بەردبارانكردنى زیناكاران ، بەردبارانكردنى مرۆڤایەتى…. ئەنیران غەفوورى

 خوێندنەوەیەكى سەرەپێى بۆ سزاى بەردبارانكردنى زیناكاران لە ئایینى ئیسلام و وڵاتى ئێراندا
 ….(3-3)…

 پێشەكى:
 لە بەشى یەكەم قسە لەسەر سزاى بەردباران وەك دیاردیەكى مێژوویى و دەروونى كرا و لە بەشى دوەمیشدا ئاماژەى پێدرا وەك دیاردەیەك لە ئایینى ئیسلامدا و لەم بەشەشدا كە دوابەشە باسى ئەم سزایە دەكرێت لە وڵاتى ئێراندا كە وڵاتێكى رۆژهەڵاتییە بە یاسا و حوكمى ئیسلامی.
 
 بەردباران لە ئێراندا:
 بۆچی بەرپرسانى ئێرانى ئیزن بە (تاوانێكى قورس)ى وەك بەردباران دەدەن؟ چۆن و بە چ شێوەیەك مەیلى جنسی ژنىَ، سامان و نەزمى كۆمەڵایەتى كۆمەڵگا دەخاتە مەترسییەوە و بۆچی ئەوە هەر ژنانن كە زێتر لە پیاوان دەكەونە بەر سزاى مەرگى پر لە ئازار و بێ رەحمانەى بەردبارانەوە لەم وڵاتەدا؟
 وەڵام ئەم پرسارانە لە وڵاتێكى وەكو ئێران، سیستەمەكە ئەیداتەوە، چونكە لە ئێراندا سیستەمێكى ئیسلامى بەوپەڕى شەرع و سووننەتەوە حوكم دەگێڕێت و هەر لەم شڕوپڕیەى دین و مەزهەبەكاندا مرۆڤى مێینە ئەوەندە مافى بەردەكەوێت. ژن هەموودەم لەم وڵاتەدا بە پلە دوو هەژمار دەكرێت و ناچێتە قالبى پلە یەكەكانەوە. هەرچەندە كە لە ئێراندا فارس زمانەكان بە مەزهەبى شێعەیانەوە حوكم دەگێڕن، بەڵام دواجار هەموو نەتەوە و مەزهەبەكانى دیكە، زەجر دەكێشن و مەحروومن لە گشت شتێك و تەنانەت ئەبیت پەیڕەوى لەو یاسا و دەستوورانە بكەن كە لە مەزهەبى ئەواندا نییە و لە مەزهەبى شێعەوە هەڵێنجراون كە بەردبارانیش سەرەڕاى ئەوەیكە لە دینى ئیسلامدا بەشێوەیەك لە شێوەكان و بەو بەڵگانەى سەرەوە ئاماژەمان پێدا باوە، بووەتە یاسایەكى دیارى نێو وڵاتى ئێرانیش.
 بەپێى توێژینەوەكانى مامۆستا "پترۆشفسكى"، نووسەرى پەرتووكى (ئیسلام لە ئێراندا)، بۆنەى بەردبارانى ژنان و پیاوانى زیناكار، یەكەمجار لەلایەن فەقێكانى ئەهلى سووننەتەوە (شافیعى و حەنەفییەكان) قسەى لێوە كراوە. وا پێدەچێت كە شێعە ئەم بۆنەیەى لەوانەوە وەرگرتبێت. "پترۆشفسكى" لەسەر ئەوەیە كە (سزاگەلێكى قورس كە بۆ زینا وەبەرچاو گیرابوو، كەمتر بەڕێوە دەبرا، چونكە پێویست بە چوار شاهید هەبووە جگە لە مێردەكەى. هەربۆیە بارودۆخێكى لەم شێوەیە زۆر بە دژوارى هەموار دەبوو.) لە راستیشدا وەهایە، چونكە كەسى زیناكار هیچكات لەبەرچاوى خەڵك و چوار كەسەوە زینا ئەنجام نادات. هەرچەندە كە دانپیانانى كەسى تاوانبار بەسە بۆ ئەم تاوانە، بەڵام هەر لەو دەمەشدا ئەم دانپیانانە لە لایەن تاوانبارەوە زۆر دژوارە.
 سزاى بەردباران بەردەوام لە یاساكانى سزادانى ئیسلامى ئێراندا وەبەرچاو گیراوە. لە ساڵەكانى دوایی چەندین سزاى لەم شێوەیە راگەیاندراوە كە بوونەتە هۆى ئەوەى ئێران بخرێتە بەر فشار و پاڵەپەستۆوە. "محەمەد هاشمى شاهرودى" سەرۆكى دەسەڵاتى دادوەرى لە ساڵى (2003) سەبارەت بە چاكسازى و قسەكردن لەسەر ئەم سزایە هەندێك شتى راگەیاند وەكوو (بەرێوەبردنى حوكمى بەردباران لە دەسەڵاتى حاكمى شەرعیدایە و لە حاڵى حازر جمهورى ئیسلامى بە دواى دیاریكردنى سزایەكى دیكەیەوەیە لەبرى ئەم سزایە.)
 هەروەها لە لایەكى تریشەوە (غولام رەزا رەزوانى) لە فەقێیەكانى (شوراى نیگەهبان) لە دیسامبەرى (2002) رایگەیاند كە (لە برى سزاى رەجم ناتوانرێ سزایەكى دیكە دیارى بكرێ، چونكە حوكمەكانى ئیسلام جێگاى پەسەندكردن و پەسەندنەكردنى خەڵكى نین و رەنگە هەر ئەم حوكمە لە رۆژەكانى سەرەتایی ئیسلامدا جێگاى رەزامەندى خەڵكى نەبووبێت.)
 رێكخراوى لێبوردنى نێونەتەوەی لە ساڵى (2006 ـ 2007) دوو سزاى بەردبارانى راگەیاندووە كە یەكیان راپۆرتى بەردبارانى "جەعفەر كیانى" لە پارێزگاى قەزوین بوو و ئەویتریشیان حوكمى بەردبارانى "ژیلا ئیزەدى" بوو كە تەمەنى (16) ساڵ بوو و بە هۆى ئەوەیكە لە ساڵى (2004) پەیوەندى سێكسى لەگەڵ براكەى خۆى  هەبووە كە بە (150) قامچى مەحكوم كرابوو. ژیلا دواى ئەوەیكە حامیلە ببوو و منداڵەكەى لەدایك بوو، دواتر لە زیندانێكى كوردستاندا چاوڕێی بەڕێوەبردنى حوكمەكەى دەكرد، بەڵام بەهۆى فشارە نێونەتەوەیی و رێكخراوەكانى مرۆڤ و تەیاركردنى هزرى گشتى لە ئێران، ئەم دوو مەحكومە ئازاد كران.
 لە یاساكانى (كەیفەرى) ئێراندا واتە ئەو یاسایانەى وەكوو قەساس كە لە مەجلیسى شوراى ئیسلامى لە ساڵى (1982) و لەسەر بنەماى ئایینى ئیسلام بنیات نراون، بۆ كارى زینا، سزاى مەرگ لە رێگاى بەردبارانەوە و یا سزاى تازیانە و قامچى لێدانەوە وەبەرچاو گیراوە. هەر بۆ شاهیدیدانى ئەم كارە پێویستە لەناو داداگادا ئەم كارە دانى پیابنرێت و یا پێویستە تاكى زیناكار دانى پیابنێت و یا چوار پیاوى باڵغ و دوو ژنى ساڵح و پاك لە داداگادا شاهیدى ئەم كارەى لەسەر بدەن (مادەى 91ب). ئەو شاهیدانە ئەم كارە سێكسیەیان بە چاوى خۆیان بینیبىَ(مادەى 94). یەكسانى و هەماهەنگى كات و شوێن و چۆنیەتى كردەكە لە لایەن شاهیدەكانەوە زۆر پێویست و زەروورە و لە كاتێكدا كە ئەم هەماهەنگى و هاوسەنگییە لەنێو قسەكاندا نەبێت ئەوا بە تۆمەتلێدان، سزایان دەدرێت(مادەى 95). بە پێى مادەى (82)ى یاساى سزا و قەساسى ساڵى (1991) بۆ كارى زینا لەم بوارانەى خوارەوە بەبىَ وەبەرچاوگرتنى تەمەن و یا بارودۆخى ژن و منداڵداریەتى كەسى زیناكار، سزاى مەرگ دیاریكراوە:
 ـ تێكەڵبوونى سێكسى لەگەڵ كەسێكى بێگانە.
 ـ تێكەڵبوونى سێكسى لەگەڵ هاوسەرى باوكدا.
 ـ تێكەڵبوونى سێكسى پیاوى ناموسوڵمان لەگەڵ ژنى موسوڵمان.
 ـ لادانى سێكسى.
 لە هەندێك بواردا بۆ سزاى زینا، سزاى بەردباران وەبەرچاو گیراوە وەكو:
 پەیوەندى سێكسى زێتر لە ژن و مێردایەتى پیاوێكى ژن و منداڵدار، واتە كەسێك كە هاوسەرى هەمیشەیى هەبێت و لەگەڵیدا هاوجێگایى كردبێت و هەر كاتێك كە ویستبێتى توانیویەتى لەگەڵ هاوسەرەكەیدا پەیوەندى سێكسى ببەستێت، پەیوەندەى سێكسى زێتر لە ژن و مێردایەتى ژنێكى هاوسەردار، واتە ژنێك كە هاوسەرى هەمیشەیى هەیە و لەگەڵیدا هاوجێگەیى كردووە و هەركاتێك حەزى لێبووبێت سێكسى لەگەڵیدا كردبێت، بەڵام ژنێكى هاوسەردار (تەنانەت ئەو ژنەى كە تەڵاقى وەرگرتووە بە شێوەیەكى زارەكى)، ئەگەر هاتوو تووشى زینا بوو ئەوا بەرلەوەى كە بەردباران بكرێت، دەبێت قامچى لێبدرێت (مادەى 88ى هەڵبژێردراوى ساڵى 1991)، بەڵام ئەگەر هاتوو ئەم كەسانە لە كاتى غیاب و ئامادەنەبوونى هاوسەرەكەیان وەكو (زیندان و سەفەر و هتد) زینایان كردبێت، سزاى بەردبارانیان بەسەردا ناسەپێنرێت.
 زۆرجاران لەبەر پێوەبەستراوى مادى ژنان بە مێردەكانیانەوە، ناچار دەبن كە ئەم تاوانە بگرنە ئەستۆى خۆیان و دان بەوەدا بنێن كە بۆ ماوەیەكى زۆر لە سەفەردا بوونە و یا لەگەڵیدا جووت نەبوون، هەربۆیە لە سزاى بەردباران بەدوور دەبێت، دەنا دەورووبەرى ژنەكە و خزم و كەسوكارى پیاوەكە ژنە بە بەرپرسى كوشتنى پیاوەكە دەزانن و تووشى بەڵا و دەركردنى دەكەنەوە. هەروەها هەبوونى مافى فرەژنى بۆ پیاوان و هاوسەرى كاتى وەكوو (سیغە) كە لەبەرژەوەندى پیاوانە و لە یاساكانى ئیسلام و جمهورى ئیسلامیدا دیاریكراوە، بیر و هزرى ژن خۆش دەكەن بۆ زیاتربوونى خیانەتى هاوسەرە پیاوەكانیان، لە بەرامبەردا نامووس و پاكداوێنى ژنان و بنەماڵە لەسەر شانى پیاوان دانراوە و هیچكات پیاوێك بەرگرى لە ژنە زیناكارەكەى ناكات، چونكە كۆمەڵگا بە بىَ غیرەت و بىَ ناموسى لەقەڵەم دەدەن.
 كەوابێت لەم یاسا ئیسلامییانەوە بۆمان دەردەكەوێت كە ژنى زیناكار هیچ رێگاچارەیەكى نییە جگە لە مەرگ نەبێت كە ئەویش بە ئازاراویترین و خراپترین شێوەیە كە بەردبارانە، بەڵام پیاوى زیناكار ئەتوانێت لەو سزایە هەڵێت، ئەویش بە هاوكارى ژنەكەى و تەنانەت ئەگەر هاتوو پیاوەكە لەگەڵ ژنێكى سینگڵدا پەیوەندى سێكسى بەستبوو ئەوا تەنها كارێك كە قوورسە بۆ پیاوەكە، مارەكردنیەتى بە رێگایەكى شەرعى. هەروەها پیاوانى زیناكارى سینگڵ، سزاى مەرگیان بەسەردا ناسەپێنرێت، بەڵكو تەنها بە لێدانى قامچى رزگاریان دەبێت لە مەرگ.
 سەبارەت بەو ژنەى كە زیناكارە و حامیلەیە، بەداوى ئەوەیكە منداڵەكەى دەبێت، سزاى مەرگەكەى بەسەردا جێبەجىَ دەكرێت و ئەگەر هاتوو كەسێك نەبوو كە منداڵەكەى بگرێتە لاى خۆى، ئەوا سزاكەى وەدوا دەخرێت (مادەى 91، 162). لە یاساكانى سزا و قەساسى جمهورى ئیسلامیدا، سزاى بەردبارن موو بە موو دیارى كراوە و تەنانەت ئەو بەردانەى كە لە تاوانبار دەگیرێت دیاریكراون. بەرپرسانى بەڕێوەبردنى حوكمەكە و تەنانەت جارى وەها هەیە كە هاووڵاتیانى ئاسایى ئەتوانن لەم سزایەدا بەشدار بن. بە پێى مادەى (102)ى یاساى سزاى ئیسلامى، بەر لە بەڕێوەبردنى حوكمى بەردباران، زیناكار ئەگەر پیاو بێت تا ناوقەدى و ئەگەر ژنیش بێت تا سینەى لە چاڵێكدا دەیكەنە ژێر خاكەوە. بە پێى مادەى (104) نابێت ئەوەندە بەردەكان گەورە بن كە بە یەك و دوو بەرد بمرێت، بەڵكوو دەبێت بچووك بن تاوەكوو تاوانبار وردە وردە و بە ئازارەوە بمرێت. ئەگەر هاتوو كەسەكە خۆى دانى بە تاوانەكەیدا نا، ئەوا حاكمى شەرع واتە ئەو حاكمەى كە حوكمەكەى بۆ بڕیوەتەوە یەكەم بەردى تێدەگرێت و ئەگەر هاتوو بە پێى شاهید تاوانەكەى لەسەر ساغ بووەوە، ئەوا یەكەم بەرد شاهیدەكان تێى دەگرن (مادەى 99).
 كۆمەڵگا پیشەسازى و پێشكەوتووەكان، زۆرجاران قسە لەسەر سزاى ئیعدام بە پەتى سێدارە دەكەن، چ بگات بە بەردباران. ئیدى مرۆڤى ئاقڵ و مۆدێڕن ئەوە قەبووڵ ناكات كە هاوشێوەكانى بكوژرێن و لەنێوببرێن لەسەر تاوانێك كە رەنگە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكى دیكە بگۆڕدرێت. هەر بۆیە كۆمەڵێك رێكخراو و سەندیكا و ناوەند دروست بوونە كە ئیش لەسەر پاراستنى مافى مرۆڤ دەكەن و قاوى ئەو تاوانانە دەدەن كە لە وڵاتەكاندا دەكرێن هەربۆیە ئەمەش بە خراپ دەكەوێتە سەر ئەو وڵاتانەى كە سزاى نامرۆڤانە دەسەپێنن بەسەر تاوانباراندا و رەنگە لە بوارى ئابوورییەوە ئابڵوقە و فشار خستنەسەرى لە دواوە بێت.
 تووڕەیى كۆمەڵگاى نێونەتەوەیى لەبەرامبەر سزاى مەرگ لە رێگاى بەردباران كە زۆربەیان بەرۆكى ژنان دەگرن و پاڵەپەستۆكانى ئەوان بەسەر بەرپرسانى ئێرانییەوە، هەندێك لەم بەرپرسانە كە بە دواى یەكسانكردن و هاوسەنگكردنى وڵاتەكەیانەوەن لەگەڵ كۆمەڵگاى نێونەتەوەیى، وەهاى لێكردن كە ئەم سزایە وەدوا بخەن و هەڵوەستە و پیاچوونەوەى بەسەردا بكەن. لە دیسەمبەرى (2003)، "ئایەتوڵا هاشمى شاهروودى"، سەرۆكى دەسەڵاتى داد، چەند رێنوێنییەكى لەمەڕ بەڕێوەبردنى ئەم حوكمەوەدا و بە یاسادانەرانى پێشنیار كرد كە شێَوەى دیكەى سزا لەبرى سزاى بەردباران وەبەرچاو بگرن. ئەوەبوو لە سپتامبەرى 2003، پەرلەمان یاسای چاوەدێرى بەسەر هەندێك سزا لەوانەش سزاى بەردبارانى پەسەند كرد. "هاشمى رەفسەنجانى"، سزاى بەردبارن بە نائەوڕۆیى دادەنێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم پیاوە سوودى لە دەسەڵاتى خۆى وەرنەگرتووە وەكوو سەرۆكى ناوەندى دیاریكەرى بەرژەوەندى نیزام بۆ لابردن و هەڵگیرانى ئەم سزایە. ئەمەو تەنانەت لە كاتى سەرۆك كۆمارى خاتەمیشدا ئەم سزایە لانەبرا و تەنانەت "زەهرا شوجاعى"، راوێژكارى خاتەمى و سەرۆكى ناوەندى بەشدارى ژنان، سزاى بەردبارانى مەحكووم نەكرد. لەگەڵ ئەوەى كە بەهۆى ئەو فشار و پاڵەپەستۆ و مەحكومییەتانەى كە لە لایەن كۆمەڵگاى نێودەوڵەتییەوە سەبارەت بە ئێران لەگۆڕێدانە، رێژەى ئەم سزایە هاتووەتە خوارەوە و كەم بووەتەوە، بەڵام هێشتاكەش لەنێو یاساكانى وڵاتدا لانەچووە. بە پێى راپۆرتى رێكخراوى لێبوردنى نێونەتەوەیى، لە ساڵى (2004)، بەلانیكەمەوە نزیكەى (159)كەس كە كچێكى مێرمنداڵیان تێدایە، ئیعدام كراون. 
 دواجار ئەوە ماوەتەوە بیڵەین كە مرۆڤ لە هەر وڵات و سەرزەوینێك بكوژرێت و بە شێوەیەكى نامرۆڤانە لەنێو ببرێت، ئەوا ئەبێت هاوشێوەكانى دیكەى لێى بێدەنگ نەبن. ئەوەى كە لەم وتارەدا ئەتوانین وەك دەرەنجام وەریبگرین ئەوەیە كە پێویستە ئەم ژیانە بەشێوەیەك شایەنى مرۆڤ بێت تا تیایدا بە ئاسوودەیى تەمەن بكات و مرۆڤیش ئەوەندە بچووك نییە كە بە شێوەیەكى نائەقڵانى و نامرۆڤانە بخرێتە مەترسییەوە.