هۆكار و دهرهنجامهكانی راپهڕینی ساڵی (1987)ی شاری رهواندز
پێشهكی :
ئامانج له ئامادهكردن و كۆكردنهوهی ئهم بابهته ئهوهیه كهوا لایهنێكی گهش و پڕشنگدار له مێژووی شاری رهواندز و دهوروبهری تۆماربكرێ، تا دۆست و دوژمن بزانن ئهم شاره له رابردوودا شارێك بوو له قوربانیدان پڕ بهخشش و ههمیشه رۆڵهكانی ویستوویانه سهربهرزانه و شهرافهتمهندانه بژیێن و سهر بۆ هیچ هێزێك نهوی نهكهن گهر بیهوێ ئازاری خهڵكهكهی بدات و بیانچهوسێنێتهوه.
راپهڕینی 19\5\1987 نموونهیهكه له قارهمانێَتی خهڵكی رهواندز، كه به رۆژی رووناك رووبهڕووی داگیركهرانی كوردستان بوونهوه و چۆكیان پێدادان. بهڵام نابێ ئهوهش لهیادبكهین كهوا هیچ شۆڕش و راپهڕینێك بێ قوربانیدان نههاتۆتهبوون، راپهڕین واته جۆش سهندنی خهڵك دژ به داگیركاری و ناههقی، لهههمانكاتدا گیان خستنهسهر لهپی دهستهو چوون بهرهو پیری مهرگه. دیاره شاری رهواندز بۆ ئهم كاروانه هیچ رۆژێك درێخی نهكردووه و رۆڵهكانی بێباكبوونه له مردنێك لهڕێی نیشتمان و پهیڕهویان لهم دێڕه شیعره كردووه كه دهڵێ:
مردن لهڕێی نیشتمان بێ سهد ژیانی بهقوربان بێ
ئاواش نهبا ههر دهمردم كهسیش یادی نهدهكردم
دهبێ ئهوهش بڵێین هیچ راپهڕین و شۆڕشێك بێ هۆكارنیه، هۆكارهكانی پێش راپهڕینی 1987 یش وهك له ناوهرۆكدا رووندهبنهوه، دهستپێشخهری رژێمی بهعسه لهپهراوێزخستنی شار و كوشتنی رۆڵهكانی گهل و خاپوركردنی گوند و گهڕهكهكانی شار و سوتماككردنی رهز و باخ و كوێركردنهوهی كانیاو و كارێز و بیرهكانه، بۆیه كاردانهوهكهش ئهوهنده بهتین دهبێ كه لهماوهیهكی كورتی پێوانهییدا رژێم بهتهواوی لهدهڤهرهكه بهچۆكدادێ. لایهنێكی تری ئهم نامیلكهیه تیشك خستنهسهر قوربانییهكانه، چ ئهوانهی له رۆژی راپهڕینهكه شههید وبریندار دهبن چ ئهوانهی دهستگیردهكرێن و له زیندانهكانی ئهمنی ههولێر سزادهدرێن چ ئهوانهی سهربهرزانه شههید دهكرێن و لاشهكهشیان نادرێتهوه كهسوكارهكانیان.چ ئهو رۆژانهی شار لهو پهڕِی ترس بهڕێیان دهكات. بهڵام دڵی زیندووی ههر به ئومێدهوه لێدهدات و چاوه گهشهكانی بۆ دواڕۆژێكی گهش و پڕشنگدار دهڕوانێ.
ههر لهم پێشهكیهدا دهمهوێ ئهوه بڵێم، لهوانهیه نهمتوانیبێ ناوی تهواوی ئهوانه بێنم كه بهشدارییان دیاربووه له راپهڕینهكهدا، ئهوهش لهبهرئهوه نیه خوانهخواسته لهیادیان بكهم و نهمهوێت بكهونه نێو لاپهڕهیهكی ئاوا پڕشنگدار. بهڵكو لهبهر زۆری بهشداربووانه لهلایهك و ناوهێنانی ههموو بهشداربوویهكیش بۆ سیمینارێك كارێكی ئهستهمه. بهڵام ههتا توانیبێتم ههوڵم داوه ناوی شههیدان و برینداربووان و ئهوانه لهیاد نهكهم كه بڕیاری دادگایان بۆدهرچووه بۆ ئیعدامكردن یان ئهوانهی خانوویان لێڕوخێنراوه. هیچ كارێكیش بێ كهموكوڕی نابێ . ههموو گلهییهكیش لهجێی خۆی بێ ئهیخهمه سهرچاو و ههموو حهقیقهتێكیش به رههای رێزی لێدهگرم.
هۆكارهكانی راپهڕین:
ههر شۆڕش و راپهڕینێك كۆمهڵێًك هۆكاری بابهتی دهبنه زهمینه خۆشكهر بۆیان، ئهو راپهڕینه جهماوهرییهی رهواندزیش زهمینهی رهخسانو پێگهینی بۆ چهند هۆكارێك دهگهڕێتهوه لهوانه، ههرزوو رژێمی بهعس لهدوای هاتنهسهركاری سهدام حوسێن و بهدیاریكراویش لهساڵی 1980 به بهرنامه رهواندزی له قهزاوه كرد به ناحیه و لهنزیك ئهم شاره دێرین و پڕ سهروهرییهش، قهزایهكی له چهند ئۆردوگایهك پێكهوهنا و ناوی لێنا قهزای سهدیق تا باشتر بتوانێ كۆنترۆڵی خهڵكهكهی پێبكات و بهحیسابی خۆیان خهڵكهكه دوور بخهنهوه له كوانووی ناوچه ئازادكراوهكان كه رهواندز یهكێك بوو لهوشاره ستراتیژیانه. ئهمه لهلایهك ههروهها هۆكاری زیادبوونی رۆژبهرۆژی هێزی پێشمهرگه به تایبهت له نیوهی دووهمی ههشتاكانی سهدهی رابردوو، كه ببووه مهترسی بۆ سهر پێگهو دهسهڵاتی رژێم له تهواوی ناوچهكان و رۆژانه چالاكییهكی پێشمهرگانه دهبووه سهردێڕی ههواڵی ئێزگهكان. دۆڵی ئاكۆیانی سهر به شاری رهواندزیش كه لهماوهیهكی زۆردا، واته لهههردوو شۆڕشی ئهیلولو شۆڕشی نوێدا ههر ناوچهی ئازادبووهو بهدهست هێزی پێشمهرگهوهبووه و رۆژبهڕۆژیش كاریگهری ئازادییهكهی رهنگی بهسهر ناوچهكانی تری ژێر دهسهڵاتی رژێم دهدایهوه، بهتایبهت شاری رهواندز، كه چهند كیلۆمهترێكی كهم لهم دۆڵه دووره. ههروهها هۆكاری دهستدریژیوگهمارۆدان و پهلاماری رژێمی بهعس بۆ سهر دۆڵی ئاكۆیان له 18\5\1987دهگهڕێتهوه، كه رۆژێك بهر له روودانی راپهڕینهكه، به هێزێكی زۆری جهیشو جاش پهلاماری دۆڵی ئاكۆیانی سهر به شاری رهواندزیدا، بهڵام بهحوكمی ئهوهی رژێمی بهعس به زنجیره بهرنامهیهكی عهسكهری كهوتبووه پهلاماردانی ناوچه ئازادكراوهكان و هێزی پێشمهرگهش دهبوا بهشێوهیهكی یهكسان بۆ ئهو شوێنانه چووبان كه شهڕی تێدا ئهنجامدهدرا و ههمانكات هێزهكانی ئهم ناوچهیه بۆ به هاناوهچوونی ناوچهكانی تر به ئهرك رۆیشتبوون و هێزی پێكهاتووی ناوچهكه بریتی بوو له تهنها چهند پێشمهرگهیهك و هێزی پشتگیری گوندهكان.
سهرهتای ههڵمهتهكه كاتژمێر ( 4 تا 8) ی بهیانی رۆژی ( 18\5 \1987 ) لهبهری بانهشان واته له پشتی بهڕهزان و پشتی لۆغان دهستیپێكرد، بهڵام ههرزووبههۆی تهقینهوهی مینێك بهژێرپێی خۆفرۆشێك و كوژرانی دهستبهجێ هێزی پێشمهرگه و پشتگیری لێیان هاتنه دهست و زیانیان لێدان. دواتر ویستیان دزهبكهن بۆ ناوچهی ئازادكراو، بهڵام به ههوڵی هێزی پشتگیری شكستیان خوارد، هێزی پشتگیری له تهواوی گوندهكان بهشێوهی مهفرهزه دروستكرابوون بۆ بهرگریكردن له ناوچهكه و هێزێكی هاوشانی هێزی پێشمهرگهبوو، بهچهك و تفاقی خۆیان ئامادهی شهڕهكان دهبوون و بهرگرییان له گوند و رهز و باخ و گیانی خۆیان دهكرد. شۆڕشیش هاوكاریدهكردن.
ئهم هێزه هێزێكی تهواو رێكخراو نهبوو، بهڵام لهڕووی ئازایهتی و بهرگریكردنهوه بهئهزموون و ههموو سنورهكانی مهردایهتیان تێدهپهڕاند، ئهوان زۆر ههستیان بهمهترسیدهكرد، چونكه ئهمانه خێزانداربوون و ئیلتیزامی خێزانیان لهئهستۆدابوو، بۆیه بهوپهڕی جهسوری تێدهكۆشان تا پریشكی ئاگر له خێزان و منداڵهكانیان دوورخهنهوه. ئهم هێزهی دۆڵی ئاكۆیان له تهواوی شهڕهكانی ناوچهكه بهشدارییان كردووه و هێزی ئامادهی ئهم چهند رۆژهی شهڕیش بهپێی پلانێك كه له مزگهوتی ئاكۆیان داڕشترا بهمشێوهیه دابهشكران:
1- هێزێك بۆ كهپكی لۆغان
2- سهربانهشان
3-رهشكی بانهشان
4-گهرووی سهران
5-كێل كێل
6-ئهشكهوتی مام شهمسێ
7- رهبایهی گردبوزینا
8-بانكورتهك
چهكی هێزی پێشمهرگه و پشتگیری كه بهكاریاندههێنا پێكهاتبوو له چهكی سوك وهك كلاشنكۆف و بیكهیسی و ئارپیجی و دوو دۆشكه یهكێكیان له (سهر رهشكی بانهشان) ئهوهی تریشیان لهبانێ پاتهكولا لهسهر نیشاوێ و هاوهنێكی 120 ملم لهسهر دهرهفرێ له زیخی گهرهوان.
كارهساتێكی ناخۆش: لهدوای كاتژمێر ( 8 ) ی بهیانی كه هێڕشی دوژمن شكستی هێنا و بهرهو دواوه گهڕانهوه، تۆپ بارانێكی خهست دهستیپێكرد و گوللهیهكی راجیمه بهردۆشكهكه كهوت و پێشمهرگهیهك بهناوی ( رهفیق، كه خهڵكی ههولێر بوو شههید بوو حهوت پێشمهرگهش برینداربوون كه برینهكانیان سهخت بوو ئهوانیش بریتی بوون له (جهمال كهریم، عهلی بێجانی ، حهمه قادر، قادر محهمهد زیاد، بێباك محهمهد، كهمال هاشم،حهمهدبهگ) كه ئهمه تهواوی هێزهكه بوو لهسهر دۆشكه.
هێڕشێكی تری دوژمن:
دوای تۆپبارانكردن و لهكاركهوتنی دۆشكهی پێشمهرگهكان دوژمن جارێكی تر هێڕشی دهستپێكردهوه، به پانایی دۆڵهكه و ئهمجاره ویستی لهبهری بنهكاول واته بناری چیای ههندرێن دزهبكات، بهڵام ئهوێش هێزێكی ئاماده و بهئهزموونی لێبوو، لهههمووشی كاریگهرتر دانانهوهی لوغمبوو له (كهپكی لۆغان – بانهشان – گردبوزینا) كه له ئهنجامدا تهواوی هاوكێشهی شهڕهكهی گۆڕی به قازانجی پێشمهرگه و به دهیان جاش و عهسكهریش كوژران و لاشهكانیان به لوغم پارچهپارچهبوو،بهتایبهت له گردبوزینا، لهگهڵ خۆبهدهستهوهدانی دهیانی تریان و دهستكهوتنی دهیان پارچهچهك. شایانی باسه یهك پێشمهرگهش بهناوی ئیسماعیل سلێمان لهبهری ههندرێن برینداربوو.
وهزعی خێزانهكان:
بێگومان بهدرێژایی شۆڕش خهڵكی گوندهكان حهوانهوهیان نهبووه، بهتایبهت كه رژێم بهخهستی ههڵمهتهكانی دهستپێدهكرد گهمارۆی ناوچهكانی دهدا. لهم ماوهیهشدا تهواوی خێزانهكان لهترسی پهلاماردان ودهستگیركردن كه ههرچوار دهوری دۆڵی ئاكۆیان گیرابوو بۆ ماوهی مانگێك زیاتر روویان له ئهشكهوتهكانی ئهم ناوهدهكرد. پێویست به وهسف ناكات كه چۆن لهم ماوهیهدا ژیانیان گوزهراندووه.
دهرهنجامی هێڕشهكه:
پاش ئهوهی هێزه شكست خواردووهكهی رژێم بهدۆڕاوی دهكشانهوه دواوه و لاشهی بریندار و كوژراوهكانیان دهگواستهوه بهناچاریش بهبهردهم چاوی خهڵكی رهواندزیان دادێنانهوه، ئهوهی جێی سهرنجڕاكێشان بوو گردبوونهوهی خهڵكی شار بوو بۆ بینینی هێزه شكستخواردووهكهی رژێم و لهگهڵ ههر ئاژێرێكی ئهمبۆلانسیش هۆیهای مێردمنداڵو گهنجو پیرهكان بهرزدهبووهوه، كه ئهمه كاردانهوهیهكی زۆری دروستكرد بۆ قائیدی سوپای رژێم، كه ههڵسێ بهدهركردنی بڕیاری رووخاندنی ئهو ریزه خانووهی گهڕهكی ناوڕهزان، كه خهڵكهكه هۆیهایان له پهناوهدهكێشا. بۆیه بۆ رۆژی دواتر واته 19\5\1987 ههڵسا به جێبهجێكردنی بڕیارهكهی، بۆ ئهم مهبهسته شۆفڵێكی هێنا لهگهڵ شۆفرلێتێكی سوور كه ئهفسهرێك به پلهی نهقیب و فهرماندهی مهفرهزهیهك و چهندین سهربازی تێدابوو كه بۆ پارێزگاریكردن له شۆفڵهكه هاتبوون، ئهگهرچی لهلایهن ژنێكی ئهم گهڕهكه كه دهیانهویست خانووهكهی لێبڕوخێنن قورئانی لهبهردهم راگرتن بهڵكو بۆ خاتری قورئان دهست له كارهكهیان ههڵبگرن، كهچی ئهوان ههر سووربوون لهسهر جێبهجێكردنی بڕیارهكهیان، بهڵام ئهم كارهیان بهئاسانی بۆ نهچووهسهر و دهمهقاڵهیهكی زۆر دروستبوو لهنێوان ههندێك چهكداری ئاماده لهوێو جێبهجێكارانی بڕیاری قائیدی سوپا و ئهو ناههقیهیان قهبووڵنهكرد و كهوتنه دهستڕێژی گوللهو تهواوی ئهو هێزهیان گهمارۆدا و لهنێویدا ئهفسهرێك بهپلهی نهقیب بهناوی ( ئهحمهد مهحمود سوڵتان ) لونێو كوژراواندابوو، ئهمه بووه دهستپێكێك بۆ راپهڕینی سهرتاسهری شار و ههموو پێكهاتهكانی شاری گرتهوه.
مهلاكهمال یهكێك بوو له بهشدارانی راپهڕین و داواكراوی دادگای شۆڕش ( محكمه الپوره) بوو له ژماره 47 ی زاری كرمانجی ئاوا باسی رووداوهكهی كردووه: ئهو هێزهی تر كه دهیهویست بگهڕێتهوه ئێمه چهند كهسێك له گهردهگهرد دامانهبهر دهستڕێژ و دهبابهیهك دهیهویست پشتمان لێبگرێ كه گهیشته نزیك تانكی ئاو لهگهڕهكی شۆڕش تێمانگرت و ناچاربوو بگهڕێتهوه. شایانی باسه رهشاد ساڵح ناسراو به ئارام له مزگهوتی ناوشار بانگهوازی كرد تا خهڵك بهشداریبكات و بچێت له ماڵی مامۆستا خالد نوری بۆ لێدانی رژێم چهك وهربگرێت، چونكه مامۆستا خالید جبهخانهی خۆیان بۆ ئهم مهبهسته تهرخانكرد، ئیدی لهههموو لایهك له رهبایهكانی دهوروبهری رهواندز، له رهبایهی بهنزینخانه، له مونهزهمه و سهرا به تایبهتی كاتژمێر 3 ی ئێواره شهڕ گهرم بوو، كه بهتهواوی دوژمن تێكشكا. خالد حوسێن جۆڵا یهكێكی تره له داواكراوهكانی دادگا دهڵێت: دوای كوژرانی نهقیبهكه و ئهو هێزهی لهگهڵیدابوو، لهگهڵ كۆمهڵێك برادهر روومان له رهبایهی بهنزینخانهكرد، لهو رهبایه كۆمهڵێك جهیشی ناشهعبی له حاڵهتی ئامادهباشیدابوون، بهڵام چهكمانكردن و ئهوانیشمان بهدیلی لهگهڵ خۆمان هێنان و سواری هینۆیهكمان كردن كه مامۆستا جهبار عهبدوڵا لێیدهخوڕی و بهرهو گهلی مێگر رۆیشتین و لهبهر دهرنهچوونی هینۆكهمان له بێشۆران سوتاند و وهك نیازپاكیهكیش دیلهكانمان ئازادكردن كه خهڵكی رومادی بوون و پێمان گوتن كه چوونهوه رووداوهكه وهك خۆی بگێڕنهوه. له رهبایهی ملتۆكریش هێزهكانی ئهوێ چهككران و دهبابهیهك دهستی بهسهراگیرا و حهسهن حوسێن لێیخوڕی كه ئهویش داواكراوێكی تری دادگای شۆڕش بوو. له ههمان ژمارهی رۆژنامهی زاری كرمانجی فهتاح خالد داواكراوێكی تره دهڵێت: من له قۆڵی ناوڕهزان لهگهڵ پۆلێك برادهر ههوڵماندا رهبایهی سپیلك بگرین كه تهواوی هێزهكان و قایمقامیش روویان لهوێ كردبوو، ئهمه سهرهڕای چهند دهبابهیهك كه لهوێ تهقهیان لهئێمهدهكرد. شهڕهكه تا ئێواره درێژهی كێشا بهڵام رهبایهكه لهبهر سهختی شوێنهكهی و نابهرابهری هێز نهگیرا.
وهك لهسهرهوه باسكرا لهههموولایهك ههڵمهت دهستی پێكردبوو، هێزێكی چهكداریش كهوتنه ههڵمهتی گرتنی مونهزهمهی بهعسو سهرا و دهستیان بهسهراگرتو رهفیق حزبیێك بهناوی فازل برینداربوو. ئهوهی شایانی باسه و نابێ ههرگیز لهیادبكرێ رۆڵی جوامێرانه و پڕ له قارهمانانهی ههریهك له شههید مهلا خدری وهرتی كه ئهوكاته ئیمام و خهتیب بوو له مزگهوتی ناوشار و به گوتاره حهماسیهكانی خهڵكی جۆشدهدا و ههروهها شههید مام محهمهد زێندین گهرهوهیی كه تهمهنی نزیكهی حهفتا ساڵ دهبوو، بهڵام رۆڵێكی كاریگهری ههبوو له جۆشدانی هاوڵاتیانو ناوبهناو بهبێ ترس لهناوشاردا هوتافی دهكێشاو شادی دهردهبڕی به سهركهوتنی هێزی پێشمهرگهو شكستی رژێم و بۆ رۆژی راپهڕینیش بهكرداری راستگۆ لهگهڵ گفتاره راستگۆكانیدا و به تفهنگه پهرهشووتهكهی لهگهڵ هێزی ئامادهی راپهڕین و لاوانی شار ههڵمهتی بردهسهر مونهزهمهو لهبهردهرگای مونهزهمه شههید كهوت، مههدی ئیبراهیم وهك شایهتحاڵێك و داواكراوێك له دادگای شۆڕش ئاوا شههیدبوونهكهی محهمهد زێندین دهگێڕێتهوه: من و شههید پاڵمان وهیهكتردابوو ، شههید تفهنگێكی پهڕهشوتی پێبوو تهقهی لهبارهگای منهزهمه دهكرد، ناوهناوهش یهك بهدهنگی خۆی هاواری دهكرد لێیاندهن خهزایه، رهفیق فازڵ و مههدی چوونه سهربانی منهزهمه و تهقهیان لهئێمهكرد ، شههید محهمهد زێندین و سابیر ماویلی برینداربوون، شههید محهمهد زێندین گوللهیهك بهرسینگی كهوت و بهپشتیهوه تهقیهوه.له بنكهی پۆلیسیش تهقهمان لێكرا عومهر و محهمهد كورده برینداربوون كه دواتر شههید محهمهد ههر بههۆی ئهم برینهوه شههیدبوو. له قۆڵهكانی تریش ئهم هاوڵاتیانه ههریهكهی بههۆیهك شههیدبوو لهوانه(ئازاد عهزیز شاكر،جوان عیسا خدر، قادر سهرانهیی، محمد حسین فریاد). دوای ئهوهی تهواوی شار پاككرایهوهو هێزكانی رژێم زیانێكی زۆریان بهركهوت كه ئهوكاته له ئێزگهی دهنگی گهلی كوردستان زیانهكان به (71) كوژراو به پلهكانی ئهفسهر، ئهمن، رهفیق حزبی و جهیشی شهعبی و شهش بریندار و بهدیلگیرانی شهش جهیشی شهعبی و تێكشكانی سێ تانك و سوتانی جێب قیادهیهك راگهیهنرا كه ئهمه رێژهیهكی یهكجار زۆر بوو، بۆیه خهڵكی لهترسی كاردانهوهی توندی رژێم شاریان چۆڵكرد، هاوڵاتیان بهتهواوی مهترسیان لێنیشت، ههربۆیه زۆریان پهیوهندییان به هێزی پێشمهرگهوهكرد و ئهوانی تریش ههریهكهی بۆ رۆژانی دوایی گهڕانهوه سهر كاروباری خۆیانو له دواییدا دادگای بهناو شۆڕش له بهغدا بڕیاری ژماره( 2823) ی دهركرد بۆ دهستگیركردنی (21) هاوڵاتی بهم ناوانه:
1- ئهیوب حهمهدهمین عهبدوڵاماویلی
2- سابیر حهمهدهمین عهبدوڵا ماویلی
3-محهمهد مهغدید مستهفا
4- ئازاد مهغدید مستهفا
5-كهمال خالد رهشید ناسراو به مهلا كهمال
6- دلێر رهشید بایز
7-محهمهد حهمهدهمین مستهفا
8-ئازاد حهمهدهمین مستهفا
9- تاهیر حهمهدهمین مستهفا
10- فهتاح خالد حهمهدهمین
11- مهغدید مستهفا ئهبوبهكر حهمهدهمین
12- خالد محهمهد ئهمین عومهر سۆفی
13- ئهسعهد ساڵح حهكیم ناسراو به مامۆستا ئهسعهد
14- خالد حوسێن حهمهدهمین جۆڵا
15- لوقمان حوسێن حهمهدهمین جۆڵا
16- زبێر حوسێن حهمهدهمین جۆڵا
17-شعیب كهریم سهعید ناسراو به شاهۆ كهریم
18-حهسهن حوسێن سهیدئهحمهد
19-عهدنان ئهحمهد عهبدوڵا
20- حهسهن رهشید حهسهن ناسراو به حهسهن عهریف رهشید
21– مههدی ئیبراهیم عبدالله.
ماوهی سێ رۆژیشی دیاریكرد بۆ خۆبهدهستهوهدانیان و ئامادهبوونیان لهبهردهم دادگا، بهو سكاڵایهی لهسهریان تۆماركراوه به ژماره(1483) ی ههمان ساڵ، بهڵام ئهوكات هیچ یهكێك لهم تێكۆشهرانه خۆی نهدا بهدهستهوه تا بڕیارێكی لێخۆشبوون دهرچوو.
ئهم وهزعه ههر ئاوا مایهوه تا ههڵمهتهكانی ئهنفال دهستیان پێكرد و رهواندز كهوته نێو ههڵمهتهكانی چوارهم و پێنجهمو شهشهم كه له نێوان ( 15/5 تا 28/8/1998) درێژهی كێشا له ناوچهكانی دۆڵی ئاكۆیان و چیاكانی ههندرێن و كارۆخ و ناوچهی وهرتێ و كهڵێتهو زینی گهلی و دهرگهڵًه و بهنی ههریر و خهلیفان و لهم گهمارۆدانانهشدا بهسهدان خێزانی تر ئاواره و سهرگهردانبوون و ماڵ و باخ و رهز و مێشه ههنگهكان و وڵاخ و گیانهوهری ماڵی و تهواوی سهروهت و سامانیان بهتاڵان بردرا، ههروهك رۆژنامهنووس محهمهد گهڵاڵی له بهدواداچوونێك له رۆژنامهی كوردستانی نوێ له ژمارهكانی(1423 و 1426)نووسیویهتی: ( لیوا روكن یونس محهمهد) فهرماندهیی فهیلهقی پێنج نامهیهكی بهوپهڕی نهێنی و شهخسی نووسیوه و بۆ فهرماندهی گشتی سوپای ناردووه و تێیدا داوای دواخستنی پرۆسهكه دهكات و ههروهها كاری شۆڕشگێڕی و نهبهردی خهڵكی رهواندز ئاماژه پێكراوه و كردویهتیه بیانوێك بۆ دواخستنی پرۆسهی پاكتاوكردن له كهرتی رهواندزو شهقڵاوه، واته ههر داوای دواخستنی پرۆسهكهی كردووه تا دواجار رقی كۆنی خۆیان ههڵڕشت و له رۆژی 1/6/1988 كهوتنه روخاندنی خانووی(24) هاوڵاتی شاریرهواندز، كه له راپهڕینهكه بهشدارییان كردبوو بهم ناوانه: (مهلا ئهحمهد وهرتی، مهلا مهمدوح سهلیم، سهید ئهحمهد محمد یوسف ، ئهحمهد حاجی برایم سهرانهیی، خدر برایم مهحمود، سۆفی رسول عهزیز، ، عزیز مستهفا عهزیز، یوسف مستهفا جهعفهر، خورشید میر ئهحمهد، حهسهن حوسێن حمدامین، رهشید بایز عهلی، سهعید قادر رهشید، عهلی حهسهن قهڵهو، حسێن حمدامین جۆڵا، حاجی محمد ئهحمهد ئاكۆیی، زرار كهڕهكی، حاجی موسلیح گهرهوهیی، ئیسماعیل محمدامین عومهركهڕهكی، ئهبوبهكر حوسێن حهسهن، حاجی محهمهد مهلا، شێروان محهمهد ساڵح، جهلال سهیدا ئیبراهیم، جهلال مهحمود حمدامین، خدر حاجی حوسێن )، ئهمهو بهتاڵانبردنی ماڵی دهیان هاوڵاتی تر كه بهشداری كاریگهریان ههبوو له راپهڕینهكهدا. بهڵام ئهوهی برینێكی قوڵ و كاریگهری له دڵی شاردا دروستكرد پاش ئهم كاره ناڕهوایه، تاریك و روونی رۆژی (15/6/1988) رژێم تهواوی شاری گهمارۆدا و نهیهێشت كهس بچێتهدهرهوهی شار و دهستی كرد به پشكنین و گهڕان بهدوای ئهوانهی بهشداریان كردبوو له راپهڕینهكهدا، رێژهیهكی یهكجار زۆری دهستگیركرد، بهپێی بهڵگهیهك (180) هاوڵاتی دهبێتو سهرهنجام ( 13) رۆڵهی دڵسۆز و قارهمانی شارهكهیان گلدایهوهو شوێن بزركران كه ئهمهش ناوهكانیانه (مهلا خدر باپیر وهرتی، عهبدوڵا خدر جۆڵا، حهسهن عهلی حوسێن، ئیسماعیل حاجی سهدرهدین، وریا سهعید رهزاق، سهلیم ئهسعهد، ئهمین ناوخۆش، سهردار تهها بهكر، رێبوار حهسهن یوسف، شێرزاد جهبار مامشێخ، عهبدوڵڕهزااق خدر مامشێخ، فازیل وهستا شافی، عیسا محهمهد عهلی).
دۆزینهوهی تهرمی شههیدان و دهستهی داكۆكیكردن
دوای ماوهیهكی درێژ له بێئومێدی كهسوكاری شههیدان و ونبوونی رۆڵهكانیان، لهرۆژانی یهكهمی دادگایكردنی سهدام و دارودهستهكهی لهسهر تاوانی ئهنفال وئاماژهكانی نێو خوێندنهوهی موڕافهعهی داواكاری گشتی كه تێیدا ئاماژه به ئهنفالی رهواندز كرا، دوای ئهو رۆژه لهبهرواری( 24\8\2006) له كۆبوونهوهیهكی جهماوهری بهرفراوان له شاری رهواندز دهستهیهكی خۆبهخش له كۆمهڵێك لاوی ئهم شاره له یاساناس و رۆشنبیر و رۆژنامهنووس و مرۆڤدۆست و كهسوكاری ئهنفالكراوهكان پێكهات مهبهست له دامهزراندنی ئهم دهستهیه پشتگیریی و پشتیوانیكردن بوو له دادگای باڵای تاوانهكان و خستنهڕووی تاوانهكانی سهدام و دیاریكردنی مهزڵومیهتی سهر گهلانی كوردستان و چارهنووسی ( 13) ئهنفالكراوی شاری رهواندزو بهدواداچوونی كهیسی ئهم شههیدانه و دۆزینهوهی گۆڕهكانیان بوو. ئهم دهستهیه لهلایهن ئهمانه پێكهاتبوو :
1-هیوا سهید سهلیم 2- هاژه سلێمان مستهفا 3–بهختیار سهباح ئهحمهد 4- عیسا محمد خدر( مهمهدهڕهش )5 -سهید ئهحمهد سهید جهرجیس 6- م\زرار محمد مستهفا 7- سهدیق سهعید 8- عمران عهزیز 9- حاكم\فازل مستهفا ئهحمهد 10 -یاسین برایم 11- مهولان خدر جۆڵا 12- ابراهیم عهوڵا ئۆمهر 13- هاوار عیسا محمد علی 14- رهشاد ساڵح حهكیم 15 – حوسێن كهڕوب عهزیز 16- هاوار جهبار مامشێخ 17- زیرهك وریا سهعید 18 -م\ابراهیم ئهحمهد 19 – عهباس حهسهن یوسف 20-حهسهن مستهفا جهعفهر. بهڵام دواتر ههندێك گۆڕانكاری بهسهر دهستهكهدا هات.
لهم رۆژه بهدواوه ئهم دهستهیه كهوتنه جێبهجێكردنی كاره بڕیارلێدراوهكانیان و گهڕان و دۆزینهوهی گۆڕی شههیدان و ههوڵدان بۆ هێنانهوهی روفاتیان. ئهوهبوو له كۆتایی ساڵی 2006 گۆڕهكان لهشاری ههولێر لهسهر رێگهی مهخمور دۆزرانهوه و شوێنهكهیان به كهسوكاری شههیدان راگهیهنرا تا لهمهودوا سهردانی گۆڕهكانیان بكهن و چهپكه گوڵ لهسهر مهزاریان دابنرێ. ههر له درێژهی كاروچالاكیهكانی ئهم دهستهیهدا، كه له ههوڵی ئهوهدابوون روفاتی شههیدهكان بێننهوه شاری رهواندزو مۆنۆمێنتێكی شایستهیان بۆ دروستبكرێ، كه رهزامهندی لهلایهن پارێزگاری ههولێر وهرگیرابوو، ههروهها لهلایهن شارهوانی رهواندزیش زهوی تهرخانكرابوو، بهڵام دوو كێشه هاتنهپێش یهكێكیان ئهوهبوو، له سهردانی دهستهی داكۆكیكردن له ئهنفالهكانی رهواندز و دهوروبهری بۆ لای وهزیری شههیدانو كاروباری ئهنفالهكان بهڕێز (چنار سهعد) وای پێچاك بوو كهگۆڕی شههیدهكان له شوێنی خۆیان بمێننهوه، چونكه پلان ههیه بۆ دروستكردنی مۆنۆمێنتێكی نیشتمانی له پایتهختی ههرێمو ئهوانیش وهخۆ دهگرێ، ئهوهیشی راگهیاند ئهوانه ههر به تهنها شههیدی سنورێك نین، بهڵكو شههیدی كوردستانن، له ههمانكاتدا ئهبێته پاڵپشتێكی بههێز بۆ ئهوهی ئهنفال پێناسهی جینۆساید وهربگرێ، كه رهنگدانهوهیهكی پۆزهتیڤی بۆ ئایندهی كوردستان دهبێ له بههێزكردنی دۆزهكهیدا له سهكۆ نێو دهوڵهتیهكاندا. ههروهها لهلایهكی تریش خواستی تهواوی خێزانهكان لهسهر هێنانهوهی روفاتی ئهم شههیدانه نهبوو، بۆیه لهوێ لهتهك شههیدانی تری كوردستان به ئارامی لێی نووستوون تا دهچنه چوارچێوهی ئهم مۆنۆمێنته نیشتمانییه. شایانی باسه ساڵی 2009 له رێوڕهسمێكی شایسته بهم بۆنهیه به ئامادهبوونی بهڕێزان وهزیری شههیدان و ئهنفالكراوان و وهزیری وهرزش و لاوان له چوارڕییانی رهواندز- بێخاڵ بهردی بناغه بۆ مۆنۆمێنتێك دانرا كه گوزارشت له 13 شههیدی ئهم شاره بكات، بهڵام بهداخهوه ئهوه دوو ساڵ بهسهر بڕیارهكه تێپهڕی و تهواوی خهڵكی شار له چاوهڕوانی دانانی مۆنۆمێنتدابوون و نهیانبینی. ئومێد دهكهین ئهمساڵ ئهو بڕیاره جێبهجێبكرێ و شارهكهمان مۆنۆمێنتێكی شایسته لهباوهش بگرێ و پهیكهرێكی شایستهش بۆ شههید محهمهد زێندین سیمبولی راپهڕینهكه و ئهم رۆژهش به فهرمی ببێته رۆژی رهواندز.
