لەبیست ساڵی رابوردودا ئیسلامیەکان چیان دۆڕاندوە؟

ن/ئەحمەد جەمیل عەزەم…
و/هێمن مەحمود…
جەدەلێکی بەرفراوان هەیە دەربارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکانی ئەم دواییەی مەغریب و ئوردون، هەروەها رێپێوانی یادی سەرۆکی کۆچکردوی فەلەستینی یاسر عەرەفات لەغەزە بەوەی ئەو روداوانە ئایا شکستهێنانێکی راستەقینەیە بۆ جەماوەرێتی بزوتنەوە سیاسیە ئیسلامیەکان؟ وە ئایا قەبارەی ئەم شکستهێنانە چەندێکە ئەگەر هەبێت؟.
لەبەرامبەریشدا دەتوانین ئاماژە بۆ ئەوەبکەین کە زۆرێک لەو بنەما میللیانەی ئیسلامیەکان کە ماوەی دوو دەیەیە ئامادەگی هەیە لاوازبوە، ئەمەش وادەکات قسەکردن لەسەر شکستهێنانی جەماوەری ئەو بزوتنەوە ئیسلامیانە رەوابێت.با لەم خاڵانەی خوارەوەدا بیخەینە روو:
1/ کەوتنی نمونەکان:
بەر لە دوو دەیە ئیسلامیەکان شانازییان بەو نمونە و سەرکەوتنانەوە دەکرد کە وورەی پێدەبەخشین، بۆنمونە سەرکەوتنیان لەئەفغانستان تا رادەیەکی زۆر لەسیاقێکی ئینسانیدا دەیانخستە روو.
من لەبیرمە لەکاتی خوێندنی زانکۆیمدا"لەوانەشە بەهۆی درک نەکردنمەوە بێت بەهۆی تێکەڵاوی هەڵوێستەکانەوە"شانۆگەرییەکم نوسی کە لەنێوان خەباتی ڤێتنامی و ئەفغانی و فەلەستینیدا جیاوازی نەدەکرد.
هاوڕێ چەپڕەوەکانیشم ئامادەبون کە شانۆگەرییەکە پێشکەشبکەن ئەگەر داگیرکردنی  کوەیت نەبوایە لەلایەن عیراقەوە کە پرۆژەکەی هەڵوەشاندەوە.
ئەو وێنانەش کە رێکخراوە خوێندکارییەکان ئەوانەی کە ئیسلامیەکان سەرپەرشتیان دەکەن و لەزانکۆکانی ئوردوندا هەڵیان دەواسی و وێنەی منداڵە ئەفغانیەکان بوو رەهەندێکی مرۆیی دابو بەکێشەکە، بەفەزڵی دەوڵەتی تاڵیبان و کردارە کۆمەڵایەتی و ئەخلاقیەکانی، هەروەها بەهۆی تیرۆری قاعیدە لە وڵاتە عەرەبی و رۆژئاواییەکان ئەم نمونەیە کەوت.
هەروەک چۆن نمونەی سودانیش بەهۆی ناکۆکی ئیسلامیەکان لەسەردەسەڵات و ئەنجامدانی کودەتا لەدژی یەکتری هەرەسی هێنا،تەواو وەک ئەوەی لە رژێمە عەرەبیەکان لەپەنجاکان و شەستەکانی سەدەی رابوردودا رویدەدا.
ئەوەی دەبێت وەبیربهێنرێتەوە ئەوەیە کە سەرەتاش (حەسەن تورابی) کە لەلایەن نەوەی (بوژانەوەی ئیسلامی) لەکۆتایی هەشتاکاندا وەک کەسێک سەیردەکرا کە رەمز و پاڵەوانە و لەکاری عەمەلیدا شارەزاییەو دەبێت وانەی لێوەربگیرێت، دواتر هەر لەلایەن ئیسلامیەکانەوە کەوتە بەرهێرش.
چەندین نمونەی دیکەش شکستیان هێنا یاخود لاوازبون، بۆنمونە ئێران، یاخود حیزبوڵا و حەماس.
2/ سەرهەڵدانی تائیفیەت:
مەسەلەی تائیفیەت لەدوو دەیەی پێشودا وەک ئێستا نەبوو، کارێکی سەیریش نابێت بۆ نمونە وەها سەیری ئێران بکرێت کە بەشێکە لە پرۆژەی ئیسلامی، بەڵام توندبونی ململانێ تائیفیەکان لەناوچەکەدا بو بەهۆی گۆڕان لەم تێڕوانینەدا تا ئەو رادەیە کە ئێمە هەندێک لە ئیسلامیەکانی وڵاتە عەرەبیەکانمان بینی لەکاتی لەسێدارەدانی سەدام حسێن دا داوایاندەکرد کەپەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێراندا ببڕن، هەروەها رەوتگەلێکی توندڕەوی تائیفی (چ سونە یاخود شیعە)سەریانهەڵدا بەتایبەت دوای شەڕی تائیفی لەعیراق.
ئەم رەوتانە بەرادەیەکی زۆر لەرەوتە ئیسلامیە مەدەنیە سیاسیەکان دورکەوتنەوە رووەو فیکری توندتری تەکفیری هەنگاویان نا.
لەبەرامبەریشدا رەوتێک سەریهەڵدا کە بە ئاشکرا باوەڕی بەدەوڵەتی عەلمانیەت هەیە، هەروەها لەوەش تێگەشتون کە عەلمانیەت پێداویستییەکی سەرەکیە بۆ زۆرێک لەحاڵەتەکان و پێناسە تەقلیدییەکانی ئیسلامیەکان بۆ عەلمانیەت راست نیە.
3/ بەدینەهاتنی بەڵێنەکان:
چاوەڕوانیەکان درێژتربون و بەڵێنی ئیسلامیەکان بەدینەهات، چ ئەوانەی کە رۆشتنە ناوپەرلەمانەکان و چ ئەوانەشی کە نەڕۆشتون.
بزوتنەوەی حەماس ی فەلەستینی چاکترین نمونەیە، هاتنە سەر شەقامی خەڵکی غەزە لەیادی مردنی عەرەفاتدا پشتگیریکردنی بزوتنەوەی فەتح نیە، بەقەدەر ئەوەی راگەیاندنێکە بۆ بێ هیوایبون لەبەڵێنەکانی حەماس کە ئەمەش هەڵگەڕانەوەی ئەو شەقامەیە کە پێشتر دەنگی بە حەماس دابوو.
بونی حەماس لەدەسەڵاتی غەزەدا ئەمە جگە لەوەی نەموزەجێکی نیگەرانی دەربارەی رێزگرتنی فرەیی و ئازادییەکانی پێش کەشکرد، چەندین پرسیاریشی دەربارەی هێزە سیاسیەکانی حەماس و بونی بەرنامەیەکی سیاسی رون و عەقڵانی خستە روو.
بەدڵنیایشەوە کاندیدەکانی دیکەی کوتلە ئیسلامیەکانی لەچەندین وڵاتی دیکە وەک کوەیت و ئوردون..هتد، نەیانتوانی بەڵێنەکانیان بەدیبێنن.
4/ بیرۆکراتیەت و ململانێی بەرژەوەندییەکان:
ئەو وڵاتانەی کە رێکخراوە ئیسلامیە خێرخوازەکان تیایدا پرۆژەی وەبەرهێنانیان هەیە ململانێی مادی و بەرژەوەندی تاکە کەسی تیایدا زاڵە ئەمەش رێک وەک ئەو ململانێیانەی کە لەناو کۆمپانیایەکدا یاخود پرۆژەیەکی بازرگانیدا هەیە بێ ئەوەی سەیری ئەو رەهەندە ئاینی و چاکسازییە بکرێت کە ئەو پرۆژانەی ئیسلامیەکانی لەسەر بنیات دەنرێت.
هەروەها زۆرێک لەو دەزگا خزمەتگوزاری و پەروەردەیی و تەندروستی و ئابورییانەی کە لەدەوڵەتاندا ئاڵای ئیسلامبونیان هەڵکردوە بەهۆی ئاستی خراپ و خراپ بەکارهێنانیانەوە شکستیان هێناوە لەگەیاندنی پەیامەکانیانداو وەک دەزگاکانی دیکەیان لێهاتوە و نەیانتوانیوە نەموزەجێکی ئیسلامیانە لەسەر ئەرزی واقیع نمایشبکەن.
5/ململانێ ناوخۆییەکان:
جگە لەو ململانێیانەی کە بەهۆی بەرژەوەندییە تایبەتیەکانەوە هەیە، (شێخەکان) و (سەرکردەکان)ی ئەو بزوتنەوانە چیدی لەلایەن لایەنگرانیانەوە جێگای گوێڕاڵی نەبون.
ئەمەش بۆ چەندین هۆکاری جیاواز دەگەڕێتەوە لەوڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی دیکە.بۆ نمونە لەنەموزەجی میسریدا ئیخوان موسلیمەکان توانیویانە نەهێڵن نەوەی تازە ئیخوان لەچوارچێوەی خۆیان دەربچن و جێگای سەرکردە مێژوییەکانیان لەشوێنی خۆیاندا لەق بکەن.
بەڵام لەنەوەی پێشویاندا چەندین هەڵگەڕانەوە و جیابونەوە رویانداوە، چەندین کەسیشیان لەبەر پاراستنی ریزەکانی ئیخوان بیروبۆچونەکانیان لەمێشکی خۆیاندا شاردۆتەوە.
لەنەموزەجی ئوردونیدا بەپێچەوانەوە، هەرچەندە پرۆسە دیموکراتیە ناوخۆییەکان ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی رابەرەکانیان تارادەیەک سەرکەوتوە، بەڵام لەپەراوێزدا چەندین ئیشکالی دروستکردوە.
بۆ نمونە چەندین سەرکردەی جیاواز و ململانیکەر سەریانهەڵداوە کە چەندین کەسایەتی رەمزی و مێژویی کاریگەرییان بەجێهشتوە و خاوەنی بیری جیاوازی خۆیانن.
 هەروەها دەبێت باس لەکەمبونەوەى رۆڵی پاڵەوانان و کەسایەتیەکانی دیکە بکەین، جەماوەرێتی (تورابی) و (راشد غەنوشی) لاوازبوە.
(عەبدوڵا عەزام) و  (ئەحمەد یاسین) یش چیدی کەس ناجوڵێنن، بەڵکو ئێستا پێداچونەوە بە فیکر و شوێنی هەندێ کەسایەتیدا دەکرێت.

6/متبونی فیکری:
بەر لەدوو دەیە بیری ئیخوان داوای وەڵامی دەربارەی چەندین بابەتی وەک کۆمەڵگای مەدەنی و دیموکراتیەت و ئازادی وفرەیی و چاکسازی ئابوری وسیاسی لێنەدەکرا، تەنها پشت بەستن بەفیکری سەید قوتب و ئەبوعەلای مەودودی و حەسەن بەنا و راشد غەنوشی و ئەوانی دیکە بەسبو لەلای ئیخوانەکان و جەماوەرەکانیان.
بەڵام بەتێپەڕبونی کات ئەمە بەس نەبو،کوتلە هەڵبژێردراوەکان و لقەکانی ئیخوان هیچ بەرنامەیەکی سیاسی راستەقینەیان پێش کەشنەکردبو کە روبەروی پرسیار و تەحەدیاتە ئاشکراکان ببێتەوە.
بۆنمونە بەرنامەی ئەم دواییەی ئیخوانەکانی میسر دەربارەی ئافرەت وناموسڵمانەکان جێگای نائومێدی زۆرێک لەلایەنگرانی ئیخوان و بێ لایەنەکان بوو، ئەوانەی کە بڕوایان وابوو ئەم بزوتنەوەیە دەبێتە بزوتنەوەیەکی دیموکراتی راستەقینە.

7/ کۆتایهاتنی هۆکاری شیوعیەت و ئیشتراکیەت:
تاوەکو کۆتایی هاتنی هەشتاکان دەتوانرا شیوعیەت و چەپڕەوی وەک هۆکارێک بۆ کۆکردنەوەی جەماوەرێکی بەرفراوان بۆ جێگرەوەی ئیسلامی بخرێتە روو لەدژی ئەم دوژمنە بێ باوەڕ وکافرە.
لەپاشەکشەی ئەم (دوژمنە) بەشێوەیەکی تەواوەتی ئیدی هیچ لایەک نەما کە بکرێتە دوژمن و گەورەبکرێت.
8/ نەبونی هاوپەیمان:
یەکێک لەو دیاردانەی کە هێزە ئیسلامیەکانی بەهێزکرد نزیکبونەوەی نەتەوەیی وچەپەکان بوو لێیانەوە لەنەوەدەکاندا و لەبیرکردنی جیاوازییە ئایدۆلۆژییەکان و پێکگەیشتنیان لەخاڵێکدا لەزۆرێک لەمەسەلەکاندا.
ئەم پاشەکشەی ئێستا هۆکاری لێکهەڵوەشاندنەوەی زۆرێک لەرێکخراوە نەتەوەیی و چەپەکانە بەتەواوەتی.
وەدەرکەوتنی چەندین کەسایەتی و نوخبەی لیبراڵی کە نایانەوێت هاوپەیمانێتی ئیسلامیەکان بکەن، لەوەش گرنگتر دەرکەوتنی چەندین جیاوازییە لەنێوان ئیسلامیەکان و هاوپەیمانیە نەتەوەیی وچەپەکاندا.
بۆنمونە جیاوازی لەسەر رۆڵی حەماس لەغەزەدا کە دژە ئیسلامیەکانی زیاترکرد.
هەموو ئەم خاڵانەو چەندین خاڵی دیکەش ئاماژەن بۆ گۆڕانکاری لەو سیاقەی ئیسلامیەکان کاری تیادادەکەن، هەروەها جیاوازی هەیکەلی تەنزیمی و هۆکارەکانی هاندانی جەماوەر دەبێتە هۆکارێکی سروشتی بۆ ئەوەی کە ئەو بەهێزی و پشتگیرییە جەماوەرێتیە لەدەست بدەن.

Hemnm1979@yahoo.com
سەرچاوە/ سایتی الغد