Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
گفتوگۆییەك لەگەڵ نووسەر ئیسماعیل حەمەئەمین

گفتوگۆییەك لەگەڵ نووسەر ئیسماعیل حەمەئەمین

Closed
by January 22, 2009 ئەدەب

 
 گفتوگۆییەك لەگەڵ نووسەر ئیسماعیل حەمەئەمین
 هۆشەنگ شێخ محەمەد
 
 ئەمەى خوارەوە چەند راو سەرنجێكن لەسەر وەڵامەكانى نووسەر ئیسماعیل حەمەئەمەین كە لە سایتى دەنگەكان لە 16.01.09 بڵاوكراوەتەوە. بەناوى دیمانەیەك لەگەڵ گۆڤارێكى وەهمى و رۆژنامەنووسێكى ساختەكار.
 من لێرەدا تەنیاسەرنج لەسەر چەند وەڵامێكى كاك ئیسماعیل دەردەبڕم، لىَ پێش ئەوە پێویستە بڵێم خوێندنەوەى ئەو دیمانەیە چەندین خاڵى جوان و سەرنجڕاكێشى تێدابوو. بۆخۆشم بە پلە یەك چێژداربوو. ئەوەى دەمێنێتەوە لێرەدا بینووسم هەوڵدانە بۆ گفتوگۆییەك لەگەڵ كاك ئیسماعیل لەسەر رەخنە و رەهایى كە دەكرێت منیش وەك خوێنەرێك قسەم لەسەر یان هەبێت.
  
   ڕاڤە : دۆرێس لیسینگ) ڕوانینى وه‌هایه‌: (هه‌ندێك كه‌س بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ ڕه‌خنه‌ ڕه‌سه‌نایه‌تیى له‌ مرۆڤدا كاڵده‌كاته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر من ڕه‌سه‌نایه‌تى و داهێنانم هه‌بن، ئه‌وا له‌ ڕێگه‌ى ڕه‌خنه‌وه‌ به‌ ده‌ستم هێناون). ئه‌م ڕسته‌یه‌ى لیسینگ له‌ كوێوه‌ ناكۆك و ته‌با ده‌كه‌وێته‌وه‌ له‌گه‌ڵ (داهێنه‌ر) و (داهێنان)ى ئه‌ده‌بیى؟
 
  ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین:   به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ڕایه‌، پێموایه،‌ ئه‌وه‌ ڕه‌خنه‌یه‌ كه‌هه‌موو شتێك بیناده‌كات كه‌خۆی هه‌ڵگری تۆوی گه‌شه‌كردنه‌. ئه‌وه‌ ڕه‌خنه‌شه‌ كه‌ماسكی ئه‌و درۆ ناشرینانه‌ هه‌ڵده‌داته‌وه، به‌ناوی ڕه‌سه‌نایه‌تی و باڵاییه‌وه‌ ده‌یه‌وێت هه‌ڵمانخه‌ڵه‌تێنێت. ڕه‌خنه‌ جه‌وهه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی شته‌كان ئاشكرا ده‌كات، هه‌موو ئه‌و ئیدیانه‌ ده‌ڕووخێنێت، كه‌تۆوی ڕووخانی له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵگرتووه. من پێموایه‌ ئه‌وه‌ ڕه‌خنه‌یه‌ كه‌ڕه‌سه‌ن له‌پووچ جودا ده‌كاته‌وه، ‌درۆ له‌هه‌قیقه‌ت جیاده‌كاته‌وه‌. دیدی ڕه‌خنه‌یی، دیدێكی ئیستاتیكیه‌ كه‌شه‌ڕ بۆ جوانیه‌كان ده‌كات.       
 
 ئەمەى سەرەوە كە پرسیارێك و وەڵامەكەى كاك ئیسماعیلە دەشێت چەند قسەیەكى لەسەر بكەین:
 یەكەم: رەخنە ئەو هێزەى لەكوىَ بوو بۆ ئەوەى ئەو ئەركانەى كاك ئیسماعیل پێى راسپاردوون لەوەڵامەكەیدا تا رایانپەڕێنێت؟ ئەو پرسیارە دەمانباتە سەر پرسیاركردن لە ماهییەتى رەخنەدا، ئایا رەخنە چییە و ئەركەكانى چین؟ دیارە لێرەدا من نامەوێت وەڵامى ئەوە بدەمەوە كا رەخنە چیە و ئەركەكانى چین، بەڵام ئەوپرسیارە بۆ دەكەم تا بتوانین چەند لایەنێكى دیكەى رەخنە دەستنیشان بكەین كە لەگەڵ وەڵامەكەى كاك ئیسماعیل دژن یان ناتەبان.
 من پێموایە رەخنە لەگەڵ میتۆدە جیاوازەكانى و گۆڕانە بەردەوامەكانى نەیانتوانیوە لە كۆمەڵىَ زەبر وحەتمییەت و سنوور دەربازى ببێت، رەنگە میتۆدە رەخنەییەكان، بە كۆن و نوێوە، نەیانتوانیبێت (هەموو شتێك بینابكات كە خۆى هەڵگرى تۆوى گەشەكردنە) ئەگەر رەخنە بیتوانیبایە هەموو شتێك بینا بكات. ئیدى رەنگە پێویستیمان بە هیچ شتێك نەمابا لەدەرەوەى رەخنەدا، بۆ من ئەو رەهاییكردنە ناچێتە خانەى قسەكردنێكى رەخنەییەوە كە خەمى لێكۆڵینەوە و گەڕانى زیاتر بێت لە دۆزینەوە. رەخنە تا ئێستاش نەك نەیتوانیوە هەموو شتێك بینا بكات، بەڵكو نەیتوانیوە ماهییەتێكى جێگیر بە خودى خۆیشى ببەخشێت، وەك چۆن نەیتوانیوە هەموو شتێكیش بڕووخێنێت و تێكوپێكى بدات.
 رەخنە سەرچاوەكەى چییە تا ئەوەندە میهرەبان و دڵپاك بێت بۆ ئەوەى هەر شتێك كە خۆى هەڵگرى تۆوى گەشەكردن بێت بیناى بكات؟ ئایا رەخنە شتێكى پیرۆزە بۆ ئەوەى ئەوكارە بكات؟ رەخنە چ وزە و هێزێكە تا بەردەوام ئەو چالاكییە بێت تۆوى هەموو شتەكان بەرەو گەشەكردن و بیناكردن ببات؟ ئایا رەخنە ناتوانێت هەندىَ لەو تۆوانە وشك بكات؟ ناتوانێت بیانكوژێت؟
 من پێموایە رەخنەش وەك هەر وزەیەكى دیكەى هزرى سەرچاوەكەى دەگەڕێتەوە بۆ ئەنجامى ئەو هێزانەى لە ململانێدان و بە هۆكارى جیاوازەوە لە سەردەمێكدا وزەیەكى رەخنەیى دیاریكراو یان چەند هێزێكى رەخنەیى دەتوانن دەسەڵاتێك دروست بكەن و دەست لە هەقیقەت و مێژوو و ئەدەب و رەخنەشەوە بدەن وكاراكتەرێكى مێژوویى و ئەدەبى و رەخنەیى و هزرى بەو میتۆد و چالاكییە بدەن كە رەخنە مومارەسەى دەكات، هەرگیزیش مەرج نیە ئەو رەخنەیەى لە قۆناغێك لە قۆناغەكاندا یان ئەو رەخنانەى لە قۆناغە جیاوازەكاندا وەك میتۆدێكى كارا و چالاك خۆیان پێشبەر دەكەن رەخنەیەك بن ئەو هێز و وزەیان هەبێت تا هەموو شتێك بینا بكەن. بە پێچەوانەوە رەنگە ئەو رەخنەیە لەوسەردەمەدا كۆمەڵێك ئەرك جێبەجىَ بكات كە رێك پێچەوانەى ئەوئەركانە بێت كە كاك ئیسماعیل پێى راسپاردوون. رەخنەش بۆى هەیە گەشە بەناشیرینى بدات، درۆ بینا بكات، لە جیاتى ئەوەى دەسەڵاتى (هەقیقەت) بێت دەسەڵاتى هەیمەنە بێت، هەیمەنەیەك كە تەنیا بیرى خۆى و بەرژەوەندییەكانى خۆى فەرزدەكات و رىَ لە بۆچوون و بەرژەوەندى دیكەوە دەگرێت، وەكچۆن هەر لەو دیدارەدا كاك ئیسماعیل خۆى كۆمەڵىَ راو بۆچوون لەسەر چیرۆك و رۆمان و رەخنەدا دەردەبڕێت و راستەوخۆ دەربڕین لەو بیرو بەرژەوەندییانە دەكەن كە لە لاى ئەو هەقیقەتن، هەقیقەتى رێژەیى كە قابیلى گۆڕان و گەشەكردنیش بن. ئیدى ئەو شتەى بەناوى هەقیقەت یان هەقیقەتى رێژەیى دەربڕینییان لێدەكرێت بەشێكە لەسستەمى روانینى هەڵگرەكانییان كە بە گەلىَ هۆكارەوە گەیشتوونەتە ئەو رادەیەوە كە بۆچوونەكان ببنە باوەڕ و لەنووسینیشدا پێشبەر بكرێن و وەك جۆرێك لە بیركردنەوە و سستەمێك نیشان بدرێن. واتە ئەوەى ئێمە دەربڕینى لێدەكەین و بەئەركى دادەنێیین بۆ رۆمان و چیرۆك و رەخنە و ئەدەب بەگشتى و تەنانەت ژیان و هەبوونیش لەوە زیاتر نیە كە هەقیقەتى ئێمەیە و دەمانەوىَ بەم شێوەیە بەم جۆرە بیركردنەوە و روانین و مومارەسەكردنەوە دیاریان بخەین، كە ئەمەش لەخۆیدا جۆرێك لە پێشبەركردنى ئەوسستەمەیە بۆئەوەى دەربڕین لە هەقیقەتەكانى ئێمە بكات، دەربڕین لە هەقیقەتەكانى ئێمە هەوڵى ئێمەیە بۆ هەیمەنەكردن و پاوان كردنى ئەدەب و رەخنە و نووسین بە گشتى. ئەویش لە رێى ئەوەى كە (رەخنە ماسكى ئەو درۆ ناشیرینانە هەڵدەداتەوە، بەناوى رەسەنایەتى و باڵاییەوە دەیەوێت هەڵمەنخەڵەتێنێت. رەخنە جەوهەرى راستەقینەى شتەكان ئاشكرا دەكات، هەموو ئەو ئیدیایانە دەرووخینێت، كە تۆوى رووخانى لەگەڵ خۆیدا هەڵگرتووە، من پێموایە ئەو رەخنەیە كە رەسەن لە پووچ جودا دەكاتەوە، درۆ لە هەقیقەت جیادەكاتەوە. دیدى رەخنەیى دیدێكى ئیستاتیكیە كە شەڕ بۆجوانیەكان دەكات) ئەم وشانەى سەرەوە كە لەناو كەوانەم دانان وشەكانى كاك ئیسماعیلن، بۆ ئەوەى پرسیار بكەین كە ئایا وشەكانى ( رەسەنایەتى، باڵایەتى، جەوهەرى راستەقینە، ئیدیا، تۆوى رووخان، رەسەن، پووچ، درۆ، هەقیقەت،ئیستاتیكا و شەڕ) كە كۆمەڵە وشەیەكن و ئەگەر وەك چەمك تەماشایانكەین ئەوە تووشى گەلىَ كێشەى هزرى و ئەخلاقى و ئەدەبیمان دەكەنەوە، كە دواتریش دەتوانم لەوە كورتى بكەمەوە كە ئایا رەخنە چ پێوەرێكمان دەداتىَ بۆ ئەوەى ئەو وشانە لەیەكترى جیابكەینەوە، رەخنە چى پێیە بۆ ئەوەى ئەو چەمكانەمان بە پاككراوەیى بداتىَ؟ رەخنە چ وزەیەكە بۆ ئەوەى كارەكە پێچەوانەوە نەكاتەوە؟! چ گەرەنتییە بۆ ئەوەى رەخنە ئەو چەكەیە كە ناتوانێت هەڵە بكات؟ دواى ئەوەش هەڵە چییە؟ ئەگەر مەسەلەكە ئەوە نەبێت رەخنەش ئامرازێكى دیكەى مرۆڤە بۆ ئەوەى بەرژەوەندییەكانى خۆى بپارێزێت و هەیمەنە بكات.
 من بە چ پێوەرێكى رەخنەیى ئەوە بە هەقیقەت وەرگرم كە نووسینەكانى من لە نووسینەكانى كاك ئیسماعیل جوانترنین؟ بەچ وزەیەكى رەخنەیى بگەمە ئەو هەقیقەتەى رۆمانەكانى هەر نووسەرێكى كورد لە رۆمانەكانى ئیسماعیل كرچ و كاڵتر نین؟ بە چ كاریەرێك بزانم رەخنەكانى من شەڕ لە پێناو ئیستاتیكا یان هەیمەنە یان لە پێناو هەقیقەت دەكات؟ ئێستا من و كاك ئیسماعیل و خوێنەران چ میتۆدێكى رەخنەیى بەكاردەبەین بۆ ئەوەى بزانین ئەوەى من دەینووسم رەخنەیە یان نا بۆ ئەوەى لەهەقیقەتەكان نزیك ببینینەوە. هەقیقەتى رەخنە و هەقیقەتى نووسین و هەقیقەتى گفتوگۆ و هەقیقەتەكانى دى كە رەنگە قابیلى سەلماندن و نەفیكردنەوە بن لە یەك كاتدا؟! چى دەستمان بگرێت بۆ ئەوەى دڵنیا بین ئەو قسانەى من و كاك ئیسماعیلیش لەوە زیاتر نین كە تەنیا بەدواى هەیمەنەدا دەگەڕێن و بەناوى هەقیقەت و رەخنە و ئەركەكانى و ماهییتەكەى هەر كەسە و بەرژەوەندییەكانى خۆى بینا ناكات و بەرژەوەندییەكانى ئەویدى نەفیدەكاتەوە و دەیانڕووخێنىَ.
 ئایا جەوهەرى راستەقینەى شتەكان چییە؟. جەوهەرى راستەقینەى ئەدەب چییە؟ بۆ دەبێت رۆمان بە نموونە تەنیا كاركردن بێت لەسەر مێژووە فەرامۆشكراوەكان؟ بۆ نموونە؟ بۆ نابێت رۆمان كاركردن بێت لەسەر مێژووە زیندوو و بەرهەڤەكان، چ پێوەرێكى رەخنەیى دەتوانێت دڵنیا بێت بىَ گومان كردن (شتێكمان ) بۆ بكاتە هەقیقەت و پێگیرمان بكات لەسەر ئەو شتە بنووسین تا ببینە رۆماننوس؟! بۆ نابێت ژیانى سەركردەیەكى دكتاتۆر و پێغەمبەرێك كە بەشێكى گەورەى دنیا و مێژوو و جیهان داگیر دەكات نەبێتە رۆمان، بۆ نابێت رۆمان دەنگى مرۆڤێكى هار و هاجى پڕ وزەى چالاك بێت و بەرگرى بكاتە ناونیشانى خۆى؟ بۆ نابێت ئێمە رەخنە وانەبینین كە تەنیا كارى ئەوەیە شتەكان پاوان بكات و لەو قالبە بمانداتىَ كە دەربڕین لە بەرژەوەندییەك دەكات و زیاتر نە؟ ئایا لەو كاتەدا دەبىَ ئێمە بڵیێن ئەوە رەخنە نیە كە ئایدیا دەكاتە ئەدەب؟ ئایا ئەوە رەخنە نیە كەخوێندنەوەى بیبلۆگرافیا دەخاتە چیرۆك و رۆمانەوە؟ ئایا ئەوە رۆمان نیە كە نووسەرەكەى ژیانى خۆى بە (پێى میتۆدیكى رەخنەیى) دەخاتە دەقێكى ئەدەبییەوە؟
 نموونەكەى كاك ئیسماعیل خۆیشى كە دەڵىَ من دەسەڵاتم لەسەر پاڵەوانەكان نیە، ئایا ئەگەر بێت و من هەمان پاڵەوانەكەى كاك ئیسماعیل لە ئاودەستەكە دەربهێنم و بیبەم لە شوێنێكى دیكەدا و بەجۆرێكى دیكە بیكوژم ناكاتە ئەوەى من ئەو پاڵەوانەم لە بن دەسهەڵاتى ئەو رزگاركردووە؟ پاڵەوان بەوە نیە تۆ لەیەكەم پلاندا چۆنت داناوە بیكوژیت. یان چۆن لەناوى ببەیت و دواى سىَ سەد لاپەڕە بە شێوەیەكى دیكە دوور لە پلانەكەت بە شێوەیەكى دیكە دەمرىَ یان نامرىَ، كێشەى دەسەڵاتى نووسەر زۆر لەوە قوڵترە كە لەو ئاستەدا رەخنە بیوەستێنێت، یان هەقیقەتێك بێت و ممارەسەى بكات، ئەوەى لە لاى تۆوە لێرەدا دەرچوونە لە دەسەڵاتى تۆ . لە لاى منەوە دەرچوون نیە لە دەسەڵاتى نووسەر، بەڵكو هێشتانەكە ئەو پاڵەوانە لە ژێر جەبر و زەبر و هەقیقەتەكانى نووسەر دایە، پاڵەوان ئەو كاتە رزگارى دەبێت كە لە بن سستەمى بیركردنەوەى نووسەر دەربازى بێت، دەربازبوون لە سستەمى بیركردنەوەش تەنیا بە كاڵبوونەوەى یان نەمانى سستەمى بیركردنەوەى نووسەرەوە دەبێت لە رۆماندا، بە شێوەیەك رەنگە لەوە بەرجەستەبكرێت كە پاڵەوان ئەو سستەمانە پێشبەر بكات كە دوورن لە ئەقڵییەتى رەخنەگرانەى نووسەرەوە. ئەقڵى رەخنەیى كە ئەركێكى رێكخستنەوەى نووسەرە لە ناودەقدا، ( بەوەى نووسەر بێت و باسى جوانییەك و رەسەنایەتییەك یان ستاتیكاییەك یان جەوهەرى شتێكمان بۆ بكات)، كە رەخنە ئەو ئەركانەى خۆى لە دەقێكدا ساغ بكاتەوە و دەقیش مەبەستى بێت باس لە ( شتە جەوهەرى و راستییەكان و درۆكان و شتەكانى دیكەوە بكات) بە پێى سستەمێكى بیركردنەوە ، من ناتوانم بەو شێوەیە بیخوێنمەوە كە پاڵەوانى ئەو دەقە لە بن كۆنترۆڵى نووسەرەكەى نیە، ئەوەشیان جۆرە خوێندنەوەیەكە رەخنە فێرم دەكات، رەخنەیەكى فانتازى كە ئەركیشى نیە راستى و درۆكان نیشان بدات، بەڵكو تەنیا ئەركى ئەوەیە لە روانگەى خۆیەوە گەمەیەكى ئەدەبى بكات و خۆى لەو چەمكانەش بەدوور بگرێت كە بەناوى رەسەن وجەوهەر و راستەقینەیى و باڵایى و هتد…، پێشكەش دەكرێن.
 ئەگەر ئەركى رەخنە ئەو شتانە بێت كە كاك ئیسماعیل بە راشكاوییەوە دەریاندەبڕێت، ئەوە دەبێت بڵیێن رەخنە ئەركى پاراستنى دەسەڵات ومانا و هەقیقەتەكانى نووسەرە، ئەو شتانەى لە سستەمى بیركردنەوەى ئەودا هەقیقەتن و راستەقینەن وجەوهەرن و باڵان و خوێنەرى پىَ هەڵناخەڵەتێنێت. ئەگەر واشبوو ئەوە دەبێت من یان هەر یەكێكى دیكە بێت و دژى ئەو هەڵوێستە بوەستێتەوە و مەرجیش نیە هەڵوێستێكى دیاریكرا و نیشان بدات. من بۆخۆم پێموایە ئەو ئەركانەى چیرۆكنووس و رۆماننوس و ئەدیبەكان ئەیخەنە ملى رەخنەوە تەنیا دەربڕین لە بەرژەوەندى و هەقیقەتەكانى ئەوان دەكات، ئەگەر نا ئەركى رەخنە نیە ئەوئەركانە جێبەجىَ بكات. رەنگیشە ناشتوانێت جیبەجێیان بكات و (شتەكەش) رەنگە لەوە دەرنەچێت گەمەى دەسەڵاتەكان بێت.
 بەخشینى هەر ماهییەتێك وەك هەقیقەت بە هەر شتێك لە رێى رەخنەوە، سەپاندنى هەقیقەتى ئەو دەسەڵاتەیە.كە هیچ مەرج نیە، هەقیقەتێكى رەها یان رێژەیى بێت. بەڵكو رەنگە هەیمەنە بێت.
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.