ئەو لافیتە رەشانەى سیماى رەشى رژێمێكمان بیردەخەنەوە
ئێمە خەڵكى وڵاتێكین كەزۆربەى مردووەكانى جوان و هاوشێوەن، تەباو گونجاون لەگەلأ سیستمى كۆمەڵایەتى و سیاسى و فەرهەنگى باوى كۆمەڵگە و خزم و كەسى فڵانە بەرپرس و فیسارە پیاوماقوولأ و سەر بەیەكێك لەتەریقەت و رێبازە ئایینییەكانیشن.
گەلێك لەزیندووەكانى ئێمە پاش مردنیان دەبنە قارەمان و لافیتەكان لەدوو توێى ئاماژەى دێڕەكانیاندا حیكایەتى جوامێرى ئەوانمان بۆ دەگێڕنەوە. لەو گچكە شارانەى كەئێمەى كوردى تێدا دەژین، بۆ هەر كوێیەك بچین، دیوارى دەیان بیناو شوێن و مزگەوتمان بەرچاو دەكەوێت كەبانگەشەى مەرگى كەسێك یان چەند كەسێك لەسەر لافیتە هەڵواسراوەكانى نووسراوەتەوە.
ئیدى ئەمە ئەو بازنەیەیە كەدەبێت تێیدا بژین و پاشان بمرین و دواجار بەهیمەتى پیاوچاكان و مەرحەمەتى خۆشنووسان لەلافیتەیەكدا یادبكرێینەوە، جا جگە لەلافیتەكانیش هەواڵى مەرگ لەرۆژنامەو كەناڵەكانى میدیاشدا بڵاودەكرێتەوە.
لەهەمووشى سەیرتر بڵاوكردنەوەى هەواڵى مەرگە، لەكاتێكدا سەماكەرێك سەما دەكات، یان گۆرانى بێژێك گۆرانى دەڵێت و لەژێر وێنە بزۆزەكەوە هەواڵەكە دەنووسرێت.
راستییەكەى ئەمە ئەو پەڕى سووكایەتیكردنە نەك هەر بەمردووەكان و خودى چەمكى مەرگ، بەڵكو بەخاوەن مردووەكانیش، لەكولتوورى كوردا روانینێكى لەو چەشنە بۆ مەرگ نییە، تائێستاش كوردە عەلەوییەكان مردن بەدنیاى چوونە دنیاى خامۆشى ناو دەبەن و بەگۆڕستانیش دەڵێن خامۆشگەو بەئەدەب و حورمەتەوە دەڕواننە كردەى مەرگ كەوەك پرۆسێسێك زیندووەكان دەباتە نێو دنیاى خامۆشى، سەربارى دژایەتى كردنى كوردە حەنەفییەكان، بۆ چەشن و شێوازى ناشتنى مردووەكانیان، هێشتاكە لەزۆر شوێن و جێگەى نیشتەجێبوونیاندا، پێش ناشتنى مردووەكانیان پێخەف و سەرین لەنێو گۆڕەكانیاندا دادەنرێت، وێنەو كەل و پەل و شمەكى كەسە ئازیزەكانیانى لەگەڵ دەنێژرێت. لێرەدا دەبینین لەكولتوورى ئێمەى كورددا ئەگەر كوردە عەلەوییەكان بەنمونە وەربگرین، تێڕوانینێكى تر هەیە كەدیارە لاى ئەوان كەسى مردوو چووەتە دواقۆناغى خەوتنى ئەبەدى خۆیەوەو شوێنى خۆى لەدنیاى خامۆشاندا كردووەتەوەو ئیدى دەبێت لەگوڵ و گوڵزارى خامۆشگەكەدا چاوەڕێى هاتنەوە ژیانى ئەو ببینەوە.
مەرگ بەتەسەوورى ئەوان شتێكى ترسناك نییە، چونكە تەنها گۆڕانى قۆناغێكە بەقۆناغێكى تر كەبۆخۆى جەوهەرى بەردەوامى ژیانە. لاى كوردە یەریسانییەكانیش مەرگ كۆتایى نییە چونكە بەدۆناو دۆنى رۆح جارێكى تر كەسى مردوو دەگەڕێتەوە بۆ نێو ژیان.
زەردەشتیەكانیش بەمەبەستى نەگەڕانەوەى جەستەى گەنیووى مردووەكانیان بۆ نێو خاك و خۆلأ، لەسەر چیایەك مردووەكانیان جێهێشتووە، تاباڵندە گۆشتخۆرەكان جەستەكە بخۆن و دواتر تەنها ئێسكەكانیان ناشتووە، پاش ئەوەى خستوویانەتە نێو كوپەڵەكەیەوە.
هەموو ئەو نمونانەى كەئاماژەمان پێدا بۆ ئەوە بوو كەبزانین مەرگ لەكولتوورى كورددا چ پانتایی و جێگەو شوێنێكى داگیركردووە، راشكاوانە ئەوە دەبینینەوە كەمەرگ ساتەوەختى تێڕامان و بێدەنگى بووە.
ژاك دریدا گوتەنى:( فێربوونى ژیان فێربوونى مەرگە).
واتە دەبێت لەدەرەوەى ژاوەژاوى هەوڵى شێواندن و سڕینەوەى مەرگ خۆیەوە، تەسەوور و دنیابینییەكى ترت هەبێت، تابتوانیت راڤەى خودى ژیان خۆى بكات.
جا لێرەدا بەو مەبەستەى لەباسەكەمان لانەدەین، دەگەڕێینەوە سەر دەستپێكى هاتنە ناوەوەى كولتوورى لافیتە نووسین و راگەیاندنى ریكلامییانەى مەرگى مردووان لەم پانتاییە جوگرافییەى كەئێمەى تێدا دەگوزەرێین. دەبینین لەماوەى جەنگى هەشت ساڵەى( ئێران-عێراق)دا، ئەم دیاردەیە بەشێوەیەكى بەرچاو كەوتە روو، بەو پێیەى لەو سەردەمەدا بەدەر لەمەرگى ئاسایى، مەرگێكى زۆرە ملىَ هەبوو، هەر بۆیە بەعسییەكان بۆ رەواندنەوەى ترس و خۆف لەمەرگ و فۆبیاى كوژران، ئەم شێوازە بانگەشەو لافیتە نووسین و بڵاوكردنەوەى هەواڵى كوژراوەكانیان، وەك سونەتێك هێنایە ئاراوە. ئیدى بەپێى ئەو لافیتانە هەموو ئەوانەى كەبەزۆر لەلایەن خودى رژێمى ئەو دەمەدا لەجەنگدا بەكوژران دەدران، ناویان بەپاڵەوان و قارەمان دەهات.
لەكاتێكدا ئەو كەسانەى كەلەمیانى دژایەتیكردنى رژێم و دام و دەستەكەیدا گیانى خۆیان دەبەخشى و شەهید دەبوون، پرسە بۆ گرتنیشیان قەدەغە بوو. راگەیاندنى مەرگى ئەوان لەپۆستەرەكاندا دەخرایە روو، كەبەنهێنى دەبووایە لێرەو لەوآ هەڵبواسرایە. لێرەوە ئەو حەقیقەتەمان لا رووندەبێتەوە كەلافیتەكان سیماو سیمبۆلى باڵادەستى رژێمێكى دیكاتۆر بوو، لەكاتێكدا پۆستەرەكان سیمبۆلى ئۆپۆزسیۆن و هێزى بەرەنگاربوونەوە بوو، بۆیە هەردەم خەڵكە داخ لەدڵەكە پۆستەرەكانى بەجوان دەهاتە بەرچاو و لافیتەكانیش بەناشرین.
جێگەى سەرسامییە گەر بڵێین كوردێكى خاوەن كولتوورێكى تایبەت بەمەرگ هێندە كەوتبێتە ژێر كاریگەرى كولتوورى بەعسەوە، لەرووى درێژەپێدان بەنووسینى لافیتە نووسین و هۆكارەكانى تر لەراگەیاندنى مەرگى مردووەكانیان. كەهەر پاش راپەڕین لافیتەكان جارێكى تر ئێمەیان بەو دنیا ناشرینەى پێشووەوە گرێداو هەروەك ئەوەى هیچ نەگۆڕدرابێت و هێشتاكە لەو سەردەمەدا بین.
ئاستەمە بیر لەوە بكەینەوە كەبۆ ناوى گیان بەختكەرانێكى كورد كەدواى راپەڕین لەهەندێك پێكدادان و شەڕى نێوان كوردو رژێمدا كوژراون، لەسەر لافیتەكان نووسرابێتەوە، ئەگەر هەر مەبەست لەراگەیاندنى كوژرانى ئەوان بووبێت، ئەوە دەبوو شێوازێكى تر بەكاربهێنرێت.
ناكرێت بەهەمان خەتى خۆشنووسان و لەسەر هەمان لافیتەى رەش حیكایەتێكى جیاواز بگێڕیتەوە.. دەبوو لانى كەم جیاوازییەك هەبێت، ئەمە لەكاتێكدا كەكردەى راگەیاندنى مەرگى مردووەكان بۆ خۆى شوێنى پرسیارە؟!.
رەنگە جوانترین جیاوازیش ئەوە بایە كەهیچ لافیتەیەكى بۆ هەڵنەواسیت، دەبا بەشێوەو چەشنێكى تر لەیادەوەرى ئێمەى كورددا جێى خۆى كردبایەتەوە.
لەئێستادا لافیتە نووسین و چەشنەكانى دیكەى راگەیاندنى میدیاتیكیانەى مەرگ، بۆتە بەشێكى جیانەكراوەى كولتوورى كوردى ئەم دەڤەرەو تابڵێى بەرەو ئایندەیەكى ترسناكمان دەبات، سەیرە تۆ بەرادەیەك لاساییكەرەوە بیت، كەهەموو ناشرینییەكانى دەرەوەى خۆت بآ پرسیار بهێنیتەوە نێو خۆتەوەو هەموو جوانییەكانى نێو خۆت بآ دوو دڵى تووڕ بدەیتە دەرەوەى خۆت.
گەر بڕوانینە دیوێكى ترى مەرگ لەكولتوورى كورددا بەگشتى، گەرچى خودى ئەو كولتوورە هیمۆژینەو بەدەر نییە لەناكۆكى وجیاوازى، دەبینین خەسڵەتێكى داستان ئامێزانە لەخۆ دەگرێت، هەر بۆنموونە بەسەردولكە حیكایەتى كەسى مردوو دەگێڕدرێتەوەو دەنگ و وشەو دێڕەكانى، وێنەو دیمەنە جوداو جیاوازەكانى ژیانى كەسى مردوومان لابەرجەستە دەكات و جارێكى تر بەچەشنى تراژیدیاكانى گریك لەنێو زەینماندا دەیژێننەوە.
تەنانەت ئەگەر كەسە مردووەكەشمان نەناسیبێت، سەردوولكەكان لەڕێى وێناندن و بەرجەستەكردنەوە بەومان ئاشنا دەكات. سەردولكە و لایلایەكردن بۆ مردووان، هەوڵێكى موزەیفانە نییە بۆ جوانە پیشاندانى مردووەكان، هێندەى ئەوەى یادەوەرییەكانى ئەو كەسەى كەمردووە، بەناكۆكى و جودایى و هەڵوێستە جیاوازەكانیشیەوە دێتە بوون. دەكرێت سەردولكە لەشوێنێكدا باس لەتووڕەیى كەسەكەو دواتر ماجەراكانى ئەشق و خۆشەویستى و لەجێگەیەكى تریشدا باس لەكین و ركى دەرهەق بەكەسێك یان دەسەڵات و دەستەو تاقمێك، یان زۆر شتى تریش بكرێت، دەبینیت لەساتەوەختێكدا رانەگیراویت و بەتەواوەتى لەنێو كەشى هێنانەوە بیرى مردووەكەدایتو بەشوێن دۆزینەوەى ماناى ژیانى ئەو و خۆت و كەسانى ترو مەرگیاندا وێڵیت.
بەبیرهێنانەوەى جارێكى ترى گوتەكەى ژاك دریدا" فێربوونى ژیان فێربوونى مەرگە"، بەبەراورد لەگەلأ ئەو كەشەى كەپێشتر كورد بۆ مردووانى سازیداوە، هەست بەجۆرێك لەهەوڵدان دەكەین بۆ فێربوونى مەرگ یان فێربوونى ژیان، لەرێى ئەو بۆشاییەى كەخودى كەشەكە لەزەینى زیندووە ئامادەبوواكاندا دروستیكردووە، لەكاتێكدا لەئێستاى دنیاى لافیتەكان و راگەیاندنى میدیاتیكییانەى مەرگى كەسانێك و مەراسیمى پرسەكان بۆشاییەك نامێنێتەوە بۆ تێڕامان. خودى مەراسیمەكە تەنها بانگهێشتێكە بۆ ئاگاداركردنەوەو كۆكردنەوەى زۆرترین زیندوو..ئیدى لەنێو قەرەباڵغى ئەو حەشامەتەى كەدێتە نێو پرسەكەو وێنەگرتنى ڤیدیۆیى و زۆر شتى تر كەبەكولتوورى كورد نەیارە. ساتەوەختێك نامێنێتەوە نەبۆ خاوەن مردووەكەو نەبۆ ئامادەبووانیش تاشتێك بیر لەماناكانى مەرگ و ژیان بكەنەوە، یان بۆ چركەساتێك رۆبچنە نێو یادەوەرییەكان. ئیدى لەزۆرێك لەپرسەكاندا كەلەئێستادا بۆتە باو بوونى كامێراى ڤیدیۆ و وێنەگرتنى بەشێوەیەكى بەرچاو دەبێتە مایەى دابڕانت لەخۆت، چونكە لەساتەوەختێكدا وێنە دەگیرێت، كەبەهیچ كلۆجێك شوێنى وێنەگرتنى تێدا نابێتەوەو چەند بیریشى لێبكەینەوە لەو هۆكارى ئەو وێنەگرتنە تێناگەیت، چونكە لەوێدا خودى كامێراى ڤیدیۆكە دەبێتە بابەت و هاوێنەكەشى دەبێتە ئەو چاوەى كەبەردەوام چاودێریى هەر یەكێكمان دەكات. كەسیش نییە پرسیار لەوە بكات ئەم وێنەگرتنە چۆن چۆنى بووە بەشێكى گرنگى ئەو مەراسیمەى كەوەك خۆى جێگەى پرسیارە، شایانى باسە گەر لێرەدا ئەو راستییە وەبیر خۆمان بهێنینەوە كەزۆرێك لەمردووانى دنیا هێشتاكە بەهەمان دەستوورى لەپێشینەى خۆیان مامەڵە لەگەڵ مردووەكانیاندا دەكەن و لەو بارەوە نەكەوتوونەتە ژێر كاریگەرى هیچ كامێك لەشێوازو رێوڕەسمەكانى تر، چونكە تێڕوانین بۆ فڵانە داب و نەریت، یان فیسارە بەشى كولتوورت، لێكۆڵینەوە دەرحەق بەوەى كەپێشتر بۆ هەبووەو دواتر بۆ نەماوەو هۆكارەكانى چى بوون، هەموو ئەمانەو زۆر وردەكارى تریش دەبێت ببێتە جێگەى قسەو باس. بۆ دەبێت هێشتاكە جولەكەكان هەڵگرى هەموو ماكە جیاكەرەوەكانى خۆیان بن و دەیان سیمگەو سیمبۆل و داب و نەریت تا ئێستا وەك خۆى پارێزرا بێت و نەكرێت دەیان پرسیارى لەبارەوە نەكەیت.
هەر بۆ نموونە لەكاتى مردنى مردووەكانیاندا هەموو ئاوێنەكانى نێو ماڵەكەیان رووپۆش دەكەن، یان هەرگیز لەكاتى خەوتندا قاچیان بەرەو دەركەى ئەو ژوورەى كەتێیدا دەخەون درێژ ناكەن، بەڵكو سەریان رووەو دەركە دەكەن. ئەكەر لەجێگەشدا مردن ئەوە یەكسەر كەسانى مردووەكە ئاراستەى قاچى مردووەكە دەگۆڕن بەچەشنێك كەقاچى رووەو دەركە بێت و هەر ئاواش لەدەركەى ژوورەكە دەیبەنە دەر. ئەمە سەربارى ئەو حیكایەتە میتۆلۆژییەى كەلەخۆى دەگرێت، وەك دیاردەیەك حیكایەتى جیاوازى ئەوانمان بۆ دەگێڕێتەوەو دەمانباتەوە بۆ نێو قوڵاییەكانى مێژوو و كولتوور و فەرهەنگى ئەوان.
لەكاتێكدا ئێزیدى و عەلەوى یەریسانییەكان بوونەتە پارێزەرى زۆرێك لەو سیماو خەسڵەتانەى كەكوردى پآ دەناسرێتەوەو لەوانەى ترى جیاى دەكاتەوە، لەهەمان كاتیشدا ژمارەیەكى زۆرى كورد دەستبەردارى زۆرێك لەو بەهاو چەمكانە بوون، كەڕەگ و ریشەى بەمێژوویەكى دێرینیاندا رۆچووە.
" میهرداد.ئیزەدى" لەكتێبى كوردەكان-دا، زۆرر بەوردى كەسایەتى كورد دەناسێنێت و ئاماژە بەناكۆكییەكانى ناوەوەى دەدات و بەشێوەیەكى گشتى سەبارەت بەكورد پێى وایە كەكورد تەنها ئەو كاتانەى كەزۆر و زەبر و زەنگى لەگەلأ بەكاردەهێنرێت، یاخى دەبێت و ناچێتە ژێر بار و وەك خۆى دەمێنێتەوە و كولتوور و خەسلەتە نەتەوەییەكانى خۆى دەپارێزێت. ئەگینا ئەگەر وازى لێ بهێنیت و بەنەرمى و نیانى لەگەڵى بجووڵێیتەوە، هەر بۆخۆى بەلاساییكردنەوەو چاولێكەرى دەبێتە ئەوى تر و خودى فەرهەنگ و كولتوورى خۆى لەبیر دەچێتەوە. هەر بۆنمونە میهرداد لەكتێبەكەیدا ئاماژە بەو بنەمالانەش دەكات، كەبآ ئەوەى كەس لاقەى كردبێتن لەنێو نەتەوەكانى تردا تواونەتەوەو دەسبەردارى كوردبونى خۆیان بوون.
هەر خودى میهرداد ئاماژەش بەوە دەكات كەلاوازترین كەلتوور و فەرهەنگ كاریگەرى لەسەر كورد هەبووە، وەك نمونەیەكیش ئاماژە بەكاریگەرى كولتور و فەرهەنگى لاوازى تورك دەكات لەسەر كورد، ئەمە بێجگە لەكاریگەرى ئایینى كەلەسەردەمى عوسمانییەكانەوە تا ئێستا توانراوە ژمارەیەكى زۆر بەرچاوى كورد بهێنرێتە سەر مەزهەبى( سونى-حەنەفى).
جا سەیر لەوەدایە كەكورد گەرچى دەركەكانى ئاوەڵا بووە بۆ هاتنە ناوەوەى كولتوور و فەرهەنگە جیاجیاكان، بەڵام زیاتر شتە ناشرینەكانى وەرگرتووەو كەم جار شتە باش و جوانەكانى لەخۆ گرتووە. رەنگە ناشیرنترین خەسڵەتێكى كولتوورى و فەرهەنگیشى لەكوشتنى مێینەدا خۆى ببینێتەوە، كەتا ئێستاش بەهەمان پێودانگى پێشینەى خۆى مامەڵە لەگەلأ ئەو مەسەلەیەدا دەكات و تێكەڵى ئێستاى لەگەلأ دنیاو تێكەڵیى دنیاش لەگەڵى هێشتاكە نەیگۆڕیوە.
لەكاتێكدا گرنگترین خەسڵەتە فەرهەنگى و كولتوورییەكانى كەخودى مامەڵەكردنێتى لەگەڵ مردووەكانى و راڤەى مەرگ و تێڕامانێتى لەبوون و عەدەم و هەموو ئەمانەش لەفەرهەنگ و كولتوورى كورددا ئامادەگى هەیە، كەچى لەئێستادا بەشێوەیەكى بەرچاو فەرامۆش كراوەو بەدەیان شتى ناشرین پڕكراوەتەوە، تازەترینیان پرسەگێڕانى نێو چادرە گەورەكانە، كەلەنێو كوچەو كۆڵان و شەقامەكاندا هەڵدەدرێت.
جا ئەوەى كەلەم دەڤەرەى ئێمەدا بۆتە شتێكى باو و ئاسایى نەك هەر لەزۆر شوێنى ترى دنیادا بوونى نییە، بەڵكو لاى هاوڕەگەزەكانى خۆشمان هێشتاكە نەزانراوە، هەر بۆنموونە كوردەكانى باكوور، نە لافیتى بۆ مردووەكانیان دەنووسن و نەوێنەى ڤیدیۆیى پرسەو حەشامەتى ئامادەبووان دەگرن و نەوەك مەراسیم دەڕواننە خودى ئامادەبوونیان لەپرسەكاندا و نەبۆتە مەراسیمیش، ئیدى ئەوان كارێكیان بەكۆكردنەوەى زۆرترین ژمارە لەخەڵك نییە، تا وەك لاى ئێمە رایبگەیەنن.
ناكرێت لەپالأ لافیتەى بانگەوازى كۆمپانیاو دەزگاكان و لافیتەى ریكلامكردن و لافیتەكانى تردا، كەشوێنێكیان لەسەر دیوارەكان نەهێشتۆتەوەو دار و بەردیان داپۆشیوە، تۆش هەواڵى مەرگى مردووەكەى خۆت لەپالأ یان لەژێر یان لەم سەرو ئەوسەرى لافیتەكانەوە هەڵبواسیت، دیارە كێشەكەش تەنها لەشوێنى هەڵواسینى لافیتەى تایبەت بەمردووەكاندا نییە، تۆ پاش بینینى چەند لافیتەیەكى جۆراو جۆر كەهەر یەكێكیان سەرنجت بۆلایەك رادەكێشن، لەپڕ لافیتەى مردووەیەكیش دەبینیت، كەتەنها بەڕەنگ لەلافیتەكانى تر جیاوازە، ئەگینا هەردووكى هەر ئاگاداركردنەوەو راگەیاندن و بانگهێشت كردنە.
رەنگە كەسانێك هەبن و بڵێن، باشە ئەى چۆن دۆست و برادەرانى كەسە مردووەكە ئاگادار بكرێنەوە. دیارە هەر چۆن دۆست و هاوڕێیانى كەسە مردووەكانى شارێكى وەك ئامەد ئاگادار دەكرێنەوە، بەبآ لافیتەى رەش و شێوازەكانى ترى لەمەڕ خۆمان، لەكاتێكدا هیچ شارێكى ئێمە هێندەى ئەو شارە لەڕووى ژمارەى دانیشتووانییەوە قەرەباڵغ نییە!؟ ئەمە تەنها دیوێكى رووكەشى مەسەلەكەیە، ئەگینا لەپشت نووسینى لافیتەو بڵاوكردنەوەى هەواڵى مەرگى كەسانێك، وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا پێشیینەیەكى بەعسییانەو تێڕوانین و دنیابینییەكى فاشیانە هەیە، كەزادەى زەمەنى جەنگى هەشت ساڵەى رژێمى پێشووى عێراقە.
لەهەمووشى ترسناكتر ئەوەیە، كەئەم لافیتەو نووسین و رێوڕەسمەى كەباسى لێوە دەكەین، بگوێزرێتەوە بۆ نێو كوردەكانى پارچەكانى دیكەى كوردستان و بۆ هەتا هەتایە ببێتە بەشێكى جیانەكراوەى پرسەگێڕانمان. ئێمە لەكاتێكدا لەهەوڵى سیماكانى بەعسداین لەنێو خودى ئەم دەڤەرەداو لێرەو لەوآ بەردو دارێك ئەوانمان بیر بخاتەوە لادەبرێت، ئیدى ئەم هەوڵدانە لادانى زۆر پەیكەر و فولكەو دەستكاریكردنى زۆر شتى ترى گرتەوە. لەكاتێكدا هێشتاكە لەوە بێخەبەرین كەبەعس لەبەرفراوانترین دەروازەوە هاتۆتە نێو فەرهەنگ و كولتوورمانەوەو هەموو تێڕوانینى ئێمەى سەبارەت بەمەرگ و پرسە ژێر و ژوور كردووەو شارەكانى ئەم دەڤەرەى لێكردووینەتە یەك پارچە لافیتەى رەش، كەئێمەش لەجێى نەهێشتنیان دەیان ئیزافەمان خستۆتە سەر.