11- ئازادی گەندەل نا-ئازادی بەرهەمدێنێ
بەشتبوونی دیموکراسیەت….
ئازاد حەمە…..
– بەشی دووەم -…
(لە زنجیرە باسی کۆمەلگەی کۆلاپس و گەندەل)
ئەو دەمە ئازادی گەندەل دەبێ ئازادی ڕەوتی ڕەووشتی و مرۆیی خۆی ووندەکا و بەئاقارێ بێمانا و زەرەرمەنددا دەڕوا. ئەمەش وادەکا ئازادی گرێبەستیێک لەنێوان خۆی و هیچگەرایدا ببەستێ. بۆیە ئازادی گەندەل بەردەوامبوونەکەی بەزیانە و زۆرترین کاریگەریش لەمروەوە کە دەیخاتەوە لەو نا-ئازادیەدا خۆی دەبینێتەوە لە کۆمەلگا نەشونمادەکا. بەپێیئەوەی ئازادی گەندەل پێوەندیێ پتەوی بە نا-دادپەروەری سیاسی و ئابووری و یاساییەوە هەیە ئەمەوادەکا بێ مافی و بێ دادی لە کۆمەلگە بێئەندازە لە گەشەسەندن بێ. بەلام ئەوەی ماهیەتی ئازادی گەندەل چییە لێرە هەرئەوەندە دەلێین: ئازادی گەندەل ئەو ئازادیەیە هیچ نەگۆڕە و یان دژی گۆرانکاریە. لەبناغەشدا ئازادی گەندەل لەسەرئەوە مشەخۆرە کە پێویستی بەوەیە هەمیشە هیچنەکەر و نا-گۆرانکار بێ ئەگەرنا ئەم ئازادیە روو لە گەندەلی نەدەبوو. واتە ئازادی گەندەل ویستە بۆ هیچی و نەگۆری. بۆئەوەی ئازادی گەندەلیش بەردەوام هیچنەکەر بێ دەبێ پێوەندی خۆی لەتەک کۆراننانەوە ببچرێ. ئەمجۆرە ئازادیەش کە شایانی ئەوە نییە پشتیپێببەسترێ و هیچ ئومێدێکیشی پێبکرێ هیچی لە تۆتالیتاریەت و ستەم جیاواز نییە و ، هەروەها ئازادی گەندەل کە فۆڕمێکە لە تۆتالیتاریەت و زۆرداری تاکەکانی کۆمەلگا بێدەنگ و سستدەکا. ئازادیش کە بووە بە زۆرداری لەوەدەچێتە دەرەوە ئازادی بێ. هۆی بنەڕەتی بوونی ئازادی بە ئازادیێ زۆرداری ئەوەیە ئازادی ناتوانێ هیچ بگۆڕێ و ئازادی تەنیا وەک زاراوە لە کۆمەلگا کاردەکا و لەناوەرۆکدا تابلێی بێ دەسەلات و بێ سوودە. هەر ئەم لایەنەشە وەکیتر وادەکا ئازادی گەندەل ویست بێ بۆ ئازادیێ بێبناغە و هیچ. ئەمەو ئەم جۆرە ئازادیە تەنیا پێچەوانەی ئازادی سرووشتی و ڕاستەقینە نییە بەلکو ئازادی گەندەل ،کە ئازادیێ هیچاوهیچە لەخراپیدا، هاوشانی زۆردارییە. زۆرداری کە ترس و تۆقان و ستەم بەرهەمدێنێ ئازادی بێبناغە و هیچ بێ ئامانجی و هیچ لەبارانەبووی بەرهەمدێنێ. ئەم جۆرە ئازادیەش کە پێویستە بەهەموو شێوەێ ڕەتکرێتەوە لەتەک بیری سیاسی گەندەل و ئوپنیون (دید)ی گەندەلدا رێک و هاوشانە. بۆئەوەی ئەم ڕەتکردنەوەیەش سەربگرێ پێویستمان بە گەلێ گۆرانی بنچینەییە یەک لەوانە ئەنجامدانی چاکسازی رەووشتیە لە کۆمەلگە. بۆیە ناهەقی ناکەین بلێین دەربازکردنی ئازادی ئەمرۆی کوردستان لە گەندەلی قەرزاریێ ڕەووشتی و ئەرکێ مرۆیی گشت تاکێکی نا- گەندەل و ڕاستگۆسالاری کوردە. ئەمە کە کارێ ئاسان نییە پێویستی بە کۆمەکی زۆرینەی ئەو توێژە کۆمەلایەتیانەشە شیاویی ئەم دەربازکردنەیان لەبەردەستدایە. بۆنموونە هونەرمەندە هەست پاکە ناگەندەلەکان ، ئەکادیمیکەرە خاوەنبازووە نوێ و نامشەخۆرەکان، نووسەرە هزرەڤانە هزر کۆنکرێت و پووختەکان یان رۆژنامەوانە ئەندێشە ریزپەرەکان ، نەک ئەو رۆژئامەوانانەی تەنیا خەمیان ئەوەیە بنووسن و بلاوکەنەوە.
پێناسە و تێگەیشتنی سیاسیە گەندەلچیەکان، بە ڕۆژنامەوان و نووسەر و ئەکادیمیەکەرە گەندەلچیەکانیانەوە، بۆ ئازادی ئەمڕۆی کوردستان پێناسە و تێگەیشتنێ سوفستای و نا- تەندرووستە. گەندەلچیەکان کە خوێندنەوەێ سوفستایانەیان بۆ باری ئازادی کوردستان هەیە بۆئەمانە ئەوە هەرسنابێ بلێی ئازادی ئەمڕۆی کوردستان گەندەلە. ئەمانە تەنانەت لەوەش حالینین ئازادی بەرهەمی رووداوی راپەرینی سالی 1991 ە چونکە تێگەیشتنیان بۆ ڕاپەڕین وەک ڕووداو، ڕووداوێ سیاسی، کە هەلگڕی ڕاستیێکە و دۆزێ لەپشت هاتنەکایەوەیدایە ناتەواوە. هەروەها ئەمانە لەوەش حالینین ڕووداو ، گشت ڕووداوێ، کە هەلگری ڕاستیە ئەم ڕاستیە دۆزێ بەرهەمیهێناوە. بۆیە ئەو دۆزەی ئازادی بەرهەمهێنا کە ڕاپەرین بوو بەهۆی ڕابەرایەتیێ چەوت و بنەمایێ سیاسی هەلەوە بەرەو گەندەلی برا کە ئەوەش وایکرد ئازادی دووچاری نەهامەتی و نشووستی بێ. بەواتاێ تر، بۆ ئەوەی ئازادی شیاو بێ پێویستە هەلومەرج لەئارادابێ چونکە بوونی ئازادی بەخۆی بوونێ سیاسیە و بەرهەمی ڕووداوی سیاسیشە بەلام کە ڕووداوی سیاسی گەندەل دەبێ بەرهەمەکەشی گەندەل دەبێ. واتە دوای ئەوەی ڕاپەڕین ئاراستەێ گەندەلی وەرگرت و شیاویی و توانا سیاسی و کۆمەلایەتیەکانی لەدەستدا واتای ئازادی کەوتە بەرمەترسییەوە و لە ناوەرۆکە رەووشتی و مرۆییەکەی کەوت.
هەر ئەو نەختە دیتنەی لایسەرەوە واشمانلێدەکا ئەوەش بێژین، گەلێ هۆهەن وادەکا لە کۆمەلگەی گەندەل واتای وەک ئازادی و دیموکراسیەت زێدە شیرین و بەهادار خۆیاننیشاندەن. بەشێ لەوهۆیانەش پێوەندی بەو رابردووە سیاسییە تال و ستەمکارەوەیە تاک و کۆمەلگە تیایا ژیاون. بەلام ئەزموونەکان ئەوە نیشاندەدەن هاولاتی و دەسەلات لەم جۆرە کۆمەلگانە یەک تێگەیشتنیان بۆ واتای ئازادی و دیموکراسیەت نییە و بگرە جیاوازیێ ئیدیۆلۆژی و کۆمەلایەتی گەورەش لەنێوان بۆچوونەکانیانا هەیە. بەواتاێتر، دەسەلات لە کۆمەلگە گەندەلەکان جا ئەوە کوردستان بێ یان بەشێ لە ولاتانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست یاخود کۆمەلگەکانی پاش کۆلاپسی کۆمۆنیزم، تابلێی حەزدەکەن ئازادی و دیموکراسیەت لە کۆمەلگەدا بەرکەمال بێ بەلام ئەو جۆرە ئازادی و دیموکراسیەتەی ئەمانە پشتگیریدەکەن لەبەرئەوەی پێوەندی بە بەرژەوەندییە سیاسیەکانیانەوە هەیە نەزۆک و نا-بەرهەمهێنەرە. ناواخنی ئەم ئازادی و دیموکراسیەتە کە بێدەنگی و نەگۆڕی لەخۆدا حەشارداوە دژی ئەو هیوایانەشە ئازادی لەپێناویا هاتۆتەکایەوە. بۆیە دەسەلاتی سیاسی گەندەلی کوردی کە ئارەزووی ئازادی و دیموکراسیەتی هەیە ئەو ئارەزووە هەمیشە کاتی و هیچنەکەرە. ئەم (واتە دەسەلاتی سیاسی گەندەلی کوردی) لەبەرئەوەی ئەم دەسەلاتە سیاسییە بەئارەزووی خۆی بەکاردەبا و شێوەی بەکاربردنەکانیشی لەپاش و چەوتن ئەمە کاریگەریێ بێئەندازەی بەسەر بینینی بۆ واتای ئازادی و دیموکراسیەتیشەوە بەجێهێشتووە.
بۆ پتر شیکردنەوەی ئەوی لایسەرەوە ووترا ئەو گریمانە سیاسییە وەبیردەخەینەوە کە زۆرینەمان خوومان بە گۆکردنیەوە گرتوە کە ئەوەش ئەمەیە: ئازادی کوردی، ئازادی ئەمڕۆی کوردستان بەری راپەرینە. باشە ئازادی وەک بەری راپەرین بۆ وای بەسەرهات؟ ئازادی وەک بەری ڕاپەڕین، کە ئەوەش واتە بەرخوردان و بەرەنگاری، بۆ گەندەلی بەرهەمهێنا؟ ئەی ئەوە شەرم نییە ئازادی هیچ نەکەر بێ؟ بۆ شیکردنەوەی ئەو گریمانە و دواتر ئەو پرسیارانەش لەئاکامی ئەو گریمانەوە هاتنەکایەوە دەلێین ئەرکی تیۆری سیاسییە شیاوی ڕەخنەی بێنێتەپێشێ و ئەوەش ڕوونکاتەوە بۆ ئازادی ڕەوتی خۆی تێکدەدا و بۆ دیموکراسیەت ڕوو لە بەشتبوون دەنێ بەلام گرفتی ڕوناکبیری کوردی لەوەدایە بێ تیۆری گوزەر دەکا و هەلوێستەی تیۆری خۆی سەبارەت بەهیچ شتێ نیە. ئەگەرچی نەشونماکردنی تیۆریێ سیاسی رادیکال و هاوشانبوونی ئەم تیۆریەش لەتەک تیۆری سیاسی گەردوونی لەناو دەستەبژێری کورد لە کوردستان و لە هەندەران ، لەناو نووسەرە عیسامیەکان و ئەکادیمیەکانیش،کارێ گرینگ و پێویستە بەلام کارێ ئاسان نیە. چونکە گەر ئێمە خاوەنی تیۆری سیاسی خۆمان بین لەوەدەگەین یەکێ لە ڕوخسارەکانی ئازادی ئەمڕۆی کوردستان ئەوەیە ئێمە ئازادیێکمان لەسەر نەهجی خۆمان، لەسەر عەقیدەی سیاسی و کۆمەلایەتی و کولتووری خۆمان دروستکردوە. ئەم جۆرە ئازادیە کە نە ڕۆژئاوایە و نەش ڕۆژهەلاتی لە فۆڕمی واتای ئازادی ئەو ولاتانەوە نزدیکە نووقمی گەندەل و زۆردارین. ئازادی ئەمڕۆی کوردستان کە کۆکتێلەکە لە چەند قوتابخانەێکی ئازادیێ بێسەروبەر ئەم جۆرە ئازادیە توانای پاراستنی ستاتۆسی سیاسی کوردی نییە کە ئازادی ئەوەش بێ تاکەکانی کۆمەلگە کە خۆیان وەک ئازاد دەبینن لەزۆر حالەتدا بێدەنگ و سستن. ئەمانە لەبەرئەوەی لەژێرکاریگەری پەروەردەێ سیاسی گەندەلن بە ئازادیێ هیچ نەکەرە و هیچ نەگۆرەوە گلاون و بێئاگاشن لەوەی ئەم جۆرە ئازادییە ئەوەی بنەمای و بنەرەتیە ناکارێ بیگۆڕێ.بۆیە ئەم جۆرە ئازادیە نا-پێویستە و گرینگیشە رەتکرێتەوە.بەلام رەتکردنەوەی ئەم ئازادیە هەروەک لایسەرەوەش وترا داوای بوونی هزرێ تیۆری سیاسی پووختمان لێدەکا.
بەلام ئەوی ووترا هەموو ئەوەنەبوو ویسترا بووترێ چونکە ئەو دەمەی ئازادی لە ئاکامی گەندەلبوونەوە نا-پێویست دەبێ، دەبێ بزانین چۆن و لەچ ئاستێکدا دەشێ سەرنجبخرێتەسەر ئیلیتی (دەستەبژێری) سیاسی کوردی؟ باشە بۆ ئیلیتی سیاسی کوردی؟ لەبەرئەوەی تەنیا ئەم ئیلیتە لەو گەندەلییە بەرپرسیارە سیاسەت لە کوردستان دووچاریبووە هەروەها تەنیا ئەم ئیلیتە لەوەشدەگا بۆ ئازادی گەندەلبووە. کەوابێ بۆئەوەی ئازادی لە گەندەلی دەربازکرێ پێویستە سیاسەت ستاتۆسی خۆی هەبێ و سیاسەتیش ئەو کاتە ستاتۆسی دەبێ کە ئیلیتێ هزرەڤان و خولقێنەر لە کۆمەلگە کردەی سیاسی بەرهەمبهێنن نەک رابردووپیس و سازشکەر، نەک رۆژێ کوردپەروەر و رۆژێ دوژمنخواز (یان خەتمایل).
بائەوەشمان بیرنەچێ لە تیۆری سیاسی هاوچەرخدا بایەخێ زۆر بە بەکاربردنی سیاسەت وەک ئامراز بۆ چارەسەرکردن بەکاردەبرێ بەلام لە پراکتیکا گەر ئێمە سیاسەت بۆ چارەسەرکردنی گەندەلی بەکاربەرین دەبێ سیاسەتکردن لە گەندەلی خالیکەین چونکە گەندەلی سیاسی لە کوردستان گەندەلیەکانی تریشی بەرهەمهێناوە بۆئەوەی گەندەلی سیاسیش بنەبرکرێ دەکرێ لە دادپەروەری سیاسیەوە دەستپێکرێ چونکە دادپەروەری سیاسی بۆ بنەبرکردنی گەندەلی ئامرازێ سیاسی بەهێزە بەلام ئەم دادپەروەریە ناێتەدی گەر ئەوانەی سیاسەتی کوردی دەبەنەرێوە لە پەروەردەی سیاسیانا دادپەروەری نەبێ.
ئێمە نامانەوێ بلێین ئەمڕۆ ئازادی، بەواتای ئازادی بیروڕا لە کوردستان نییە، نەخێر و پیێشمانوایە ئەو ئازادیەی ئەمڕۆ لە کوردستاندا هەیە لەکەم لە ولاتانی عەرەبی و ئیسلامی دا هەیە بەلام گرفتی ئەو جۆرە ئازادییەی ئەمڕۆ لە کوردستانا سەروەرە ئەوەیە کە ئازادیێ نا- بەرهەمهێنەر و مشەخۆرە. ئازادیش کە مشەخۆر و نا- بەرهەمهێنەر بێ دەبێ بە بکوژی ڕاستەوخۆی ووتنی ڕاست و کاریگەر. ئەم دۆزەش نەک هەر گەندەلی هزری بەرهەمدێنێ بەلکو پێش گشت شتێ گەندەلییە سەرکیەکانی دیش بەخێودەکا کە پێشهەمووی گەندەلی ئابووری و سیاسی لێرە مەبەستە. بۆیە کەسی کورد دەبێ لەوەبکەوێ ئازادی بە هەلەبەکاربەرێ و یان بەشداری لە بەشتکردنی ئازادیدا بکا. چونکە ئازادی چەند گرینگە لە مۆزەخانەکانا هەلنەگیرێ ئەوەندەش گرینگ و پێویستە بەهەدرنەبرێ و خراپ بەکارنەبرێ. ئازادی کە لە شتە بەنرخ و دەگمەنەکانە دەبێ بپارێزرێ و بەچاکیش بەکارببرێ. بەلام مەرج و گرینگە جیاوازی لەنێوان ئازادی و بەرەلای، ئازادی و ئاژاوەچێتی، ئازادی و هیچگەراییدا بکرێ. چونکە بێ ئەو جیاوازیانە ناتوانین نە لە ئازادی ڕاستەقینە بگەین و نەش لە دژەکانی. ئازادی ڕاستەقینە، نەک گەندەل و مشەخۆر، کە دروستکەر و سازێێنەری زۆربەی دیاردە باش و جوانەکانە پارێزەری بەلانسی نێوان ئەرک و مافیشە.چونکە لە ناخی ئازادیدا دوانەیێ ئامادەیە پێیدەووترێ ماف و ئەرک( یان بەرپرسیاریەتی). ئێمەی ئازاد کە باس لە مافەکانمان دەکەین دەبێ ئاگایمان لەسەر بەرپرسیاری یان ئەرکەکانیشمان هەبێ. چونکە ئازادی تەنیا لەڕێگای دانی مافەوە گەشە ناکا بەلکو لەڕێگای ئەوەشەوە گەشە دەکا لەسەرمان پێویستە و دەبێ بەجێیبهێنین. واتە بەجێگەیاندنی ئەرک و بەرپرسیاریەکان ماهیەتی ئازادی راستەقینە رادەگرێ و ئەوەش بۆ هەموو لاێ رووندەبێتەوە ئێمە ئازادین ئەو وەختەی ئەرکەکانمان بەجێگەیاند و مافەکانیشمان دەستکەوت. چونکە مرۆڤی ئازاد ئەو مرۆڤەیە کار تەنیا بۆ وەرگرتنی مافەکانی ناکا بەلکو کار بۆ بەجێهێنانی ئەرکەکانی سەرشانیشی دەکا. کەسی ئازادیخوز کە نابێ هەر خەیالی لای مافەکانی بێ دەبێ هوشیاری لەسەر مافی ئەویتریش هەبێ و دەبێ بشزانێ چ بەرپرسیاریێک لەسەر شانیەتی کە دەبێ بەجێبگەێندرێن. ئەم هاوکێشەیە لە ئێستای کوردستان زۆر تەلخ و نابینایانە خۆیدەردەخا بەرهەمی ئەو گەندەلیەیە سیاسەتکردن دووچاری بووە. چونکە سیاسەتی راستەقینە و راسیۆنال(عەقلانی) پێویستە کار بۆ رونکردنەوەی پێوەندی نێوان ماف و ئەرک بکا. ئەم سیاسەتە کە دەکارێ ئازادی تاک بپارێزێ دەکارێ بەشداری لە فراوانکردنی ڕووبەری ئازادیشدا بکا. واتە جیاوازی نێوان ئازادی راستەقینە و ئازادی گەندەل ئەوەیە ئازادی گەندەل هیچ تێگەیشتنێکی بۆ پێوەندی رەووشتی و مرۆیی نێوان ئەرک و ماف نییە و لەبەرئەوەی دوژمنی گەورەی ئەرکیشە بایەخێ ئەوتۆ بە بەرپرسیاریەتی رەووشتی لە کۆمەلگە دا نادا.
لەکۆتایدا بەچەند گریمان و سەرنجێ کۆتای بە نووسینەکەمان دێنین:
* ئازادی گەندەل نیشانەیە لەسەر ئەوەی ئێمە کۆنترۆلمان بەسەرئەوەی لە کۆمەلگە و لە ژیانمانا روودەدا لەدەستداوە و دووچاری پانیک(شپرزەی) ی رەووشتی بووینە. ئەمەش بەخۆی نیشانەیە لەسەر ئەوەی ئێمە رەووشتمان رۆژبەرۆژ لە لەکەداربووندایە.
* بۆچارەسەرکردنی گەندەلیەکان بە گەندەلی ئازادیشەوە پێویستمان بە ئامرازە جا چ پەروەردەی بێ و چش سیاسی و ئیتیکی.بۆئەوەی ئەو ئامرازانەش دەستەبەرکرێن و لە شوێن و کاتی خۆیا مسۆگەرکرێن دەبێ هێزە باش و داهێنەرە پاقژەکان یەکگرنەوە. واتە تەنیا و تەنیا هێزە چاک و خاوێنەکان دەکارن دلی گەندەلی لە لێدانراگرن و نەهێلن چیدی گەندەلی دێمون (عفریت)ی سیاسی لە کۆمەلگەی کوردی دروستکا.
* گرینگە تێگەیشتنمان بۆ ئازادی گەندەل بەجۆرێ بێ کە ئەم ئازادیە هەرەشەیە بۆسەر بوونی رەووشتی و کۆمەلایەتیمان و بۆسەر ئەوەش کە هێجگار دلمانپێیخۆشە واتە بەکوردبوونمان. واتە هەرەشەی ئازادی گەندەل هەرەشەێ بووناوی پووختە و تازووە دەبێ لێیدەربازبین. بۆیە هەلەناکەین بلێین گەندەلی چرکەساتێ مەترساوییە و هێنەری چەندین جۆر لە کاتاسترۆف (بەلا)ی کۆمەلایەتیشە.
* داکۆکیکردن لە بیرۆکەی پترئازادی (ئازادی راستەقینە مەبەستە نەک گەندەل) پێویستە ئەرکێبێ بۆ هەموان بەلام ئەم ئازادیە دەبێ لەتەک هوشیاری رەوشتی و هەست بە مرۆییبوون هاوشان بێ. ئەگەرنا ئەوا بیرۆکەی پترئازادی دەبێ بە بناغە بۆ ئازادیێ هیچلەبارانەبوو.
* ئازادی گەندەل و ""کۆمەلگەی کراوە "" یەکدەگرنەوە گەر ئازادی برتیبێلەوەی تۆ ئازادی چی دەکەی بیکە هەروەک ئەوەی منیش ئازادم لەوی دەیکەم. ئەم جۆرە ئازادیە کە لە ئازادی ئاژەوەگێر و هیچگەرا جیانیە زێدە مەترسیدارە و هەرەشەشە بۆسەر ئایندەی تاک و کۆمەلگە.
* پاراستنی بنەماکانی، پایەکانی، ئازادی ڕاستەقینە ئیشی دەوێ و بەرپرسیاریێ سیاسی و کۆمەلایەتیە بەلام ڕەتکردنەوەی ئازادی باو، ئازادیێ کە تووخمی نا-ئازادی لەناخیا حەشارداوە زۆرترین ئیشی دەوێ و لەسەر گشت ئاستەکانیش(ئابووری، یاسای، پەروەردەی…و)پێویستە کاریبۆکرێ. واتە، ئازادی پێویستی بە بەخێوکردن و پاراستن هەیە. بۆیە گرینگە بۆهەموان ئەوە روون بێ ڕێزگرتن لە ئازادی، ئازادی ڕاستەقینە نەک ئازادی بەشتکراو، کاری هەموان و ئەرکێ مرۆی و کوردی و ڕەوشتیە و لەهەمانکاتدا بەگژاچوونەوەی ئازادی درۆش، ئازادی گەندەلاوی،یان ئازادی بەشمەکبوو، ئەرکی هەموان و ئەرکێ ڕەوشتی و مرۆی و کوردی تریشە.
*. تاکی ئازادی کورد چەند گرینگە بیر فراوان و کراوە بێ ئەوەندش گرینگە سەرچاوەێ سەرەکیبێ بۆ پاراستنی ئازادی و ئاسایشی کوردستان. ئازادی تاکی کورد لە ئاسایشی کوردستان جیاناکرێتەوە. واتە ئاسایشی گشت کوردستان بەخێوکەری سەرەکی ئەو ئازادییە تاکیەیە کە گشت تاکەکانی کۆمەلگە کۆشش بۆهێنانەدی دەکەن بەلام ڕاگر و پارێزەری ئازادی و ئاسایشی کوردستان تەنیا ئەرک و بەرپرسیاری تاکی کورد نیە بەلکو کار و ئیشی دەسەلاتی سیاسیشە چونکە ئەوە ""ئەوە"" زۆربەی سەرچاوە و شیاویەکانی لەبەردەستدایە. بۆیە ئەودەمەی قسەلەسەر تاکی کورد دەکرێ یان شتە گشتیەکە کە ئەوەش ئازادی و ئاسایشە نابێ شوێن و ڕۆلی دەسەلاتی سیاسیمان لەم بەینە لەبیرچێتەوە.
* لەپاش ڕاپەڕینی 1991 بەولاوە لە کوردستان بزووتنەوەی ئازادی و دیموکراسی لەگەشەکردندایە و بگرە بنکەی جۆراوجۆری مافی مرۆڤ و کۆمەلگەی مەدەنیش دروستکراوە و دونیایێ یاساناس و مافپەروەری کوردیش سەریهەلداوە بەلام ئەوانە یەک ملیمەتر لەو گەندەلییە یاسای و ئابووری و کۆمەلایەتییانەیان کەمنەکردۆتەوە بینەقاقای کۆمەلگەی گرتۆتەوە بۆیە پێویستە جیاوازی لەنێوان ئازادی ڕاستەقینە و ئەو ئازادیە بکەین ئەمڕۆ وەک شمەکێ ئایدیۆلۆژی لە کوردستان بەکاردەبرێ.
* لەگەل باسی ئازادی گەندەلا باس لە بیری بێ لایەنەیش دەکرێ بەلام گرینگە خوێنەر لەوە بەئاگابێ هەندێ بیرکردنەوە کە بێ لایەنە نەک ئازاد نیە بەلکو دوژمنی هەرە گەورەی ئازادیشە. بەواتاێتر ئازادی ڕاستەقینە، نەک ئازادی گەندەل و مەشەخۆر، ئەو ئازادیەیە خولقێنەری بیری بێلایەنی بێزەزەر و کاریگەرە. بەلام تا پەچەکانی سیاسی کورد ڕانەمالرێن ناشێ ئازادی کارا و پر لە یەکسانی سیاسی بەرهەمبێ. کەواتە بێلایەنی لەژێرسایەی ئازادی گەندەل درۆیێ گەورەیە.
* ناشێ رۆلی بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسی لە گەندەلکردنی واتای ئازادی و رۆلی ئەم بزووتنەوەیە لەبەکاربردنی دوانەی بۆ واتای ئازادی رۆژئاوای لەبیرکرێ.