كتێبهكان دهسووتێن
شاخهوان برایم
كۆڵانهكانی شار بۆنی كوشتن و خوێنیان لێدههات، ڕهنگ و ڕووی مرۆڤهكان ئاسایی نهبوو، لهشیان له نێو جلی تایبهت به جهنگ پێچابۆوهو گروپ گروپ به نێو كوچهو كۆڵانهكانی شاردا بڵاو ببوونهوه، سرووده خوێناویی و ئاگرینهكانی جهنگیان دهچڕی، ههر گروپهو سروودێكی جیاوازی لهوانی دیكهی دهگوتهوه، ههندێجاریش گوللهیان بهیهكهوه دهناو یهكتریان دهكوشت.
دهرگای حهوشهی داخست و چووه ژوورهوه، ههندێ له شتهكانی ژوورهوه وردبۆوه، پاشان دهستی بۆ گیرفانی بردو شقارتهیهكی دهرهێنا، مۆمێكی داگیرساند، پهردهی پهنجهرهكهی دادایهوه، لهسهر ڕهفهی كتێبخانهكه، كتێبێكی هێنایه خوارهوه، ماوهیهك خهریكی خوێندنهوهی بوو. یهكێ بهتوندی له دهرگای حهوشهیدا، دووباره لێیدایهوه، لهبهر خۆیهوه گوتی:
دهبێ كێ بێت؟ لهم ههرێمه نایهڵن مرۆڤ كهمێك به ئارامی بیر بكاتهوه، خۆ كێشهكانیش هێنده زۆرن، مرۆڤ ناتوانێ به ئاسانی بهسهریاندا زاڵ بێت.
منداڵی هاوسێكهیان بوو، چاوهكانیان بهرانبهر یهك مۆڵهق وهستان، دوای بێدنگییهك بهههر شێوهیهك بوو توانی چهند قسهیهكی لهگهڵدا بكات.
فریامان كهوه، خێرا بگهره هانامان.
بۆ ڕۆڵه چی ڕوویداوه؟
دیاره نهتزانیوه، ههر كهمێك بهر له ئێستا، تهرمی براكهمیان هێنایهوه، دوو هاوڕێی خۆی بوون، فڕێیاندایه بهر دهرگـــاو دواتر به خێرایی ڕۆیشتن.
ههر كه منداڵهكه ڕۆیشت، ئهویش تهواوی دهرگاكانی داخست و بهرهو ماڵی هاوسێكهیان كهوته ڕێ، لهم سهری كۆڵانهكهیاندا دهنگی تهقه دههات، جاروباریش له نزیكیدا گوللهكان بهر شهقامهكه دهكهوتن، ههر چۆنێك بوو خۆی گهیانده سهر تهرمهكه، كهمێك لێی ورد بۆوه، له نێو ئاگردا سووتاو و ڕهش ههڵگهڕابوو، بهتهواوی نهدهناسرایهوه، ههر ئهودهم چهند كهسێكی بوێر تهرمهكهیان شۆردو پاشان له نێو پارچه پهڕۆیهكی سپی تهنك بۆ ئهبهد پێچایانهوه، ئینجا خستییانه دواوهی ئۆتۆمبێلێكی كۆن و دووی تریش بهدوایانهوه بهرهو گۆڕستان بهڕێكهوتن.
كاتێ گهیشتنهوه شهو بهنیوه ببوو، دیسانهوه دهنگی تهقهی بهر گوێ كهوتهوه. جهنگاوهرهكانیش سهری كۆڵانهكانیان گرتبوو، ههندێكیان لهبهر دهرگای ماڵی ئهوان كۆببوونهوه. وهكـو مێرووله به ههموو جێگایهكی ئهم شـارهدا بڵاوببوونهوه، بهرهو ماڵ گهڕایهوه. ویستی قسهیان لهگهڵدا بكات، بهڵام ههرچهندی كردی و هێزی دایه بهر خۆی نهیتوانی! كهمێك بهوردی تهماشای كردن، پاشان دهرگاكهی له داوی خۆیهوه داخست و به بێدهنگی چووه ژوورهوه.
به هێواشی خۆی خزانده نێو پێخهفهكهیهوه، ماوهیهك ڕۆچووه نێو خهیاڵهوه، ئاوێزانی بیركردنهوهیهكی قووڵ بوو، ههستی بهوه دهكرد جهستهی خاو دهبۆوه، خهو هێزی لهبهر بڕیبوو، كهوتبووه نێوانی خهو و بێدارییهوه، پاشان هۆشی لهسهر خۆی نهماو كهوته نێو خهوێكی قووڵهوه.
دونیا بهرهو ڕووناكی دهچوو، دواتر ڕووناكی لهژێر پهردهكهوه هاته نێو ژوورهوهكهیهوه، بێدار بۆوه، چاوی بهنێو ژوورهكهدا گێڕاو لهسهر كتێبخانهكهی مۆڵهق وهستا، بیری دهكردهوه، بۆ دوایین جار بڕیاریدا ئهم شاره جێبهێڵێت و لهبهر خۆیهوه ئهم چهند قسهیهی كرد:
مرۆڤ بهدهست خۆی نییه كه جاری وا ههیه بڕیاری ئاستهم دهدات، ئهگهرچی دهزانێت كه گرانترین و ناخۆشترین بڕیارێكه داویهتی، بهڵام ههر لهسهری سوور دهبێت، ئاستهمترین بڕیاریش ئهوهیه مرۆڤ بهناچاری و بههۆی ترسهوه ماڵ و شارو ههرێمهكهی خۆی جێبهێڵێت و له تهنیایی و نامۆییدا ژیان بهسهربهرێت.
ههركه جهنگ ههڵدهگیرسێت، مرۆڤ وێڵی دوای ههناسهیهكی كورتی ژیان دهبێت، ههموو بیركردنهوهیهكیشی بۆ مانهوهی له ژیان تهرخان دهكات بۆ ئهوهی كهمێكی تر ههناسه بدات.
ههندێ كتێب و چهند پێنووس و دهفتهری نهنووسراوی خسته نێو جانتایهكهوه، له مۆمهكه وردبۆوهو پاشان كوژاندییهوه، پهردهكهی وهك خۆی هێشتهوهو جانتاكهی گرته دهست و به نابهدڵییهوه له ژوورهكهی دهر چووه دهرهوه، دواتر دهرگاكهی كلۆمداو ڕێگای دهشت و بیابانی گرتهبهر.
لهشار دوور كهوتهوه، بۆ دوایین جار ئاوڕێكی دواوهی دایهوه، تهنانهت وێنهی هیچ باڵهخانه و خانووێكی بهرچاو نهدهكهوت، له جاران خێراتر ڕێگای گرتهوهبهر. بهدهم ئهندێشهی سهیرهوه ڕێگای دهبڕی، بیری لهو كهسانه دهكردهوه كه یهكتری دهكوژن، نازانم بۆ ئهوانه ڕێز له یهكتری ناگرن؟! چ بێ ویژدانی و تاوانێكه مرۆڤ كهسانی دیكه بهكهم بزانێت و مافی ژیانی پێ ڕهوا نهبینێت!
لهم دونیا جهنجاڵهدا، ههزاران كهس ڕۆژانه بهدهستی یهكترییهوه دهكوژرێن و لاشهكانیان فڕێدهدرێنه نێو خهرهند و ئۆقیانووسه قووڵهكانهوه. مرۆڤهكان خۆشیان نازانن بۆچی یهكتری دهكوژن و سووكایهتی بهرانبهر بهیهك دهكهن.
جهنگ و خوێن ڕشتن سهراپای شاری گرتبۆوه، هیچ چارهیهكی دیكهم لهپێشدا نهمابوو جگه له دوور كهوتنهوهم نهبێت، نهمدهتوانی چیتر له نێو ئهو ههموو ئاشووب و خوێن ڕشتنهدا بژیم، ویژدان ئازاری دهدام ههر كه دهبینی مرۆڤ ههوڵی سڕینهوهی ژیانی كهسانی دیكهی دهدا.
لهدوورهوه دوو مرۆڤی ڕهشپۆشی بینی، لهوهی دهكرد لهگهڵ یهكتریدا خهریكی شهڕكردن بوون، لێیان نزیك بۆوه، دوو پیرهژن بوون، به دیار تهرمێكهوه شهڕیان دهكرد، ئاگایان له كهس نهبوو، یهكێ لــــه ژنهكان دهیگوت:
ئهو تهرمه هی كوڕهكهمه، وهیش چاوم كوێرایی دابێت، ڕۆڵه چهندم پێگوتی مهڕۆ بۆ ئهم جهنگه نهفرهتییهوه. بهڵام بهقسهی نهكردم و بهدڵێكی پڕ له ڕقهوه ڕۆیشت.
پیرهژنهكهی تریش تهرمهكهی به كوڕی خۆی دهزانی، بهشێوهیهك تهرمهكه شێوێندرابوو، تهنانهت نزیكترین كهسی خۆشی نهیدهناسییهوه! هیچ گیانلهبهرێك وهكو مرۆڤ نییه ههركه دهمرێت، دوای چهند لهحزهیهك ئیدی ڕهنگ و ڕووی دهشێوێت و بۆگهن دهبێت، خۆ ئهگهر بێت و توانای قسهكردنی ههبێت ئهوا هاوار دهكات:
هۆ خهڵكینه، له پێش چاوی زیندووه دهروون نهخۆشهكان دوورم خهنهوه، من تازه به كهڵكی هیچ نایهم، بۆ پووچی و ونبوون باشم، دڵنیام لهوهی كه له ژێر خاك وشك و دهبم بههیچ!
بهدیاریانهوه وهستا، ئهوان هێشتا نهیاندهزانی كه كهسێك له نزیكی ئهوان وهستاوه. بۆیه لهگهڵیاندا كهوته قسهكـردن، سڵاوی لێكردن، ڕاچڵهكین، خهریك بوو بههۆی ترسهوه له هۆشخۆیان بچن، تهماشایهكی كردن، ئهوانیش تهماشای ئهویان كردهوه، چاوهكانیان بهرانبهر یهكتری مۆڵهق وهستان.
نهرم نهرم ئاو بهچاویاندا دههاته خوارهوه، خۆی بۆ نهگیرا، دواتر ئهویش وهك ئهوان فرمێسكی بهچاودا هاته خوارهوه، ماوهی چهند خولهكێ به بێدهنگی و به چاوی پڕ له فرمێسكهوه له یهكترییان ڕووانی و پاشان بهگریانهوه گوتی:
پێویست بهم شهڕكردن ناكات، ڕاست بڵێن ئهو تهرمه كوڕی كامتانه؟!چونكه من دهمێكه گوێم لێ گرتوون، ههردووكتان ئهو تهرمه به كوڕی خۆتان دهزانن، خۆ ناكرێت ئهو تهرمه دوو دایكی ههبێت! بۆی ههیه ههر به شێوه له كوڕهكانی ئێوه بچێت! زۆر له مرۆڤهكان ههر بهشێوه له یهك دهچن، كێ دهڵێت كــوڕی كهسێكی دیكه نییهو ئێوه نایزانن!
یهكێ له پیرهژنهكان بهبێزارییهوه هاته وهڵام:
دڵنیام لهوهی كه ئهو تهرمه كوڕهكـهی منهو ئهو ژنه دهیهوێت لێمی زهوت بكات. چهند ڕۆژێك بهر له ئهمڕۆ لهگهڵ كوڕهكهی بۆ جهنگ ڕۆیشتن و چیتر بهزیندوویی نهمان بینینهوه، ئهوهتا پاش ئهو ماوه زۆره لێرهدا دۆزیمهوه.
پیرهژنهكهی تریش به تووڕهییهوه وهڵامی پیرێژنهكهی دایهوه:
ئهو قسانهی له بارهی ئهم تهرمهوه دهیكات، ڕاست نین، به ههڵهداچووه، من كوڕهكهی ئهو باش دهناسمهوه، به ههڵه دهیهوێت تهرمی كوڕهكهم بكات به تهرمی كوڕهكهی خۆی.
ئهویش خۆی پێ ڕانهگیراو دهستی كرد به گریان، ههردوو پیرهژنهكهش لهگهڵ ئهودا دهستیان كرد به گریان.
تهماشای چواردهوری خۆی كرد، كۆمهڵه سهگێك له نزیكیان وهستابوون، پێدهچوو سهگهكان له چاوهڕوانی ئهوه دابن ئهو ناوه چۆڵ بێت و دواتر بێنه سهر تهرمهكهوه.
ماوهی چهند خولهكێ به بێدهنگی له یهكتریان رووانی، دواتر ئهو بێدهنگییهكهی نێوانیانی شكاندو گوتی:
ئێوه ههردووكتان ئهم تهرمه به كوڕی خۆتان دهزانن، بۆ ئهوهی هیچ لایهكتان نائومێد نهبێت، من پێم باشه ههر یهكهتان له لای خۆیهوه ئهو تهرمه به كوڕی خۆی بزانێت. ههر ئێستا بڕۆن گۆڕێكی بۆ ههڵكهنن و بینێژن. ئینجا زوو زوو بڕۆنه سهردانی، ههر كاتێكیش تهرمهكهی دیكهتان دۆزییهوه ئهوسا نهێنیی ئهو تهرمهتان بۆ ئاشكرا دهبێت و دهزانن كوڕی كامتانه!
من دڵنیام ئێوه بۆ ناسینهوهی ئهو تهرمه بهڵگهیهكی تهواوتان لهبهر دهستدا نییه، ئهگهر ئهو نهێنییه ئاشكرا نهبێت، بۆی ههیه له ئاییندهیهكی زوودا ههرچی دایكانی كوڕ بزربووی ئهم ههرێمه ههیه ئهوانیش ئهو تهرمه بهكوڕی خۆیان بزانن! باشترین شتیش ئهوهیه ههر یهكهتان له لای خۆیهوه به كوڕی خۆی بزانێت، دڵگران مهبن، ئهوه كوڕی ههموو دایكانی كوڕ بزر بووی ئهم ههرێمهیه.
هیچ كامێك له پیرهژنهكان بهرانبهر قسهكانی ناڕهزاییان دهرنهبڕی، پێدهچوو ئهوانیش لهسهر ئهوه كۆكبووبن كه ههردووكیان تهرمهكه بهكوڕی خۆیان بزانن.
تهرمهكهیان ههڵگرت و بهرهو شار گهڕانهوه، بۆ دوایین جار بوون بهدوو تارمایی و لهچاو ونبوون.
تهواوی كتێبهكانی خوێندهوه، بڕیاریدا ههندێ كتێبی دیكه بهێنێت، ڕێگای شاری گرتهبهر، نزیكی گۆڕستانهكهی لێوار شار بۆوه، هێندهی پێنهچوو گهیشته نێو گۆڕستانهكه، له نێو كێڵهكاندا دوو مرۆڤی ڕهشپۆشی بینی، كهمێك لێیان وردبۆوهو دواتر زانی كه ههمان پیرهژنهكانی ئهو رۆژه بوون كه لهسهر تهرمهكه بهشهڕ هاتبوون، ئێستا لهسهر گۆڕێك دهگریان، بهئاسپایی بهلای گۆڕستانهكهدا تێپهڕی، بهڵام پیرهژنهكان ههستیان بههاتنی ئهو نهكردبوو، بۆ دوایین جار ئاوڕێكی نێو گۆڕستانهكهی دایهوه، پیرهژنهكان هێشتا بهدیار گۆڕهكهوه بوون. دیسانهوه ڕێگای گرتهوهبهر، دهنگی تهقهی دههاتهوه گوێ، ئاسمانی شار بههۆی دووكهڵی چهكه زۆركوژهكان ڕهش دهچۆوه.
خۆی گهیاندهوه نێو كۆڵانهكانی شـار و ئیدی بهرهو ماڵ گهڕایهوه، بهشێوهیهكی سهیر خهڵكی تهماشایان دهكرد، سڵاوی له ههر كهسێك دهكرد بهساردییهوه وهڵامییان دهدایهوه، دهرگای حهوشهكهی كردهوهو چووه ژوورهوه، دڵی داخوورپا، دهرگـای ژوورهكهی بهكراوهیی بینی، لهبهر خۆوه كهوته قسه كردنهوه:
دهبێ كێ ئهو دهرگایهی كردبێتهوه؟ خۆ من بهچاكی كلۆمم دابوو. چووه ژوورهوه، پێخهفهكانی بهشێوهیهكی ناشیرین بهنێو ژوورهكهدا بڵاوببوونهوه، ههرچی شووشه كریستاڵییهكانیش ههبوو ههموویان بهشكاوی لهم ناوهدا كهوتبوون.
به پهله پروزێ چووه ژوورهكهی دیكهو بهرهو كتێبخانهكه ڕۆیشت، ههموو كتێبهكانی سووتێندرابوو، دڵی تهنگ بوو، بهدیار كتێبه سووتاوهكان ئهژنۆی داچهماندهوه و چاوهكانی پڕ بوون له فرمێسكی خوێناویی، له هۆشخۆی چوو، كاتێ بهئاگاهاتهوه له كۆڵان دهنگی جهنگاوهرهكان و تهقه دهبیسترا!
5/2/2005