كه‌ركوك له دیدی رۆژنامه‌نوسێكدا
به‌دیكۆمێنتكردنی مێژوو
كه‌ركوك له دیدی رۆژنامه‌نوسێكدا
ئومێد مه‌حمود
زۆر ده‌گمه‌ن بۆ مێژوونوس هه‌ڵده‌كه‌وێ، به‌تایبه‌ت مێژوونوسێ كه بیه‌وێ به ویژدان‌و به‌شێوه‌یه‌كی بابه‌تیی‌و راستگۆیانه(مێژوو) بنوسێته‌وه، به‌ڵگه‌نامه‌‌و دیكۆمێنت و شایه‌تحاڵی به سه‌لیقه‌‌و راستگۆی ده‌ستكه‌وێ بۆ نوسینه‌وه‌ی رۆژگاره‌كانی سه‌رده‌مێكی رابردو، هه‌رچه‌ند ئێمه له سه‌رده‌می پێشكه‌وتوترین ته‌كنه‌لۆژیای میدیا‌و راگه‌یاندانین، به‌ڵام هێشتا بۆ لێكۆڵیار یان مێژوونووسێكی ئاكادیمی‌و پرۆفیشناڵ ئاسان نیه بتوانێ گوێ له شایه‌تحاڵه‌كان بگرێ‌‌و بیانبێنێ یان دیكۆمێنته‌كانی چنگ بكه‌وێ.
(رۆژنامه‌نوس) مێژوونوس نیه‌‌و ئه‌ركی نوسینه‌وه‌ی مێژوو له ئه‌ستۆی ئه‌ودا نیه، به‌ڵام به‌چاوی كامیراكه‌ی‌و ریكۆرده‌ر‌و وتار‌و راپۆرته‌كانی ده‌توانێ به‌هێزترین‌و روونترین ئاوێنه‌ی سه‌رده‌مه‌كه‌ی خۆی بێت‌و به‌ڵگه‌ی مێژوویی سات به ساتی رۆژگاری سه‌رده‌مه‌كه‌ی تۆماربكات، ئه‌و ده‌توانێ به هه‌واڵ‌و راپۆرته‌كانی، مێژوو ئه‌رشیف بكات‌و ساته‌كان به‌مێژوو بكات.
نامیلكه‌ی(كه‌ركوك تایم ــ كه‌ركوك له دیدی رۆژنامه‌نوسێكدا) كه له نوسینی رۆژنامه‌نووس (له‌تیف فاتح فه‌ره‌ج)ه‌‌و له دوتوێی (148)لاپه‌ڕه‌ی نیو (A4) دایه‌‌و (40) وتاری له‌خۆگرتوه، به بۆچوونی به‌نده ده‌چێته خانه‌ی ئه‌و نوسینانه‌ی كه‌له‌و پێشه‌كیه‌دا ئاماژه‌م پێكرد كه نووسه‌ر به‌جوانترین شێوه به‌رجه‌سته‌ی كردوه.
نووسه‌ر وه‌كو رۆژنامه‌نوسێكی روكه‌شگه‌را ته‌نها به ئاماژه‌دان به روداوێك ده‌ستبه‌رداری ئه‌و روداوه نابێ، به‌ڵكو وه‌كو هه‌ر رۆژنامه‌نوسێكی خاوه‌ن په‌یام‌و شاره‌زا ده‌چێته بنه‌وانی هۆكار‌و (بۆچی)یه‌كانی رووداوه‌كه‌‌و تاوتوێیان ده‌كا‌و ئه‌نجامگیرییان لێده‌كا.
ئه‌م نامیلكه‌یه وه‌ك نووسه‌ر ئاماژه‌ی پێداوه كۆمه‌ڵه وتارێكن كه پێشتر له هه‌فته‌نامه‌ی(كوردستان راپۆرت)دا له‌سه‌ر داوای رۆژنامه‌نووسی گیانبه‌ختكردوو (سۆرانی مامه‌حه‌مه) وه‌كو ستونێ نوسراوه‌‌و پێشكه‌شی روحی بێگه‌رد‌و پاكی ئه‌و ئه‌و لاوه رۆژنامه‌نوسه گیانبه‌ختكردووه كراوه. كه ده‌كرێ وه‌ك ره‌هه‌ندێكی تایبه‌ت تر ته‌ماشای ئه‌و پێشكه‌شه‌كردنه بكرێ.
له ته‌واوی ئه‌و وتارانه‌ی كه‌له دووتوێی ئه‌م نامیلكه‌یه‌دایه خوێنه‌ر هه‌ست به‌وه ده‌كات كه نووسه‌ر ته‌نها رووداوه‌كان ناگێڕێته‌وه، به‌ڵكو شیكاریان ده‌كا‌و ئه‌نجامگیریان لێوه‌ده‌ستده‌هێنێ، پێشبینی روداووه‌كان ده‌كا‌و هۆشداری ده‌دا، ره‌خنه له دیارده نه‌رێییه‌كان ده‌گرێ، جار جاریش رێگاچاره بۆ كێشه‌كان ده‌خاته‌ڕوو.
نووسه‌ر كه‌ركوك‌و كه‌ركوكییه‌كان ده‌ناسێنێ‌‌و رووه گه‌ش‌و جوانه‌كه‌ی نیشانده‌دا، له ل25 ده‌ڵێ:”كه‌ركوكیی سروشتی وایه له هه‌ر كوێ یاخی بون، رووبه‌ڕووبونه‌وه، هه‌را، شۆڕش هه‌بوبێ له‌وێ بووه، …”
بێگومان نوسه‌ر باس له‌و كه‌سانه ناكات كه به‌ناوی كه‌ركوك‌و كه‌ركوكییانه‌وه له‌ناوه‌ڕاست ده‌خۆن‌و له‌په‌ڕ ده‌نون، به‌ڵكو وه‌ك خۆی له‌هه‌مان لاپه‌ڕه‌دا ئاماژه‌ی پێده‌دا :”قسه‌م له‌سه‌ر ئه‌وه نیه هه‌یه ده‌خوات‌و ده‌وله‌وه‌ڕێت له‌سه‌ر كه‌ركوك، قسه‌م له‌سه‌ر ئه‌و هه‌موو شه‌هیده‌یه …”
كاتێكیش باس له ده‌نگی هونه‌رمه‌ندانی كه‌ركوك ده‌كا له ل(5)ده‌ڵێ:”تایبه‌تمه‌ندییه‌كی جیاواز له ده‌نگی كه‌ركوكیدا هه‌یه، سه‌دای كه‌ركوكیانه بۆنی ده‌شت‌و ده‌ر‌و ناوچه‌ی كاكی به‌كاكی لێدێت ..”
هه‌روه‌ها له ل7 روونتر ده‌ڵێ:”ده‌نگه كه‌ركوكییه‌كان نهێنییه‌كی سه‌یریان تیایه، نهێنییه‌ك دره‌نگتر ده‌كه‌وێته ژێر كاریگه‌رییه‌وه، كه كه‌وتیته ژێر كاریگه‌ریشیه‌وه، هه‌ر ده‌ڵێی جادوت لێكراوه….”
به‌ڵام دیوه ناشیرین‌و ناكامڵه‌كانیش بیر ناكات‌و ده‌ڵێ:”ده‌زانم هه‌یه بۆ هه‌ر جوته ئه‌دیداسێك كه دڕاندویه‌تی هه‌زاران دۆلاری له باخه‌ڵ ناوه…”
ده‌كرێ رۆژێ له رۆژان رۆماننوسێكی وه‌كو (ئه‌حلام مسته‌غانمی) له‌نێو ئێمه‌شدا هه‌ڵكه‌وێ‌‌و هه‌موو ئه‌م روو‌و روخساره جوان‌و ناشیرینانه له رۆمانێكی وه‌كو (ژاكره الجسد)دا به‌رجه‌سته‌بكات، كه بێگومان خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م نامیلكه‌یه رێنشانده‌ر‌و یارمه‌تیده‌رێكی باش ده‌بێ بۆ ئه‌و رۆماننوسه.
ژیانی پڕنه‌هامه‌تی‌و كاره‌سات، بێداڵده‌یی، خه‌راباتی گوند‌و شه‌قام‌و كۆڵانه‌كانی هه‌ڵه‌بجه‌‌و كه‌ركوك ده‌یانهه‌ژێنێ‌‌و هاوارده‌كا، له ل7 ده‌ڵێ:”16 ساڵه ده‌رگا‌و كه‌لاوه‌كه‌ی عومه‌ری خاوه‌ر هه‌مان ده‌رگایه‌‌و لێره‌ش له كه‌ركوك هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ی له نزاره‌‌و گۆخڵان بین له ژێرخێمه‌دا هاوار ده‌كه‌ین، دارا دوو داری دی، دوو داری دوور دوور”
له نێوان فره‌خاوه‌نی‌و بێخاوه‌نی كه‌ركوكیشدا، واته له نێوان واقیع‌و به‌رژوه‌ندپه‌رستیی سیاسی‌و حیزبیدا، كه‌ركوك خاوه‌نی زۆره، به‌ڵام بۆ خزمه‌ت‌و خزمه‌تگوزاری كه‌س خۆی لێناكات به‌خاوه‌ن بۆیه بێباك له ل21 ده‌نووسێ:”هه‌ر رێبوارێك له‌و دنیا به‌رینه‌وه، ئه‌گه‌ر بۆ یه‌كه‌مجار سه‌ردانی كه‌ركوك بكات، كه ده‌بینێ، له شاروێرانێك به‌ولاوه هیچی دیكه نیه، كه‌ده‌بینێ خاسه‌كه‌ی تینوی چۆڕێ ئاوه، كه ده‌بینێ به‌ده‌ردێك براوه ده‌رمانی نیه، هه‌ست ده‌كات ئه‌و شاره خاوه‌نی نیه، …”
به‌ڵام هه‌مان ئه‌و رێبواره ئه‌گه‌ر حه‌وسه‌ڵه‌ی هه‌بێ‌‌و بتوانێ یه‌ك هه‌فته ته‌ماشای كه‌ناڵه ئاسمانییه‌كان بكات ره‌نگه خۆی به‌هه‌ڵه‌بزانێ‌‌و گومانی له ته‌ندروستیی عه‌قڵی خۆی بكات، بۆیه له‌تیف ده‌ڵێ:”ئه‌گه‌ر یه‌ك هه‌فته حه‌وسه‌ڵه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌بێت به‌دیار هه‌واڵ‌و قسه‌‌وباسی كه‌ناڵه ئاسمانییه‌كانه‌وه دابنیشێ تێده‌گات، ئه‌م شاره خاوه‌نی زۆره”
برینێكی تر كه بێباك قامكی خستووته‌سه‌ر بێده‌ربه‌ستی‌و بێخه‌مییه به‌رامبه‌ر رێژه‌یه‌كی زۆری پێشمه‌رگه‌ی دێرینی كه‌ركوكیی له ل25 ده‌ڵێ:”هی دیكه(پێشمه‌رگه‌ی دێرین ـ ئا) ده‌ناسم ئێستا به ناچاری په‌نا ده‌باته به‌ر كۆنه جاش‌و كۆنه به‌عسیان تا مه‌كته‌بی سیاسی‌و سه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كانیان رێزیان لێبنه‌ن، …”
له‌مه‌ڕ توركیا‌و سه‌رۆكی حكومه‌ته‌كه‌ی (ئه‌ردۆگان)یشه‌وه به‌تایبه‌ت سیاسه‌ته‌كانی سه‌باره‌ت به‌كه‌ركوك له ل13 ده‌ڵێ:” له چه‌ند رۆژی رابروودا ئه‌و وتاره توندانه‌ی ئه‌ردۆگان به تایبه‌ت ئه‌وه‌ی رۆژی 9/1/2007 له‌به‌رده‌م حیزبه‌كه‌یدا نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه، كه لێره له كوردستانه‌وه چۆله‌كه‌كانی ئه‌و زاته، وه‌كی پێویست خزمه‌تی ناكه‌ن …”
له ل17 یشدا سه‌باره‌ت به توركمانی كه‌ركوك‌و ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی توركیا له كوردستان‌و عێراق ئه‌و ده‌سته به‌كرێگیرا‌و راپۆرتنوسانه كه كاسبی به‌و پیشه‌یه‌وه ده‌كه‌ن فلاشیان ده‌خاته‌سه‌ر، سیاسه‌تی پشت په‌رده‌‌و ئه‌جیندا نهێنیه‌كان ئه‌شكرا‌و شۆرڤه ده‌كا‌و ده‌ڵێ:”توركمان هه‌ر له كه‌ركوك‌و باشوری كوردستان نین، توركمان له وڵاتانی باڵكان‌و چین‌و بوڵگاریا‌و زۆر شوێنی دیكه هه‌ن، كه‌چی شه‌ڕه‌كه‌ی توركیا هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌مانه‌ی ئێره‌یه، لێره‌وه ده‌رده‌كه‌وێت كه مه‌به‌ست‌و بڕوبیانووی دیكه له‌و شه‌ڕه‌دا هه‌یه …”
رۆژنامه‌نووسی چاوتیژ‌و فزولی كه ته‌نها به روماڵكردنی ده‌ره‌وه‌ی روداوه‌كان‌و دیارده‌كانه‌وه ناوه‌ستێ، به‌ڵكو هه‌وڵده‌دات رووه شاراوه‌‌و نهێنی‌و په‌نهانه‌كان‌و فاكت‌و فاكته‌ره‌كانی ئه‌و دیارده‌‌و رووداوانه بزانێ‌‌و خه‌ڵكی لێئاگادار بكاته‌وه، په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تی‌و سیاسییه فراوانه‌كان له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ردا مه‌رجی سه‌ركه‌وتنی رۆژنامه‌نووسه له‌كاره‌كانیدا له‌و رێگایه‌وه ده‌توانێ ته‌نانه‌ت ئاگاداری دانیشتنه نهێنی‌و شه‌وه سوره‌كانی زۆرێك له لێپرسراوه گه‌نده‌ڵ‌و ناپاكه‌كانیش ئاگاداربێ تا بتوانێ به راشكاوانه به خه‌ڵك بڵێ:”ڤێلاداره‌كانی كه‌ركوك، شه‌وانه له دانیشتنه تایبه‌ت‌و سووره‌كاندا ده‌ڵێن چاوی ئه‌و خه‌ڵكه ده‌رێ با هه‌ر له قوڕ‌و قوڕاودا بژین‌و له‌وه خراپتریش به‌شیان بێت ..”ل48
ئاشكراكردنی ئه‌م رسته‌‌و نهێنیانه بۆ رۆژنامه‌نوس به‌تایبه‌ت له كه‌ركوك كارێكی بێ باجدان نیه، ئه‌و رۆژنامه‌نوسه‌ی رسته‌ی وا به پێنوسه‌كه‌ی ده‌نووسێ ده‌بێت چاوه‌ڕێی چاره‌نوسێك بێ وه‌كو چاره‌نوسه‌كه‌ی كاكه سۆرانی مامه‌حه‌مه، به‌ڵام رۆژنامه‌سێك كه شار‌و شارییه‌كانی خۆی خۆشبوێت‌و هه‌ست به لێپرسراوی پیشه‌یی‌و ویژدانی مرۆیی بكات، بێگومان مه‌رگ به رێگر نازانێ بۆ دركاندنی راستییه‌كان‌و ریسواكردن‌و فه‌زح كردنی ئه‌وانه‌ی وه‌كو زالو ده‌میان ژه‌نیوه‌ته خوێنی خه‌ڵك‌و له‌سه‌ر مه‌ینه‌تی‌و ئازار‌و كاره‌ساته‌كانی ده‌ژین.
ده‌كرێ هه‌موو وتاره‌كانی ئه‌م نامیلكه‌یه وه‌كو وێنه‌یه‌كی سێ ره‌هه‌ند(البعد الپلاپی)ی به ده‌نگ‌و ره‌نگ‌و وێنه‌وه ته‌ماشا بكرێ، له ئێستا‌و ئاینده‌یه‌شدا هه‌ر كه‌سێ بیه‌وێ كه‌ركوك شاره‌زا بێ‌‌و كه‌ركوییان بناسێ، پێموایه ئه‌م نامیلكه‌یه ده‌توانێ زۆر كۆمه‌كی بكات.
له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا ئه‌م نامیلكه‌یه له‌هه‌ندێ كه‌موكوڕی به‌ده‌ر نیه، هه‌رچه‌نده له بایه‌خی راسته‌قینه‌ی كه‌م ناكه‌نه‌وه، خوێنه‌ر له هه‌ندێ شوێندا هه‌ست ده‌كا كه نووسه‌ر نه‌یتوانیوه بێلایه‌نیی خۆی وه‌كو كه‌سێكی پرۆفیشناڵ بپارێزێ، وه‌ك له باسی ئۆردۆگاندا ده‌ڵێ:”له‌كاتێكدا حیزبه‌كه‌ی ئه‌و قارداشه له زاینگه‌ی ده‌وڵه‌تی عوسمانییه‌وه جوقاوه”
یان”ئیبراهیم تاتلیساز له‌سه‌ر كلتووری كوردان ده‌له‌وه‌ڕێ…”
رێزمان‌و زمانه‌وانیی كه پێموایه له‌ئه‌نجامی په‌له‌كردنه بایه‌خی پێنه‌دراوه، وه‌كو رسته‌ی(قسه‌م له‌سه‌ر ئه‌وه‌نیه هه‌یه ده‌خوات‌و ده‌له‌وه‌ِێت له‌سه‌ر كه‌ركوك) كه ئاشكرایه كردار(فعل) له كوردیدا هه‌میشه ده‌كه‌وێته كۆتایی رسته‌وه راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه بنوسرێ(قسه‌م له‌سه‌ر ئه‌وه نیه هه‌یه له‌سه‌ر كه‌ركوك ده‌خوات‌و ده‌له‌وه‌ڕێت)
نازانم كاك له‌تیف له‌كوێ گوێی له وشه‌ی(ده‌شلێن)بوه، كه كورد ده‌ڵێ(ده‌ڵێنیش) هه‌ندێ رسته‌‌و وشه‌ی له‌و جۆره بێئه‌وه‌ی ماناكان بشێوێنێ جێگای كراوه‌ته‌وه.
