هەلوەشانەوەی سیاسی(مالی سیاسی کورد) بەڵام….!

دەشێ لەئێستادا تاکی کورد خەیالی بۆ هەلوەشانەوەی سیاسی (هەلوەشانەوەی مالی سیاسی کورد) بچێت؟ خەیالی بۆ ئەو شتەبچێت کە لەتوانایدایە شتێ تر لەبڕی ئەوی هەیە بهێنێتەکایەوە؟ هەندێک ڕەنگە پێیانوابێ ئەمە،واتە هەلوەشانەوەی سیاسی مالی کورد، لەخودیخۆیدا شتێ ڕەوایە تەنانەت گەر وەک هیواش بێت، ئەو هیوا سیاسییەی دەتوانێ زەفەر بە خەونێ ببا کە لەمەوبەر ئەستەم بووە ببینرێ. بۆیە دەکرێ کوفرێ  سیاسی نەبێت کە لێرەو و لەوێ کەسانێ هەبن پێیانوابێ ئەم ئەزموونە سیاسییەی لە هەنووکەدا (مالی سیاسی کورد) سەروەرە قابیلە بە هەلوەشانەوە و ،تەنیا هەلوەشانەوەی سیاسی دادمان دەدا و بەس. هەر لەهەمانکاتدا ئەوەش دەکرێ بووترێ کە، هەلوەشانەوەی ئەم مالە سیاسیە وەک ئەو قۆناغە خۆی بەیاندەکات کە هیوای سیاسی بە هاتنەدی گۆڕانی بنەڕەتی گەیشتۆتە شوێنێ بنجبەست. بنجبەستبونی هیواکان مەترسیدارن. ئەو شتە مەرتسیدارە کە چ بەلێنێ سیاسی دەدرێ دواتر ناێتەدی. مەسەلەی نەهاتنەدی بەلێنەسیاسیەکان تارمایێ سیاسی گەورەیە و لە کۆلی مالی سیاسی کورد نابێتەوە و ئێستەش نەبێ ئەم تارمایە هەر دەرگا لە هەلوەشانەوەی مالی سیاسی کوردی دەدا. ڕاستە هەمیشە ترسێک لە هەلوەشانەوەی سیاسی دەکرێت کە گرینگە زۆرینە ئەو حالیبوونەیان لەبارەوە هەبێت چی ئەم ترسە دروستدەکا؟ هەروەها ئەم ترسە لای کێ دروستدەبێت؟ بۆ زۆربە ڕەنگە شاراوەنەبێت ئەو شتەی ئەم ترسە لای زۆرینەی سیاسییەکان دروستدەکا بریتییە لە بەرژەوەندیەکان و ،بەپێیئەوەی سیاسەتیش شوێنی کۆبوونەوەی بەرژەوەندیەکانە ئەمەوادەکا بەرژەوەندیەکان زۆرترین بایەخیان لەسەربێت. واتە لەژێرزەبری بەرژەوەندیەکان ، کە لە ڕیشەدا سیاسین و بەس، هەلوەشانەوە شیاوناکرێ. چونکە لە هەنووکەدا ویست بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکان زۆر زۆرترن لە قەبارەی ویست بۆ هەلوەشانەوەی سیاسی. بەمجۆرە، ئەو ویستە سیاسییەی هەلوەشانەوە لەم چرکەساتە سیاسییە شیاوناکا ئەو خۆویستیە سیاسییەیە کە لەژێر پاساودانی سیاسی ناسیۆنالی جۆراوجۆر دەبن بەتەگەرەی گەورە لەبەردەم پرۆسەی سیاسی هەلوەشانەوەی مالی سیاسی کورد. گەر بەواتاێ هاوشێوەتر بێینە پەیڤین ئێژین، بۆئەوەی هەلوەشانەوەی سیاسی، کە چارەسەرێ سیاسی ناسیۆنالی ڕاسیۆنالە، بێتەکایەوە پێویستمان بە ویستە، ویستی هەلوەشانەوە. ئەم ویستە کە پێویستە سیاسی بێت لانیکەم پێویستی بە دوو فاکتەرە. ویستی زۆرینەی خەلک ،کە لەئێستادا دەشێ ناونرێت ویستی شەقام، و ئەویتریش بریتیە لە هەبوونی ڕێکخراوی سیاسی جیاواز لە فۆڕم و ناوەڕۆک لەوی هەیە تا ئەم ویستە سەرخا و وەبەریبێنێت. ئەمەش تەنیا لەبەرئەوەی کورد دەولەت نییە و ئەو دەسەڵاتە سیاسییەی هەیە بریتیە لە چەند هێزێ سیاسی پەرت و جیا ئەمەوادەکا هەستی ڕێکخراوەی لەناو خەلک چرۆ بکات بەلام چرۆکردنی ئەو هەستە بەس نییە بەلکو ئەوەی لەم حالەتەدا شانبەشانی ئەو هەستە پێویستە ئەوەیە کە چۆن ئەم هەستە ،کەبەخۆی بریتیە لە کۆی ویستەکان، کۆکرێتەوە و ڕوەوە ئاڕاستەێ پێویست وەگەڕخرێت. لەهەمانکاتدا کێشەێک هەیە کە ناشێ لەبیرکرێ ،کە هەر ئەو کێشەیەشە تا چەندین سالیتر خۆی دووبارەدەکاتەوە، کەبریتییەلەوەی ، دەسەڵاتی سیاسی کورد بەپێیئەوەی خۆی وەک چەند هێزێ سیاسی بەزۆرتەبا نیشاندەدا لەتوانایدایە لەژێرناوی سیاسی ،ئەلبەتە شێوە نەتەوەی جیاجیا، بەهانە بۆ مانەوەی سیاسی خۆی نەک هەلوەشانەوەبوونی بێنێت. ئەم ڕەفتارە سیاسیەش بەخۆی نەک هەر تەکەرەیە لەبەردەم هەلوەشانەوەی مالی سیاسی کورد بەلکو خۆشباوەری تاکی کورد بەپلەییەک ،کە ئەوەش سەرچاوە لە بێگەردی و کورددۆستی تاکی کوردەوە دەگرێ، کارێوادەکا کردەی هەلوەشانەوەی ئەزموونی سیاسی ئێستا، کە خاوەنی مالی سیاسی کوردی هەنووکەشە، نەێتەدی.  
گومانیناوێ، مێژووی سیاسی ئەوەشمان پێدەلێت کە بەشێ لە هەلوەشانەوە سیاسییەکان بێلایەن نەبوونە، ئەمەو نەک هەر ئەوەی بەشێ زۆر لە هەلوەشانەوە سیاسییەکان سەرکەوتنی سیاسیشیان بۆخۆیان مسۆگەرنەکردووە بەلکە زۆرجار لەپاش گشت هەلوەشانەوەێ سیاسی خۆزگە بە ڕابردووشخوازراوە. لێرەوە هەقایەتێ دی دێتە گێڕانەوە کە ئەوەش بریتی لە هەلوەشانەوەی هەلوەشانەوە. واتە هەلوەشانەوەی ئەوی هەلوەشێنراوەتەوە. بەلام کەی ئەوە چارەسەرە کە مێژووی سیاسی گەلێک هەرماوەی جارێ ڕوو لە هەلوەشانەوەکات. ئەم ووتنەی ئێمە لێرە لاوازی تیۆری هەلوەشانەوە نیشاننادا بەلکو ئەوەنیشاندەدا ئەوەی هەلوەشاوەتەوە هەلنەوەشاوەتەوە بەلکو شتێ دی لەبڕی ئەوە هەلوەشاوەتەوە کە جارێ ماویەتی هەلوەشێتەوە. چونکە هەندێ لە وانە سیاسییەکانی هەلوەشانەوەگەری سیاسی لەوێوە ئامۆژگاریمان تێدەگرن کە،ناشێ بە کەرەسەکانی ئەو مالەی ڕووخێنراوە لەسەر هەمان ڕووبەر و خاک مالێ هاوچەرخی تر دروستدەکرێت. مالی سیاسی کوردی کە کاتی ڕووخانی هاتووە بەوە ئەو تیۆری ڕووخانە دەشێ پووچەلکرێتەوە کە لەلاێ کەرەسە نییە بۆ بنیتنانەوە و لەلاێتریش کولتووری هەلوەشانەوەی سیاسی بە مالی سیاسی کوردی نامۆیە. چونکە ،و لەئێستادا ، هەچ مالێ سیاسی تر دروستکرێت بەشێ لە کەرەسەکانی مالەکۆنەکەی تیابەکاردەبرێ ئەمەش وادەکا بگەرێینەوە بۆ ئەوی لایسەرەوە ووتمان، واتە هەلوەشانەوەی هەلوەشێنراو. کەوابێت، لەناو ئەو ئەزموونە سیاسییانەی کە لە ئەزموونی سیاسی کوردییەوە نزدیکن دەکرێ ئەوە هەلهێنجرێ کە نەوە لەپاش نەوە دەبێت سەرقالی هەلوەشانەوە بێت، بەڵام پرسیارەکە لێرەدا کە ڕووبەڕووی زۆرینەی ئەو نەوەیە دەبێتەوە ئەمەیە: کەی بنیاتنانی ڕاستەقینە دەستپێدەکات و کەی ئەوە دەستپێدەکات کە پێیدەلێن “ئیستقراری سیاسی”؟ یان کەی “مال” دروستدەبێت، ئەو شوێنەی کە ڕووبەرێکە بۆ ژیان و هەبوون؟   
بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو بینینەی لایسەرەوە دەلێین: ڕاستە کە سیاسەت خۆشی هێنەرە وەلی نابەختیاری هێنەریشە. گەر خۆشیەکان لەژێرسایەی سیاسەتی ڕاستەقینە گشت بگرێتەوە ئەوا ئەو نابەختیاریانەش سیاسەتی بەد لەتەکخۆیا دەیهێنێ گشت دەگرێتەوە. بەلام چەند ئەم هێپۆتێزە (گریمانە) بەسەر دۆزی سیاسی هاوچەرخی کوردی و مالی سیاسی کوردی دا پێڕەودەبێت؟ ئالێرەوە دەکرێ لەوەبگەین گەر هەلوەشانەوەێ سیاسی لە کۆمەلگەی هاوچەرخی کوردی بەڕێوەبێت کێن ئەوانەی لەم هەلوەشانەوەیە دەترسن؟ ئایا ئەم هەلوەشانەوەیە بۆ گشت خۆشی بەرهەمهێنەر نییە؟
کەوابێ بۆ ئەوەی تێگەیشتنێ زۆرتر لەسەر ئەوانەی پێشتر ووترا بدەین بەباشی دەزانین بلێین: بۆ 20 سال دەچێت کورد خۆی حوکمڕانی خۆیدەکات و بەبێگومانیشەوە ئەم حوکمڕانیکردنە بێ کێشە نەبووە و لەژێرسایەی چەندین پلان و نالەباری و و هەڕەشەدا بووە. بەشێ لەوانە کورد خۆی بۆخۆی دروستکردووە و بەشەکەی تری بۆیدروستکراوە. بەڵام لەهەردوو بارەکەدا ئەو لایەنانە(پلان و نالەباری و هەڕەشەکان) نەبوونە بەوەی مالێ سیاسی کوردی لێپێکهێنرێت کە شوێنێک بێت بۆ هەموان. هەموان کە جارێ مانای بۆ مالی سیاسی کوردی نییە ئەمە کورد لێیبەرپرسیارە بەپلەی یەک نەک دوژمنانی کورد. چونکە بەشێ زۆر لەو 20 سالەی کە بوژانەوەی ئابووری و هێمنی سیاسی هەبووە نەکراوە ئەم مالە والێکرێ جێگاێکبێت بۆ زۆرینە. ڕەنگە و بەجێشە کە زۆربەمان بەو دیتنەبگەین کە مالی سیاسی کوردی قەد نابێت بە دالدەێ سیاسی بۆ هەموان گەر نادادپەروەری (بەواتای گەندەلی) لەم مالە سیاسییەدا سەروەربێت. دوورناڕۆین هەردوو دوا کۆنفڕانسی هەردوو حیزبە گەورەکەی کوردستان بەجۆرێ خۆی لەڕووی سیاسییەوە پالاوتەوە، یان پێکهێنایەوە، کە نایەوێ ببێت بە مالێ سیاسی بۆ غەیرە، بۆئەوانەی ئەندامی ڕاستەوخۆی ئەو مالە سیاسییە نیین. چونکە بەشێ زۆر لەو هێزە باشانەی دەکرا بێنە پێشەوە و پرسیاری سیاسی نوێ بەرزکەنەوە دوورخرانەوە و کەوتنە پەراوێزی سیاسی زارۆکە سیاسییەکانی مالی سیاسی کورد. ئەمەو لەئاستی کۆمەلایەتیش مالی سیاسی کورد نەک هەر دوژمنی مالداریە بەلکو پێشهەمووشتێک بەزۆر لەمالی خۆت وەدەرت دێنێ و دەتکاتە ئەودیو حەوشەی خۆیەوە. ئەوەتا لە دوای ڕاپەڕینەوە ژمارەی پەناهەندەی کورد لە ولاتانی ئەورووپا ڕۆژ لەدوای ڕۆژ لەزیادبووندایە. بەڵام دەسەڵاتی سیاسی کورد لەوە حالینییە زۆربوونی ڕەوەندی کوردی لە ئەرووپا کەورەترین مەترسیە لەسەر بەردەوامبوونی دەسەڵاتی سیاسی کوردی بەوشێوە سیاسیەی ئێستای. ئەوەتا پاش گشت ڕووداوێ ژمارەێ زۆر دەکەونە سەر شەقامەکانی ئەرووپا و هەچ وێنەێکیان بوێت لەسەر دەسەلاتی کوردی دروستیدەکەن. ئەمەو ، ئەورووپاییەکانیش لەوەتێناگەن چۆن کورد کە پێشتر لەڕووی سیاسییەوە بەدەست ئەویترەوە دەینالاند ئێستا بەدەست خۆیەوە دەنالێنێ. بەڵام بەشێ زۆریشیان لەوە گەیشتوون کە ئەوی “”لەوێندەرێ”” ، لەو شوێنەی نەیتوانیوە مالێکی هەبێت هاتووە لە ئەورووپا ئەو مالە بۆخۆی چێدەکات. لە زۆربەی ئەو ولاتانەی کورد نیشتەجێبووە مالێکی هەیە کە ئامادەنیە بیگۆڕێتەوە بەو مالە سیاسیەی کورد بۆیچێکردووە. ئەم بێ مالیەی کورد کە جارێ نەبووە بە پرسیارێ سیاسی بۆ گشت پێویستە ڕۆژێدابێت و ئەم پرسیارە ئەو ویستە لای تاکی کورد دروستکا کە بۆچی “من مالم نییە؟” چونکە مال هەر ئەوەنییە کە قەوارەێ سیاسی بێت. مال شوێنێکە بۆ پشوو و حەوانەوە. لە مالدا دەبێ هەست بە بوونتکەیت. چونکە کە تۆ هەیت تەنێ لە مالدا هەیت نەک لە جێیێ تر. ئەوە مالە ڕۆحت پێکدێنێ چونکە تۆ ڕۆحت لە مالتایە، لەو شوێنەیە کە دەتەوێ بوەستیت و ئیدی لەوەبکەویت گەڕۆک بیت. مال قۆناغێکە لەپاش گەڕۆکی. ئەو دەمەی مال هەیە ئیدی ویست بۆ گەڕۆکی مانای خۆی لەدەستدەدات. بەلام ئێمەی کورد مالێ سیاسی درۆیینەیان بۆدروستکردوین کە لەپال مالەکەوە هەمیشە دەبێ کەشکۆل لەشانبین. چ سحرێکی سیاسیە ڕوناکبیرانی سیاسی کورد لە نووسینەکانیانا باس لە مالی سیاسی کورد دەکەن کە پێویستە بپارێزرێ کەچی تاکی کورد لەناو مالی خۆیا ڕۆژانە تەعدای لێدەکرێ، بگرە تیرۆردەکرێ و ڕاویشدەنرێ. بەباوەڕی ئێمە هۆی ئەمە بۆئەوە دەگەڕێتەوە کە مالی کورد مالێ سیاسییە. مالییش کە تەنیا سیاسی بوو هەمیشە گوومانی ئەوەی لێدەکرێ مالێ ڕاستەقینەبێت، یان ئەو مالە پێناچێت لەتوانایا بێت ببێت بە مالێک بۆ گشت، ببێت بە دالدەێک بۆ زۆربە. زۆربەمان ئەورووپا مالی داینێ، مالێک کە بەشی خۆمان و بەشی ئەوەشدەکات مالەکەمان پڕکەین لە میوان. کەم نییە کە 20 سال ستۆکهۆلم مالێبوو بۆ بەندە. چەند خۆشە مالت هەبێت، چەند خۆشە بۆ هەمیشە کەشکۆل دانێیت و بحەوێیتەوە. مەگەر بوونەوەر تەنێ لە مالەوە، لە زێدی خۆیا ، ناحەوێتەوە؟ ئێمەی کورد پێویستمان بە حەوانەوەیە. پێویستمان بە زێدێکە شانازی پێکەوەین. ئەم شانازیە ناشێ تەنێ سیاسی بێت. مال تەنیا سیاسی نییە وەلی سیاسەت دەکارێ مال تێکدا. سیاسەت دەکارێ بێ مالتکات ئەلبەتە دەشکارێ مالت بۆ چێکات. ئەو دەمەی سیاسەت مالت بۆچێدەکا ئەو ئەمە تەنیا یەکجاران دەکا بۆیە مال لەپاشئەوەوە هی “تۆ” یە. “تۆ” لەمالەوەی، چونکە تۆ “مالت هەیە و دەشتوانی میوانداری بکەیت. “تۆ” ناتوانی میوانداریبکەیت بەبێ بوونی زێدێک. لە کۆچەریدا ، لە بێ زێدیدا، میوانداری بێ تامە. چەند خۆشە سیاسەت یەکجاران مال چێکا و ئیدی لێگەرێ مال بێ سیاسەت پەرە بە مالداری، بە بوونی خۆی بدات. ئەو دەمەی مال لەڕووی سیاسییەوە هەلدەوەشێتەوە زێد لێکدی دەترازێ بەڵام مال هەمیشە دەشێ دروستکرێتەوە. چونکە کە ئێمە هەین لەوێندەرێ هەین کە مال هەیە بۆیە ناکرێ بترسین لە هەلوەشانەوەی مال. هەرلەبەرئەوەش ئەوی مال ، ئەو شوێنە چێدەکا کە تیا نیشتەجێدەبین، خۆمانین. ئێمە خۆمان مالین و مانا بە مالبوونی خۆمان دەدەین. ئێمە کە دەمانەوێ هۆگربین و لەشوێنکا نیشتەجێبین دەکارین هەمیشە مالێک چێکەین وەلی مال تا زووە دەبێ چێکرێ تا کۆتای بە ئاوەرەبوون و گەڕۆکی بهێنرێت.      
بۆئەوەی زێتر ئەوەی ووترا لایسەوە ڕوونکەینەوە دێینە سەر نموونەێک کە هەلوەشانەوەی سیاسی یەکیەتی سۆڤیەتی جاران بوو، کە بەخۆی ئەو هەلوەشانەوەیە هەلوەشانەوەی دالدەی کۆمۆنیستەکان بوو، ئەو  مالەی ئاوارەکانی لەخۆدەگرت بەڵام ئەفسووس ئەم میوانداریە لەسەر حیسابی مالی ئەویتر بوو. ئەوەی لە کۆتای 1990 کانا لە مۆسکۆ ڕوویدا و دواتر وەک پەتاێک لە وڵاتانی بلۆکی سۆسیالیستیشا بڵاوبۆوەوە دەشێ ناونرێ هەلوەشانەوەی سیاسی ئایدیۆژیاێک کە لەتەک خۆیا پایانی بە سەردەمێ سیاسیش هێنا. ڕاستە بیری کۆمۆنیستی تاهەنووکەش لێرە و لەوێ گەرم و باوە بەڵام کۆلاپسی سیاسی یەکیەتی سۆڤیەتی جاران ڕێگای لەبەردەم دژەئایدیۆلۆژیاکەی خۆیا خۆشکرد کە لێرە و لەوێ نموونەی سیاسی بخاتەوە. ئەوەی لەڕووی سیاسییەوە لە مۆسکۆی جاران ڕوویدا زۆر بەکورتی هەلوەشانەوەی سیاسی مۆدێلێ سیاسی بوو کە دەسەڵاتێ سیاسی لە بلۆکێکا مەیسەرکردبوو. بەڵام ئەوەی لە هەندێ وڵاتا ماوەی چەند سالێک بەهۆی یاسای هەلبژاردنەوە ڕوودەدا هەلوەشانەوەی سیاسی نییە بەلکو ئەوە گۆڕینی ئیدارەی سیاسییە بە ئیدارەێکی تری سیاسی. واتە گەر لە وڵاتێکا کە ئێستا کۆنسەرڤەتیڤەکان(مۆدێراتەکان) لەسەر حوکمن و پاش 4 سالی تر هێزێ سیاسی تر دێتە سەر حوکم ، با ئەو هێزە سیاسییە تەواو دژەجەمسەری سیاسی دەسەڵاتی سیاسی پێشووش بێت، ئەمە بەو مانایە ناێت کە هەلوەشانەوەی سیاسی لەو وڵاتە مەیسەر بووە. چونکە هەلوەشانەوەی سیاسی بەمانای مەحفبوونەوەی ئایدیۆلۆژیاێک دێت کە جۆرە مۆدێلێ سیاسی لەپشتەوەیە. بەکورتی هەلوەشانەوەی سیاسی واتە داڕمانی مالێ سیاسی و چاوەڕوانی دروستبوونی مالێ تر.
ئەوەی لەڕێگای ئەو تێگەیشتنەی لایسەرەوە ویستمان بیلێن ئەوەیە کە مۆدێلی سیاسی و دەسەلاتی سیاسی ئێستای کوردی شایانی هەلوەشانەوەیە چونکە تەنیا ئەو هەلوەشانەوەیە دژەجەمسەری ئەو نادادپەروەریەیە کە ئەو مۆدێلە سیاسیەی کوردی بەدرۆدەخاتەوە کە ئەمڕۆ لە کوردستانا سەروەرە. ڕاستە پاش گشت هەلوەشانەوەێ سیاسی،یاخود دوای گشت کۆلاپسێ سیاسی، بەهەشتێ سیاسی ناێتەکایەوە و لەمڕوەشەوە هەر یەکیەتی سۆڤیەتی جاران دێنینەپێشەوە کە ئێستا لەوپەڕی نادادپەروەری و بێمافی دەگەوزێ بەڵام ئەمەیان پێوەندی بە دوو لایەنەوەیە. یەکێکیان ئەوەیە کە نەوەی سیاسی پێشوو چەند ڕێگاێک دەگرنەبەر بۆ گەڕانەوە بۆ ناو سیاسەت و یانیش لەڕێگای هەندێ شێوازی ترەوە دێنەوە ناو ئیدارەی وڵات و جلەوی گەلێ بواری هەستیار دەگرنەوە دەست و کۆمەلگە جارێتر نووقمی بێکاری، هەژاری و بێدادی کۆمەڵایەتی دەکەن. ئەوی پێوەندی بە لایەنی دووەمەوەیە ئەوەیە کە چەند خووڕەوشتی سیاسی پێشوو لەتوانایدایە لە کۆمەلگەدا بخولێتەوە ئەمەش لەلاێ لەئاکامی ئەو ڕووبەڕوبوەنەوەیەی لەنێوان ئێستا و پێشوودا ڕوودەدا و لەلاێتریش ئەوەش دیسانەوە باسێ هەستیارە کەچۆن کۆمەلگە بەرەنگاری ئەو خووڕەوشتە دەبێتەوە کە ئەزموونی سیاسی پێشوو لەدوای خۆی بەجێیهێشتووە و ئەمەو مەترسیەکانی ئەو بیر و شێوازە تازانەش کە لە کۆمەلگە لەپاش گشت داڕمان و هەلوەشانەوەێ سیاسی سەرهەلدەدات باسی تێڕامانە. لە حالەتی یەکیەتی سۆڤیەتی جاران و بەگشتیش بلۆکی سۆسیالیستی قسە هەمیشە دێتەسەر دوو ئایدۆلۆژیا کە لە کۆمەلگە دا لەتەکیەکا لە بەربەرەکانێدا بوونە کە ئەوەش کۆمۆنیزم و کاپیتالیزم بووە وەلی لەئێستادا مۆدێلی سیاسی زالی ولاتانی پاش هەلوەشانەوەی یەکیەتی سۆڤیەتی جاران بە بۆ چوونی گەلێ لە توێژەرەوانی سیاسی خاوەنی هیچجۆرە مۆدێلێ نیە ، واتە نە کۆمۆنیستیە نەش کاپیتالیستی. تاکە شێوازێ سیاسی کەلە وڵاتانی ناوبراودا هەبێت ئەوە گەندەلیێ ڕەها و کەلەگایەتی سیاسییە کە تاقمێ سیاسی زۆرینە دەچەوسێنەوە و لەهەمانکاتدا لە کۆمەلگەدا بانگەشە بۆ ئازادی و ماف بێووچاندەکرێ و بەڵام کۆمەلگە نقوومی نادادپەروەریە و لەسەر هەموو ئاستەکان ئەمە دەرکی پێدەکرێ. بۆنموونە مۆدێلێ کوشتنی ڕۆژنامەنووسان، ترس لە ووتنی ڕاستی و بەشمەکبوونی دیموکراسیەت ئەو لایەنانەن کە لە کۆمەلگە پاشکۆمۆنیستیەکان زۆرترین سەرنجیانلەسەرە. بەڵام لە حالەتی لایخۆمان لەسەر یەکدوو ئاستدا نەبێ هیچ جیاوازێک نابینرێتەوە لەنێوان ئێرە و ئەوێ. چونکە دیموکراسیەتی هاوچەرخی کوردی لەبەرئەوەی ناکاریگەر و هیچنەکردەیە بە کەمترین گۆڕانکاری سیاسی نامێنێ و ئەمە و ئەوە لەولاوەبوەستێ کە بوونی نادادپەروەریەکە ،کە مەبەستیش لێی گەندەلیەکەیە ،خودی ئەو دیموکراسیەتە بەدرۆدەخاتەوە کە کورد لە هەنووکەدا پێوەیلووتبەرزە. ئەوە چ دیموکراسیەتێکە کە ڕۆژنامەوان لەبەردەم مالی خۆی بکوژرێ یان چەندین لیژنەی تایبەت بە گەندەلی هەیە وەلی تائێستا بەرپرسێ سیاسی گەورە لەسەر گەندەلی لانەبراوە یان دادگاینەکراوە. ئەمە بەخۆی بەلگەیە لەسەر هیچگەرای سیاسی ئازادی لە کوردستان.
ئازادی ئەوەنیە سەرشۆستەکان پڕبن لە چاپەمەنی بە کوردی یان تەلەفزیۆن پڕبێت لە کەنال کوردی و شاریش پڕ بێت لە چاپخانە و و بالەخانەی ئەدەبی و هونەری و دەزگای مەدەنی بۆ ڕاپەڕاندنی کاری سیاسی بەجۆرێ مەدەنیانە. پاش 20 سال جارێ ئاو و کارەبا کێشەن. هەر بۆخۆی ئەوە گشت هەقایەتی دیموکراسیەتی کوردی لەبنڕا بەتالدەکاتەوە. هیچ ڕۆژئاواییەک لەوە حالینابێت چۆن لە کۆمەلگەێکدا ئەوپەڕی ئازادی هەیە وەلی ئەم کۆمەلگەیە ئاو و کارەبای بەپیپێویست نییە. زۆربەی ولاتە دیکتاتۆریەکانی دوێنێ و ئەمڕۆش ئەوەی کێشە نەبووە و نەبێت بۆ هاوڵاتیانیان بوونی ئاو کارەبا بووە. هەر ئەمڕۆ کێشەی ئاو و کارەبا لە کوردستان لەبنڕا چارەسەرکرێت هیچ خشتێک ناخاتەسەر  مەسەلەی بوون و نەبوونی دیموکراسیەتەوە. چونکە بوون و نەبوونی دیموکراسیەت شتێ سیاسی و کۆمەڵایەتی ئالۆزی ترە و بوونی ئاو و کارەباش شتێ ترە.
بۆیە دەمانەوەێ جەغت لەوەبکەین کە ، نادادپەروەری تەنیا لەڕێگای هەلوەشانەوەی سیاسیەوە یەکلادەبێتەوە. هەچ گۆڕانێ سیاسی تر جگەلە هەلوەشانەوەی سیاسی بە هەنگاودانرێ بۆ جێبەجێکردنی نادادپەروەری هەلەیە و ئایندەی لەڕووی سیاسیەوە تاریکە. چونکە لە چرکەساتی ئاوا ،وەک ئەوەی ئێستا لە کوردستانا سەروەرە کە شەقام گڤەی دێت، دەسەلاتی سیاسی ،کە بەرپرسیاری ئەوەلوئەخیرە لەو نادادپەروەریەی تەمەنی بۆ 20 سال دەچێ ، ئامادەیە هەندێ گۆڕانکاری ڕووکەش ئەنجامبدا و شەقام لە گڤەبخا وەلی ئەوە پێینالێن هەلوەشانەوەی سیاسی. هەلوەشانەوەی سیاسی بریتییە لەسەروژێربوونی ئەزموونێ سیاسی و مەحفبوونەوەی لەبنڕای دەسەلاتێ سیاسی. گرفتە سیاسییە مەزنەکە لێرە ئەوەیە ئەو دەسەلاتە سیاسیەی باش مەحفبوونەوەی دەسەلاتی سیاسی ئێستا دروستدەبێت ناتوانێ بەهەشتێ سیاسی دروستکا. چونکە ڕۆژانە ڕووندەبێتەوە ئۆپۆزیسیۆن فریشتەێ سیاسی نییە و بگرە لە هەوای سیاسی خۆیەتی.

ئازاد حەمە/ پاریس