فهرمانگه (پێنـج – ئهستێره)کانی کوردستان
زاراوهی ( پێنج – ئهستێره ) له سهرهتای ههشتاکانی سهدهی رابردوو بهخشرا بهو هوتێل و رۆسترانت و مهیخانهو چایخانهو پاپۆرو فرۆکانهی بهرزترین پلهوپایهیان بهدهستهێنا له پێشکهشکردنی باشترین خزمهتگوزاری و داهێنانی قهشهنگترین دیکۆرودیمهن و بهخشینی بهجوشترین خۆشی ورابواردن و زامنکردنی سهلامهتترین حهوانهوهو کات بهسهربردن. ههرچهنده پێوهرێکی ستانداری جیهانی نییه بۆ بهخشینی ژمارهی ئهستێرهکان، بهڵام مهرجهو دهبێ ئهو شوێنانه، پلهی یهکهم ،له گشت بواره دهنقاسهکاندا، بۆ خۆیان مسۆگهرکهن. ڕهنگ بێ هوتێلێکی پێنج-ئهستێرهی شاری بهسرا، لهههولێر سێ ئهستێرهش وهرنهگرێ، به ههمان شێواز بۆی ههیه رۆسترانتێکی پێنج-ئهستێرهی ههولێریش ، له پاریس و رۆماو مۆنتیکارلۆ سێ چوار ئهستێره نهباتهوه.
ئیمرۆ، گهر بهندهێکی کهڵاش خوار، خۆم ئاسا، به ههڵکهوتیش رێی نهکهوتبێته ئهو شوێنانهی پڕشهنگ وبریسکهی پێنج-ئهستێرهکانی سهر دهروازهکانیان، بهخێرهاتنیان دهکهن. ئهوا بای هێندهی، له فلیمی سینهماو تهلهوزیۆنی بینیوه، کهبزانێ ئهو بهههشته پێنج-ئهستێریانهی سهر زهوی، چهنده خۆش وڕازاوهو دڵفرێنن. گهر ئهوهشی ههر بۆ ڕههانهبووبێ، با سهردانی هێندی له دائیرهو فهرمانگهکانی شارو شارۆچکهکانی کوردستانی باشوور بکات. ( کهرکوک و خانهقین و کفری وشنگار لهم دهستهواژهیه دهرهاوێژهدهرهوه)، با بهچاوی خۆی سهرنجێ له تهختوقهنهفهو کورسیومێزو مۆبیلات و کهرستهکانی ئهو دامودهزگایانه بدا: نایابتری کورسی پێستهپۆشی چهرخهدار، شیکترین مێزی دار ئهبهنوس، تازهترین تهلهڤزیۆنی پلازمای مارکه، قهشهنگترین پهردهوسهرپهردهی مالیزی، نۆترین کۆمپیوتهرو تهلهفۆن و ڤیدیۆوریکۆردهری یابانی، دڵگیرترین مۆبیلاتی ئیتاڵی و ژیکهلهترین ئکسسواری فهرهنسی ژوورو ههیوان و داڵانهکانی ئهو فهرمانگانهیان رازاندۆتهوه.
ڕهنگ بێ هاموشۆکاری (مراجعی) سادهو پێخواس، وا بهم کورسی ومێزانه، ههڵبخهڵهتێ، کهعهیامێکه، کوردستانهکهی ئێمه گهیشتۆته ریزی وڵاتانی پێشکهوتووی وهک فهرهنسا وسویسرا. فهرمانگهودائیرهکانی کوردیش شان لهشانی فهرمانگهکانی لهندهن و ڤێناو جنێف دهدهن. له بێخهبهران کهشکهک صلهوات!
تا خۆێنهری کورد، بۆ خۆی ببێته سهرپشک و ویژدانی خۆی بکا به قازی وبزانێ تای تهرازوهکه چهند لهنگ و ناپارسهنگه، وا هاوڕێیانه دهیبهم بۆ دوو فهرمانگه، که بهچاوانی خۆم بیینیومن، هاوشێوهشیان، زۆرن ، له خوا بهزیاد بێ ، لێره، بهرهکهتیان کهوتووتێ:
له کوردستاندا:
له شاروچکهێکدا، فهرمانگهێکی سی نهۆمی پتر لهههزار مهتر چوارگؤشه، چهندهها ژوورو هۆڵ و کافتریا ( نهخشهکهی لهئهمهریکاوه هاتووه)، مۆنجهی دێ له کارگوزارو مووچهخۆرو کارمهند، پڕ لهکهرستهی تازهسهردهمی هاورده، ژمارهی هاموشۆکارانی، رۆژانه، لهژمارهی پهنجهی دهست تێپهرناکهن. لهبهر بێ ئیشی، کارمهندان،خهریکی گێمهکانی کۆمپیوتهرن، برێشکان دادهکرۆژن، کورتیله نامان ئاڵوگۆڕ دهکهن، مهنجهڵه دۆڵمان دهپێچنهوه. هیچ بهرههمێک یان خزمهتگوزارییهک نییه پێشکهشی بکهن- لهمهش سهیرسهمهرتر، وێنهی پولیسی هاتووچۆم بینیوه، له گونجێکی سهر رهسیف دانیشتوون ئاقڵانه، بۆخۆیان، (ریسانێ) دهکهن- ئامرازو کهرستهکانی ئهم فهرمانگهیه ، هێنده گرانبههاو جوان ودهلالن، ههر حهز دهکهی بێیه سهیرو تهماشایان. ئهو کورسییهی بهرێوهبهری له سهر دادهنیشێ، وهزیرهکانی ئابووری وڵاتانی رۆژئاوا خهونی پێوهدهبینن. ئهو مێزو تهدارهکهی لهبهردهمیهتی، هێشتا دیوانی (سارکۆزی) داوای نهکردوه. خۆ تهلهڤزیۆنه- پلازما، رووبهنده چلوحهوتهکه، ههر دهڵێی نۆ بووکی تاقانهی دهوڵهمهنده، چاواندهرێژێ.
نهختێ لهم فهرمانگهیه بهرهوخوار دادهکشێین ، دهگهینه دائیرهێکی تر، که به هامان کهرستهی هاوردهی گرانبهها دیکۆرکراوه، جیاوازیهکهی ئهمهیان ئهوهیان، بچووکتره، بهڵام له بهردرگاو سهرشۆستهو بن داروسهردیواری ئهم فهرمانگهیه، دهها پیرهمێردی لهرزۆکی دهست به گۆپاڵ و ژنی چاوقووپاوی سهربهعهباو پیرێژنی زیی دادڕاوی مهمک چورچ ومێرمنداڵ و کوڕهجحێل بگرهوبهردهیانهو یهک فهرمانبهرو کارمهندیش ، بۆ درهمانی دهردان نابینی، لهم حهشاماته برژاوهی بهر ههتاوی تهمووز، بپرسێتهوه! ئهوانه خانهنشین وجێماوی شههیدانن!!
بۆ نمونهکهی تر، له شاری( دبلن) ی پایتهختی کۆماری ئایرلهندای خوارو دهچینه ناو مۆڵێک و لهوێڕا، خۆمان دهکهین بهدائیرهی پۆست وبهریدا. له ههیوانێکی پێنچ مهتر به چوار مهتر ، سرهدهگرین و چاوهڕێ دهکهین، بۆ خۆشی ئێمهیش تهلهڤیزیۆنیک به دیوارهوی بهرانبهرمانهوه ههڵواسراوه. لهودیوی شووشهبهندهکهی بهردهمان دا، دوو فهرمانبهر له سعات نۆو یهک دهقیقهی بهیانییهوه تا سعات پێنجی ئێواره کاردهکهن. .نیوهڕۆ یهکسعات ونیو پشویان ههیه وبۆ ههر سعاتێکیش دهتوانن بۆ پێنج دهقیقهێک جگهرهێ لهدهرهوه، ههڵمژن. ژوورهکهی ئهو دوو کارمهنده، ههر پینچ مهتر به سێ مهتر دهبێ ، دوو کورسی ئاسایی بێ ئهنیشک و دوو کۆمپیوتهرو دوو ئامێری پاره-ژمێرو دوو تهرازووی دگیتهڵ و یهک تهلهفۆن و مێزۆکهکی باریکهلهیان لهبهردهمه- ئهوان تهلهڤزیۆنهکهی دهرهوه نابین – رۆژانه ، بهبێ پسانهوه کاروانی دوورودرێژی ئهو خهڵکه بهرێدهکهن و کۆشێ خزمهتگوزاری ئهنجامدهدهن: مووچهی ههفتانهی کهمئنهدام و خانهنشێن و بێئیش وبیمهداران دهدهن. پارهی بڵیی کارهباو گازو تهلهڤزیۆن و تهلهفون وئینتهرنێت وهردهگرن. پوول و زهلف وپۆستکارت دهفرۆشن. پارهی پاشهکهوتکهران وهردهگرن و دهدهنهوه. نامهی تۆمارکراو دهنێرن و نامهی تۆمارکراوی گهیشتوش دهدهنهوه خاوهنهکهی. دیاری له ده گرام تا دهههزار گرام وهردهگرن و دهینێرن، دیاری هاتووش دهدهنهوه خاوهنهکهی. فۆرمی نۆ کردهوهی پهساپۆرت و مۆڵهتی ئۆتۆمبیل وخانوو دهبهخشنهوه . پارهو رهسمی دهرهێنانی پهساپۆرت و مۆڵهتی ئۆتۆمبیل وهردهگرن. باجی خانوو وئۆتۆمبیل و تهلهڤزیۆن و سهگ ڕاگران وهردهگرن . مۆڵهتی سهگ ڕاگرتن دهدهن . فاکس دهنێرن، فۆتۆکۆپی دهکهن. کریدیتی چوار جۆر مۆبایل دهفرۆشن. پارهی غهرامهکراوان وهردهگرن. پاره دهگۆڕنهوه. پاره خوورد دهکهنهوه. پارهو حهواڵه دهنێرن و دهدهنهوه. پۆستی وون بوو به رێگای ئێنتهرێت دهدۆزنهوه. له کاتی ماڵ گواستنهوهش بۆ یهک مانگ پۆستی خانووه کۆنهکهت بۆ ههڵدهگرن. بۆ ههژارو نابیناو بێکهس و سهگ و پشیلهش پارهی بهخشیشی خێرخوازان وهردهگرن. رۆژانهش پارهوپوولی دهستکهوتیان بۆ بانک و گهنجینهکان دهنێرن ودووجارانیش پۆستی تازه دهوورو تهسلیم دهکهنهوه. ههر خۆشیان گهسکدهرو کلیلداری فهرمانگهکهن. بۆخۆتان بیژمێرن، ههر یهکێکیان پتر له (30) کار ڕادهپهرێنی و ههموو هاموشۆکارانیش به زرهدهخهنهوه بهڕێدهکهن. خۆیان ئاوی خواردنهوه، دهکڕن و به پایسکلی خۆشیان هاتووچۆ دهکهن.
له پێنج کیشوهره ئاوهدانهکهی دونیا، ئاسیاو ئهفریقیاو ئهوروپام کووتاوهتهوه، ئهو بیروکراسییهی له دامودهزگاو فهرمانگاکانی کوردستان بۆته مۆدیل و پێشبرکێی بۆ دهکرێ، قهت لههیچ وڵات ومهملهکهتێکم نهدیووه. وهک بڵێی کوردان بۆخۆیان سکه لێبدهن ، یان گهنجینهی قاروونیان دۆزیبێتهوه، ئهو پهخشان وتهخشانهی به پاری ئهومیللهته دهکرێ، ناچێته ناو هیچ خانهو فهلسهفهو زاراوهی فهرههنگی دهوڵهت بهرێوهبردن. ئاخر ژووری مامۆستایان تهلهڤزیۆنی پلازمای بۆچییه، گهر چایخانه نهبێ ! نووسینگهی شارهڤان و حوجرهی پاسهوانان ئهو مۆبیلاته و فهرش وفانۆسهیان بۆچیه، گهر دیوهخان نهبن! فهرمانبهرێ، رۆژتا ئێوارێ ، له سهر کورسییه چهرخهدارهکهی خوولان بخوا، تووخوا، ئۆتۆمبیلی حهوت نهفهری دواین مۆدیلی بۆ پێبدرێ و (وهنهوشه)کهی خۆشی لهماڵهوه سهرهخهوان بشکێنێ! تهلهڤزیۆن پێویسته لهم شوێنانه پێشانبدری ، که هاموشۆکاران دانیشتوون وچاوهڕوانی دهکهن، وهک نهخۆشخانه، شارهوانی، دادگا، پولیسخانه. ئۆتۆمبیلی دهوڵهت بۆ کاری فهرمانگهیه، نهک بۆگهڕانی چهژن وسهیرانان. سهتهلایت بۆ بهندیخانهو خهڵوهتگهو فرۆکهخانهیه نهک بۆ پرزگهو ژووری تایپست و نووسهرو.
وڵاته ژێرخان – داروخاوهکهی ئێمه، ناشکوری نهبێ، هێنده کهلێن و کهنداڵ و درناڵ و چاڵ و ودرزو قهڵشتی تێکهوتووه. گهر فلوس فلوس دهرۆزهی بۆ بکهین و ههر رۆژهیی دارێ بخهینه سهر بهردێ و ههر شهوهی بسته دهوارێ پینهکهین، هێشتا خانێکمان بۆئاوهدان ناکرێتهوه. چۆڕهچۆری ئاوی تاڤ و بارانان، بهر سهری منداڵانی قوتابخانه لادهستهکان دێتهخوارێ. قاچی خوێندکاره ههژارهکانی گهرهکه خواغهزهب – لێگرتووهکان، وهک ریشۆڵه، له ناو دقنی قووری ڕێگا ، پێوهدهبن. کۆنه داودهرمانی سهر عارهبانان و بهرههتاوان ، نهخۆشه کهمدهراماتهکانی قڕوبڕ کردووه. چیتان بۆ بێژم، ئاخر، چرا ههتا بۆ ماڵخۆ پێویست بێ، ناشێ بدرێ بهمزگهوت. ئێمهمانان زۆرمان ماوه شان لهشانی، فهرهنگ وعوروسان بدهین. نه بناغهی کارگهێکی (دهرزی)مان لێداوه، نه خومخانهێکمان بۆ سمێڵ ڕهشکردنهوه ههڵێناوه، نه کۆنه مهنجهڵێکی سابوونکهرانمان بۆ نۆژهنکراوهتهوه ،سهلکێ سابوونی کوردهواری لێههڵێنجیین. نهخوا پێیخۆشهو نهپێغهمبهر، ئهو پارهوپوولهی ئهو میللهته ههژاروستهمدیدهیه ، به شتی مرده،وابهههدهر بڕوا.
له بنکهێکی چاپهمهنی، که چهندهها ئامێری چاپ وفۆتۆکۆپ و پرنتکردنی تێدابوو. له (دبلن) کارم دهکرد. رۆژانه بهبار چاپهمهنیمان وهبهرههم دههێنا، ههزاران پهرم کۆپیدهکرد، نامهێکم بۆ هات، ویستم دانهێک فۆتۆکۆپی لهبهر بگرمهوه، بهڵام سهرپهرشتیارهکهم گووتی ، ئیجازهی ئهوکارهم نییه. داوام لێکرد مهسهلهکه لهبیرخۆی بباتهوه، چونکه نرخی یهک دانه فۆتۆکۆپی لهبازارا تهنیا چوار (سێنت)ه، شتهکه ئهرزشی نهبوو. دیار بوو سهرپهرشتیارهکهم خهبهری ئهو فۆتۆکۆپییهی گهیاندبووه بهڕێوهبهر. بۆیه یهکسهر هاتوو و پییگووتم:” یهک دانه نامهکهت فۆتۆکۆپی بکه، بهڵام دهبێ ئهوه یهکهم داواکارو دوا داواکاری تۆ بێ تا لهم بنکهیه ماوی. چونکه ههمووئهو کهرستهکانی لێرهیه هی دهوڵهته، نهک هی ئێمه!” دهمهوێ ، خۆێنهری هێژاشم، بزانێ که نرخی یهک دانه فۆتۆکۆپی لهدهزگایهکهی ئێمهدا، دهوهستا سهر دوو( سێنت). خۆزیا ئهو دوو (سێنت)ی فۆتۆکۆپیهکهی من، دهبوو به دهرزو کارمهندانی کوردستانهکهم عیبرهتێکیان لێوهردهگرت. خهیاڵێکیش نهکهن! خۆیشم به دڵسۆزی وڵاتهکهم دهزانم و قسهکانیشم له قازانج بهولاوه هیچ زهرهرێکی بۆ پهز نییه!
فـازیـل شـهوڕۆ
