۆست ریسكێكى گەورەى كردووە بە ژیانى خۆى و لەگیرفانى خۆى پارەى چاپكردنى داوەو ریسكەكەش لەوەدا دەبینرێتەوە كە خانەى بڵاوكردنەوەى (گالیمار) كە نوسەرى بەناوبانگ (ئەندرىَ جید) لەو كاتەدا بەڕێوەبەرى خانەكە بووە چاپكردنى كتێبەكەى رەتكردۆتەوە بەو بیانووەى رۆمانەكە لە دیاردە مەئلوفەكان لادەدات و لەوكاتەدا شكاندنى كۆمەڵێك كۆت و بەندى كۆمەڵایەتى بە شتێكى سەیر تەماشاكراوەو (ئەندرى َجید) بۆ خۆشى یەكێك بووە لە رۆماننوسە كلاسیكییەكان، بەڵام هەرچۆنێك بێت رۆمانەكە چاپكراو دەنگدانەوەیەكى گەورەى نایەوە.
  لە 26ى نۆڤەمبەرى ساڵى 1903دا (دكتۆر پرۆست) ى باوكى بە نەخۆشى كۆچى دوایى دەكات و دواى كەمتر لە دوو ساڵ و لە 26ى سێپتەمبەرى ساڵى 1905دا دایكیشى هەر بە نەخۆشى كۆچى دوایى دەكات و لەوكاتەدا پرۆست دەنوسێت: لە ئێستا بەدواوە ژیانى خۆمم لەدەستدا.
  نوسەر هەروەكو دایك و باوكى بۆ جارێكى تر و لە ساڵى 1919دا نەخۆشییەكەى توندتر دەبێت و بەهۆى تەنگەنەفەسییەوە لەكاتى ئیلقاى قسەكانیدا هەڵبزركاوى و جۆرە تێكچونێكى تێدا بەدیدەكرێت و لەساڵى 1921دا بۆ ماوەى حەوت مانگ لە جێگەدا دەكەوێت و لە 18ى نۆڤەمبەرى ساڵى 1922دا لە كاتژمێر چوارى پاشنیوەڕۆدا (مارسیل پرۆست) ى رۆماننوس دەمرێت.
 
  سەرچاوەكان بە زمانى عەرەبى:
 
 1- عدنان المبارك، عالم مارسیل بروست بین الژاكرە والاسلوب، جریدە الزمان، العدد 15042، التأریخ 7/6/2003.
 2- مجلە الموقف الادبی= مجلە أدبیە شهریە تێدر عن اتحاد الكتاب العرب بدمشق- العدد 422 حزیران 2006.
 3- أخبار الادب- الاحد 11 من فیبرایر 2007م- 23 من محرم 1428هـ العدد 709.
 
 
  سەرچاوەكان بە زمانى ئینگلیزى:
 
  1- Deleuze, Gilles (2004) Proust and Signs: The Complete Text. Minneapolis: University of Minnesota Press.
  2- Shattuck, Roger (1963) Proust’s Binoculars: A Study of Memory, Time, and Recognition in la recherche du temps perdu. New York: Random House.
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.