بەحیکایەت کردنى ژیان لە پێناو بەردەوامیدا …..شاخەوان سدیق
بەحیکایەت کردنى ژیان لە پێناو بەردەوامیدا
لە شیعرى (کورتتر لە ژیان)ى زوڵەیخا دا
(شاخەوان سدیق)فریاى بێزارییم بکەوە
نەبا بمکات بە ژێر هەرەسى ……. تاوێرەکانى مەرگەوە
ئەگەمە هاناى وەڕسییت
نەکا بۆ شوێنێک ڕاپێچتکات
قیبلەنماى ڕۆحیشم نەتدۆزێتەوە (بەرزان هەستیار)ڕەنگە شتێکى سەیرو نوآ نەبێت کە بڵێین ژیان چیرۆکێکى درێژەو ئێمە پاڵەوانە بێئاگاکانى ناو ئەم چیرۆکانەین، کە دەشێت ڕۆژێک هەریەکێک لە ئێمە دەورەکەى تیایدا تەواو بێتء ڕۆڵەکەمان تیایدا مرۆڤێکى کە بەرجەستەى بکات، بەڵام ئەوەى بەردەوامى بە نەمرى ئەم چیرۆکانە دەدات گێڕانەوەیە، کە جگە لە چێژء خۆشى دەبێتە سەرچاوەى پەندو ئامۆژگارى بۆ نەوەکانى کە (مارکیز)واتەنى (ژیان لە پێناوى گێڕانەوەدایەء ئێمە دەژین بۆ ئەوەى بگێڕینەوە)، ڕەنگە چیرۆکەکانمان جیاوازبنء هەریەکەمان لە گۆشەنیگایەکەوە بڕوانینە ژیانء دەستء پەنجەى لەگەڵدا نەرم بکەین، بەڵام ئەوەى هەموومان لە چیرۆکەکاندا کۆدەکاتەوە، دواجار ئەزمونکردنى ژیان خۆیەتى، بۆیە هەموومان دەژینء هەمووشمان چیرۆکمان هەیە، موعجیزەکەش لێرەدایە کەچیرۆکى کەسمان لە هى کەسى کەمان ناچێت، گێڕانەوەى ئەم لەیەک نەچونانەشە بەردەوامى بەخودى ژیان ئەداتء وادەکات بە نمایش کردنى ڕۆڵەکانى هەموومان هاوکێشەکەى ژیان هاوسەنگ بێتء ژیان بەردەوام بێت، بەبڕواى منیش ئەوەى یارمەتیدەرو هاوکارى مانەوەى ئەم چیرۆکانەیە شیعرو ئەدەبە کە دەتوانێت زیندوێتى بە چیرۆکەکانى هەموومان بدات، چونکە وەک (ئەدۆنیس) دەڵێت "شیعر دروستکردنى پەیوەندى داهێنەرانەیە لە نێوان ئێستاو داهاتوو، لە نێوان دیارو نادیاردا، لە نێوان زەمەنء ئەبەدییەتدا، لە نێوان واقیعء میتاواقیعدا" ئەم هۆکارانەش یارمەتیدەرن لە هێشتنەوەى ڕووداوەکاندا لە بیرو هۆشى خەڵکدا لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکى تر، چونکە وەک (ڕۆبەرت فروست) دەڵێت" شیعر مۆڵەتى ئەوەمان پێدەدات شتێک بڵیین، بەڵام مەبەستمان شتێکى دیکەیە" کە بێگومان بوونى ئەم تایبەتمەندیانەشە شاعیر پەلکێش دەکەن بۆ بەشیعرکردنى چیرۆکەکانى ژیان، ئەو چیرۆکانەى کە بۆ هەریەکەمان هەڵگرى دنیایەک لە چێژء خۆشىء ناخۆشىء جوانء ناشیریییە. بۆیە دەمەوێت لێرەوە کەمێک لەسەر شیعرى (کورتتر لەژیان: حەکایەتێک بآ موعجیزە)ى خانمە شاعیرى لاو(زوڵەیخا) بووەستم، شاعیر هەر لەناونیشانەکەیەوە لە دەقەى دا ڕاماندەکێشێتە بەردەم دوو ووشە، کە بەبڕواى من پەیوەندییەکى بەتینء گرێدراو لە نێوانیاندا هەیە، ئەویش ووشەکانى(ژیان_ حیکایەت)ە چونکە وەک لەسەرەتاى نوسەینەکەدا ئاماژەم پێدا ژیان تەواوکردنى کۆمەڵێک چیرۆکە کە مرۆڤ ئەزمونى دەکاتء دواجارگێڕانەوە بەردەوامى بەدرێژەى ئەم چیرۆکانە دەدات، لەم شیعرەشدا ئەم خاتونە دەمانخاتە بەردەم پرسێکى گرنگء زیندوەوە لە ساتى بینینى نمایشى چیرۆکێکى دووبارە، بەڵام بەردەوامء زیندوو، کە ئەویش چیرۆکى خۆشەویستیە. کە دەڵێم دووبارە بەواتاى بەردەوام بوونى پرسەکە لە دروست بوونى مرۆڤەوە تا ئێستاو کۆتاى، کە ئەویش پرسى خۆشەویستیە، بەڵام زیندووى بەردەوام ءخۆنمایش کردنەوەى لە بەرگێکى نوێدا، شاعیرلەم شیعرەیدا دەڵێت"
منءتۆ ….
دوو ڕێبوارى خەمگینین
دەزانین
سەفەرەکانمان لە ونکردنى ئەبەدى یەکتر تەواودەبێت.
ئەم شاعیرە لەساتى دەستکردن بە شیعرەکەیەوە بە خوێنەر دەڵێت "من چیرۆکى خۆشەویستیەکى کورت لە ژیاندا، بەڵام قوڵء پڕواتا لە ناوەرۆکدا) دەگێڕمەوە، بەو واتایەى ساتى دەستپێکردن بە شیعرەکە ساتى خۆ پێناسەکردنەوەیە لە بەردەم نامۆبوونى خودى مرۆڤدا کە شاعیر وەک عاشقێک لەگەڵ مەعشوقەکەیدا بەرجەستەى دەکات، لەناو پانتاى ژیانێکدا کە تیایدا زەمەن لەسەفەرێکى نەخوازراوەوە دەستپێدەکات بەرەو گەڕان بەدواى دۆزینەوەى ئەویتردا کە پێدەچێت سەرچاوەى بەختەوەرییەکان بێت بۆ هەرتاکێک،
هەزار ڕێکەوتى ورد بەدزییەوە
ڕێگاى تۆ دەبەنەوە لاى خۆتء
من لاى خۆم قەتیس دەکەن
بەڵام لەو چرکە ساتەوەى کەسى گێڕەرەوەى چیرۆکەکە کە شاعیرە، وەک مرۆڤێکى خەمگین خۆى پێناسە دەکات، تێدەگەین کە سەفەرەکە نەخوازراوەو ئەم چیرۆکەش درێژکراوەى هەموو ئەو حەکایەتانەى ترى خۆشەویستیە کە مێژوویەکیان لەم وڵاتەى ئێمەداهەیەو هەمیشە ناچارمان دەکەن لەگەڵ دڵشکانا ڕابێینء بەناچاریش دەمان خەنەخانەى ئەو پێناسەیەوەکە دەبێت(عاشقء مەعشوق )بەیەک نەگەنء فێرمان دەکەن کە عەشقى ڕاستەقینە لە چاوەڕوانىء بەیەک نەگەیشتندایە.
لەسەر ڕێگاى مندا تا دڵى تۆ
هەزار حیکایەتى دڵ پیس هەن
هەزار پاڵەوانى تورە خۆیان لە بۆسە داناوە
ڕێگام لێ وندەکەنء
دورترم دەخەنەوە لە ماڵى ئەو حیکایەتەى کە دەبێت بۆى بچم
ئەگەر بەوردى سەیرى ئەم دێڕانە بکەین دەبینین کێشەى شاعیر گەڕانە بدواى خۆدۆزینەوە لە ناو گێژەوەکانى ونکردندا، جیاواز لە گۆڕینى کردارە زمانییەکان لەساتى دروستکردنى وێنەکانى ناو خەیاڵدانى خوێنەرەوە، چونکە لێرەوە ئیشکالیاتى شوناسى ڕێبوار کە خودى شاعیرە لە بەرامبەر ون بوونى خود دا دەستپێدەکات، بەڵام بەئاگاییەکى هۆشمەندانەوە کە بۆ شاعیر سەرەتاى دروست بوونى حەکایەتەکانە، ئەو حیکایەتانەى کە بە ئەڤین دەست پێدەکەنء بەسەفەرو خۆ ونکردنى شاعیر لە قەسیدەکەدا کۆتایدێتء دواجار بە دابڕانء بەجیامانەوە لەیەکتر چیرۆکەکە تەواو دەبێت، ءەک(لیوبارد) دەڵێت" مەرگء ئەڤین دوانەى یەکن، شیعرلەیەک کاتدا ئەزموونى خۆشەویستیە کە هاتووە یان دێت، هەروەها ئەزموونى مردنیشە، کە هاتوەیان دێت، خۆشەویستى دەستدەکات بەوەى کە مەرگ تەواوى نەکردووەو مەرگیش ئەوە تەواو دەکات، کە ئەڤین دەستى پێکردووە، ئەڤین ناکۆتایەو ناشکرێت بگاتە کۆتایى" شاعیر لە جێگایەکى تردا دەڵێت"
حیکایەتەکان تۆیان تێدایەو من نا
منیان تێدایەو تۆ نا
ڕێگاکان نامانخەنە سەر یەک نەخشە
لە باخچەیەک، لە پیاسەیەک، لە ئێوارەیەکى دڵپڕ
ڕێکەوتى یەک ناکەین
ڕەنگە ئێمە لە گێڕانەوەى حیکایەتەکانماندا توشى جۆرێک لە ئیشکالیاتى زمان ببین، ئەویش لەو ساتەوە دەستپێدەکات کە بەر دووبارە بوونەوە دەکەوین لە ناوەرۆکى چیرۆکەکاندا، چونکە هەموومان لەوڵاتى هەڵبژاردنى ژیانى دیارى کراودا دەژین لەلایان خەڵکانى دى کەوە، کەبەبڕواى من کەمن ئەوانەى لەم ناوچەیەدا دەتوانن ئازادانە مومارەسەى حەزەتایبەتیەکانى خۆیان بکەن، بۆیە هەمیشە وتنەوەى دێڕەکانى ئێمە دووبارەیە، لێرە داهاتوو چارەنوسمان لەیەک دەچێت، چونکە دەمانەوێت عاشق بین، مادام دەشمانەوێت عاشق بین کەواتە دەبێت بمرین، بەڵام دواجار وەک(لیوبارد) دەڵێت" عەشق نامرێت بۆئەوەى بەکردەوە بمرێت، بەڵکو دەمرێت بۆ ئەوەى ئەو جیهانە بمرێت کە بەبێ ئەڤین دەگۆڕێت.
گێڕانەوەى چیرۆک لەم تێکستەى شاعیردا جگە لە هەوڵدان بۆ خۆدۆزینەوەى کەسێتییەکى خەمگینء دڵشکاءى دەستى قەدەر، هەوڵدانیشە بۆ شیکردنەوەو خستنە ڕووى جەهالەتء کێشەکانى کلتورى نەتەوەیەک لە بوونى بەربەستەکان لەبەردەم ئازادانە هەڵبژاردنى ژیان و مومارەسەکردنیدا،
ئەوان جێیان هێشتووین
تا بآ گرآ بیر لە تەنهایى خۆمان بکەینەوە
تا لەخەوندا حکایەتێکى دى بنوسینەوە
جیا لەهى ئەوان
ڕۆژێک نایەت
منء تۆ ببینە ئێمە.
ئەگەرواز لە ناوەرۆکء چیرۆکى ئەم تێکستە بێنینء لە ڕووى بابەتەوە لێى بڕوانین ئەوا لە ساتى شیکارکردنى ووشەکانەوە بەر جۆرێک لە حاڵەتى دەرونى کەسى نوسەرء ڕاوىء گێڕەرەوەى چیرۆکەکە دەکەوین، ئەویش بە هەوڵدان بۆ تێگەشتنێکى گشتگیر لە تەواوى تێکستەکە. ئەم خاتوونە لەم شیعرەدا (9) جار ووشەى (من)ء (10) ووشەى (تۆ)ى بەکارهێناوە، کە ئەمەش پەلکێشمان دەکات بۆ بەردەم شیکارى دەرونى و حاڵەتى سایکۆلۆژى شاعیر لەساتى نوسینى تیێکستەکەدا، چونکە بەپێى تێوانینەکانى (فرۆید) لە چەمکى کەسایەتیدا بەکارهێنانى ئەم ووشانە واتە(منء تۆ)ء زۆر بەکار هێنانء دووبارە کردنەوەیان جیاکردنەوەى خودە لە هەموو تایبەتمەندیەکانى ئەویتر، لەڕێگاى دانانى سنورە جیاوازەکانەوە، کەدواجار ئارەزووى تاکێتى لەناخى مرۆڤدا زیندوو دەکاتەوە، ئەمەش هەستى جیاکارى لە ناواخنى بەریەکەوتەکاندا دیارى دەکات. ئەویش لەو چرکە ساتەوە دەست پێدەکات کە مرءڤ بەر تانیاى دەکەوێتء هەمیشە هەست بە بوونى غوربەتێک لە دەرەوەو ناوەوەى خۆیدا دەکات، خۆئەگەر لەمانەش گەڕێنء وورتر سەیرى ئەم تێکستەبکەین بە بەریەک کەوتنمان لەگەڵ بەکارهێنانى ووشەگەلێکى وەک( ونکردن، بیابان، ئاڵۆزتربوون، سەفەر، سەحرا، موعجیزە، پیتى دڵتەنگ، جێهێشتن، تەنهایى…) لەم چەند دێڕە کەمەدا ئەوا ئەو بارە ئاڵۆزو ناڕیکە ناتەندروستەى شاعیر هەست پێدەکەین، کە جگە لە ساتى نوسینى شیعرەکە، لە ڕۆڵ بینینیشیدا وەک پاڵەوانى چیرۆکەکەو لە گێڕانەوەشیدا ناچارانە پیایدا تێپەڕ بووە، بەڵام جوانى ئەم تێکستە بەبڕواى من لە پاراستنى تێماى بابەتەکەدایە، کەشاعیر عاقڵانە هەموو چیرۆکء ناوەرۆکى دەقەکەى تیادا چڕکردۆتەوە، ئەم شیعرە بۆ من یەکێکە لەو تێکستانەى کە شیاوى چەندینجار خوێنەوەیە، ئەم خاتوونەش بەبڕواى من یەکێکە لەو نوسەرانەى کە خاوەن دەنگءڕەنگى خۆیەتى بە کۆمەڵێک تایبەتمەندییەوە، کە دەیەوێت نەلەپێش خۆىء نەلەوانەى ترى ئێستا بچێت، خۆ ئەگەر لەم جۆرە سادەییە لە نوسیندا بەم نەفەسەوە بمێنێتەوە، دڵنیام کە یەکێک دەبێت لە دەنگە جدییەکانى شیعرى داهاتووى ناو دنیاى ئەدەبى ئێمە، بەهیوام من ناحەقیم لە جوانى شیعرەکەى نەکردبێتء ئەم نوسینە تەنها وەک هەوڵدان بۆخوێنەوەیەکى بچووک سەیر بکرێت، چونکە شیعرى زیندوو ئەو شیعرەیە کە زۆرترین گۆشەنیگاى بینینء زۆرترین خوێنەوەى جیاواز لەخۆیدا کۆدەکاتەوە دواجاریش وەک(فلیب حتى)ش دەڵێت" شیعر دەتوانێت جیاوازیى تاقیکردنەوەکانى بەناسکیىء وردییەکى ئەوتۆ بەخوێنەر بگەیەنآ کە هیچ هونەرێکى دیکە بۆى ناکرێت"
سەرچاوەکان
قەسیدەى(کورتر لەژیان، حیکایەتێک بآ موعجیزە) زوڵەیخا
ئاسۆکانى نوسین+دوو گفتوگۆى فکرىء ئەدەبى_ ئەدۆنیس
شیعر چییە؟ لۆرانس پیرین
شیعرو فەلسەفە مەجید مەحمود موتتەلیب
