ژاك درێدا: سۆفیستێكی سەدەی بیستەم

وەرگێڕانی لە فارسییەوە: صباحی مەلاعەوڵا

ئاماژە: ژاك درێدا ماوەیەك لەمەوپێش كۆچی دوایی كرد،بەڵام ناتوانین بەسادەیی ئامادەیی ئەو لە بواری ئەدەبیات و فەلسەفەدا فەرامۆش بكەین. درێدا سنورەكانی نێوان فەلسەفە و ئەدەبیاتی لابرد و ئەدەبیاتێكی نوێی هێنایە ئاراوە كە هەرگیز لەگەڵ چوارچێوە لە پێش دیاری كراوەكاندا شیاوی ئەوە نەبوو لێی بكۆڵرێتەوە.

دكتۆر محمد ضمیران لە كایەی ڕەخنەی ئەدەبی ئێمەدا ناوێكی ناسراوە،ئەو وێڕای بڵاوكردنەوەی گوتاری زۆر،چەند پەرتووكێكی بەناوەكانی:(درێدا،مێتافیزیكی ئامادە)،(میشێل فۆكۆ، زانست ودەسەڵات)، (تێپەڕین لە جیهانی ئەفسانەوە بۆ فەلسەفە)،(جوانی ناسی هونەر)نوسیوە،لەم گفتوگۆیەدا دیكۆنستڕەكشن (1) (Deconstruction) و بوونی مانا لە دەقە ئەدەبیەكاندا بەسەرنج دان لە بیروڕاكانی درێدا، لەگەڵ دكتۆر محمد ضمیران دا تاووتوێ دەكەین.

پرسیار: ژاك درێدا بڕوای وایە زمان سروشتێكی ئیستیعاری هەیە و ئەگەر ئەم سروشتە ئیستیعاریە لەزمان بسڕینەوە،لە ڕاستیدا لە ناوەڕۆكی زمان دوركەوتووینەتەوە،دواتر درێدا ئاماژە بە ئەدەبیات دەكا و دەڵێت ئەدەبیاتیش لەم یاسایە بەدەرنی یە،چونكە ڕاستگۆیانە دان بە سروشتی ئیستیعاری خۆی دادەنێ، و ئێمە دەتوانین بە بێ نێوەندكار لە دەقی ئەدەبی نزیك بكەوینەوە؟

محمد ضمیران: تۆ ئاماژەت بە بابەتێكی سەرنج ڕاكێش كرد كە پێویستی بە پێش زەمینیەك هەیە. تەواوی ئەو بیریارانەی لە سەردەمی بونیادگەرایدا،نیگەرانی فەلسەفی و زمان ناسیان هەبوو،هزری خۆیان لەسەر سوژەی دێكارتی لەسەر زمان چڕكردەوە،هەرچۆنێك بێ دەزانی یەكەم كەسێك كە لەم بوارەدا سەرنجی خرایەسەر سوسێر بوو،سوسێر یەكەمین كەسێك بوو زمانی وەك كۆمەڵێك دەلالەت باس كرد و وتی زمان كۆمەڵەیەكە لە نیشانەكان.بونیادگەراكان خاوەنی زەینێكی لۆژیكی بوون كە زیاتر جەختیان لەسەر پرسی مانایی(semantical)  و پێكهاتەی سینتاكتیكی  (syntactic structure) دەكردەوە،بەم پێیە ئەوان هەمیشە زمانیان وەك سیستەمێكی تایبەت دەبینی و لەم ڕوانگەوە لەویان دەكۆڵیەوە.بەلای ئەوانەوە ئەم پێكهاتە و سیستەمە یاسامەدراوە زۆر گرینگ بوو،هەمان خاڵ بوو بە هۆكاری ئەوەی ئەو تیۆریەی لەلایەن ئەوانەوە خرایەڕوو،شتێكی دابڕاوبێ لە دونیای دەرەوە،واتە زمان لە دونیای عەینی و دەرەكی جیاكرابۆوە.ئەو كەسانەی ڕەخنەیان لە بونیادگەرایی گرت – بەڕێكەوت هاوتا فەڕەنسیەكانیان بوون – بینیان كە ئەم تێڕوانینە بۆ زمان زۆر دەست و پێگر و سنورداركەرە.هەڵبەتە هەموویان جەختیان لە گرینگی بونیادگەرایی دەكردەوە،بەڵام ڕەخنەشیان لێ دەگرت.لەبەر هەمان هۆكار قوتابخانەی پۆست بونیادگەرایی فۆرمەلەبوو و درێدا گرینگترین كەسێك بوو لەم قوتابخانەدا جێی گرت.

درێدا یەكێك بوو لە ڕەخنەگرانی جدی بیروڕاكانی سوسێر،ئەو لە پەرتووكی (پۆزیشنەكان)دا گفتوگۆیەكی هەیە و لەو گقتوگۆیەدا قسەی لەبارەی (دەلالەتە سوسێرییەكان) كردووە.درێدا هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدابوو تا ئەو كەمایەسیانە پڕبكاتەوە كە لە بیروڕای بونیادگەراكاندا هەبوو.لەبەرئەمە درێدا سەرنجی زیاتری لە ڕەهەندی پڕاگماتیانەى (pragmatical) زمان دا و ئەو كارەی ئەو واتە كردنە دەرەوەی زمان لەكایەی ماناناسی و سینتاكس.ئەم ڕوانگە پڕاگما تیستیانە(Pragmatistic) ڕاستەوخۆ بە ژیان، فەرهەنگ و ئەدەبیاتەوە وابەستەیە و لەبەر هەمان هۆ ئەو بابەتێكی هێنایە ئاراوە كە چەندین ساڵ لەمەوپێش نیتشە ئەوی لە زمان ناسیدا خستبووەڕوو.

نیتشە لە تەواوی ماوەی فەلسەفیدا دەیویست نیشانی بدات ئەو پڕۆژەیەی كە لە سەرەتای فەلسەفەوە وەك حەقیقەت بونی هەبووە هیچ كاتێك نەیتوانیوە بە بێ نێوەندكار خۆی نمایش بكات.نیتشە لە دوو بواردا قسەی دەكرد: یەكەمیان لەبارەی نیگەرانی یە سەرەكیەكانی (مێتافیزیك) كە بۆ حەقیقەت دەگەڕێتەوە،دووەمیان زمان ناسی،ڕەچەڵەك و بنەچەی زمان بوو. نیتشە بڕوای وابوو حەقیقەت كارێكی زمانی یە،حەقیقەت كە فەلسەفە هەمیشە لافی پێوە لێداوە و كردوویەتی بە بنچینەی كاری خۆی،شتێك نییە جگە لە بێ ئەژماری ئیستیعارەكان،مەجازەكان و ئاماژەكان…كە لە زمان دا بوونی هەیە.لە دەرەنجامدا نیتشە بابەتێكی نوێ‌ لە فەلسەفەدا دەكاتەوە كە پێش ئەو هیچ كەسێك سەرنجی لێ نەداوە.

درێدا بەم پشتیوانەوە بە پرسی زمان و ئەدەبیاتەوە دەكارێ و لە بنەڕەتدا لەبەر هەمان بەڵگەیە كە تا ماوەیەكی زۆر زانكۆی كامبریج بڕوانامەی دكتۆرای فەخری بە درێدا نەدا،ئەو هەمدیس فەلسەفە و ئەدەبیاتی بەیەكترەوە بەستەوە كە لەسەردەمی سۆكرات بەدواوە بەگشتی لەیەكتری جیاكرابونەوە، ئەوان بڕوایان وابوو درێدا سنوری نێوان ئەدەبیات و فەلسفەی تێكداوە و لەبەرئەوە ناتوانرێت دكتۆرای فەخری فەلسەفەی پێ بدرێ،چونكە ئەو خیانەتی لە فەلسەفە كردووە،هەڵبەتە دواتر ئەو بڕوانامەیان بە درێدا دا و ئەمە دوای ڕاوێژی زۆر سەری گرت.

درێدا بابەتێكی خستە بەرباس كە سۆفیستەكان پێوەی سەرقاڵ بوون و سۆكرات ئەوی كۆتایی پێ هێنابوو.لەبەرئەمە دەتوانین ژاك درێدا بە سۆفیستێكی هاوچەرخ لەقەڵەم بدەین.واتە ئەو جارێكی دیكە پەرژایەوە سەر ئەو بابەتەی كە سۆفیستەكان ئەنجامیان دەدا و سۆكرات لە گفتوگۆكانیدا باسی نەدەكرد،ئەو دەیوت(حەقیقەت شتێك نییە جگە لە بۆچوون گەلێك لە چوارچێوە زمانیەكاندا)، و ئێمە هەمیشە دەبێت لە سۆراغی دال دابین، بەم پێیە ئەو فەلسەفەشی خستە قەڵەمڕەوی مەجاز،ئیستیعارە، كینایە و تەواوی تایبەتمەندییەكانی زمان، و سنوری ئەوی لەگەڵ ئەدەبیاتدا تێكشكاند.

لەبەرئەوە كاتێك وەك مەدلولێك قسە لە حەقیقەت دەكەین،دەبێت ببینین ئەم مەدلولە بۆ چ دالێك دەگەڕێتەوە؟واتە مانای حەقیقەت چی یە؟درێدا لێرەدا دەڵێ مەدلولی حەقیقەت ناتوانێت تەنیا دالێكی هەبێ و دەبێت لەگەڕان بەدوای دالەكانی دیكەش دابین: دال گەلێك كە فراوانن و كۆتاییان نایە.ئەم دالە جیاوازانە دەتوانن لە دوو توێی ئیستیعارە (Metaphor) و مەجازی نێرەر(Metonymy)  و … دەربكەون، بەم پێیە،درێدا تێڕوانینێكی تازەی دوای دوو هەزار و پێنج سەد ساڵ خستە ناو كایەی فەلسەفە و ئەدەبیاتەوە،بەبڕوای من ئەمە هەڵگێڕانەوەیەكی خەیاڵی یە كە لە فەلسەفەدا هاتۆتە ئاراوە.

پرسیار: فەلسەفە پێش نیتشە و درێدا ئەم سروشتە ئیستیعاریەی ڕەت كردبۆوە،بەڵام ئەدەبیات هەمیشە ڕاستگۆیانە دانی بە ئەودا ناوە،ئایا ئەم داننانە ڕاستگۆیانە سروشتی ئیستیعاری لە ئەدەبیاتدا ڕەت ناكاتەوە؟

محمد ضمیران:درێدا لە تەواوی نوسین و گفتوگۆكانیدا وتویەتی ئەدەبیات هەمیشە ڕاستگۆیانە دانی بەم سروشتیە زمانیەدا ناوە و هیچ كاتێك ڕاینەگەیاندووە كە دەقە ئەدەبیەكان هەوڵێكیان بۆ كەشف كردنی حەقیقەت ئەنجام داوە، بەمانایەكی دیكە،درێدا هەمیشە وتویەتی ئەدەبیات تەنیا دەتوانێت بەشێك لە حەقیقەت ئاشكرابكات: حەقیقەتێك كە هەندێك جار گۆڕانی زۆری بەسەردا دێ و لە خوێنەرێكەوە بۆ خوێنەرێكی دیكە دەگۆڕێت.ئەو چەندین جار لەبارەی ئەدەبیات وتوویەتی كە ئەدەبیات ئیستیعارە، مەجاز،كینایە و سروشت گەلێكی زمانی دەخاتەڕوو و دەڵێت ئەدەبیات هەڵگری حەقیقەت نییە،درێدا لە پاساودانی ئەم پرسەدا دەڵێت فەلسەفە و زانست ڕایدەگەێنن كە توانیویانە بگەنە حەقیقەت،بەڵام ئەو شتەی كە ئەوان بیری لێدەكەنەوە حەقیقەتە،لە ڕاستیدا ئیستیعارەیەكی شاراوەیە و حەقیقەت كەوتۆتە پشت ئەوانەوە.

پرسیار: درێدا دەڵێت حەقیقەت هەمیشە لە پشت مەجاز وئیستیعارەیەك پەنهانە. بە بۆچونی ئێوە بوونی هەمان خاڵ نەبوو لە نوسیندا كە سەرنجی بۆ لۆگۆسێنتریزم ڕێنوێنی كرد؟ واتە فەرهەنگی گفتوگۆی لە جێگای فەرهەنگی نوسین دانا؟

محمد ضمیران: درێدا دەڵێت لەگەڵ پەیدابوونی (مێتافیزیكی ئامادە)چوار توخمی گرینگ تۆكمەیی بەم خاڵە بەخشیوە،لە یەكەمین خاڵدا ئێمە لەگەڵ فۆنۆسێنتریزم(phonocentrism)دا بەرەوڕووین كە لە گفتوگۆی فایدرۆس و لە نوسینەكانی پلاتۆندا باسی لێوە دەكرێت.لە فایدرۆسدا ئەم پرسیارە دەخرێتەڕوو ئایا نوسین یان ئاخاوتن گرینگی زیاترە،سۆكرات دەیسەلمێنێت ئاخاوتن لە نوسین لە پێشترە و نوسین زیادەیەكە لە ئاخاوتنەوە سەرچاوە دەگرێت.ئەمە یەكێكە لەو خاڵانەی كە درێدا لەبارەیەوە دەڵێ بووەتە هۆی ئەوەی مێتافیزیكی خۆرئاوا لە ئامادەیدا مانا پەیدا بكات.خاڵی دووەم كە گرینگە لۆگۆسێنتریزمە(Logocentrism)،هەڵبەتە وەرگێڕانی وشەی لۆگۆسێنتریزم زۆر دژوارە.تۆ دەبێت لێرەدا پێكهاتەیەك لە ئاخاوتن و عەقڵ تەوەری لەبەرچاو بگریت.سێیەمین تەوەر كە زۆر گرینگە ئەمەیە ئێمە بەكاریگەری لۆگۆسێنتریزم دوچاری ئیتنۆسێنتریزم(ethnocentrism) دەبین،ئەم ئیتنۆسێنتریزمە لەسەردەمی دێكارتدا بەڕۆشنی خۆی نیشان داوە،بەڵام گرینگترین و چوارەمین هۆكار من تەوەری یان ئیگۆسێنتریزمە (egocentricism)كە لە ئەندێشەكانی دێكارت دەستی پێكردووە،بەڵام لە ئەندێشەكانی كانت دا پەرەی پێدراوە و بەهەمان شێوە بەردەوام بووە.

پرسیار: خراپ نی یە كەمێكیش لەبارەی لۆگۆسێنتریزم قسە بكەین،ئایا مەجاز،ئیستیعارە و… نەبوەتە هۆی ئەوەی لە نوسینەوە بەرەو ئاخاوتن هەنگاو بنێین؟

محمد ضمیران: بەڵێ یەكێك لەو بەڵگانەی كە ئاخاوتن لەبەرابەر نوسیندا گرینگی زیاتربووە،ئەمەیە كە لەودا جۆرێك ئامادەیی بوونی هەیە،بەڵام نوسین لە غیابدا دێتە بەرهەم.لێرەدا نوسەرێك ئامادە نییە كە مەبەستەكەی بۆ تۆ ڕوون بكاتەوە،لەبەرئەمەیە باسی مانا و مەدلول دەگەڕێتەوە بۆ خوێنەر و ئەوە كە دەبێت هەموو شتێك لە نوێوە دروست بكاتەوە.ڕەنگە لەبەر هەمان هۆبێ فەلسەفەی خۆرئاوا بایەخی بە (phonocentrism)داوە،كاتێك ئاخاوتن لۆگۆسێنتریزمی تێدا نەما،واتە بوو بە نوسین،نازانرێ كە مەدلولەكان چۆن شیاوی ئەوەن هەڵبهێنجرێن،لێرەدایە باسی خوێندنەوە (Reading) دێتە پێش،كاتێك ئاخاوتن لەگەڵ تاكدا بەراوردبكرێ،دەتوانین بەدوای حەقیقەتدا بچین،بەڵام كاتێك كە بێژەر نەبوو و بە وتەی درێدا دەق هەتیوكەوت،چ كەسێك جگە لە خوێنەر دەتوانێت ئەو دروست بكاتەوە؟ لێرەدا هێندەی ژمارەی مرۆڤەكان مانا دەڕسكێ و فراوانی ماناكان بێ كۆتایی گەشە دەكەن، بەڵام دەبێت بڵێین درێدا ئەم پرسەی نەدۆزیوەتەوە،بەڵكو تەنیا ئەوی ڕوون كردۆتەوە.ئەم پرسە بۆ یەكەمین جار سۆفیستەكان هێنایانە ئاراوە و ئەوان بوون دەیان وت زمان  بنچینەی هەموو شتێكە.لەبەرئەوە لەگەڵ ئەوەدا هاوڕام كە ئەدەبیاتیش ناتوانێ لە حەقیقەت تێبگا و نیشانی بدات.بەڵام لە پێشتربوونی بە زمانی فەلسەفە ئەمەیە ڕاستگۆیانە دان بەم كارەدا دەنێ. 

پرسیار: لەبەرئەمەیە درێدا باسی خوێنەری ناكارا وشەتڕەنجی بێ كۆتایی دەق دەكا …؟

محمد ضمیران: ڕاستە،بەڵام كاتێك تۆ ڕەسەنیەت بە ئاخاوتن بدەیت،ئیدی خوێنەرێك لە ئارادا نییە،لێرەدا تەنیا بیسەر بوونی هەیە و بیسەریش پاسیڤە،پەیوەندی نێوان بیسەر و بێژەر پەیوەندیەكی ئاشكرایە، بەڵام پەیوەندی خوێنەر و دەق ،پەیوەندیەكی ئەكتیڤ و سازێنەرە.خوێنەر دەبێت مانا دابهێنێت،ئەو هەركاتێك دەق بخوێنێتەوە ڕووبەڕووی داهێنانێكی تازە دەبێتەوە.

پرسیار: درێدا دەڵێ خوێنەرێك كە ئەم پەیوەندیەی دال و مەدلولە كەشف بكات، بەهەمان ڕادەی نوسەر گرینگە.بەبڕوای ئێوە ئەمە جۆرێك دابەزین نییە لە پلەی نوسەری مۆدێرندا؟

محمد ضمیران: درێدا واژەیەكی هەیە بەناوی (Dissemination)كاتێك دەقێك ڕاست وەك تۆو بڵاوبێتەوە، ئیدی پەیوەندی ئەو كەسەی تۆوەكەی وەشاندوە لەگەڵ تۆوەكەدا دەپچڕێ،واتە كاتێك نوسەر شتێكی نوسی و بڵاوی كردەوە،خۆی تەنیا وەك خوێنەری بابەتەكە بوونی دەبێت،كەسانێكی وەك فۆكۆ و ڕۆلان بارتیش ئەمە دەڵێن،ئەوان ناوی ئەم كارە دەنێن (مەرگی نوسەر)،واتە كاتێك نوسەر بابەتێكی بڵاو كردەوە،ئیدی كاری تەواوە و وەك منداڵێك وایە ناوكی بڕابێ.

پرسیار: كەوایە لەوساتەوەی  خاڵی كۆتایی نوسینەكە دانرا،ئیدی غیاب دەست پێ دەكات؟

محمد ضمیران: بەڵێ بەدڵنیاییەوە،بەڵام نوسەر خۆشی دەتوانێت یەكێك بێت لەو كەسە بێ شومارانەی كە دەق دەخوێنێتەوە،كاتێك وتاردەدەین و گفتوگۆ دەكەین،ئامادەیی دێتە ئاراوە.بەڵام كاتێك ئەم وشانە نوسران و بڵاوكرانەوە،ئیدی من هیچ كاریگەریەكم لەسەر ئەو نی یە و ئەم دەقە خۆی كەسایەتیەكی سەربەخۆ و ڕاوەستاوی دەبێت.

پرسیار: پەیوەندی ئەمانە لەگەڵ هرمۆنۆتیك چی یە؟

محمد ضمیران: جارێكیان درێدا و پۆل ڕیكۆریان لەكۆنفڕاسێكدا لە پاریس داوەت كرد،تا لەبارەی هرمۆنۆتیك و (Deconstruction) گفتوگۆبكەن.ڕاستە ئەوان هەرجۆرە پەیوەندیەكیان لە نێوان ئەو دوانە ڕەت دەكردەوە،بەڵام ئەو توێژەرانەی لەسەر ئەمە كاریان كرد،تێگەیشتن كە پەیوەندی زۆر نزیك لە نێوان ئەو دوو چەمكەدا هەیە،درێدا و ڕیكۆر لە دوو ڕێگای جیاوازەوە بە دەرەنجامێك گەیشتوون، (Deconstruction)ی درێدا لە بونیادگەراییەوە دەستی پێ كردووە،چونكە ئەو لە نەریتی فەڕەنسیدا كارەكەی لە دێكارتەوە دەستپێكردووە و ڕیكۆر لە كانت،دیلیتای،هوسڕل و هایدێگەرەوە دەستی پێكردووە.بەڵام ئەو دەرەنجامەی لەم دووانەوە بەدەستی دەهێنین زۆر لەیەكتر دەچن،من لەو نوسینانەی تازە خوێندومنەتەوە،زانیاری زۆرم لەبارەی پەیوەندی نێوان ئەو دوانە دەست كەوتووە.گوتار و پەرتووكی زۆر لەم بارەوە نوسراون تا پەیوەندی نێوان ئەم دوانە نیشان بدەن.

پرسیار: درێدا سنوری نێوان ئەدەبیات و فەلسەفەی تێكشكاند،تۆ لات وانییە كەسانێكی وەك نیتشە و ڤاڵتەر بنیامین ئەم كارەیان كەمێك پێشتر ئەنجام داوە؟

محمد ضمیران: ڕاستە،بەڵام تا ئەم ڕادەیە نا،كاری درێدا كەمێك دیاری كەرتر و سەر ڕاست ترە،ئەو لەدووی پڕۆژەیەكی تایبەتی یە،هەڵبەتە ئەمە ڕاستە كە نیتشە تۆوی ئەم باسانەی چاندوە،بەڵام ئەو بە بژاردەیی دەنوسێ و نوسینەكانی بەم شێوەیە كۆكراوە نین.بونیادگەرایی لەسەردەمی نیتشەدا بوونی نەبووە و ئەو نەیتوانیوە كتومت سەرنجێك لە پەیوەندییەكانی دال و مەدلول بدات،درێدا قسەگەلێكی زۆر جدی تری لەم بارەوە هەیە كە پێشتر نەوتراون و سەلماندنی ئەوەی كە قسەكانی درێدا بەتەواوی لەڕابردوودا بوونیان هەبووە كارێكی ئەوەندە ئاسان نی یە.

پرسیار: خراپ نی یە كەمێكیش لەبارەی هەڵگرتنی سنورەكانی نێوان ژانرە ئەدبییەكان قسە بكەین.ئایا لەناوچوونی ئەم سنورانە پەیوەندی بە هەڵگرتنی سنوری نێوان ئەدەبیات و فەلسەفەوە هەیە؟بۆ نموونە ئەمڕۆكە دەبینین لەناوەندی ڕۆمانێكدا نوسەر وتار دەنوسێ یان بە پێچەوانەوە؟ 

محمد ضمیران: ئەو كارەی (Deconstruction) دەیوست ئەنجامی بدات بەشێوەیەكی ورد ئەو شتە نییە كە پۆست مۆدێرنەكان دەیڵێن.كاتێك ئێمە دەمانەوێ‌ دیاردەیەكی ئەدەبی لە ڕوانگەی (Deconstruction) بخەینە بەرباس، لەڕاستیدا دەمانەوێ‌ دەقەكە لە چوارچێوەی بونیادە لە پێش دیاریكراوەكان بهێنینەدەر و بچینە ناو فەزایەكی تازەوە. هەندێك جار تەنانەت ئەم بونیاد و فەزا تازەیە دەتوانێ لەگەڵ چوارچێوەكانی پێشوو لە گرفتدا بێت.لەبەرئەمەیە بنچینەی (Deconstruction )لەسەر بونیادشكێنی و بیناكردنەوە و چوارچێوەشكێنی یە تا دەستی بگاتە ئەو شتانەی كە لە ڕواڵەتدا ناتوانین ئەوان ببینین، لەم دۆخەدا ڕەنگە چەند لایەنێك لە دەق بۆ ئێمە ئاشكراببێت كە پێشتر كەمتر سەرنجی دەخرایەسەر. بەشێوەیەكی ورد ئەمانە هەمان ئەو شتەن كە هایدێگەر لە نوسینەكانیدا وەك (كایەی بیرلێ نەكراوە ( ungedacht) باسی لێوە دەكات. تۆ لە (Deconstruction) دا بەوردی دەتەوێت هەمان (كایەی بیرلێ نەكراوە) بدۆزیتەوە. شتێك كە پێشتر لەبارەی نەنوسراوە و بیری لێنەكراوەتەوە،بەم پێیە ژانرەكان لەبەریەك دەچن و چیتر لەم جێگایەوە ناتوانین چوارچێوە لە پێش دیاری كراوە كلاسیكەكان بكەینە بنچینە.

پرسیار: تۆ وتت (Deconstruction )لەگەڵ پۆست مۆدێرنێتەدا جیاوازی هەیە. درێداش دەڵێت من پۆست مۆدێرن نیم، ناتوانین ئەوەندە ئەویش بە پۆست بونیادگەرا لەقەڵەم بدەین،لەم بارەوە دەتوانین لەبارەی ئەو چی بڵێین؟

محمد ضمیران: ژاك درێدا نایەوێت خۆی بەم چوارچێوانە سنوردابكات،هەموو چوارچێوەكان ڕیشەیان لە تێڕوانینی مێتافیزیكی ئامادەدایە و ئەو كاتێك بڵێت من پۆست مۆدێرنم لەڕاستیدا ئەوەی قبووڵ كردووە بەشداری لە مێتافیزیكی ئامادەدا بكات.لەبەرئەمە درێدا ناتوانێت قبووڵی بكات پۆست مۆدێرنیزم شتێكە ئەویش دەتوانێ لە ژێر سایەی ئەودا بوونی هەبێ،هەرچەندە توێژەران بەبێ سەرنج دان لەم وتانە ئەویان لە ژێر ناوی پۆست مۆدێرنیزم داناوە،ئەو دەڵێت نایەوێت خۆی لەم چوارچێوە دەلالەتیانەدا گرفتار بكات،بەلای درێداوە پۆست مۆدێرن دەستەیەكە و ئەو نایەوێ خۆی لەودا ببینێ.ئەو دەڵێت دەشێت تەنانەت خودی پۆست مۆدێرنیزمیش دیكۆنستڕەكشن بكرێ تا بزانین چ شت گەلێك لە هەناوی ئەودا شاراوەتەوە.

پرسیار: بەڵام زۆر سەرنج ڕاكێشە كە هەمان ڕستە كەسێكی دیكەش وتوویەتی:ماركس وتەیەكی بەناوبانگی بەم ناونیشانە هەیە:(من ماركسیست نیم)،درێداش دەڵێت: (من پۆست مۆدێرن نیم) جیاوازی نێوان ئەم دوانە چی یە؟

محمدضمیران:بەشێوەیەكی گشتی(Deconstruction )خەباتە لە دژی چوارچێوەكان.لەپەرتوكی حەقیقەتی شێوەكاریدا ئەو باسەكە بە كانت دەست پێ دەكات و دەڵێت:چوارچێوە لە بەرهەمە هونەرییەكان و بەتایبەت ئەدەبیاتدا چ ڕۆڵێكی هەیە؟ زاتی یە یان جەوهەری یان هەستی؟ درێدادەیەوێت بەم باسە بونیادە لە پێش دیاری كراوەكان دیكۆنستڕەكشن بكا و نایەوێ خۆی ببێتە كۆیلەی ئەم چوار چێوانە.

 (1)  – درێدا وشەی (deconstruction) لە یەك كاتدا بەمانای وێران كردن و بونیادنانەوە بەكار دەهێنێ،لەبەرئەوە هاومانای هەڵوەشانەوەگەری كە زۆرجار لە زمانی كوردیدا بۆ ئەم وشەیە دادەنرێ دروست نییە و ئەو مانایە ناگەێنێ كە درێدا لەبەكارهێنانی ئەم زاراوەیەدا مەبەستیەتی،چونكە لە پڕۆژەی دیكۆنستڕەكشندا جگە لەوەی كار لەسەر هەڵوەشانەوە دەكرێ بونیادنانەوەش كارێكی گرینگە،لەبەر نەبوونی هاومانایەكی گونجاو وشەكەمان وەك خۆی نوسیەوە.  وەرگێڕ

سەرچاوە:

http://erteash80.blogfa.com/post-9.aspx

ژاک دریدا: در گفت و گو با دکتر محمد ضیمران

یک سوفسطایی قرن بیستمی