خۆسووتاندن….سووتانى ڕوحە بەرلەسووتانى جەستە!

توێژینەوە

  
دەستپێک 
 
ئاشکرایە هەموو دەرئەنجامێک وئاکامێک دەرهاوێشتەى کۆمەڵە فاکتەرێکە ، بۆدۆزینەوەى ئەنجامەکان بەشێوەیەکى زانستى دەبێ رێزبەندییەکى هۆکارەکان بکەین وئاشنایەتییەکى بنچینەییمان لەگەڵ فاکتەرەکانیداهەبێت،هەر وەکو چۆن لەکۆنەو ە وتویانە (حاڵیبون لە پرسیارنیوەى وەڵامە) لێرەشدا تێگەیشتن لەهۆکار دەمانگەیەنێتە ئامانج ودۆزینەوەى ریگە چارە، هەربۆیە من لێرەوە دەمەوێت بەرلەوەى بێمە سەر باسى یەکێک لەدەرئەنجامەکانى توندوتیژى دژبەمێینە کە خۆسوتاندنە ، تیشکێک بخەمە سەر ئەو فاکتەر وهۆکارانەى ئەنجامى توندوتیژییەکەیان لێدەکەوێتەوە،فاکتەرەکانیش ئەمانەن:-
 1،سیاسەت
2.ئایین
3.پەروەردە
4.ئابوورى
5.کۆمەڵایەتى
 
ئەم (5)پێنج خاڵەى ئاماژەم پێیدا هۆکارى سەرەکین بۆسەرکوتکردنى ئافرەتان ، چونکە لەکۆمەڵگەى نێرساڵارى دا هەمیشە چەمکەکان لەبەرژەوەندى پیاوان خوێندنەوەیان بۆکراوە
ونێرینە دەستى بەسەرداگرتووە ، بۆنموونە کاتێ ئابورى بەدەستى پیاوەوەیە بێ گومان بەخۆڕایى
نایبەخشێتە ئافرەت ولەبڕى ئەوە ئازادى لێ دەسەنێتەوە ، ئەگەر خێزانێک بە نموونە بهێنمەوە بە دڵنیاییەوە دەبینین ئافرەت چاوى بڕێوەتە دەستى باوک ، برا ، مێرد ، کوڕ، کەبژێوى رۆژانەى بۆدابین
بکات ودلنیایە ئەگەرپیاو نەبێت برسێتى ونەدارى ڕادەستى زەلیلى دەکات ،بۆیە رازى دەبێت سەربەخۆێى خۆى هەرزان فرۆش بکات بەناچارى ، هەروەها کۆمەڵگەش سیستەمێکى جیاوازى
پى َنییە لەچوارچێوەى خێزان ، دەسەڵاتى پیاوسالارى ئەو خەونەیانى پوچەڵ کردەوە کەئافرەت
پێى وابووببێت بەخاوەنى کاروپیشەى خۆى نبتوانێت سەروەرى خۆى بکڕێتەوە، لەبەر ئەوەى
دەسەڵاتیش کەپیاو حکومڕانى تیادەکات ، دەستى بەسەردام ودەزگاوفەرمانگەکانیشدا گرتووە،
تاشتێک لەئافرەت وەرنەگرێت کارێکى پێ نابەخشێت ، هەرکاتێکیش بزانێ ئافرەت سەرکێشى
دەکات نان بڕاوى دەکات ودەینێرێتەوە نێو چواردیوارەکەى ماڵەوە، کەواتە لێرە بۆمان دەردەکەوێت
ئابوورى بەشێوەیەکى گشتى وتەواووبنەرەتدالەدەستى پیاواندایە چ لەماڵەوە وچ لەوجیگایانەى کە
سەرچاوەى ئابوورین .کێشە لەوەدایە پیاوان بەتەواوى ویژدانیان ئاسوودەیە بە کردەوەکانیان دەرهەق بەژنان ، چونکە بەدرێژایى دیرۆکى بەشەرییەت تەئویل وتەفسیرى دەقە ئاینیەکانیش
خۆیان کردوویانە وپیاویان تێدا کردۆتە قارەمان وئافرەتانیشیان وەک گوناهبار وبەپلە دووهێناوەتە
ئەژمار ،ئەمەش بۆخۆى بۆتە هۆکارێکى بەهێزونەکۆڕ، تەنانەت ئەو تەفسیرانەش هێندە پیرۆزکراون ،
هێندێ جارولەلایەن خودى ئافرەتان لەبڕى پیاوان بەشێوازێکى پیاوانەوە ئافرەتیان بەتەواوى لە مافەکانى خۆێ داماڵى وەوبوارى بیرکردنەوەشیان بۆنەهێشتۆتەوەوبچوکترین شتیان لێ حەرام
کردوون وپەروەردەى خێزانیشیان هەرلەسەرئەو بناغەوبنچینەیە بووە، بۆنموونە دایک هەمیشە هەرەشەى لەکچەکانى کردووە بەپشتیوانى باب، برا، مام ، خاڵ ، کەئەمانە هەموو رۆڵى پیاودەبینن،
ودایک وەکودەسەڵاتێکى تۆقێنەروبەهێزبەکارهێنراون بەرامبەربەمنداڵەکانى وبەوترسەوە گۆشى کردوون !!جا ئەوەى پێویستە بکرێت ئەوەیە سەرجەم ئەودامەزراوولایەن ورێکخراوانەى دروشمى
جۆراوجۆریان بەرزکردۆتەوە سەبارەت بەداکۆکیکردن لەئافرەتان چاوێک بەوخاڵانە بخشێننەوەو
ریگە چارەیەکیان بۆبدۆزنەوەوسەرلەنوێ خویندنەوەى جدى یان بۆچەمکەکان دابرێژنەوە کەتایبەتن بەئافرەت ومێینە ومافیان. وچیترپشت بەوتەفسیرە کۆنانە نەبەستن ودەکرێ ومافێکى
سروشتى خۆیانە ئافرەتیش مرۆڤى پلەیەک بێت وبەوشێوەیە نەجەوسێندرێتەوە.
 
کورتەیەک لەفاکتەرە پاڵنەرەکانى توندووتیژى : _
 
•        فاکتەرى سیاسى :_ سیاسەت فاکتەرێکى بنەڕەتییە بۆ ئاراستەکردنى کۆمەڵگە بەو شێوەیەى کەبەرنامە دارێژى بۆدەکات ، جائەگەر ئەو سیستەمە لەسەربناغەى دەمارگیرى وشەڕانگیزى
 وپێشێلکارى لەمافەکانى هەر یەکێک لەودوو توخمەى مرۆڤ لەکۆمەڵدا بکات ، کە لەژن وپیاوپێکدێ بونیادنرابێ ، ئەوە تووندووتیژى دەبێَتە دەرئەنجامى ئەوپێشێلکارییانە ، وتاکەکان
بەرەو ئاراستەیەکى ناداد پەروەرانە دەبات ، وژێرخانى وڵات لەڕووى مرۆییەوە دەڕۆخێنێ .
 
•        فاکتەرى ئابوورى :_ نارەخساندنى بوارى کار، یاخود پەرەسەندنى بیکارى گەورەترین قەیرانى ئەخلاقى دەنێتەوە ، ودەستکەوتە نامەشروعەکان برەویان دەبێت ، لەم دۆخانەشدا
کاتێک نامێنێتەوە بۆتاکى کۆمەڵگە یاخود خێزانەکان ، ئۆمێدێک نامێنێت کە بە ئایندەوە  گرى َ یان بدات ، بەردەوامبوونى ئەم حاڵەتەش هەستبوون بەداهێزرانى ویستەکان دەخولقێنێ  بۆبەردەوامبوون بەژیان ، هەرربۆیە دووبارە بونەوەى ئەم حاڵەتە دەبێتە یەکێک
لەوپاڵنەرانە بۆ چوون بەرەو مەیئوس بوون وپاشتر نەمان .
 
•        فاکتەرى پەروەردەیى :_ هەوموو گۆڕانێک لەهەنگاوێکەوە  دەستپێدەکات ، ئەم هەنگاوەش پەروەردە پێى هەڵدەستێت ، مێینە کەبوارى خوێندن وچوونە بەرپرۆسەى  وشیارى هەزرو
وتیًفکرین وکرانەوەى زانیارى وپێکهاتەى فیسیولۆژى خۆى وچۆنێتى سۆلفکردنى کێشەکان
، بەشێوەیەک دوور لەدەمارگیرى ئەوە نیوەى ئەو دیاردەیەى بەکردار ڕەتکردەوە ، نیوەى دیکە
لاى وشیارکردنەوەى پیاوان دەمێنێ  کەچۆن هەزرى لە سنوورى توندووتیژیدا چڕنەبێتەوە ،
پەروەردەى ژیارى دوورلەتوندووتیژى لەتێکەڵ بوونى هەردووتوخم لەقۆناغە بنەڕەتێکاندا
دێتە بوون ، تێکەڵبوون واتە حاڵیبوون لەفسیولوژییەتى بیرووڕەفتارى یەکتر ، وخوێندنەوەى رەهەندە فیکرییەکان  وقەبووڵکردنى یەکتر، ئەمەش لەدەرئەنجامە کایەیەکى کۆمەڵایەتى
ژیارى لێ دروست دەبێ، ئەو مەدووجەزرە جیاوازییە دروستکاوانە کاڵدەکاتەوە لەنێوان
ئەم دووچیندەرە . ئەمە لەقۆناغى دووەمدا ولەدامەزراوەیەکى پەروەردەیى وەک قوتابخانەدا
پراکتیزە بکرێ ، بەر لەوەش لەیەکەیەکى کۆمەڵایەتى بەرتەسکتر کە لە چوارچێوەى
خێزانێکدایە( بچووک ، گەورە) کەپایە زەلهیزەکانى بونیادنانى کەسایەتى ژیارى یاخود
دەمارگیر لەوێوە سەرچاوە دەگرێ ، دەبێ جیاوازییەکانى ئەرک وماف بەشێوەیەکى یەکسان
بچەسپێنرێ، ئەمەش پەیوەستە وبەشێوەیەکى ناراستەوخۆ _ بە شەکل وناوەڕۆک_ بە فاکتەرى یەکەم ،فاکتەرى سیاسى.
 
•        فاکتەرى کۆمەڵایتى:_ لەوێوە سەرچاوە دەگرێ کەباوک  هێزى دەسەڵاتى بنەماڵە
وەردەگرێ ودەیسەپێنى بەسەر تاکەکانى خێزان ، خێزان کەیەکەم یەکەى کۆمەڵایەتى یە مرۆف چاوى تیاهەڵدێنێ ولەرۆئیاى وەرگرتنى هێز لەلایەن پیاوانى بنەماڵە وپەراوێزخستنى ئافرەت و
پێگەى پیاو بەرز وباڵا و سەپێنەر دێ . لەژێر تیشکى ئەم هێزە سەپێنراوە بارى کوێلایەتى دەست پێدەکات وجیاوازییە کى چینایەتى مرۆیى دێتە ئاراوە کەنێر تییایدا خاوەن مافە ومێ خاوەن ئەرک
وبەس ، ڕەنگدانەوەى ئەم حاڵەتەش تێکەڵى بوارەکانى ژیان دەگرێتەوە وناداد پەروەرییەک دەخوڵقێنێ ودەبێتە سەرچاوەى هێنانەدى تووندوتیژى ودواتر دەیان دیاردەى کۆمەڵایەتى نەرێنى
لێدەبێتەوە کەیەکێک لەوانە خۆسووتاندنە .
 
•        فاکتەرى ئایینى :_ ئایین وەک سەرچاوەیەک بۆ داڕشتنەوەى یاساى وڵات وتیکەڵ بەیەکەیەکەى وردکارییەکانى ژیانە، تاوەکو ئەمڕۆ بەیەکێک لەسەرچاوەکانى بەرهەم 
هێنانى تووندوتیژى ناودەبرێ، نەک لەبنەڕەتدا بەڵکوبەپێى ئەو شیکارییانەى ئاییندۆستەکان بەهەڵە بۆیان کردووە ولەبەرژەوەندى پیاودادانراوە ، ونابەرابەرییەک لەشیکارکردنى تاوەکوئەمڕۆ لەئارادایە، بەَپێى ئەم شیکارییە پیاومافى ئەوەى هەیە
هێزبسەپێنێ وئەم بیرۆکەیە قۆناغ بەقۆناغ  شوێن وپێگەى خۆى داکوتاوە لەنێو
هەزرى کۆمەڵگە ، و درێژەى پێ دەدرێ لەڕێى وتارە ئایینەکانەوە وراگەیاندنەکانیەوە
کەژن پڕ عەیبە وگوناە لەقەڵەم دەدات وپیاووەک کائینێکى پڕهێز وپیرۆز ، ئەمەش تەنگەشەى دەروونى ودەیەها حاڵەتى نەرێنى لێ دێتە بوون کەخۆسووتاندن باوترینیانە.
 
 
 
                                      توندوتیژى…وەک نەرێتێکى باوى کۆمەڵگەکان
 
توندوتیژى دیاردەیەکى جیهانى یە ، هیچ دەوڵەتێکى سەرزەوى لەم دیاردەیە کەم تازۆر بەدەرنیە، سەرەراى قۆناغە جیاوازەکانى ژیان کەمرۆڤ وبەشەرییەت بەردەوام تێیداتێپەڕدەبێت ولەهەمووڕوویەکى سیاسى وئابوورى وکۆمەڵایەتى وبگرە ئایینیش ئەم دیاردەیە هەر هەبووە وهەیە لە
سەرەتاى بەشەرییەتەوە تادەگات بەرۆژگارى ئەمڕۆولەداهاتووشدا ئەگەرمیکانیزمێ بۆسنووردارکردنى دانەنرێ درێژەى دەبێ.
 
 
توندوتیژى وەک شۆناس
 
هەمووئەو چەوساندنەوەزژێردەستەیى ونابەرابەرى یەیە کەمرۆڤەکان ڕووبەڕووى دەبنەوەوئافرەتان
زێتر هەڵگرى ناونیشان وسیمبولى ئەم توندوتیژى یە بوون. سەرەراى ئەوەى هەمووقۆناغێکى توندتیژى بەرگى خۆى بەستایلێکى جیاواز گۆڕیوە وبەرگێکى نوێى پۆشیوە، بەڵام لەجەوهەروکرۆکى
مەسەلەکە هیچى نەگۆڕیوە، وخۆسووتاندنیش یەکێک لەودیاردەبەرچاوانەى ئەمڕۆسیماى کۆمەڵگەى کوردى رەشپۆش کردووە،بەهۆى ئەورێژەزۆرەى ژنان بەناچارى پەیڕەوى دەکەن بۆخەلاسبوون لەنەهامەتى یەجۆربەجۆرەکانى ژیانیان،وتادەگات بەئەمڕۆئەوچارەسەرە گونجاووجدى یەى بۆدانەنراوەکەلەسەقفێکى زەمەنى دیاریکراو کۆمەڵگەى کوردى لێ خاڵى بکاتەوە،کەبۆتە یەکێک لەبەربڵاوترین دیاردەکانى توندوتیژى کەژنان بەرجەستەکاروهەڵگرى ناسنامەیین ..هێزێک هەیە لەگۆڕەپان بەردەوام ولەکایە جیاوازەکانى ژیان، بەشوێن وزەماندادەسەڵاتى خۆى دەسەپێنێ بەسەرهەست وجولە وئایدیاى ژن،ئەویش هێزى پارتریارکى یەکە رەگى لەمێژووى توندوتیژى دژبەژنان داکوتیوە، ئەمەش ئایدیایەکى سیاسى مەبەستدارى لەپشتەوەیە کەدەسەڵات لەچنگى پیاودابهێڵێتەوە وپارسەنگى شتەکان لارکات . باشە من دەپرسم..
بۆپیاوبەهێزکردنى خۆى لەبێ هێزکردنى ئافرەت دەبینێتەوە؟! توندوتیژى دژبەئافرەتان بووەتە
تاکە سەرچاوەى ئافرەتان وپاڵنەرێک بۆدرووستبوونى فۆرمێکى یەکانگیر لەسەرانسەرى جیهان ئەویش بزافى فیمینزمە ، ئەوبزافەى دەیەوى بەچەمکى مرۆڤایەتى کاربکات ویەکسانى یەک لەناخى ئایدیاى ژن وپیاودابچەسپێنێ تاپەیوەندى تاکەکانى کۆمەڵگە بگەڕێتەوە ستایلە سروشتى یەکەى خۆى ،کەهەردووتوخمى ژن وپیاوبەرامبەربەئەرک وماف یەکسان بن. لەبەرنەبوونى ئەوستایلە مرۆڤایەتى یە لەنێوان هەردوورەگەزى نێرومێ کۆمەڵە کێشەیەکى کۆمەڵایەتى
توندومەترسیداردێنە ئاراوە کەیەکێک لەوکێشانە خۆسووتاندنە.  خۆسووتاندن بەرهەمێکى
توندوتیژى وستەمکارى کۆمەڵگەیە کەپیاوتیایدا سەروەرە.ئەم سەروەرى وئاغایەتى یەى پیاوئى
سەردەمى دەربەگایەتى یە، تائەمڕۆکەش لەبیروبۆچوونەکانى پیاودازیندووە وزیندوودەکرێتەوە ،
 
ودەسەڵاتێکى پتەوپاڵپشتى دەکات ، تەنهاگۆڕان کەتیایدا ڕوویداوە لایەنى ڕووکەشى جل وبەرگەکەیەتى،ژمارەشیان کەم نین لەڕیزەکانى دەسەڵات بۆیە حوکمى دەسەڵاتە، یاساى دەسەڵاتە کەخۆسووتاندنى ئافرەتان دەرئەنجامێتى وکۆتایى پێ نایەت، دەسەڵات بانگەشە بەمۆدرین بوون رادەگەێنێ وهەمیشە دروشمى ئامادەکراوى سەرزمانیان بووە وشانازیان پێوە کردووە کە لەوئاستە بەرزە بۆژنان تێدەکۆشن ، هاوکات وبەردەوام دەبینین لەکایە فڕە ڕەنگەکانى ژیانى کۆمەڵایەتى وسیاسى وئابوورى ئافرەت دەچەوسێنرێتەوەوریکلام کردنەکەیان ناچێتە قاڵبى کردار وخۆنواندنێکى فیعلى وبەرجەستەى بکەن، ناتوانێ زاڵ بەسەر بۆچوونە سالارى کەى خۆیداکەئەگەرى ئەوەى لێ بکرێ خۆى وژن بەرامبەر بەئەرک وماف لەژێر یەک رکێفى مرۆڤایەتى کۆببنەوە، چەکى بەرگرى گرتنیش لەم هەمووکێشانە بێ شەک وشیارى یە. وشیارى بۆى هەیە ئۆپۆسوزیونێکى مرۆیى دروستکات بەرهەڵستکاربێ دژبە هەموو جۆرە توندوتیژى یەکى جەستەیى ودەروونى کەئەنجام دەدرێ بەرامبەرئافرەتان ، ئەمەش بەشەوورۆژێک وبەپەرتەوازى کاروبێبەرنامەیى کارنایەتەدى، دەبێ کارەکان لە چوارچێوەى وشیارى داڕەنگ بداتەوە تائاکامى ئەرێنى لێ وەدەست بێ ولەبەرژەوەندى کۆمەڵەگە وژنان بەتایبەت بشکێتەوە.
 
 
                                خۆسووتاندن وەک شۆناسێک
 
بڕیارێکى ناعەقڵانى یە مرۆڤ بەشێوەیەکى کوێرانە دەیگرێتە بەر وبۆى دەڕوات، کاتێ لەژێر گوشارێکى دەروونى وفیکرى تونددادەبێت ، ئەم حاڵەتەش کاردانەوەى کەڵەکەبوون وپەنگخواردنەوەى حەزوویستەکانى خودى ئەوکەسەیە، لەپاڵ گوشارکردنى کەسى بەرامبەر بڕیارى
خۆسووتاندن دێتە ئەنجام وبەلەناوچوونى خودى بڕیاردەر کۆتایى دێ .
 
                                  
 
لەپاى چى مرۆڤ  خۆى دەسووتێنێ؟!
 
ئەمە بۆخۆى پرسیارە . ئەگەرمرۆڤ لەکەشێکى ڕەوا ودادپەروەرانە بژێت وژیانى بۆ دەستەبەربکرێت
هەرگیز پەناناباتە بەرلەناودانى خۆى ، کەئەمە بۆخۆى نیشانەى بێ دەسەڵاتى یە، بێ دەسەڵاتى
بەرامبەرئەو ستەمەى لێى دەکرێ، کەلەسەرووى تواناى خۆیەتى وکاتێ ئافرەت پەنادەباتە بەر
خۆسووتاندن کەنائومێددەبێت لەدۆزینەوەى ریگە چارەیەک بۆئەو کێشەیەى تەنگى پێ هەڵچنیوە
وکاردانەوەیەکى لۆژیکیانەى بۆنیە، وکە دەگاتە لوتکەى ئەوبێ ئۆمێدى یە هاوکات لەگەڵ فشارکردنى ستەمکار خۆسووتاندن کەلەناوچوونێکى لەسەرخۆوپڕ ئازارە،دەبێتە تاکە رێگەى
رزگاربوون وبەکوێرانە بۆى دەڕوات، لەوحاڵە تەداکە لەژێر فشارێکى دەروونى وفیکرى ناسروشتى یە
دەبێت بەچاوى کەسێکى نەخۆش سەیربکرێت ومامەڵەى لەگەڵدابکرێت . هەڵبەت مرۆڤ کەلەژێر کاریگەرى یەکى ناڕەواوناسروشتیدادەبێت چ پیاوبێ یاخودژن، پەنادەباتە بەریەکێک لەرێگەکانى
لەناوچوون یاخود ئازاردانى خودوبەچەند شێوازێکى جودا لەیەکتر، کەخۆسووتاندن باوترینیانە ولە وزیادبوونە بەردەوامەى رۆژانەى خۆى وەختە لەقاڵبى دیاردەوە دەیباتە قاڵبى باو! بۆیە کارى جیدى وبەپەلەى پێویستە بۆبن بەستکردنى ، یاخود کەمکردنەوەى بەلانى کەم .
                        
                   ئامارەکان..واقعێکى تاڵ وحەقیقەتێکى ترسناک
چى وادەکات خۆسووتاندن کەریگەیەکە بۆ لەناوچوونى پڕلە ئازار ى خود تایبەتبێ تەنها بە
رەگەزى مێینە ! توندووتیژى کەپەیامێکە وئاراستەى سێ لەتوێژەکانى هەرکۆمەڵگەیەک دەکرێ
لەوانە (مێینە ، منداڵ ، بەساڵاچووان) مێینە بشکى شێرى بەردەکەوێت لەهەر دووقۆناغەکەى
دیکەش (منداڵى، بە ساڵاچوویى) بۆیە لێرەدا مێینە دەبێتە تاکە سەرچاوەى ئاراستەکراوکە
ڕووبەڕووى تووندوتیژى دەبێتەوە بەجیاوازى ستایلەکانییەوە وباوترینیان کەخۆسووتاندنە.
لەساڵى 2007 وبەپێى ئامارى خەستەخانەى ئازادى کەرکوک(178 )حاڵەتى سووتان تۆمارکراوە
وزۆربەشیان بە هۆى نەبوونى هۆڵى تایبەت بەمانەوە ئەو حاڵەتانە ڕەوانەى نەخۆشخانەکانى
سلیمانى وهەولێر کراون ، زۆربەى ئەم حاڵەتانەش لەرەگەزى مێینە بوونە، ولەکۆیى ئەو ژمارەیە
(13) یان گەیانیان لەدەستداوە، وئامارى هەمان خەستەخانە بۆساڵى 2008 ئەوەى روونکردەوە
کە رێژەى خۆسووتاندنى ئافرەتان لەشارى کەرکوک ودەورووبەرى( 65 )حاڵەتى تەنها ئافرەت
بوونە کە تەمەنیان لەنێوان 15_45 ساڵە ، وزۆربەى حاڵەتەکان لەدەورووبەرى شارڕوانەى بەشى
ئامادەباشى خەستەخانە کراوە، ورۆژانى پێنج شەمەى وەرزى زستان پتر کارى خۆسووتاندن ئەنجام
دراوە .. بەم شێوەیەى ژمارەکان دابەشبوون(مانگى 1/2008 (7)ئافرەت )، (مانگى2/2008(5)
ئافرەت)، (مانگى 3/2008 (6)ئافرەت)،(مانگى4/2008(8)ئافرەت)، (مانگى5/2008(6)
ئافرەت)،(مانگى6/2008 (69ئافرەت)،(مانگى7/2008(3)ئافرەت)،( مانگى8/2008 (5) ئا
فرەت)، (مانگى 9/2008(5)ئافرەت)(مانگى 10/2008(4)ئافرەت)(مانگى 11/2008(4)
ئافرەت)،(مانگى12/2008(6)ئافرەت) .
 
 
                             کێین ئەو ئافرەتانەى خۆیان دەسووتێنن؟!
  بەپێى ئەم ئامارەى سەرەوە رێژەى ژنانى لادى ودێهاتەکان بشکى شێریان بەردەکەوێت پترلەژنانى نێوشار ، هۆیەکەشى روونە ، ناهوشیارى ونزمى ئاستى بژێوى ڕۆڵى بەرچاودەگێڕێ…لێرە پرسیارێ دێتە ئاراوە : ئەوئافرەتانەى خۆیان دەسوتێنن کێین؟!
هەڵبەت وەڵامى ئەم پرسیارە  هێندە نامۆ وداپۆشراوونەبێ بەپێى ئەم ئامارە ش زیاتر تیشک خراوەتە سەر ئەوەى واقیعى کۆمەڵایەتى ئێمە ڕوونە کەئافرەتى نێوماڵ دیارترین چینن رووبەڕووى ئەم  دیاردەیە دەبنەوە، مارکس دەڵێ: توندووتیژى لەسەرەتاى بەشەرییەتەوە بوونى نەبووە، واتە دیاردەیەکى (مکتسب)ە. واتە خۆسووتاندن کەباوترین دیاردەى تووندوتیژییە ئافرەت دەرهەق بەخۆێ جێبەجێى دەکات کرداریکە لە دەرەوەى ئەقل جیبەجێ دەبێ کاتێ لەژێر فشارێکى توندى دەرەکى دەبێ، هەر شتێکیش لەدەرەوەێ ئەقل جێبەجێبکرێ دەچێتە قاڵبى کردەوە دەروونییەکان واتە فشارى دەروونى پاڵنەرى ئەم کردارە دەبێت.  ئەوەى ئاشکراشە ئەو تووندووتیژییەى بەرامبەر بەڕووحى مرۆڤ  دەکرێ زۆر زیاتر بەزەرەرمەنددەشکێتەوە سەر مرۆڤ وکۆمەڵگە وەک ئەوەى ئەوتووندووتیژییە بەرامبەربەجەستەى مرۆڤ  بکرێ  . بە ماناییەکى دى ئەوانى خۆیان دەسوتێنن
ئافرەتى نێوماڵن وئاستى بژێویان نزمە و لەغیابى رۆشەنبیریدا دەژیین ، ئەم سێ هۆیە سەرەکیترین
خەسلەتى جامیعن کەهەمووئەوئافرەتانە کۆدەکاتەوە لەژێر پەردەى خۆسووتاندن . بۆنموونە هیچکات نەمان بیست مامۆستایەک یاخودپزیشکێک یاخودژنە دەولەمندێک یاخود ژنە ڕۆشەنبیرێک خۆى بسوتێنێ ، ڕاستە ئامارەکان ئەوخاڵە ى ڕوون نەکردۆتەوە کە ئەو ئافرەتانە کێین خۆیان دەسوتێنن ولەچ پلەیەکى خوێندەوارین وئاستى بژێوییان چۆنە! ئەمەش بۆغیابى سەنتەرى تایبە ت
بەم دیاردەو ودواتر کێشەى ئافرەتان دەگەڕێتەوە .
 
 
                                                 چارەسەر چیە؟!
 
دەبێ ئافرەتان خوێندنەوەیەکى نوێ یان هەبێ بۆ جوڵەوچالاکى وئایدیەکانى، تادەرکى ئەوە بکات
کەچیتر خۆسووتاندن ناکاتە چارەسەرى کێشەکان وخۆى تەسلیم بەئاگر نەکات ونەیکاتە هاندەرێک بۆڕەچاوکردنى هاوڕەگەزەکانى کاتێ ڕووبەرووى کێشە دەبنەوە  ، دانانى ئەلتەرناتیڤێکى
گونجاو بۆى هەیە ئەم دیاردەیە کەمکاتەوە  کەلەم خاڵانە چڕمکردوتەوە:_
 
1_ دامەزراندنى سەنتەرى تایبەت بە کێشەى خۆسووتاندنى ئافرەتان ، کەکەسانى پسپۆڕ ودەرووناسى تایبەت بەم دیاردەیەى بۆدابینبکرێ ، ئامارووداتاو وهۆکار وبەدواداچوونى سەرچاوەى
ئەم کارە لە ڕێى تیمى پسپۆر ئەنجام بدرێ .
2_ وتارى ئایینى وراگەیاندن  ڕۆڵى بەرچاو دەگێڕن بۆ وشیارکردنەوەى تاکى کۆمەڵ .
3_ دابینکردنى هەڵى کار بۆ ئافرەتان
4_ هاندانى ئافرەتان بۆبەشداریکردن  لەخولى وشیارکردنەوە وچۆنێتى دابینکردنى چارە بۆ کێشەکانیان.
5_ هاندانى کچان بۆبرەودان بەخوێندن ، ودابینکردنى هەڵومەرجى گەنجاو بۆ نەهێشتنى نەخوێندەوارى بەتایبەت لەناوچە گوندنشینەکان .
6_ سازدانى سیمینارومێزگرد و بەردەوامبوون بەهەڵمەتەکانى وشیارکردنەوە لەلایەن ڕیکخراوەکانى ئافرەتان وکۆمەڵگەى مەدەنى ومافى مرۆڤ ، بۆپتر تیشک خستنە سەر کێشەکانى ئافرەتان وچۆنێتى چارەسەرى ، زیان وئەنجامەکانى .
7_ کردنەوەى خولى وشیارى بەهێز وفراوان بۆ پیاوانى بنەماڵە ئەوانى ئاستى بژێویى ورۆشەنبیریان نزمە بۆپتر حاڵیبوون لەکێشە خێزانییەکان بەگشتى وئافرەتان بەتایبەتى ، هۆکاروچارەسەر.