منسووری حیكمەت لەكام كلاوڕۆژنەوە دەخوێنینەوە
منسووری حیكمەت لەكام كلاوڕۆژنەوە دەخوێنینەوە
ڕێبوار عارف
لەماڵپەڕی دەنگەكاندا بەڕێزێك بەناوی( ڕۆژ ئەحمەد)وە بابەتێكی بە ناونیشانی ( منسووری حیكمەت لە نێوان ستالینزم و كلیفا یتەكلندا)دا نووسیوە، دەبێ بڵێم زمانی سیاسی ڕەخنەكانی، بۆ من بەهەموو جیاوازیەكانیشمانەوە هێشتا جێگەی پێشوازی لێكردن و ڕێزلێنانە. بۆیە بەلامەوە گرنگ بوو كە ئاوڕێك لەوباسە بدەمەوە، چونكە ئەوەی تائێستە وەك ڕەوشتی باو لە فەزای سیاسی قەڵەم بەدەستانی ناسیۆنالیست وگەلێك لە ڕۆشنبیراندا بەدیدەكرێت، لە پەیوەند بە كۆمۆنیزم و منسووری حیكمەتەوە لەهەرشتێك زیاتر بەداخەوە قسەی بازاڕی و نمایشكردنی فەرهەنگی دواكەوتوانەو دەربڕینی بۆچوونگەلێكە كە ئینسان زۆرجار گوماندەكا كەلەدەربڕینی ڕق وكینەو ناوشیاری زیاتر هیچی تر لەپشت ئەو نووسینانەوە نیەو زۆرجار ئینسان بە ڕۆشنی هەست بەوە دەكات كە تەرف تەنانەت ئەگەر بۆ بەهێزكردنی بۆچوونەكانی خۆشی بێت چاوی بەدوو نووسینی منسووری حیكمەتدا نەگێڕاوە. سەرئەنجام بەدەستی بەتاڵ وشێوازێكی شەرەنگیزەوە زمان لە چەرخدەدەن، بەبێ ئەوەی بیربكەنەوە لەوەی كە ئەو ڕەوشتە نەك هیچ بەرهەمێكی بۆخۆشیان نابێت، بەڵكو خوێنەرێك گەر بێتو دەمارگیری بەرچاوی تاریك نەكردبێ دەتوانێ پەی بە بەرهەق بوونی كۆمۆنیستەكان ومنسووری حیكمەت بەرێ. بۆیە دەڵێم بریا ئەوانەی لەخۆیان ڕادەبینن ئەگەر تەنیا بۆ دژایەتیكردنی كۆمۆنیزمیش بووە بۆ ماوەیەك ڕوو لە ئووسین و بەرهەمەكانی منسووری حیكمەت بكردایە تا لە دۆخێكی تەندروستداردا هەركەسێك بە لۆژیكی خۆی هەقانیەتی خۆی و بزوتنەوەكەی بسلەمێنێ. بەدڵنیای كۆمەڵگای ئێمە لەهەر سەردەمانێك زیاتر پێویستی بە ڕێگەیەكی لەو چەشنەیە. جێخستنی وەها سونەتێك بۆ كەسانێك كە هەست بە لێپرسینەوە دەكەن لەبەرامبەر بە كۆمەڵگادا، سەرەتایترین چاوەڕوانییە !
ئاوڕدانەوەیەك لەخوێندنەوەكەی ڕۆژ ئەحمەد.
بەرلەهەرشتێك بەهۆی فراوانی سنووری باسەكەو بەداخەوە هەندێ جار تێكەڵوپێكەڵیەك لە نووسینەكەی ئەم بەڕێزەدا، ناچارم كە زیاتر لەسەر چەند خاڵێكی سەرەكی هەڵوێستە بكەین. بۆ چوونە نێو باسەكە چاكترە پەرەگرافی یەكەمی نووسەر بكەینە دەستپێكی بابەتەكە، كە دەنووسێ:( بەبێ گومان لای هەمووان ئاشكرایە كە مەنسووری حیكمەت یەكێك لەبیرمەندە گەورە ماركسیستەكانی چەپی كۆمۆنیزەمە لە ڕۆژهەلاتی ناویندا). ئەم دەربڕینە بەرهەمی بەدواچوونێكە كەم تا زۆر بەم نووسینەوە دیارە كە هەوڵیداوە لەتەنیشت هەر ڕەخنەو سەرنجێكی خۆیدا جێپێی هەندێ لە باسەكانی منسووری حیكمەت هەڵگرێ. بەلام با بزانین كێشەو ڕەخنە سەرەكیەكانی ڕۆژ ئەحمەد چیە لە منسووری حیكمەت. یەكێك لە ڕەخنە سەرەكیەكانی ئەم بەڕێزە لەپەیوەند بە تێزی (سۆسیالیزم تەنیا لە وولاتیكد)یە كە دەنووسێ (( ڕاستە مەنسووری حیكمەت دژی یەكەم یاسای دەوڵەتی ستالینیزم بووە بەلام لەگەڵ دووەهەمین یاسای دەوڵەتی ستالینیزم كە سۆسیالیزمە لە تەنیا ولاتێكدا كۆك بووە چوونكە بە درێژای ژیانی، ڕەخنەو پرسیار یاخود ڕوونكردنەوەو لێكۆڵینەوەی لەسەر سۆسیالیزم بەتەنها لە یەك وولات هەرگیز باس نەكراوەو تاوتۆی نەكراوە لە هیچ پەیڕەو پرۆگرامی ناوخۆی یەكیەتی خەباتكارانی كۆمۆنیست و پارتی كۆمۆنیستی ئیران ودواتریش كۆمۆنیزمی كریكاری… لەكاتێكدا چاو بە مێژووی نوێترین بزوتنەوەكەشی دەهێنین كە كۆمۆنیزمی كرێكاریە دەبینین كە ڕێكخراوی ئەنتەرناسیونال وسۆشیالیزمی ئەنتەرناسیونال ڕەد دەكەنەوەو بە پراتیك تەنها خەبات بۆ بەدەستهینانی سۆسیالیزم دەكەن لە ئیران و عیراقدا… منسووری حیكمت بۆ ساتێكیش لە ژیانیدا ئامادەی نیشان نەداوە لە پێشخستنی ئایدۆلۆژیای ڕێكخراوی ئەنتەرناسیونالیستی و شۆڕشی بەردەوام كە بنەما سەرەتاییەكانی دژ بە یاسای دەولەتی ستالینیستیە هەروەك ئاماژەم پیدا…)). ئەگەرچی ئەم ڕەخنەیە زۆر سەرپێیانەوە شكڵییە، هاوكات نیشانەی كەم ناسینی ڕێگریەكانی بەردەم شۆڕشی ئۆكتۆبەرو كێشمەكێشەكانی نێو حزبی سۆسیال دیموكراتی ڕووسیای ئەو سەردەمەیە. ڕەنگە وەلامدانەوە بەو مەسەلانە لەچوارچێوەی ئەم باسەدا كارێكی گونجاوی نەبێت. بەتایبەت لەكاتێكدا بابەتێك كە زیاتر لێرەدا جێگەی مەبەستە "سۆسیالیزم لە تەنیا وولاتیكدا"یە لە ڕووسیای ئەو سەردەمانەدا كە بەدلنیای دەمانگەڕێنێتە نێو مێژوویەكی ئاڵوزتری پڕكۆسپی بزوتنەوەی كۆمۆنیستی و بۆچوون و لێكدانەوەی مەیلە جۆراوجۆرەكانی نێو حیزبی بۆڵشەڤیك وتەنانەت ئاوردانەوە لە گوشەنیگای ماركس وئینگلس. بەرلەهەرشتیك ئەوە بڵین خەتایەكی گەورەیە تێزێك كەستالین پێی لەسەر دادەگرت بەناوی سۆسیالیزم لە تەنیا وولاتیكدا وەك بەدیلی پرۆلیتاریای ڕووسیا لەقەڵەم بدرێت. چوونكە بۆچوون و جیهەتگیریەكانی ستالین لە خزمەت دریژەپیدان بە شۆڕشی كرێكاری وهەنگاونان بەرەو جێگیركردنی سۆسیالیزم وەك ئەڵتەرناتیڤی سیاسی و ئابووری نەبوو لە ڕووسیا. بەڵكو تەواوی باس و بۆچوونەكانی وەك ناسیونالیستێكی ڕیفۆرمیست لە خەونی ڕووسیای گەورەوە سەرچاوەی دەگرت كە لەو سەردەمانەدا پشتیوانیەكی سیاسی و عەمەلی بەهێزی هەبوو بەتایبەت لەكاتێكدا كە پاش شەش، حەوت ساڵ تێپەڕبوون بەسەر شۆڕشی ئوتۆبەردا ئیتر ئومێد بە شۆڕشی جیهانی ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو لاوازبوون دەكشا، بۆیە تێزی" سۆسیالیزم لەتەنیا یەك وولاتدا" بووە بەدیلیكی بۆرژوایانەی ئەو قوناغە كە ستالین ئەسپی خۆی تیاتاودابوو. بەلام ئەمە بەهیچ جۆرێ بەمانای ناماركسیست بوونی تێزی سۆسیالیزم لە تەنیا ولاتێكدا نیە ! هەربۆیە ڕەخنەیەك كەئەم بەڕێزە ئاڕاستەی منسووری حیكمەتی دەكا لەبارەی پەسەندكردنی یەكێك لە تێزەكانی ستالین و ستالینست بوونی منسووری حیكمەت، لە قسەیەكی پۆچو بێ بنەما زیاتر هیچی دیكە نیە. لەمبارەوە سەرنجیتان بۆ گۆشەیەك لە ڕۆشنترین ڕەخنەی حیكمەت لە ستالین و كولیەتی حزبی بۆلشەڤیك پاش مەرگی لینین، ڕادەكێشین، كە لە ڕاستیدا دروست بە پێچەوانەوەیە حیكمەت نەك هەر" تیزەكەی ستالین" بە دروست نازانیت بەڵكو پێوایە كە پێویست بە ڕەخنەی تووندیان لێبگرێت. ئەوەتا هەر لەمبارەوە لە ئاساری منتخب لاپەرە 678 دا دەڵێ ((…من موافقم كەدەبێ تێزی دیاریكراوی " سۆسیالیزم لە یەك ولاتدا" بەو شێوەی كە لە ڕووسیا خرایە ڕوو بەرەو ڕووی هێرش و ڕەخنە لێگرتن بكرێتەوە،و دەبێت بووترێت ئەمە تێزێكی ناسیونالیستی وكۆنەپەرستانە بوو، كە لەو هەلومەرجە مێژووییە دیاریكراوەی ڕووسیادا لەپەیوەند بەو دیدگایانەی كە لە بەرامبەریدا ڕاوەستابوونەوە ئۆپۆرتۆنستانە بوو. بەلام تەوای ئەوباسەی ئەمڕۆی ئێمە لێرەدایە كە لەبەرامبەر ئەم تێزەدا دەبوایە چی بكرایە ؟). ئەمە لە كاتێكدایە كە مەنسووری حیكمەت بە قوڵی بڕوای بە سۆسیالیزم لە یەك وولاتیكدا هەیەو بە ئەسڵێكی ماركسیستانەی لەقەڵەم دەدات بۆیە لەهەمان سەرچاوەدا دەنووسێت:( لە ڕوانگەی منەوە بە مانای گشتی و تایبەتی ووشە (سۆسیالیزم لە یەك ولات )) عەمەلییە. هەڵبەتە من مخالفی ئەو جەریانەم كەلەو مقتەعەدا سۆسیالیزم لە یەك وولاتدا دەخاتە ڕوو لە رووسیادا بۆئەوەی كە لەم پۆششەدا پشت بكاتە شۆڕشی جیهانی و نوكی تیژی شۆڕش لە بواری داخلی و خاریجی، ریفۆرم لەناوخۆدا و ڕاگەیاندنی سازشی چینایەتی لە ئاستی نیۆنەتەوەیدا). جێگەی خۆیەتی لەمبارەوە سەرنجی چەند تێزیكی سەرەكی منسووری حیكمەت بدەین بۆ باشتر ڕونكردنەوەی دروستی بۆچوونەكانی سەبارەت بە سۆسیالیزم لە تەنیا وولاتیكدا كە دەلێ: یەكەم: بەبڕوای ئێمە لە ڕووی تیۆرییەوە، سەربەخۆ لەباسی سۆڤێت، دامەزراندنی سۆسیالیزم لەیەك ولاتدا، یانی دامەزراندنی شێوازێكی ڕاوەستاو پشتبەستوو بە موڵكایەتی سۆسیالیستی و نەهێشتنی كاری گرێگرتەو هاوڕێك لەگەڵ ئەو نەخشانەی كە ماركس وەكوو قۆناغی پایەیی قسەی لەسەر دەكات بەتەواوی ئیمكانی هەیە، نە تەنیا ئەمە بەڵكو مەسەلەیەكی حەیاتیشە لە چارەنووسی شۆڕشی كرێكاریدا. دامەزراندنی سۆسیالیزم ئەركێكی دەستبەجێ وحەیاتی هەر چینێكی كریكارە كە ئەتوانێت لە هەر ولاتێكدا دەسەلاتی سیاسی بەدەست بێنێت. ئێمە ئەو دیدگایانەی كە بە هەر بیانوو مەبەستیكەوە بێت، وەكوو باسی"زەرورەتی شۆڕشی جیهانی"،"دواكەوتوویی ڕوسیا" سنووربەندی لەگەڵ ستالینیزم و ناسیۆنالیزم"و شتی تر، كاری بەدیهێنانی ئابوورییەكی سوسیالیستی پشتبەستووە بە موڵكایەتی سوسیالیستی و نەهێشتنی كاری كرێگرتە لە دەستوری پرلیتاریای بەدەسەلاتگەیشتوو لەیەك ولاتدا دەنێتەلاوەو هەواڵەی دەورەیەكی تری دەكەن، بەهەڵە و ناماركسیستی دەزانین. دووەم: بەبڕوای ئێمە جیاوازییەك كە ماركس لەنێوان دوو قۆناغی كۆمۆنیزمدا پێناسەی دەكات، جیاوازییەكی زۆر ڕۆشنەو ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە باسی ئەركە ئابوورییەكانی دكتاتۆری پرۆلیتاریاوە هەیە. ئێمە كۆمۆنیزم ( قۆناغی بالا) لە تاكە ولاتێكدا بە مومكین نازانین. هۆی ئەم باوەڕەش ئەوەیە كە تایبەتمەندییە سەرەكییەكانی ئەم قۆناغە بریتین لە فراوانبوونی ئابووری، پەرەسەندنی سەرسوڕهێنەری هۆیەكانی بەرهەمهێنان، ئاڵگوڕی بنەڕەتی لەجێگاو شوێنی ئینسان لە كۆمەڵدا، ڕەوشت وشتی تردا و لەدواییدا نەمانی دەوڵەت، كە بە بڕوای ئێمە ئەمانە لە چوارچێوەی تاكە وڵاتێكدا ناكرێ بێتەدی. بۆ نموونە، مادام سنووری نێوان وڵاتەكان هەبن و ئەم سنوورانەش هێڵی جیاكردنەوەی كۆمەڵە سۆسیالیستییەكان لە كۆمەڵە سەرمایەدارییەكان بن، نەمانی دەوڵەت عەمەلی نییە, بەلام سۆسیالیزم بە مانای قۆناغی سەرەتایی، نە تەنیا عەمەلییە بەڵكوو هەر وەكوو گوتمان زەوریشە. سێیەم: دەبێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە، كە لە پلمیكە ئابوورییە ناوخۆییەكانی حیزبی بۆلشەڤیك لە نێوەڕاستی دەیەی( 20)دا، "سۆسیالیزم لە یەك وڵاتدا" ئاڵا و دەروازەی هەڵدان وگەشەی ناسیونالیزمی بۆرژوازی بوو بە هەمان ئەو مانایەوە كە پێشتر ئاماژەی پێ كرا، یانی زاڵبوونی ئالتەرناتیڤی بۆرژوازی بۆ حەرەكەتی كۆمەڵ لە ڕووی بەرهەمهێنان و دووبارە بەرهەمهێنانەوە. بەواتایەكی دیكە، هەرچەندە دەستەواژەی" سۆسیالیزم لەیەك وڵاتدا " خۆی لە خۆیدا هەلگری لادانێك نییە، بەلام " سۆسیالیزم لەیەك وڵاتدا " وەك ئاڵای رٍەوتێكی دیاریكراو، لە دەورەیەكی دیاریكراو، لە كۆمەڵێكی دیاریكراودا، ڕەمزی یەك بزوتنەوەی گەورەی دژی كرێكاری و نیشانەی وەستان و شكستی شۆرشی ڕووسیا بوو. ئێمە ئەم ڕەوەندە وەك هەلگری ئالتەرناتیڤی بۆرژوازی لە كۆمەڵی ڕووسیادا مەحكوم دەكەین. لەو هەلومەرجە دیاریكراوەدا، یانی لە هەلومەرجێكدا كە كرێكاران دەسەلاتیان لە دەستدا بوو، سۆسیالیزم لە بزوتنەویەكی بەربڵاوی جەماوەری بەهرەمەندبوو، بووبووە پێناسەیەك كە ڕاست و ڕەوابوونی هەر هەنگاو و پێشرەوییەكی پێ دەناسرایەوە، لە هەلومەرجێكدا كە بۆرژوازی هیچ نوێنەرێكی ڕاستەخۆی لەو ململانییانەدا نەبوو كە پەیوەندییان بە ڕەوەندی حەرەكەتی ئابوری ڕوسیاوە هەبوو، ئەم قۆرمۆڵبەندییە بوو بە شكڵی ناچاری دەركەوتنی ناسیونالیزمی بۆرژوازی. گەشەی سەرمایەدارانەی بازاڕی ڕوسیا لە ژێر ناوی "سۆسیالیزم لەیەك وڵاتدا" لەبەرامبەر پرلیتاریای شۆرشگیردا دانرا. سەیرەكە لەوەدایە كە نووسەر بۆخۆی لە بەشێكی بابەتەكەیدا دەڵێت:(…ئەم ڕەخنەو پرانسیپانە شەپۆلی جیاوازیەكان بوون كە مەنسووری حیكمەت هێنایە ناو بزوتنەوەی چەپ لەو دەڤەرەدا وە وای لەخۆی و بزوتنەوەكەی كرد كە لە بنەرەتەوە جیاوازبن لە هەموو بزوتنەوەی ستالینیستەكانی تر كەپیشتر لە ناوچەكەدا بونیان هەبوو). ئەی كەواتە ئەمە چی دەگەیەنێ جگە لە تیكەڵوپێكەڵیەك كە ئەم بەڕێزە لە نووسینەكەیدا دامەنگیری بووە ؟. بەشی دووەمی باسەكەی ڕۆژ ئەحمەد سەبارەت بە ڕەدكردنەوەی ئەنتەرناسیونال و خەباتكردن بۆ سۆسیالیزم لە تەنیا ئیران و عیراقدا، ئەمەش بەهەمان شێوە لێكدانەوەیەكی گەلێك كرچوكاڵ و بێ بنەمایە. هەقیقەت ئەوەیە كە هەڵوێستگرتن ونەگرتن لەسەر ڕێكخراوێكی ئەنترناسیۆنالیست ناتوانێت خۆبەخۆ هیچ پێوانەیەك بێت بۆ ئەنترناسیونال بوونی هیچ هێزو لایەنێك، مەگەر لەحالێكدا نەبێ ئەو ڕێكخراوە لە هاوكێشە سیاسی وچینایەتیەكانی جیهاندا پێگەیەكی گرنگی هەبێت كەبەداخەوە ئەمڕۆ ئاسەواری هیچ ڕیكخراویكی لەوشیوە بەدیناكرێت. مەسەلەیەكی ترئەوەیە كە ئایا ئەنتەرناسیونال بەچی لەقەلەم دەدەین وچۆن دەمانەوێ كاری بۆ بكەین؟ ئەنترناسیونال نە تەنیا چەمك و زاروەیەكی سیاسییەو نە نەخشەكێشانە بۆ دروستكردنی. بەڵكو ئەرك و مەهامێكی دیاریكراوە لە قوناغێكی دیاركراوی میژوودا، بەڵكو وەلامدانەوەیە بە چۆنیەتی تەداروك وبەكردەوە دەرهێنانی ئەنترناسیونال ولابردنی ڕێگری وكۆسپەكانی بەردەمیدا. لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە كەئایا بەڕاستی لە جیهانی ئەمڕۆدا كەسێك دەتوانێت ادعای ئەوە بكات كە زۆرن ئەو ماركسیست و بیرمەندانەی كە وەك منسووری حیكمەت كاری كردبێت بۆ وەلامدانەوە بە كۆسپ وگرێكوێرانەی كە بەرۆكیان بە ئەنترناسیونالستی سۆسیالیستی گرتووە. مەگەر هەر لە تاوتۆی كردنی ئەم باسەی ئەزموونی شۆڕشی ئۆكتۆبەرەوە، بگرە تا شێوەكاری كۆمۆنیستی، تا ڕەخنە لە ناسیونالیزم، مزهەب، تا شەڕی خلیچ،و 11ی سیپتەمبەرو دەیان باسی تر مەسەلەیەكی لۆكاڵی و ناوچەگەریانە یان لە ڕاستیدا مەسەلەیەكی ئەنترناسیونالستین. لەپاڵ هەموو ئەمانەشدا، ئەگەر منسووری حیكمەت تەقەلای ئەوە دەكات كە لە ئیران و عیراقدا دەسەلاتداریەتی سیاسی بەدەستەوە بگرێ و سۆسیالیزم دامەزرێنن، ئایا ئەم هەنگاوە بەهەمان شێوەی شۆڕشی ئۆكتۆبەر ناتوانێت دووبارە جەمسەرێكی گەورەی نیونەتەوەی تر دروست بكاتەوە هەونگاوێكی لەڕادەبەدەر مەزن بێت بۆ نزیك كەوتنەوەمان لە ئەنترناسیونالستی سیۆسیالیستی؟ مەگەر سەرەتا هاتنە سەركاری حكومەتی جمهوری ئیسلامی لە سنورێكی دیاركراودا نەبوو، بەلام دوای چەند سالێك بینیمان كە پانئیسلامیزم نەك تەنیا ناوچە بەڵكو پەلی كێشایە سەرتاسەری جیهان. كەواتە لەئەگەری بەرپابوونی شۆڕشی سۆسیالستی كە بە تایبەت ئەمە لە ئیراندا زۆر لە ڕاستیەوە نزیكترە، ناتوانێت دەرەوازەیەكی گەورەبێت بۆ دووبارە سەرپێخستنەوەی بزوتنەوەی سۆسیالیستی و ئەنترناسیونالیزم.
ڕۆژ ئەحمەد لەبەشێكیكەی نووسینەكەیدا دەلێ " تونی كلیف ئەو ئایدیایەی دروستكرد كە یەكیەتی سۆڤیەتی جاران سەرمایەداری دەوڵەتییە، هەتا هەنووكەش بزوتنەوەی كۆمۆنیزمی كرێكاری بە حیكمەتیەكانیشەوە لەگەڵ ئەم ئایدیایەی كلفایتەكاندا كە سۆڤیەتی جاران وتێكرای دەوڵەتە بەناو سۆسیالیست و نیوە سۆسیالیستەكان بە سەرمایەداری دەوڵەتی لەقەڵەم دەدەن وهاوتەریبن وئارگومنیتی ئەوە دەكەن كە سۆڤیەت سەرمایەداری دەوڵەتی بووە بەلام لە ڕاستیدا سۆڤیەت لە هیچ كاتێكدا سەرمایەداری دەوڵەتی نەبووە ! "
گرفتێكی سەرەكی ئەم بەڕێزە ئەوەیە كە بۆ هەرجۆرە هەڵوێستگرتنێك لەسەر ڕووسیای جاران و تەنانەت هەندێك لە ئەسل و بنەماكانی ماركسیزم تەنیا لە لۆژیك وچاویلكەكەی ترۆتسكەیەوە دەبینێتەوە، بۆیە لەمبارەشەوە بۆ سەلماندنی باسەكەی خۆی بۆچونەكانی ترۆتسكی دەكاتە پشتیوانەی سیاسی ودەنووسێ: (تەنانەت خودی لیۆن ترۆتسكیش ناوزەدكردنی سۆڤیەیەتی بەسەرمایەداری دەوڵەتی ڕەدكردوەتەوە …) ئەكەر پێمان قبوڵە كە ڕابەری حزبی بۆشەڤیك و شۆڕشی ئۆكتۆبەر لینینی بوو، ئەوە ناكرێ بازبەسەر لێكدانەوە بۆچوونەكانی ئەودا بدەین وبۆچوونەكانی تیرۆتسكی بكرێتە بنەمای هەڵسەنگاندنی سیاسی و تیۆری شۆڕشی ئۆكتۆبەر. كەواتە بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم بۆچوونەی كە تێزی سەرمایەداری دەوڵەتی لێكدانەوەی تونی كلیفە بابگەڕینەوە بۆ لای لینین كە ڕاشكاوانە باسی سەرمایەداری دەوڵەتی وەك قۆناغێكی دیاركراو تاكتێك بووە بۆ پاراستنی دەسەلاتی سیاسی كە لەبەرژەوەندی چینی كریكارو حكومەتەكەیدا دەكا. لەمبارەوە لە هەلبژاردەی باسەكانیدا دەڵێ:(… هەموو مەسەلەكە چ لە ڕووی تیۆریەوە چ لە ڕووی پراتیكیەوە بریتیە لە دۆزینەوەی ڕێگەیەكی دروست بۆ ئەو مەسەلەیەی كە چۆن دەبێت پەرەسەندنی سەرمایەداری، كە فەرمانێكی ( تارادەیەكی دیاریكراو بۆ كاتێكی دیاریكراو) بەناچار، بكێشێنە ڕاستای سەرمایەداری دەوڵەتی، چ دۆخێك دەبێت بۆ ئەمە فەراهەم بكرێت وچۆن دەبێت فەرمانی گوڕینی سەرمایەی دەوڵەتی بەسۆسیالیزم لە ئایندەیكی نیزیكدا مسۆگەر بكات.) لەدرێژەی ئەم باسەدا لە شوێنێكی تردا دەنووسێ (…سەرماریەداری دەوڵەتی تەنانەت ئەگەر باجێكی لەوەی ئێستە زیاتریش بدەین… بۆ كرێكاران بەسوودە، لەبەرئەوەی سەركەوتن بەسەر ئەم بێنەزمی وبێ سەروسامانیە لەهەر شتێك گرنگترە…ئەگەر بێت وئێمە سەركەوتوونەبین بیگۆمان دەبێتە هۆی لەناوچوونمان، لە كاتێكدا كە دانی باجێكی زیاتر بۆ سەرمایەداری دەوڵەتی نە تەنیا ئێمە لەناونابات بەڵكو ئێمە لە دلنیاترین ڕێگە بەرەو سۆسیالیزم دەگەیەنێت). كەواتە تێزی سەرمایەداری دەوڵەتی خویندنەوەی لینینە نەك تونی كلیف، بۆیە منسووری حیكمەت و حیكمەتیەكانیش پێی لەسەر دادەگرن.بۆیە جیگەی خۆیەتی ئەوەش بڵین هەروەك ڕۆژ ئەحمەد خۆی دەلێ: تونی كلیف دامەزرینەری پارتێكە لەسەر بنەمای ئپۆرنیزم و بیرۆكراتیزم دامەزراوە، تۆبلی چ خالیكی هاوبەش لەنیوان بیرمەندێكی كۆمۆنیست و چەپێك كەبازنەی بیركردنەوەی ئپۆرنیزم و بیرۆكراتیزم بێت ؟
دواین بەشی ڕەخنەی ئەم بەڕێزە كە لێرەدا قسەی لەسەربكەین، ناتەبابوونی دەربڕینی حیكیمەتیزمە كە لەمبارەوە دەلێ:… حیكمەتیزم پۆرترەیتی خودی مەنسووری حیكمەت دەكات وەك پاڵەوانێكی میافیزیكی نەك خەباتگیرو شرۆڤەكەرێكی ماركسیست، من دلنیام گەر ئەمڕۆ منسووری حیكمەت لە ژیاندا بمایە ڕایدەگەیاندو هاواری دەكرد من حیكیمەتیست نیم ….). قسەكە لەسەر ئەوەیە كە ماركسیزم مەزهەب نیە كە پێشوەخت وەلامی پرسیارەكانی ژیانی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی دابێتەوە، پرۆسەی بەردەوام بوون و پێشرەویەكانی ئەم بزوتنەوەیە لەگەل ئالوگوڕگەلێكی جیهانیدا ڕووبەڕووە كە دەبێت وەلام وەرگرێتەوە. گەر سەرنج بدەین سەردەمانێك كەماركس تیدا دەژیاو خەباتی دەكرد ئەوا دەبینین كە چۆن سواری شەپۆلی گەشەسەندنی فەلسەفەو فەیلەسوفەكانی ئەو سەردەمانە بووەو ماركسیزم بەرەو لوتكە كشاوە. ئەگەر سەرنجی لینین بدەین لەو ڕاستیە دەگەین كە چۆن لە قۆناغێكی دیاریكراوی مێژوودا كە ماركسیزم و كۆمۆنیزم لەفراوانترین ئاستدا پێشوازی لێدەكرا، ئەو وەك ڕابەری شۆڕشێكی كرێكاری دەركەوت و وەلامی گەلێ پرسیارەی ئەو سەردەمەی دایەوەو لینیزم بووە ئاڵای خەبات تێكۆشان. بەهەمان شێوە لەقوناغێكدا كە جیهان ڕووبەڕووی دەیان پرسیاری نوێ بووتەوەو لەجیهانیكدا كە هەرەسەی یەكیەتی سۆڤیەت وەك شكستی كۆمۆنیزم بانگێژە دەكرێ و گەشەو سەرهەلدانی لیبرالیزم و پەلهاویشتنی ناسیونالیزم و مەزەهەب لە ئالودەكردنی ژیانی مرۆڤایەتی و پەرەسەندایە، حیكمەت دێت نەك هەر وەلام بە پرسیارگەلێكی زۆری سەردەم دەداتەوە بەڵكو لە ڕاستیا جارێكیتر كۆمۆنیزم لەژێر ئاسەواری پاش هەرەسهێنانی بلۆكی شەرق دەخاتەوە سەرپێی خۆی. ئیتر بۆ دەبێ كە حیكمەتیزم بە" میتافیزیك" لەقەلەم بدریت ، كە بەهەموو مانایەك پەلكێشكردنی ئەم زاراوەیە هیچ پەیوەندی و لۆژیكێك لەگەل حیكیمەتیزمدا دروست ناكات و یەكیك لەو چەمكانەیە كە لەم نووسینەدا هیچ بۆشایەك پڕناكاتەوە. لەپاڵ هەموو ئەمانەشدا ڕۆژ ئەحەد بۆ خۆی دەنووسێ:(( بەبێ سێبەری گوومان منسووری حیكمەت یەكێك بووە لە ماركسیتانەی كە گۆرانكاری پێشكەوتووی بردە ناو بزوتنەوەی ماركسیتی لە ئیران هەر وەك لە بایلۆرافیاكەشیدا ئاماژەی پێكراوە بۆ نموونە ڕەخنەی بنەرەتی لە ناسیونالیزم، دین، بۆرژوازی نەتەوایەتی وبەناو پیشكەوتوو رژیمی پاشایەتی، هتد گرتووە لەسەر ناسیونالیزم ڕەخنەگرێگی سەرسەخت وبیرمەندێكی بێ وینەبووە، جگە لە پارت وگروپە ناسیونالیستەكان ڕەخنەی ئاراستەی بزوتنەوەی چەپەكانی دیكەش گرتووە… منسووری حیكمەت لەسەر ئاین دەورێكی كاریگەری گێڕاوە لە ڕوونگردنەوەی ئەو كێشە كۆمەلایەتیانەی كە ئاین لەكۆمەڵگاكانی جیهانی سێهەم و لە كۆمەڵگا مۆدێرن و پۆست مۆدیرنیستەكانیشدا درووستی كردوە نەك بەتەنیا لە ئیران بەڵكو لە گشت گێتی بەلام بابەتیانە لە بارەی كۆمەڵگاكانی ڕۆژهەلاتی ناوین دواوە…)) پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا هەموو ئەمانەی بەڕێزتان ئاماژەی پێدەكەن هێمای جیاوازیەكی ڕیشەی كۆمۆنیزمی مەنسووری حیكمەت نیە لەگەل جۆری كۆمۆنیستەكانی تردا، ئایا ئەم كۆمۆنیزمەی منسووری حیكمەت خاوەنی قوڵترین و ڕیشەیترین ڕەخنەی شۆرشێگرانەو پراتیكی ئینسانی مۆدرن نیە؟ ئەی كەوابێ بەو مانایە هەرهێندەش كافی نیە بۆ ئەوەی كە بڵێن حیكمەتیزم پێویستیەكی زەمانەیە گرنگە چەپ و سۆسیالیستەكان لە هەولێ ئاشنابووندابن بەم بیرمەندە مەزنە !
ماوەتەوە كە بلین وەك چۆن گرنگە كە شۆڕشی ئۆكتۆبەر بەهەموو گرفت وكەموكوڕبیەكانیشیەوە وەك یەكەمین ئەزموونی دەسەلاتداریەتی سیاسی شۆڕشی كریكاری بەڕابەری لینینی مەزن بەڕسمیەت بناسین، ئاواش گرنگە كە بۆ تێگەشتن وخۆیندنەوەی مەنسووری حیكمەت بە ڕوانگەو میتۆدۆلۆژی ڕاوستەخۆی ماركس وئینگلس ئاشنابین، هەرئەوكاتە لە جێگەوڕێگەی واقعی ئەم بیرمەندە مەزنە زۆرباشترو واقعیتر حالی دەبین !
ئۆكتۆبەری 2008