Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
قەیرانی دەسەڵات و پرسیاری ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا

قەیرانی دەسەڵات و پرسیاری ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا

Closed
by September 8, 2010 گشتی

 

 تەوەرەی یەکەم: قەیرانی دەسەڵات

بێگومان مەبەستمان لەدەسەڵات برییتیە لەدەسەڵاتی خۆماڵی کوردی کە لەدوای راپەڕینی ساڵی 1991 و بە دیاریکراوتر دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی 1992 وەک حکومەتێکی لۆکاڵی دەسەڵاتی بەسەر بەشێکی گرنگ لەخاکی هەرێمی کوردستانی عێراق (کە هەر سێ پارێزگای هەولێر و سلێمانی و دهۆکدا دەگرێتەوە) هەیە وحوکمڕانی دەکات، پێکهێنەری ئەم دەسەڵاتە هەردوو پارتی سەرەکی کوردستان یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان بوون، جگە لەو دوو پارتە چەند پارتێکی دیکە لەپەراوێزی دەسەڵات و بڕیاری سیاسیدا بونیان هەبوەو لەبازنەی بەرژەوەندییەکانی ئەو دوو پارتەدا کاریانکردوە
   ئەگەر بە وردی سەرنجی  ئەزموونی دەسەڵاتی کوردی بدەین کە بەدرێژایی دوو دەیەی رابردوو بەسەر هەرێمی کوردستاندا باڵادەست بوون دەتوانین دەستنیشانی چەند قەیرانێکی گرنگ بکەین کە وەک نەخوشییەکی موزمین جەستەی ئەم دەسەڵاتەی تەنیوەو وخەونی چارەسەری ئەم نەخوشییە موزمینانە وەک خەیاڵێکی بەدینەهاتووی لێهاتوە، ئێمە لێرەدا هەوڵدەدەین لەهەندێک لەجومگە سەرەکییەکانی قەیرانی دەسەڵات بدوێن لەکوردستاندا و دەستنیشانی رەهەندەکانی بکەین

یەکەم: قۆرخکردنی پیرۆزیی نەتەوە:
مەبەست لەپیرۆزی نەتەوە بریتییە لەبوونی نەتەوە، بریتییە لەکیان و ئاسایش و ئازادی و ژیانی راستەقیینەی نەتەوە، قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوەش ئەو حاڵەتەیە کە هێزێکی دیاریکراو لەناو نەتەوەیەکی دیاریکراودا دێت و ئەم پیرۆزییە بۆ خۆی قۆرخ ئەکات، بوون و دەسەڵات و  ئاسایش و ئاییندەی نەتەوە بە بوون و ئاسایش و دەسەڵاتی خۆیەوە گرێدەدات، ئیدی لێرەوە کاتێک ئەم هێزە دەکەوێتە بەر رەخنە رایدەگەینێت کە نەتەوە کەوتۆتە بەر رەخنە و نەتەوە لەمەترسیدایە، کاتێک ئەم هێزە دەدوێت بە ناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە دەدوێت و تێزەکانی خۆی رادەگەیەنێت.
ئەم نەریتی قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە لەراستیدا لەژێر کاریگەری دوو فاکتەری سەرەکیدا لەناو دەسەڵاتی کوردیدا دروست بوە: یەکەمیان: لەبزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی عەرەبییەوە پەڕیوەتە ناو  پارت و بزووتنەوە کوردییەکان، لەنێو بزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی عەرەبیشدا تەوژمی میشیل عەفلەق رابەرایەتی ئەم جۆرە تێزەی کردوە، میشیل عەفلەق لەژێر کاریگەری نازیزمی ئەلمانیدا باوەڕی وابوو یەکێتی نەتەوە مەرجی زیندوێتی نەتەوەیە، ئەم یەکێتی نەتەوەییش لەژێر کۆبوونەوەی نەتەوەیی لەدەوری هێزێکی رابەر بەدیدێت، ئازادی تاکەکەسی و فرەیی سیاسی و کەلتووری لەنێو نەتەوەدا  نەتەوە بەرەو  لاوازی و پارچەپارچەیی ئەبات، ئەرکی راستەقینەی هێزی نەتەوەیی دیاریکردن و روبەڕووبوونەوەی دوژمنەکانی دەرەوەیە نەک پاراستنی ئازادییەکانی ناوەوە، نەک پارێزگاری لەفرەییەکانی ناوخۆ، لەپراکیتیکی ئەم تێزەدا  نازیزم هەموو ئەلمَانیا و جیهانی خەڵتانی خوێنکرد، ناسیۆنالیزمی عەرەبیش جیهانی عەرەبی غەرقی ستەمکاری و دواکەوتوییەکی هەمەلایەنە کرد
دووەمیان: گوتاری ئیسلامی سیاسی و خەونی بەردەوامی ئەو گوتارە بۆ قۆرخکردنی هەقیقەت و رەوایەتی ئایینی: گوتاری ئیسلامی سیاسی لەکوردستان و ناوچەکەدا هەمیشە گوتارێک بوە رەوایەتی ئایینی بۆ خۆی قۆرخکردوەو بەناوی بەرژەوەندییەکانی ئایینەوە دواوە، خۆی بە هێزی پارێزەری ئایین لەقەڵەمداوە، ئەم هێزە چ لەکوردستان و چ لەجیهانی عەرەبیدا بونێکی کارایان هەبوەو بەریەککەوتن لەنێوان ئەم هێزە و هێزە کوردییەکاندا هەبوە، لەبەرانبەر قۆرخکردنی پیرۆزی ئایین لەیەن هێزە ئیسلامییەکانەوە  پارتە کوردییەکانیش هەوڵیانداوە پیرۆزی نەتەوە قۆرخ بکەن، هەوڵیانداوە پیرۆزی نەتەوە وەک چەکێکی بەهێز بەرانبەر بە چەکی ئیسلامییەکان کە پیرۆزی ئایینە بەکاربێنن
ئیدی لەم دوو هۆیەوە قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە گوێزراوەتەوە ناو گوتاری سیاسی دەسەڵاتی کوردی،
بەداخەوە دەبێت ئاماژە بەوە بکەین یەکێک لەقەیرانە قوڵەکانی سیستمی سیاسی کوردستان بریتییە لەخەونێکی بەردەوام بۆ قۆرخکردنی پیرۆزییەکانی نەتەوە، بۆ داگیرکردن و تاپۆکردنی پیرۆزییەکانی نەتەوە، ئەگەر هێزە ئیسلامی و فەندەمینتالیستییەکانی پیرۆزییەکانی ئاییینان قۆرخ کردبێت و بەناوی پیرۆزییەکانی ئایینەوە دوابن و شەڕی نەیارەکانیان کردبێت، ئەوا دەسەڵاتی کوردی بەناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە دواوەو زەمینەی بۆ سەرکوتکردنی ئەویدی جیاواز خۆشکردوە، ناسیۆنالیزمی کوردیش خۆی وەک رۆح و بەرگریکاری نەتەوە نیشانداوەو لەوێوە  هەوڵی کەمکردەوەی جیاوازییەکان و ئازادییەکانی ناوخۆیداوە
 ئێمە لەدوو دەیەی رابردوودا شایەتی ئەزموونی دەسەڵاتی کوردین لەمەڕ قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە، پێش هەمووشت هەردوو پارتی حوکمڕان خۆیان قوربانییەکی گەورەی ئەم قۆرخکردنەی نەتەوە و پیرۆزییەکانی بوون، شەڕی ناخۆی نێوان ئەو دوو پارتە کە پتر لەچوار ساڵی خایاند بەناوی پاراستنی کوردو ئەزموونی کوردی و پاراستنی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە ئەنجامدرا، تەخوین چەمکی هەر بەهێز و مۆتۆری راستەقینەی شەڕی ناوخۆ بوو، تەخوین لەبنەڕەتدا بەرهەمی قۆرخکردنی نەتەوەو پیرۆزییەکانێتی، تەخوین قۆرخکردن و تەوزیفکردنی موقەدەسی نەتەوەیە بۆ بەرژەوەندی سیاسی، کاتێک من پیرۆزییەکانی نەتەوە لەسەر خۆم تاپۆ ئەکەم و ئەو مافە بەخۆم ئەدەم بەرانبەر بە هەموو هێزە جیاوازەکانی کۆمەڵگاکەی خۆم بە ناوی نەتەوەو پیرۆزییەکانییەوە بدوێم ئەوا لەناوەڕۆکدا رێگەمداوە بە خۆم هەموو ئەوانی ناتەبا و جیاواز لەخۆم بەدژ و ناتەبا لەگەڵ بەرژەوەندییەکان و پیرۆزییەکانی نەتەوە لەقەڵەم بدەم، ئیدی ئەمە خاڵی دەستپێکردن و بەردەوامی پێدانی شەڕی ناوخۆ بوو، کاتێکیش شەڕی ناوخۆ تەواو بوو گوتاری سیاسی کوردی لەمەڕ قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە کۆتایی نەهات و بەرانبەر هێز و گرووپە جیاوازەکان بەردەوام بوو.
 قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە یەکێکە لەقەیرانە قووڵەکانی هەر سیستمێکی سیاسی، چونکە ئەم قەیرانە راستەوخۆ دیموکراسی ئەخاتە بەردەم هەڕەشەیەکی راستەقینە، رەنگە ئەزموونی حوکمڕانی زۆرێک لەوڵاتانی عەرەبی ئەزموونێکی زیندووبێت، ئەوان بەناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەو پاراستنی ئاسایش و یەکێتی نەتەوەییەوە هەموو جیاوازییەکی ناوخۆییان کوشتوە، دیموکراسی کراوەتە قوربانی بەرژوەندییەکانی سیستمی حوکمڕان، بەمەش لەجیاتی ئەوەی نەتەوەیەکی ئازادیخواز و تاکی ئازادیخواز دروست بکەن، ملیۆنەها تاکی ملکەچ و بێ ئیرادەیان دروستکردوە، ئیدی لێرەوە ئەوەی شکومەند و پارێزراوە نوخبەیەیکی سیاسی دەسەڵاتدار نەک نەتەوە، هەر بزووتنەوەیەکی سیاسی لەدنیادا  نەتەوەیی بێت یان ئیسلامی یان سۆسیالیستی ئەگەر دیموکراسی لەگەڵدا نەبێت سەری لەفاشیزمەوە دەردەچێت، پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و پیرۆزییەکانی نەتەوە لەبەهێزکردنی دیموکراسیدایە، لەپاراستن و گەشەپێدانی میدیای ئازاد و عەقڵی رەخنەگردایە.

دووەم:   شۆڕش یان کۆدیتای حیزب بەسەر دەسەڵاتدا
شۆڕش کاتێک مانای راستەقینەی خۆی وەردەگرێت کە هەڵگری دنیابینییەکی نوێ بێت، دنیابیینەکی نوێ بۆ مۆدێلی حوکمڕانی و مومارەسەکردنی دەسەڵات بەئاڕاستەی زامنکردنی ئازادی و بەدیهێنانی دادی کۆمەڵایەتی و ژیانێکی باشتر بۆ هەمووان،بواری راستەقینەی تاقیکردنەوەی دنیابینی شۆڕشیش دەسەڵاتە، دوای سەرکەوتنی شۆڕشی کوردی لەراپەڕینی شکۆداری ساڵی 1991  و دواتریش ئەنجامدانی هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەت ئیدی شۆڕشی کوردی لەقۆناغی شۆڕشەوە گوێزرایەوە بۆ قۆناغی دەسەڵات، پێویست بوو شۆڕش روئیاکانی بۆ هەموو بوارەکانی بەرێوەبردن کۆمەڵگا و حکومەت بخاتە بواری جێبەجێکردنەوە و شۆڕشی نەتەوەیەکی ستەملێکراو بکاتە سومبلی ژیانێکی ئازاد و دادپەروەر و دیموکراتیزەکراو
  ئەزموونی حوکمڕانیى کوردی لەسەرەتای دەستەبەکاربونییەوە ئەوەی نیشانداین کە دنیابینی شۆڕش لەراستیدا لەدنیابینی و بەرژەوەندییەکی حزبی  بچووک تێپەڕی نەکردوەو و ئەزموونی حکومڕانییەکەشی رەنگدانەوەی ئەم بەرژەوەندییە حزبییە بوە، هەربۆیە لەساتەوەختی وەرگرتنی دەسەڵاتەوە حزب کۆدێتا دەکات بەسەر حکومەت و کۆی ژیانی سیاسی و رۆشنبیریی و تەنانەت ژیانی کۆمەڵگای مەدەنی و کۆمەڵایەتی کوردستاندا، هەر لەسەرەتاو یەکەم رۆژی پێکهێنانی حکومەتەوە هەردوو حزب وەک غەنیمەیەک پەنجا بە پەنجا حکومەتیان لەنێوان خۆیاندا دابەشکردو حزب هەموو لایەنێکی ژیانی حکومەتی تەنی
لەو ساتەوەختەوە حزب کۆدێتایەکی درێژخایەنی بەسەر هەموو دام و دەزگاکانی حکومەت و کۆمەڵگادا کرد، کە ئەو کۆدێتا بەردەوامەی حزب لەراستیدا تا ئەم لەحزەیەش بە یەکێک لەقوڵترین قەیرانەکانی دەسەڵات لەکوردستاندا لەقەڵەم دەدرێت.
حزب کودێتای کردوە بە سەر هەر سێ دەسەڵاتی دادوەری و یاسادانان و جێبەجێکردندا، وە ئەو سێ دەسەڵاتەی لە یەکتر جیا نەکردۆتەوە
  هەڵبەتە جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان بە یەکێک لەگرنگترین سیماکانی فەرمانڕەوایی مۆدێرن دادەنرێت، بیرمەندی ناسراوی فەرەنسی مۆنتیسکۆ لەکتێبی رۆحی یاساکاندا تیۆری جیاکردنەوەی ئەم سێ دەسەڵاتە دادەمەزرێنێت، بەباوەڕی مۆنتیسکۆ مەرجی هەرە گرنگ بۆ بەدیهێنانی دادپەرەوەری سەربەخۆیی دادگا و دادوەرانە، کاتێک دەسەڵاتی دادوەری ئەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە ئیدی کۆمەڵگا دەکەوێتە ژیرچاودێری ستەمکارانەوە، وە قازی بەشێوەیەکی ستەمکارانە و توندوتیژانە رەفتاردەکات، زیاتر لەوەش مونتیسکۆ جیاکردنەوە و سەربەخۆیی ئەم سێ دەسەڵاتە لەیەکتر بە بنەمای گرنگی ئازادی هاوڵاتیان دادەنێت، مونتیسکۆ  دەڵێت((ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری لەدەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان جیانەکرێتەوە ئازادی بوونی نابێت)) کاتێک ئێمە باشتر لەراستی ئەم قسەیەی مۆنتیسکۆ تێدەگەین کە لەم سەر گۆی زەوییەدا کۆمەڵگایەکی ئازاد نابینین بێ جیاکردنەوەی ئەو سێ دەسەڵاتە لەیەکتر، بێ سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری.
بەڵام لەکوردستاندا ئەو سێ دەسەڵاتە لەیەک جیانەکراونەتەوەو هەرسێکیان لەلایەن حیزبەوە کۆنترۆڵ کراون، دەسەڵاتی دادوەری وەک یەکێک لەدەسەڵاتە هەرە گرنگەکان لەکۆمەڵگا و وەک مەرجەعی گرنگی هەموو کۆمەڵگا بۆ  بەدیهێنانی دادوەری لەلایەن دەسەڵاتەوە کۆنترۆڵکراوە و هەر ئەمەش وایکردوە هەموو  هاوڵاتیان یەکسان نەبن بەرانبەر بە یاسا، بەڵکو هەمیشە نوخبەیەکی سیاسی دەسەڵاتدار لەسەروو یاساوە بوون، ئێمە لەماوەی دوو دەیەی حوکمڕانی کوردیدا نەمانبینی بڕیارێکی دادوەرانەی دادگای کوردستان بۆ سزادانی بەرپرسێکی تاوانبار دەربچێت، چوارساڵی رەبەق شەڕی ناوخۆ لەنێوان پارتی و یەکێتیدا بەردەوام بوو نە کاتی شەڕ و نە دوای شەڕ و نە ئێستاش نەمانبینی دادگا دوو تاونباری ئەو شەڕانە بهێنێتە بەردەم دادگا و بڕیاریان لەبارەوە بدات، دوای پڕۆسەی ئازادی عیراق فایلی ژمارەیەک بەپرس لەهەموو پارتەکانی کوردستان ئاشکرابوو، تەنانەت فایلی پەیوەندی هەندێک لەو بەرپرسانە گەیشتبوە ئاستی سیخوریکردن بەسەر سەرکردەکانی دیکەی کوردەوە بەڵام نەمابینی یەکێک لەو فایلدارانە دادگایی بکرێت، گەندەڵی زۆربەی دام و دەزگاکانی حکومەتی تەنیوەو راپۆرتەکانی چاودێری دارایی باشترین بەڵگەن بۆ ئەم مەسەلەیە بەڵام نەمانبینی بەرپرسێکی گەندەڵ لەبەردەم دادگا رابوەستێنرێت و سزا بدرێت، ئەمانە و چەندین نموونەی دیکە هێمایەکی رۆشنن بۆ ئەوەی کە دەسەڵاتی دادوەری لەکوردستاندا دەسەڵاتێکی سەربەخۆ نەبوەو نەیتوانیوە بە یەکچاو سەیری تێکڕای هاوڵاتیەکانی بکات، بەڵکو نوخبەیەکی سیاسی دەسەڵاتدار لەسەروو یاساوە بوون و دادگاى کوردستان توانای لێپرسینەوەی نەبوە، ئەمەش  لەراستیدا بە یەکێک لەگرفتە راستەقینەکان لەقەڵەمدەدرێت، چونکە دادگایەک نەتوانێت دادوەری بکات و بکەرانی راستەقینەی تاوان و گەندەڵی سزا بدات ناتوانێت جێگەی متمانەی هاوڵاتیان بێت، ئەوەی ئەو دەتوانێت بە هەموو دڵنیاییەکەوە بانگەشەی بۆ بکات سزادانی هەژارەکانە، بەندکردنی دزە بچووکەکانە نەک گەورەکان
 جگە لەدەسەڵاتی دادوەری لەسیستمی سیاسی کوردستاندا و لەسایەی کۆدێتای حزب بەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەتدا یەکێک لەدامەزراوەکان  بێ ڕۆڵ کراوە ئەویش دامەزراوەی پەرلەمانە
 لەراستیدا پەرلەمان گرنگترین دامەزراوەی سیاسی مۆدێرنە و بە یەکێک لەبەرجەستەترین بنەماکانی کۆمەڵگای مەدەنی لەقەڵەمدەدرێت، پەرلەمان بەرجەستەکردنی ئیرادەی گشتی کۆمەڵگایە و ئیرادەی کۆی تاکەکان لەپەرلەماندا کۆ دەبێتەوە، ئەمەش بەرجەستەکردنی ئەو تیۆریە کە رۆسۆ بە گرێبەستی کۆمەڵایەتی ناویدەبات، کاتێک رۆسۆ باس لەگرنگی گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی نێوان سەرجەم هاوڵاتیان دەکات  کە هەموان لەسەر ئەم گرێبەستە رێدەکەون و ژمارەیەک هاوڵاتی نوێنەرایەتی ئیرادەی گشتی دەکەن، ئەم ئیرادە گشتییە خواست و بەرژەوەندی گشتی دەوێت و چاودێریکەرەرە بەسەر دەزگاکانی دەوڵەتەوە
ئەمڕۆ کارایی ئەم ئیرادە گشتییە کە پێی دەوترێت  پەرلەمان بە سیمایەکی هەرە گرنگی  سیستمی سیاسی مۆدێرن لەقەڵەم دەدرێت، هەر سیستمێکی سیاسی دیموکرات و تەندروست بێت ئەوا پەرلەمانێکی زیندوو چالاکی هەیە، پەرلەمانێکی هەیە کە چاودێریکەرە بەسەر دامودەزگاکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوەو و لێپرسینەوەی بەردەوامی هەیە بۆ هەموو بەرپرسەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن، وە بە پێچەوانەشەوە لەهەر سیستمێکی سیاسیدا پەرلەمانێکت بینی ناچالاکە و پاشکۆی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە ئەوا سیستمێکی سیاسی نەخۆشت بینیوە.
لەکوردستانی ئێمەدا بەهۆی کۆدێتای حزبەوە پەرلەمان رۆڵێکی چالاکی نەبینوە، نەیتوانیوە چاودێری دەسەڵاتی جێبەجێکردن بکات، نەیتوانیوە لەبەرژەوەندی و بەفیرۆدانی سامانی گشتی بپرسێتەوە، لەتەمەنی چوار کابینەی حکومەتدا نەمانبینی پەرلەمان لەسەر کێشەی گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی گشتی، وەزیرێک بانگ بکاتە پەرلەمان و لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکات، من گەنجێکی ئەم وڵاتە بووم هەموو عومرم رۆیشت بە دیار چاوەڕوانی مەوقیفێکی جددی پەرلەمانەوە نەمبینی، بە پێچەوانەوە دەمبینی پەرلەمان رۆڵی ناوەندی شەرعییەت پێدان دەبینێت.
لاوازی رۆڵی پەرلەمان لەژیانی سیاسیدا، یان کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی یاسادانان لەلایەن حزبەوە لەئەزموونی حوکمڕانی کوردیدا بە یەکێک لەقەیرانە هەرە قووڵەکانی ژیانی سیاسی کوردستان لەقەڵەمدەدرێت و گومانێکی راستەقینە لەکۆی نیەتی سیاسی کوردی دروست دەکات، چونکە دەسەڵاتێک نیەتێکی باشی هەبێت و باوەڕی بە ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات هەبێت رۆڵی پەرلەمان ئیفلیج ناکات
لەسیاسەتکردنەوە بۆ ئەرستۆکراتییەتی حیزبی

 زاراوەی ئەرستۆکراتییەت یەکێکە لەو زاراوانەی لەمێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا زۆرترین بەکارهێنانی بەخۆوە بینیوە، لەیۆنانی کۆندا  ئەریستۆکرات بەچینێکی کۆمەڵایەتی دەوترا کە خاوەن پێگەی گرنگی کۆمەڵایەتی و دارایی بوون و لەبەرژەوەندی دەوڵەت کاریانکردوە، لەفەرەنساش ئەریستۆکراتیەت لەسەدە چواردەوە بە چینێکی کۆمەڵایەتی وتراوە کە خاوەن داهات و بەرژەوەندی ئابووری گرنگ بوون و تا دوا ئەندازە خۆشگوزەران بوون، لەهەندێک قۆناغیشدا بەهۆی نزیکیان لەدەسەڵاتدارانەوە دەسەڵاتیشیان بەسەر کاروباری سیاسیشدا هەبوە، لەکوردستان و لەدوای راپەرینەوە لەناو حزبە کوردییەکاندا دەوڵەمەندبوونێکی ناسروشتی لێپرسراوە حزبییەکان و کەسە نزیکەکانیان هاتەئاراوە، ئەم دەوڵەمەندبوونە ناسروشیتیەی لێپرسراوەکان سەرەتای دروستبوونی ئەریستۆکراتیەتی حزبی بوە لەکوردستاندا
لەدوای راپەڕینەوە کاری راستەقینەی پارتایەتی و سیاسەتمەدار گۆڕانی بەسەرداهاتوو و کەڵکەڵەی خۆدەوڵەندکردن چ بە رێگەی مەشروع و چ بە نامەشروع بوو بە کەڵکەڵەی راستەقینەی بەشێکی بەرچاوی ئەو نوخبەیەی کە بەخۆی دەڵێت سیاسەتمەدارو  بانگەشەی سیاسەتکردن دەکات، ئەمەش بە گلۆربوونەوەیەکی راستەقینەی سیاسەتکردن و چەمکی سیاسەت دادەنرێت لەکوردستاندا، چونکە سیاسەت لەکوردستاندا لەقۆناغی دوای راپەڕینەوە  بەرەو خاڵیبوونەوەیەکی راستەقینە چوو لەزۆربەی چەمکە گرنگەکانی سیاسەتی  هاوچەرخ، چەمکەکانی وەک هاوڵاتیبوون، سوودی گشتی، دادی کۆمەڵایەتی، بێلایەنی سیاسەتمەدار لەبازار و بەکارنەهێنانی دەسەڵاتی سیاسی بۆ کاری بازرگانی، بەڵکو سیاسەت بە مانا هەرە کلاسیکیەکەی پیادەکرا کە دەسەڵاتدار شوانە و خەڵکیش مێگەل
ئەم نوخبە سیاسییە  لەسێ رێگای سەرەکییەوە  ئەو چینەیان پێکهێناوە کە ناومان ناوە ئەریستۆکراتییەتی حزب:
یەکەم: رێگەی دەستێوەردانیان لەبازاڕ و قۆرخکردنی بازاڕ و کاری بازرگانی و وەبەرهێنان، بۆ ئەمەش کەڵکیان لەدەسەڵاتی سیاسی خۆیان وەرگرتوە
دووەم:  لەرێگەی گەندەڵی و بەکارهێنانی سامانی گشتی بۆ بەرژەوەندی تایبەتی، ئەم دیاردەیە لەسەرەتای راپەرینەوە دەرکەوت و لەدوای پرۆسەی ئاڵوگۆڕی نەوت بەرانبەر بە خۆراک گەشەی سەند و لەدوای پرۆسەی ئازادی عیراق و هاتنی داهاتی بێشوماری بەغداوە  ئاستێکی بەربڵاو و گەورەی وای بەخۆوە بینی کە ئیدی سیماکانی ئەریستۆکراتیەتی حزبی بەتەواوی بە دەرکەوت.
سێیەم: لەرێگەی ئیمتیازاتە زۆرو زەوەندەکانیانەوە سامانێکی بێ شوماریان پێکەوەناوە، هەندێک پۆستی بەرزی حکومی و حزبی ئیمتیازاتی زۆری هەیە و هەموو ئەم پۆستانەش بەرلێپرسراوە باڵاکانی حزبەکان دەکەون، ژمارەیەکی بەرچاو لەوەزیر و ئەندام پەرلەمان و پۆستە باڵاکانی دیکە خاوەن ماف و ئیمتیازاتی ئەوتۆن بەجۆرێک ئەمڕۆ دەتوانین باس لەبوونی ئەریستۆکراتییەتی حزبی بکەین، ئەریستۆکراتیەتێک کە یەک چینی کۆمەڵایەتی پێکدەهێنێت و لەسایەی گەندەڵی و قۆرخکردنی بازار و ئیمتیازاتی بێشومارەوە سەرمایەکی گەورەیان کەڵەکە کردوەو بە هەموو مانایەک وەک چینێک مامەلەدەکەن و خۆیان لەخەڵک جیاکردۆتەوە، ئەمانە دیوارێکی بەرزیان لەنێوان خۆیان و هەموو هاونیشتیمانیەکانیاندا هەڵچنیوە. دروست بوونی ئەم ئەریستۆکراتیەتە حزبییە نەک قەیرانی سیاسییە بەڵکو فەزیحەیەکی سیاسییە
. تەوەری دووەم: پرسیاری ئۆپۆزسیۆن
چەمک و شوناسی ئۆپۆزسیۆن یەکێکە لەبابەتە گەرمەکانی گفتوگۆکردن لەسیستمی سیاسی هاوچەرخدا  دیاریکردنی پێناسی ئۆپۆزسیۆن  جەدەلی فراوانی بەدوای خۆیدا هێناوە، رەنگە ئاوەڕدانەوەی ورد لەسەر هەموو ئەو جەدەل و گفتوگۆیانە  کاتێکی زۆرتری بوێت و مەرامی سەرەکی نوسینەکەی ئێمەش پێکنەهێنێت بەڵام بەشێوەیەکی گشتی خاڵێک کە هەموو پێناسەکان تەئکیدی لێدەکەنەوە بریتییە لەوە ئۆپۆزسیۆن بریتییە لەهێزێکی سیاسی ناڕازی لەحکومەت یان سیستمی سیاسی و چاودێریکەرە بەسەر حکومەت لەبارەی چۆنیتی بەرێوەچوونی کارەکان و خەرجکردنی سامانی گشتییەوە.
لەراستیدا بوون و قەبوڵکردنی ئۆپۆزسیۆنێکی کارا و چاودێریکەر بەسەر دەسەڵاتەوە کەخەونی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵاتی هەبێت مەرجی یەکەمی زێندوێتی و دیموکراسی بوونی هەر سیستمێکی سیاسییە، واتە بۆ بۆ ئەوەی بزانین سیستمێکی سیاسی چەندێک لەدیموکراسییەوە نزیکە ئەبێت سەرنجی دوو خاڵ بدەین: یەکەمیان  سەرنجی ئەوە بدەین  کە چەندێک ئۆپۆزسیۆنێکی کارا و راستەقینە بوونی هەیە و چاودێریکەر و رەخنەگرە لەئەدا و میکانیزمی کارکردنی حکومەت و بگرە لەخودی سیستمە سیاسییەکەش، دوەمیان ئەوەیە چەندێک ئەو ئۆپۆزسیۆنە کارایە وەک بەشێک لەژیانی سیاسی قەبوڵدەکرێت و دەسەڵات مامەڵەی لەگەڵ دەکات
بێ بوونی ئەودوو خالەسەرەکییە مەحالەسیستمێکی سیاسی دیموکرات لەدایک ببێت و، لەسەرانسەری دنیاشدا هیچ نموونەیەکی دیموکراسی لەئارادا نییە کە ئەو دوو خالەسەرەکییە لەخۆ نەگرێت.
 ئەگەر بوونی ئۆپۆرزسیۆنی کارا و قەبوڵکردنی هێمای دیموکرات بوونی سیستمێکی سیاسی بێت ، ئەوا هێمای دیموکرات بوونی هەر ئۆپۆزسیۆنێکیش ئەو پرسیارانەیە کە ئۆپۆزسیۆن لەهەر سیستمێکی سیاسی و حوکمڕانی دەکات، ئەو دنیابینی و  تیۆرانەیە کە ئۆپۆزسیۆن بەهۆیەوە رووبەرووی دەسەڵات و حکومەت دەبێتەوەو رەخنەی لێدەگرێت، وە خودی پرسیارەکانی ئۆپۆزسیۆنیش بنەمایەکی گرنگی تێگەیشتن و پۆلێنکردنی رەوتەکانی ناو ئۆپۆزسیۆنە، ئێمە هەر رەوتێکی ئۆپۆزسیۆن لەرێگەی پرسیارەکانییەوە ئەناسینەوە، بەڵام داخۆ رەوتی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستان خاوەنی چ پرسیارێکە؟ ئەو پرسیارانە چییە ئۆپۆزسیۆن لەدەسەڵاتی دەکات؟
 سەرەتا پێویستە لەوە بدوێین لەئەزموونی حوکمڕانی کوردستاندا ئۆپۆزسیۆن دیاردەیەکی نوێییە، دیاردەیەکە لەگەڵ سەرهەڵدانی بزووتنەوەی گۆڕاندا سەرهەڵدەدات و ئۆپۆزسیۆن دەبێتە بەشێک لەژیانی سیاسی کوردستان، بەرلەسەرهەڵدانی بزووتنەوەی گۆڕان ئەو هێزە سیاسیانەی لەدەرەوەی دەسەڵات بوون  موبتەلای دوو گرفتی سەرەکی بوون و ئەو دوو گرفتەش وایکردوە شانسی ئەوە لەدەست بدەن کە وەک هێزێکی ئۆپۆزسیۆن دەربکەون ئەو دوو گرفتەش ئەوەیە
یەکەم: هەموو  ئەو هێزە سیاسیانەی لەکوردستان پێگەیەکی جەمارەییان هەبوەو کورسی پەرلەمانیان هێناوە وەک یەکگرتوو ،وکۆمەڵی ئیسلامی  بەشداری هەموو حکومەتە یەک لەدوایەکانی هەرێمی کوردستانیان کردوە، من  کابینەیەکم نەبینی کۆمەڵ و یەکگرتوو بەشداری تیانەکات، هێزێکی وەک یەکگرتوو لەکاتی هەڵمەتی هەڵبژاردن و لەکۆبوونەوە حزبییەکانی خۆیدا باسی لەدیاردەی گەندەڵی یان بێ سەروبەری و بێ بەرنامەیی حکومەت دەکرد، بەڵام دوای هەڵبژرادن لەرێگەی وەزارەتێک یان دوانەوە بەشداری دەسەڵاتی دەکرد و دەبوو بە بەشێک لەژیانی دەسەڵاتداری کوردستان، دیدگای سیاسی جیاوازیان بۆ حکومڕانی و بەرێوەبردنی وڵات نەبوە و لەکار و ئەدای حکومەت رازی بوون و بشاترین بەڵگەش بەشداریکردنیانە لەکابینە یەک لەدوایەکەکانی حکومەتدا
دووەم: پرسیارەکانی هەریەک لەیەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی لەسیستمی سیاسی کوردستان هەڵگری ئیشکالییەتی سیاسی گەورە بوون، ریشەی پرسیار و دنیابینی سیاسی ئەو دوو هێزە جیاوازییەکی راستەقینە و ریشەیی لەسیستمی دەسەڵات نەبوە، لەسەر زۆربەی مەسەلەبنچینەیی و جەوهەرییەکان تەبا بوون، باشترین نموونە بۆ ئەم حاڵەتە رەزامەندبوونی هەردوو حیزب لەسەر رەشنوسی دەستووری هەمیشەیی کوردستان  کە ئەم رەشنوسە بە عەقڵی بە رژەوەندخوازنەی دەسەڵات نوسرابوەوە و زۆربەی چین و توێژ و رۆشنبیران و پارێزەران نارازیی بونیان نیشاندابوو، بەڵام ئەم دووحزبە قەبوڵیان کردوو ئامادەبوون دەستی بەڵێی بۆ بەرز بکەنەوە، لەئەزموونی پێشتریشیاندا ئەوان لەرێگەی بەشداریکردنیان لەکابینە یەک لەدوای یەکەکانی حکومەتی هەرێمدا  رەزامەندییان لەسەر مۆدیل و ئەدای حوکمڕانی ئەو حکومەتە نیشاندا بوو، رۆژێک نەمانبینی  یەکگرتوو یان کۆمەڵ بڵێن ئەم حکومەتە پڕە لەگەندەڵی بۆیە ئێمە بەشداری ناکەین، یان حزب باڵادەستە بەسەر حکومەتدا بۆیە ئێمە دەبینە ئۆپۆزسیۆن، یان بڵێن شەفافیەتی دارایی و بودجە نییە بۆیە دەستی بەڵێ بەرزناکەینەوە، هیچ کامێک لەمانەمان نەدی، بۆیە نەبونە ئۆپۆزسیۆن، جگە لەمە ئیشکالییەتێکی قوڵتریش لەپرسیار و دنیابینی سیاسی هەریەک لە یەکگرتوو وکۆمەڵ هەیە ئەویش ئەوەیە ئەو دوو هێزە بە باکگراونێکی ئایینییەوە سیاسەت ئەکەن، ئەوان زیاتر ئۆپۆزسیۆنێکی  ئایدۆلۆژین نەک سیاسی، پرسیارەکانی ئەوان لەسیاسەت جەوهەرێکی ئایینی هەیە، پرسیاری ئەوان ئەوە نییە تا چەند ئازادییە تاکەکەسییەکان ئەچەسپێت و پارێزراو ئەبێت بەڵکو ئەوەیە چەندێک شەریعەتی ئیسلامی جێبەجێ ئەبێت، شەڕی ئەوان لەسەر ئەوە نییە چەندێک ماف و ئازادییەکانی ژن دەستەبەر ئەبێت و یەکسانی بەدیدێت بەڵکو لەسەرئەوەیە یاسایەک دەرنەچێت فرەژنی قەدەغە بکات ، تەنانەت لەمەسەلەهەرە چارەنوسسازەکاندا ئەو بنچینە ئایینیە بناغەی سیاسەتکردنیانە، ئەوان یەکێک لەو هۆیانەی وایکردن ئیمزا لەسەر رەشنوسی دەستووری هەرێمی کوردستان بکەن ئەوەیە کە ئەو رەشنوسە شەریعەت بە سەرچاوەی یاسادانان دادەنێت، گرنگ ئەوەیە شەریعەت سەرچاوەی یاسادانان بێت ئیدی دیموکراسی لەمەترسیدایە یان نا گرنگ نییە، رۆڵی پەرلەمان و دەزگا مەدەنییەکانی هەرێم ئیفلیج دەکرێت گرنگ نییە یەک شت گرنگە ئەویش ئەوەیە شەریعەت سەرچاوەی یاسادانان بێت، ئیسلامییەکان ئۆپۆزسیۆنی ئایدۆلۆژین نەک سیاسی، ئیدی ئەمانە وایانکرد کە ئەو دوو هێزە ئیسلامییە نەتوانن وەک ئۆپۆزسیۆن دەرکەون و رۆڵی ئۆپۆزسیۆن بینین، بە پێچەوانەوە زیانی گەورەیان لەهەموو مەفهومێکی ئۆپۆزسیۆنداوەو خەڵکیان فێری ملکەچی و گوێرایەڵی کردوە، بەڵام دەرکەوتنی بزووتنەوەی گۆڕان وەک رەخنەگرێکی جددی لەبونیادی سیستمی سیاسی کودستان ئۆپۆزسیۆنی راستەقینەی لەکوردستاندا دروست کرد و هەستی ئۆپۆزسین بوونیشی لەو دووپارتە ئیسلامیەدا بەهێز کرد، دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕان نەک بۆ کوردستان و عێراق بەڵکو بۆ سەرانسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش روداوێکی نوێ و گرنگ بوو، رەنگە هەبن باسکردن لەنوێبوون و گرنگ بوونی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە زیادەڕەویی بزانن و بپرسن بۆچی؟ بەرای من گرنگییەکی لەوەدایە کە لەتەواوی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هێزی ئۆپۆزسیۆن هێزە ئیسلامییەکانن ، ئیسلامییەکانن نوێنەرایەتی رەوتی ناڕەزایی دژ بە دەوڵەت و دژ بە گەندەڵی و نەبونی ئازادی کاری سیاسی دەکەن، لەئێران، لە سوریا، ئەردەن، کویت، سعودیە، یەمەن، پاکستان، ئەفغانستان، لەهەوو ئەمانەدا رەوتی ئۆپۆزسیۆن رەوتی ئیسلامی سیاسیە، بەڵام لەکوردستاندا و بۆ یەکەم جار رەوتی ئۆپۆزسیۆن لەچنگی ئیسلامی سیاسی دەردێت و بزووتنەوەیەکی عەلمانی و لیبراڵ  رابەرایەتی ئۆپۆزسیۆن ئەکات، دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕان تێپەراندنی قۆناغی ئۆپۆزسیۆنی ئایدۆلۆژی بو وە گواستنەوە بوو بۆ قۆناغی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، ئەمەش روداوێکی نوێ و گرنگە

 ئۆپۆزسیۆن و پرسیارەکانی

وەک پێشتر ئاماژەمان پێکرد ئێمە بۆ ئەوەی رادەی دیموکرات بوون و شوناسی هەر ئۆپۆزسیۆنێک بناسین پێویستمان بەوەیە لەپرسیارەکانی ئۆپۆزسیۆن تێ بگەین، لەو دنیابینییە تێبگەین کە ئۆپۆزسیۆن بە هۆیەوە تەفسیری دەرەوەی خۆی دەکات و بەهۆیەوە بیر دەکاتەوە، بەڵام داخۆ پرسیارەکانی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا کامەیە؟ چۆن لەئۆپۆزسیۆن بدوێین لەکوردستاندا؟
بۆ ئەوەی بتوانین لەئۆپۆزسیۆن بدوێین لەکوردستان  پێویستە لەو پرسیارانە تێبگەین کە ئۆپۆزسیۆن دەیکات لەکوردستاندا، بۆ ئەوەشی لەو پرسیارانە تێبگەین پێش هەموو شت هەموو شت ئەو پۆلینکردنە گشتییەی دەکرێت بە ناوی ئۆپۆزسیۆنەوە ئەبێت بدرێتە دواوە، واتە پۆلینکردنی هەر سێ هێزی ئۆپۆزسیۆن سەرەکی  گۆران و یەکگرتوو و کۆمەڵ لەیەک تایپدا بە ناوی ئۆپۆزسیۆنەوە لەراستیدا پۆلێنکردنێکی بابەتی نییە، راستە ئێستا هەر یەکێک لەم سێ هێزە لەدەرەوەی حکومەتن بەڵام پرسیار و دیدی سیاسی ئەمانە تەواو جیاوازن و بواری ئەوە لەئارادا نییە هەرسێکێان بخەیتە یەک چوارچێوەو و لەسەریان بنوسیت ئۆپۆزسیۆن، بەلای منەوە بەکارهێنانی دەستەواژەی هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن باشتر و بابەتی ترە.
 هەر بزووتنەوەیەکی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا بیەوێت و جێگەی ئومێدی مرۆڤی ئازادیخواز و مەدەنی بێت پێویستە لەسەر دوو بنچینەی سەرەکی کار بکات و کۆی پرسیار و دنیا بینی سیاسی خۆی لەسەر ئەو دوو بنچینەیە دابمەزرێنێت، بەڵام داخۆ ئەو دوو بنچینەیە چییە؟ وە هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستان تا چەند لەسەر ئەم دوو بنچینەیە کاریانکردوە؟
 یەکەم: پرسیار لەبنچینەکانی سیستمی سیاسی کوردستان و دامەزراوەییکردنی ئەو سیستمە.
وەک پێشتر ئاماژەمان پێکرد سیستمی سیاسی کوردستان گیرۆدەی چەندین قەیرانە، گرنگترین ئەو قەیرانانەش کۆدێتای حزبە بەسەر حکومەتدا، جیانەکردنەوەی سێ دەسەڵاتە لەیەکتر، سەربەخۆ نەبوونی دادگا و پەرلەمان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن ، گەندەڵی بەربڵاو کە هەموو دەزگا و دامەزراوەیەکی تەنیوە و دروستبوونی ئەریستۆکراتیەتی حزبی کە جیاوازییەکی چینایەتی بەرفراوانیان دروستکردوە بونەتە نموونەی فەزیحەیەک لەسیاسەتی کوردیدا، میزاج و خواستی تاکەکەسی رەنگدانەوی قووڵی لەهەیە لەسەر بڕیار و کارگێڕی لەحزب و حکومەتی کوردیدا، ئەمانە هەموو پرس و بابەتی ستراتیژی گرنگن، پێویستە ئۆپۆزسیۆن رەخنەی توند لەم بابەتانە بگرێت و دیدێکی دیموکراتی رۆشنی بۆ هەریەکێک لەم پرسانە هەبێت،  وە پڕۆژەی خۆی بۆ بە دامەزراوەییکردن و چارەسەرکردنی هەموو پرسە بنچینەییە سیاسیاکان هەبێت، بە مانایەکی تر سیستمێکی نوێ لەسەر بنچینەی دیموکراسی بهێننە ئاراوە، هەڵبەت ئەمەش تەنها لەرێگەی راگەیاندن و تێکست نوسینەوە نابێت، چونکە بە پێی بانگەشەو راگەیاندن بێت هیچ حزبێکی ئەوروپا و ئەمریکا بەقەد حزبەکانی کوردستان پەرۆشی دیموکراسی نیین بەڵام لەناوەڕۆکدا هیچ حزبێک بەقەد ئەمان دیموکراسی نەخستۆتە مەترسییەوە، بۆیە پێویستە هەم بە تێکست و بە رۆشنی دیدی خۆی بۆ هەموو ئەو مەسەلانە روون بکاتەوە و هەمیش لەرێگەی پەرلەمان و ئامرازەکانی دیکەی خەباتی مەدەنییەوە  کار بۆ نوێکردنەوەی سیستمی سیاسی بکات لەسەر بنچینەی دیموکراسی.
بەڵام ئایا هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی کوردستان چییان کردوە بۆ پێداچوونەوە بەم بوارەدا؟ ئایا چەند پڕۆژە و کاریان بۆ ئەم مەبەستە خستۆتە روو؟ ئایا گرنگترین ئەو میکانیزمانە چین ئۆپۆزسیۆن ئەیگرێتە بەر بۆ نوێکردنەوەی سیستمی سیاسی ، ئەو میکانیزمانە چین بەهۆیەوە دەسەڵاتەکان لەیەک جیا ئەکاتەوەو گەندەڵی نایەڵێت و بواری بە درووستبوونی ئەریستۆکراتییەتی حزب نادات، چونکە  دیاریکردنی ئەو میکانیزمانە زۆر گرنگە  بۆ ئەوەی ئەگەری دووبارەبوونەوەی گەندەڵیی نەمێنێت، چۆن دڵنیابین ئۆپۆزسیۆن هەمان گەندەڵیی دووبارە ناکاتەوە، بزووتنەوەیەکی سیاسی باڵادەست ناکات بەسەر حکومەت و پرۆسەی سیاسیدا؟ ئەمە لەکاتێکدا هاووڵاتی کورد ئەزموونی دوو دەیەی لەگەڵ بەڵێنی گەورەدا هەیە، ئەزموونی دوو دەیەی هەیە لەگەڵ خۆجوانکردنی گوتاری سیاسی بە هەمان ناوەڕۆک و رۆحی گەندەڵەوە، بۆیە چەندێک ئەوە گرنگە پڕۆژە و تێزی گرنگ و پشتبەستوو بە بنچینەکانی دیموکراسی لەئارادا بێت بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسی ئەوەندەش ئەوە گرنگە کە میکانیزمەکانی ئەو پرۆسەیە دیاری بێت، گرەنتییە یاسایی و مەبدەئییەکانی لەئارادابێت ،.
بێگومان ئۆپۆزسیۆن لەم بوارەدا کاریکردوە و هەوڵیداوە پڕۆژەی هەبێت، بەڵام ئەم کار و پڕۆژانە تەنها سەرەتایەکن و دەبێت ئەو سەرەتایە بەرەو کارو پڕۆژەی جددی تر بڕوات و ، ئەبێت بۆ هەر بابەتێک پڕۆژە بباتە پەرلەمان و خەباتی مەدەنی دەست پێبکەن، بەڵام بەداخەوە زۆرکات ژمارەیەک پرسی لاوەکی زیاتر لەپرسە ستراتیژییەکان سەرنجی ئۆپۆزسیۆنی راکێشاوە، میدیا ئۆپۆزسیۆن بە بایەخەوە قیرتاونەکردنی کۆڵانێک وەک هەواڵی پلەیەک بڵاودەکاتەوە بەڵام سەربەخۆ نەبوونی دادگا ناکات بە بابەت کە سەرچاوەی گەورەترین و تاریکترین جۆری نادادپەروەرییە
 دووەم: بەرگریکردن و بایەخ پێدانی دیموکراتیزەکردنی ژیانی کۆمەڵایەتی و مافە دیموکراتییەکانی تاک:
 گرفتە قوڵەکانی کۆمەڵگای کوردی بەتەنها بریتی نییە لەوەی سیستمێکی سیاسی دیموکرات لەئارادا نییە، بەڵکو دواکەوتوویی ژیانی کۆمەڵایەتی و پێشێلکردنی ماف و ئازادییەکانی مرۆڤی کورد وەک تاک گرفتی هەرە قووڵ و راستەقینەیە، لەراستیدا گرفتی قوڵمان بەدەست نەبوونی ئازادییە  تاکەکەسیەکانەوە هەیە، بەناوی ئازادی نەتەوە و  پارستنی بەهاکان ئازادی تاک لەبەردەم گەورەترین مەترسیدایە، بەپێی هەندێک داتا و زانیاری لەماوەی ئەزموونی دەسەڵاتداریی کوردیدا پتر لە13 هەزار ژن بە بیانووی ناموس پارێزی کوژراون، خوێنی سیانزە هەزار ژن بە ناهەق زەوی سوور کردوە، ئێمە هەموومان بە کوشتنی کچە یەزیدی دوعا هەژاین، بەڵام تەنها جیاواییەک لەنێوان کوشتنی دوعا و کوشتنی ئەو هەزارن ژنەی دیکەدا هەبێت ئەوەیە کە دوعا کوشتنەکەی وێنە گیرا و بڵاوکرایەوە، بەڵام کوشتنی ئەوانیدی لەبێکەسی و چۆڵەوانی و دوو لەچاوی خەڵک کوژراون، کوشتنی ئەو ژمارە زۆرەی ژن کارەساتێکی شەرمهێنەرە، ئەو توندوتیژییەی دژی ژن دەکرێت بەشێکە لەو توندوتیژییەی کە لەنێو خێزانی کوردیدا بوونی هەیە، لەقوتابخانە و زانکۆ و ناوەندە پەروەردەیی و فێرکارییەکاندا هەیە، هەموو ئەو توندوتیژیانە لەسەر یەک تەوەر کار دەکات ئەویش دروستکردنی تاکێکی بێ ئیرادە و بێ ئازادی، بە بێ ئازادی تاک مومکین باس لەئازادی نەتەوە بکرێت، ئازادی نەتەوە بێ ئازادی تاک فریودانێکی میکافیلیانەیە، دیموکراتیزەکردنی ژیانی سیاسی بێ دیموکراتیزەکردنی ژیانی کۆمەڵایەتی نرخێکی راستەقینەی نابێت، بە بێ دیموکراتیزەکردنی ژیانی کۆمەڵایەتی مانایەک بۆ جێگیرکردنی پرەنسیپەکانی کۆمەڵگای مەدەنی نامێنێت، پرسی کۆمەڵگای مەدەنی پێش هەموو شت پرسی ئازادی ئیرادە و ئازادی عەقڵە، تاکێک کە ئیرادەی لێبەسنرێت و نەتوانێت بژی بەو شێوەیەی کە خۆی ئەیەوێت ئەوا ناتوانێت بەشدار بێت لەپێکهێنانی ئیرادەی گشتی کۆمەڵگادا چونکە ئەو لەبنەرەتدا ئیرادە لێسەنراوەتەوە، ئیدی لێرەوە ستەمکاری سیاسی هیچ نییە جگە لەیەکێک لەبەرەنجامەکانی ستەمکاری کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی
 پێویستە بوونی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا بوونی بەرگریکردنێکی راستەقینە بێت لەئازادی تاک ، لەیەکسانی و نەمانی جیاوازی رەگەزی نێوان ژن و پیاو، لەنەهێشتنی توندوتیژی  رەمزی و ماددی لەهەموو دام دەزگا پەروەردەییەکاندا، لەم ئاستەدا ئۆپۆزسیۆنی کوردستان ئۆپۆزسیۆنێکی کەمتەرخەمە و ئاوڕی پێویستی لێنەداوەتەوە، بە تایبەت بزووتنەوەی گۆڕان کە ئەگەری ئەوەی تێدایە ئەم پرسانە بە جددی وەر بگرێت و بەڵام وەرینەگرتوە و کۆی خیتابی خۆی بۆ چەند پرسێکی سیاسی کورتکردۆتەوە.

 ئومێد قەرەداغی
Omed76@gmail.com

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.