ئاییندەی سیاسی کوردستان لە سایەی دەوڵەتی عێراقدا

Closed

bydengekan August 18, 2010 گشتی

کێشەی خەڵکی کوردستان، وەکو کێشەیەکی سیاسی بەباگراوندێکی مێژوویی و بەپانتایەکی ناوچەیی، تا ئێستا یەکێک لە کێشە بەچارەسەر نەگەیشتوەکانی دنیای ئەم سەردەمەیە. زوڵمی قەومی و پلەدووی هاوڵاتیانی، بەرجەستەترین حاڵەتی نیشاندانی بێمافی سیاسی و هاوکات سەرکوتی سیاسی بووە.
چەندین دەهەیە،ئەم کێشەیە، کێشدەکرێت. چەندین دەهەیە ئیرادەی دانیشتوانی جغرافیایەکی بەرین، رێگەی پێنادرێت، بخرێتەگەڕ. بواری نادرێتێ نمایشی توانایی سیاسی خۆی سەربەخۆ نیشان بدات.
هێرشی رژێمە دیکتاتۆرو نامەدەنیەکانی ناوچەکەو بۆ سەر بڕیاردانی ئارەزومەندانەی سیاسی و سیاسەتی ئەحزابی بۆرژوا-ناسیونالیستی کورد، بە سیاسەتی وابەستەبوون و تەماحی شەراکەتیان بە ناوەندو دەسەڵاتیە مەرکەزی دوانە هێرش و دوانە کۆسپی بەردەم خەڵکی کوردستانن بۆ خستنەگەڕی ئیرادەی ئازادانەیان.
هەموو ئەو دەرفەتانەی لە وەرچەرخانە سیاسییە گەورەکانی دنیاوە، لە وەرچەرخانە ناوچەیەکان و ئاڵوگۆر لە پێکهاتەی دەولەت و حکومەتەکاندا دێنە پێش، بۆچارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستان، لەباردەبرێن و دەکرێنە کارتی مامەڵەیی سیاسی نائینسانی.
ساڵانی دوای جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم، ساڵانی ٧٠ بۆ ٧٤، ساڵی ٩١ و ساڵی کەوتنی بەعس تائێستا، ئەو بڕگە میژوویی و چارەنووسسازانەن کەهەلگری دەرفەت بوون تا ڕێگایەکی جیاواز لە رێگای باو، بگرێتەبەرو خەڵکی کوردستان، بەئاقاری کۆتاییهینان بە کێشەو هاوکات نەهێشتنی زوڵمی قەومی بەرێت.
ئەگەر هەموو دەرفەتەکانی رابردوو، فاکتەکان، توانایەکان، هەلومەرجی جیهانی و ناوچەیی و هاوسەنگی هێزو زەمینە و ژینگەی تەواو و پڕاوپڕی وەکو پێویست نەبوبێت بۆ بڕیاردان بەئاقاری جیاکردنەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ کۆتاییهێنان بە بێناسنامەیی وڵاتی و زوڵمی نەتەوایەتی، ئەوا ساڵی ١٩٩١ و هەروەها لەساڵی کەوتنی بەعسەوە تا ئێستا، زەمینەو توانایی بۆ جیاکردنەوەی کوردستان لەعێراق و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ، شیاوبووە.
خرۆشانی جەماوەری ١٩٩١ و کەوتنی بەعس، بەوهۆیەوە کە خاوەنی بەرەیەکی جەنگی لە عێراقدا” دەسەڵاتی بەعس”، لەساحەی سیاسی و دەسەڵاتدا، لێدراو ڕاونراو، تێکشکێنرا، کۆتایی بەزوڵمی نەتەوایەتی سەرخەڵکی کوردستانی عێراق هێنا، بەڵام هەرگیز کێشەی خەڵکی کوردستانی وەڵام پێنەدایەوە.
کێشەی خەڵکی کوردستان، بوونی پۆست نییە لە بەغدا بۆ کورد زمانەکان، یان بۆ سکرتێرو ئەندامی مەکتەب سیاسی و سەرکردایەتی و کادرانی حزبەکان، کێشەی خەڵکی کوردستان، کێشەی گێرانەوەی ئیرادەی بڕیاردانی ئازادانەی سیاسییە بۆ دیاریکردنی ئاییندەیان بە دەستی خۆیان و بەدوور لەزۆر و هەرەشەو سات و سەودای بان خەڵکی ئەحزاب و وڵاتان و زلهێزەکان.
چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستان بە جیا لە سەرکەوتنی شۆرشی کرێکاریی لە دوو رێگا زیاتر نییە، یان هاتنە سەرکاری حکومەتێکی سکیولاری ناقەومی کە هەموو دانیشتوانی وڵات هاوڵاتی خاوەن مافی یەکسان بن، یان جیابونەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ. لە عێراقدا هیچ کام لەم وەڵامانە ئامادەییان نەبووە، روویان نەداوە، نەحکومەتی مەدەنی پێکهاتووەو نە کوردستانیش لە رێگای رفراندوم و بەئیرادەی خەڵکەکەی جیابۆتەوەو رەسمیەتی نێودەوڵەتی وەرگرتووە. بۆیە گەورەترین وەهم ئەوەیە تەنها کە زوڵمی قەومی بە هۆی کۆمەڵێک فاکتی راگوزەرەوە، نەماوە یان” خەوێنراوە” بە کۆتاییهاتنی کیشەی خەڵکی کوردستان بۆی بڕوانرێت و ئاکامی هەڵەی لێهەڵبهێنجرێت.
کیشەی کورد، تائێستا لە گەمەی ململانیی پیكهێنانەوەی دەوڵەتی عێراقدا، سەرباری ململانێێیەکی گەرم و پڕ کێشەی ناوخۆیی لایەن و قەوارەو بزوتنەوەکانی ناسیونالیستی عەرەبی، یەكێکە لەو کێشانەی کەلە پرۆسەی پێکێنانەوەی دەوڵەتی عێراقدا، جێگایەکی تایبەتی هەیە و یەکێکە لە کێشە ئاڵۆزو سەرەکیەکانی کۆمەڵگای عێراق. سەرجەم حزب و لایەنە سیاسیەکانی سەر بەبزوتنەوەی ناسیونالیستی عەرەبی” قەومی و ئیسلامی” سەرباری ڕوانینی جیاوازیان بۆ کێشەی کورد، بەڵام هەموویان لەسەر ئەوە کۆکن، رێگە بگرن لە ئیرادەی ئازادانەی خەڵکی کوردستان بۆ بڕیاردانی ئازادانەیان و بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد و حزبەکانیشی، ئامرازیکی ناو ئەم گەمەیەن و بە ناحەق و لەغیابی بزوتنەوەی بەهێزی سۆسیالیستیدا بەناوی خەڵکی کوردستانەوە، لەسات و سەوداو مامەڵەی پچرینی بەشدان لە ناو حکومەتی ناوەندیدا.
ئەو لینک و رایەڵ پۆیە سیاسیەی تا ئێستا بزوتنەوەی قەومی کوردو حزبەکانی بە خەڵکی کوردستانەوە، هیشتۆتەوە، نە دیموکراتی بوون و سکولاربوونی بزوتنەوەکەو حزبەکانیانەو نەبەرگری کردنیانە لە چارەسەری کارسازو ئینسانی کێشەی خەڵکی کوردستان، بەڵکە ترسە لەو هیزو لایەنە کۆنەپەرست و شۆڤینزمی عەرەبی و پێگرتنەوەیان.
ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی، لەکاتێکدا روبەڕووی نەفرەتی جەماوەری خەڵکی کوردستانن، بەڵام ئاسۆی زاڵی هەر ئەم بزوتنەوەیە تائێستا ئاسۆی زاڵی سیاسی خەڵکی کوردستانە. مانەوەی تا ئێستای کێشەی خەڵکی کوردستان، ئەگەری داسەپاندنەوەی زوڵمی قەومی، هەڕەشەی وڵاتانی کۆنەپەرستی ناوچەکە لەپاڵ نەبوونی هێزو رەوتی تواناداری سۆسیالیستی، هیزو حزبە قەومیەکانی کوردستانی لە گەمەی سیاسیدا چالاک راگرتووە.
خۆزگە و ئارەزووی سەربەخۆیی لە کوردستاندا، خۆزگەو ئارەزووی زوربەی هەرەزۆری خەڵکی کوردستانە، بەڵام بزوتنەوەی سیاسی و جەماوەری بۆ سەربەخۆیی لاوازە، نارێکخراوە… هەر ئەمەشە وای کردووە بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد و حزبەکانی ئاسۆی خۆیان بهێڵنەوە، و کارگەی بەرهەم هێنانەوەیشی بۆ وەگەڕبخەن. تەنانەت هەر بەهۆی ئەم ئاسۆ زاڵەشەوە لە ناو جەرگەی دابارینی نەفرەتی خەڵکەوە، دەتوانن خەڵکی پەلکێشی گەمە سیاسیەکانی خۆیان بکەن و بیانکەن بە زەخیرەو سوتەمەنی کێشمەكێشە سیاسیەکانیان.
ناسیونالیزمی کورد و حزبەکانی دان دەنێن بەو راستیەدا کە کێشەی کورد بە چارەسەر نەگەیشتووە، بەڵام ئەم دانپیانانەیان بەدوومەبەستی دیاریکراوە. یەکەم دەیانەوێ بەم بۆنەیەوە لینکی خۆیان بە خەڵکی کوردستان بهێڵنەوەو لەبەرامبەر هەر نارەزایەتی و نەفرەتێکی سیاسی و جەماوەرییشدا، بیانوی هەڕەشە لەسەر کوردستان بەدەستەوە بگرن و سەرکوت سیاسی بۆ خۆیان بەرەوا بزانن. دووەم ئەوە کە دەڵین کیشەی کورد بەچارەسەر نەگەیشتووە، هەرگیز لەویوە نییە، کە کوردستان جیانەبۆتەوەو نەبۆتە خاوەنی دەولەت و ناسنامەی حقوقی، بەڵکە پاساویان بۆ ئەمە چارەسەرنەبوونی کێشەی ناوچەکێشە لەسەرەکان و کەرکوک و چەند پرسێکی ترە وەکو بودجە، یاسای نەوت و غاز، هەموارکردنی دەستور،…تاد. ناسیونالیزمی کورد بەم ڕوانینە دەیانەوێ کۆمەڵگا لەدەوری چەند کێشەیەک سازبدەن، رێک بخەن، کە پەیوەندی نییە بە چارەسەری کێشەی سیاسی خەڵکی کوردستانەوە، بەڵکە هەموو ئەمانە بۆیان بەشێکن لە کارتی گەمە و سات و سەودا بۆ پچرینی بەشی شەراکەتی زیاتر لەدەسەڵاتی مەرکەزیدا.
هەروەها رونینێکی تریش” هەرچەند زۆر لاوازە” پایەو بنەمایەکی زەمینی نییە، هەیە. ئەویش ئەوەیە کە دەوترێت کێشەی کورد بەچارەسەر گەیشتووە، پاساویش بۆ ئەمە ئەوەیە کە زوڵمی نەتەوایەتی کۆتاییهاتووە، کوردستان بەدەست حزبە کوردیەکانەوەیە، هێزی دەرەکی لەدەرەوەی قەلەمرەویی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کوردە…تاد. بەڵام لەدنیای واقعیدا هەڵگرانی ئەم روانیینە، لەو راستییە خۆ دەبوێرن کە یەکەم کێشەی خەڵکی کوردستان کۆتایی نەهاتووە، بەڵکە خراوەتە ناو چوارچێوەیەکی ترەوە، چوارچێوەی سازان و ئئیتلافەکان، چوارچێوەی چاوپۆشین لە ئیرادەو خواستی سەربەخۆی خەڵکی کوردستان، چوارچێوەی بەرەسمی نەناسینی پرانسیبی گەڕانەوە بۆ ڕای دانیشتوانی کوردستان…تاد. دووەم کێشەی خەڵکی کوردستان، لەگەڵ زوڵمی نەتەوایەتی، تێکەڵ دەکەن. لەوە تێناگەن زوڵمی قەومی لەسەر خەڵکی کوردستان” کوردستانی عێراق” هەڵپەسێردراوەو هۆکارەکەشی ئەوەیە کە عیراق پێکنەهاتۆتەوە، ئەو هیزانەش کەسەرقاڵی پێکهێنانەوەو بیناکردنەوەی سیاسی و حقوقی عێراقن، تواناییان زۆر لەوە لاوازترە بەکردەوە لە ئێستادا دەست بۆ سەرکوتی سیاسی ببەن و فەزای رابردوی سەردەمی بەعس بگێڕنەوە بۆ کوردستان، بەڵام گومان هەڵنەگرە هەموو حزب و لایەنە قەومی و دینیەکانی عێراق، هەلگری هەمان کەلتوری قەومپەرستین کە بەعس یەكیک لە حزبە دەسەڵات بەدەستەکانی بوو، وەعێراقی لەسەر بنەمای ناسنامەی قەومی پێکهێنابوو. هەموو ئەم ‌هیزو لایەنانەی سەر بەم کەلتورەن دەیانەوێ هەمان عێراق پێکبهێنەوەو بینابکەنەوە. پێکهێنانەوەی ئەم جۆرە لە دەولەتیش بەسادەیی یانی رەتکردنەوەی ئیرادەی سیاسی خەڵکی کوردستان بۆ بریاردان لەسەر ئاینندەی سیاسی خۆی، ئەمەش یانی داسەپاندنی زوڵمی نەتەوەیی. بێگومان پێشمەرجی داسەپاندنی هەر بێمافیەکی سیاسیش یانی بوونی کێشەی سیاسی لەو جغرافیاو سیاسیەدا. ئەگەر کەسانێک هەبن بڵێن کێشەی خەڵکی کوردستان چارەسەر بووە، ئەو کەسانەن کە کەمترین درکیان لە ناسینی کێشەی سیاسیدا هەیە.
حەقیقەت ئەوەیە، لەگەڵ ئەوەدا کە وادێتە بەرچاو کێشەی نەتەوایەتی خەڵکی کوردستان کۆتایی پێهاتووە، بەڵام راستی ئەوەیە ئەم کێشەیە هەڵپەسێردراوە، بێ ئەوەی وەڵامێکی کردەیی و رەسمی وەرگرتبێتەوە. تائەوکاتەش کیشەی نەتەوایەتی خەڵکی کوردستان وەڵامێکی کردەیی و حقوقی رەسمی لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکەو دنیا وەرنەگرتبێتەوە، کێشەی خەڵکی کوردستان دەمێنێ.
       مانەوەی ئەم واقعیەتە تاڵە، کە لەلایەکەوە کیشەی خەڵكی کوردستان باقییەو لەلایەکی تریشەوە هیچ کام لە حزب و لایەنە سیاسیەکانی بەرەی بۆرژوازی لە عێراقدا” بەعەرەب و کوردەوە” بەکردەوە بڕوایان بە پرانسیبی گەڕانەوە بۆ ڕاپرسی” ریفراندۆم” و بڕیاری ئازادانەی خەڵکی کوردستان نییە بۆ دیاریکردنی ئاییندەی سیاسیان. کەواتە کێشەی خەڵکی کوردستان ماوە، کە بنەماو پایەی کێشمەكێشی نەتەوایەییشە لە عێراقدا.
ئاییندەی سیاسی، چ بۆ خەڵکی عێراق و چ بۆ خەڵکی کوردستان، ئاییندەیەکی ڕۆشن و دڵخواز نایەتە بەرچاو.
واقعیەتی سیاسیی عێراق و رەوەندێك کە دەیپێوێت، لەسایەی قەڵەمڕەویی ئەم حزب و هێزە نەتەوەپەرست و نامەدەنیانە و باڵادەستی و نەخشی وڵاتانی کۆنەپەرستی ناوچەکەو سیاسەتی ئەمریکاو زلهێزەکاندا، رەوەندێكە بە زیانی ئازادیخوازی و بە زیانی خەڵکی کوردستان، تەواو دەبێت.
خەڵک و ئازادیخوازی لە عێراق و کوردستاندا، پێویستی بە لێدانی بەرەیەکی سەربەخۆ هەیە، پیویستی بە پلاتفۆرمێکی خەباتکارانە هەیە، پیویستی بەوەیە روبەرووی ئەم ڕەوەندە دژی ئازادییە بێتەوە، و پاشەکشە بەم رەوەندە بکات، ئەمەش بە کۆبونەوەو رێکخراوبوون لەدەوری سیاسەت و نەخشەی سۆسیالیستی مەیسەر دەبێت.
خەڵکی کوردستان نابێت بە دیار سیاسەتی بزوتنەوەی کوردایەتی و حزبەکانیدا، لەچاوەڕوانیدا بێت. ناکرێت چاوەروانی لەحزبە ناسیونالیستەکان بکرێت هەنگاوێکی شیاو و کارساز بۆ ئاییندەی سیاسی کوردستان بنێن، ئەمان خۆیان کۆسپی بەردەم چارەسەری ئینسانی کیشەی خەڵکی کوردستانن، مانەوەیان بەندە بە مانەوەی کێشەی خەڵکی کوردستانەوە. کێشەی خەڵکی کوردستان و زوڵمی نەتەوایەتی کارخانەی گەڕانی بازاڕی سیاسی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانیەتی. ئەم کارخانەیەو دەورەیان بە کۆتاییهاتنی کێشەی خەڵکی کوردستان دەپێچرێتەوە. با بەدەستی خۆمان، بە ئیرادەی خۆمان، لەدەوری ئاسۆی سۆسیالیستی، سیاسەت و نەخشەی سوسیالیستی کۆببینەوەو خۆمان رێکخراو بکەین، بۆ دیاریکردنی ئایندی سیاسی و ژیانی ئازاد و تەسەلی ئینسانی.