ژنێك بهسهر منارهوه.. داهێنانێكی دیكهی شێرزاد حهسهن
لهكۆی بهرههمه ناوازهكانی شێرزاد حهسهندا، ژن ئاوێنهی دهرخهری حهقیقهتی كۆمهڵگهیهكه كه تێیدا نایهكسانی و چهوساندنهوه بهرههمدێنێت، كۆمهڵگهیهك كه تێیدا مرۆڤی ترسنۆك و گوماناوی و شهرمن و بێئیراده لهدایك دهبن، وێنهی كۆمهڵگه له بهرههمه ئهدهبییهكانی ئهم نووسهرهدا، وێنهی منداڵێكه كه ههر لهسهرهتاوه فێری درۆو خۆدزینهوه دهبێت لهراستییهكان، وێنهی ژنێكه كه ئازاری سیستمی پیاوسالاری و كلتووری كۆمهلایهتی و ناتهبایی لهپهیوهندییه كۆمهڵایهتییهكاندا ههر لهتهمهنی لاوێتییهوه رووخساری پیر كردووه، زۆربهی زۆری كارهكتهرهكانی نێو چیرۆك و رۆمانهكانی شێرزاد حهسهن، نهخاوهنی رووخساری حهقیقی خۆیانن، نه عهقڵ و هۆشیان لهدهست خۆیاندایه، ئیدی ئهوان لهناو فهزایهك و ههلومهرجێكدان، كه بهتوندی كار بۆ ئهوهدهكات مرۆڤهكان خۆیان نهبن و وێنهی كهسانی دیكه لهنمایشی ژیانی رۆژانهیاندا بهرجهسته بكهن، ههمیشه كۆمهڵێك دهبنه قوربانی بهرژهوهندی كۆمهڵێكی دیكه، بهردهوام لهناو تێكستهكانی شێرزاددا كهسێكی دڵشكاو و بێهیوا ههیه كه خهریكه چیرۆكی دوورو درێژی مهینهتییهكان دهگێڕێتهوه، بهكورتی فهزای چیرۆك و رۆمانهكانی ئهم ئوستازهمان، ئهو راستییه نیشان دهدات، كه هۆكاری ناڕێكی سیستمی ئابووری و عهقڵیهتی فیوداڵی و چاوسووركردنهوهی پیاوه ئایینیهكانی ناو كۆمهڵگه، ژیانیان لهخاڵێكی تاریكدا راگرتووه و مرۆڤهكانیان كردووه به ئامرازێك بۆ دووژمنایهتیكردنی یهكتری، لهم نێوهشدا ژن دهبێته ئهو رهگهزهی كه لهبهرگی قوربانییهكی گهورهدا دهردهكهوێت.
سرووشتی كهسایهتییهكانی ئهم رۆمانه( ژنێك بهسهر منارهوه) لهجۆری ئهوكهسایهتیانهن كه واقیعی حاڵ بهزوویی دهتوانێت كاریگهری لهسهر ئاستی هۆشیاری و جۆری بیركردنهوهو مامهڵهیان دابنێت، لهجۆری ئهوكارهكتهرانهن كه بهگوێرهی گۆڕینی كهش و ههواو ههلومهجهكان گۆڕانیان بهسهردادێت و بهزوویی لهگهڵ رهوشی نوێدا ههڵدهكهن، نووسهر زۆر شارهزایانه وێنای حاڵهتی دهروونی كهسایهتییهكانی كردووه و لهڕێگهی فهزایهكی هێمن و شاعیرانهوه كه رووداوهكان دهگێڕێتهوه وا لهخوێنهر دهكات خۆی ببێته بهشێك لهرووداوهكان و رۆڵی ههبێت لهگۆڕینی ئاراستهكاندا، ئهو گهمهیهی كه بهزهمهن دهكرێت جۆره چێژێكی زیاتری داوه بهم تێكسته، لهسهرهتاوه رۆمانهكه به ریتمێكی هێواش و لهسهرخۆ دهستپێدهكات، لهگهڵ ههڵچوونه دهروونیهكان و بهیهكداچوون و هاتنی رووداو و بهسهرهاتهكاندا، ریتمهكه خێرا دهبێت، ئهم ریتمه لهسهر ئاستی گهمه زهمهنیهكانی ناو دنیای رۆمانهكهشدا رهنگی داوهتهوه، بهكورتی رۆمانێكی فره رهههند و فره ئاماژهو فره مهدلوله و ئهمهش وایكردووه لهزۆر لایهنی جیاوازهوه بخوێنرێتهوه، ئهگهرچی رۆمانێكه بهقهباره گچكهیهو كهمترین كهسایهتی تێیدا رۆڵدهبینن، بهڵام مرۆڤ دهتوانێت لهو مهودا كهم و كورتهدا كۆی بونیادهكانی كۆمهڵگه ببینێ، دهتوانرێت بهچاوی ئێستاوه لهژیانی رابردوو بڕوانرێت، چونكه ئهو چهمكانهی كه دنیای پاش راپهڕین ئێمهیان بهخۆوه سهرقاڵكردووه، واته شۆڕش و عهشق و مهرگ و ئازادی قوربانی و هتد، بهپێناسهی جیاوازترهوه و لهفۆڕمی جیاوازتردا بهرجهسته بوونهتهوه، ئهگهرچی بهرووكهش رۆمانهكه باس لهمرۆڤه قوربانیهكان دهكات، بهلام نازانین كێ جهلادهكهیه، بهكورتی جهلادو قوربانی تاكه شوناسێكیان نییه لهم رۆمانهدا، رهنگه ئهمه ئاماژهیهك بێت بۆ ئهو راستییهی كه دهڵێت مرۆڤ بهسرووشتی خۆی كائینێكی شهرانگێزنییه، یاخود تاوان و چهوساندنهوه لهگهڵ لهدایكبوونی مرۆڤدا درووست نابێت بهڵكو ههلومهرج و واقیعی كۆمهلایهتی و سیاسی و كلتووری و ئابووری مرۆڤ ناچار بهتاوان دهكات، یاخود وهك (پاموك) لهرۆمانی (من ناوم سووره) لهزاری كارهكتهرێكییهوه دهڵێت: تاوان شتێك نییه نهكرێت، ئهو مرۆڤهی كه بێتاوانه هێشتا كاتی ئهنجامدانی تاوانهكهی نههاتووه.
ئهگهرچی لهم رۆمانهشدا ژن دیسانهوه دهبیبَته بابهتی سهرهكی رووداوهكان و پاڵهوانی تراژیدیا، بهلام لهسهر چهند ئاستێك هێڵی جیاكهرهوه دهبینین لهچاو بهرههمهكانی دیكهیدا، لهم رۆمانهدا سێ كارهكتهر رۆڵی سههركی دهبینن ( شادی و ئهفرام و هۆمهر) شادی لهم رۆمانهدا جیاواز له ژنهكانی ناو بهرههمهكانی پێشووتر كه زۆربهیان ژنی نهخوێندهوار و گوێڕایهڵی پیاو و شهرمن و ترسنۆكن، بهلام شادی ژنێكی وشیار و بیركراوه و هونهرمهندێكی یاخییه، ئهو لهمنداڵییهوه خاوهنی كهسایهتی خۆیهتی و لهسهرهتاوه ئهوهندهی برهو بهعهقڵ و فكر و هۆشدهدات، كهمتر بهلای رووخساریدا دهچێت كه زۆربهی ژنانی كۆمهڵگهی ئێمه گرنگی بهو لایهنه جوانكارییهی رووخسار دهدهن، لهگهڵ ئهوهشدا (شادی) ههر بهسرووشتی خۆی خاوهنی رووخسار و جهستهیهكی جوان و سهرنجراكێشی ژنانهیه.
( بههرام) بهههمان شێوه كوڕێكی وشیار و خوێنهواره، خاڵۆزاری (شادی) یهو لهتهمهنی ههرزهكارییهوه عاشقی یهكتر دهبن، بههرام كهسایهتیهكی دوو فاقیی ههیه، لهلایهكهوه كوڕێكی خوێنهوارهو سۆز و عهتفی بۆ ههژاران و مندالانی ئیشكهر ههیه و خهون بهگۆڕانكارییهوه دهبینێت، لهلایهكی دیكهوه ئارهزوویهكی سهیری ههیه بۆ راوكردن و كوشتنی پهپوله كه دوواجار كوشتنی ئهو پهپولانه دهبێته یادهوهریهكی تاڵی عهشقی شادی و بههرام و دهشبێته ههوێنی كۆمهڵێك تابلۆی هونهری لهلای شادی.
(هۆمهر) لهم رۆمانهدا رۆڵێكی گهورهی ههیهو خاوهنی رهههندێكی ئیسنسانی قوڵه كه گوزارشت لهرابردوو و ئێستای سیاسی ئێمه دهكات، هۆمهر لهتهمهنی گهنجێتییهوه روو دهكاته شاخ و دهبێته پێشمهرگه، ژیانی هۆمهر لهناو شاخ و داخدا بریتییه له شهڕ و كوشتن، كه خۆی بهراوه دووژمن ناوی دهبات، تابلۆیهك لهژیانیدا دهنهخشێنێت كه ئیدی كوشتن و تهقهكردن ببێته گهورهترین هۆكاری گوزارشتككردن له ئاوات و ئارهزووهكانی، ئهم حاڵهته بهجۆرێك كاریگهری لهسهر هۆمهر دهبێت، تهنانهت لهپاش راپهڕینیش دهكهوێته كوشتنی باڵندهو پهلهوهر و ئاژهڵه كێویهكان، هۆمهرو كۆمهڵێك پێشمهرگه لهرووداوێكی نادیارو نهێنیدا لهشاخ ژههر خوارد دهكرێن دوواجار ئهم ژههره لهساتێكدا ژیان لهو تێكۆشهره دهسهنێتهوه كه ئیدی بووهته هاوسهری شادی و ساتهوهختێكه دهیهوێت ژیانی راستهقینه دهستپێبكات و رابردوی پڕ له كوشتن و مهترسی لهبیری خۆی بهرێتهوه.
وهك وتمان بهحوكمی بوونی پهیوهندی خزمایهتی لهنێوان شادی و بههرامدا، ههر لهمنداڵییهوه ئهم دووانه جۆره ئینتمایهكیان بۆ یهكتر ههیه، ئهم پهیوهندییه له قۆناغی لاوێتیدا فۆڕمێكی دیكه وهردهگرێت و دهبنه عاشقی یهكتر، ئهوهی زیاتر وا لهشادی دهكات كه عاشقی كوڕه خاڵهكهی بێت، بوونی ئهو رهههنده رۆشنبیرییهیه كه لهبههرامدا دهیبینێ، باخهكهی ماڵی بههرام ئهو جێژوانه دهبێت كه زۆربهی كاتهكان شادی و بههرام بهیهك دهگهیهنێت و سهرقاڵ دهبن به گهمهی عاشقانه و قسهوباس لهسهر ئایندهو ژیانیان ، ئهو قوناغه شهڕی ئیران عیراقه و زۆربهی گهنجانی ئهم وڵاته یان دهكهونه ناو كێشهو ململانێكانهوه لهگهڵ رژێمداو تهحهدای ئهو رۆژگاره رهشانه دهكهن، یاخود به قاچاغی وڵات جێدههێڵن سهفهر دهكهن بۆ وڵاتانی ئهوورپا و خۆرئاوا، دیاره بههرامیش یهكێك دهبێت لهوگهنجانهی كه بهناچاری لهوڵات و عهشقهكهی دادهبڕێت و ولات جێدههێڵێت.
بههرام كاتێك ولات جێدههێڵێت كه ئیدی له ئهنجامی گهرمبوونی گهمهیهكی عاشقانهو دهستبازیی لهگهڵ شادیدا، پورزاكهی دهكات بهژن و لهناو باخهكهدا خوێنی پاكیزهیی واته كچ بوونی بهسهر پارچه لبادێكدا دهڕژێت، ئهو خوێنهی لهو ساتهوهختهدا له گیانی شادی رژا، تهنها چهند دڵۆپێك نییه، بهڵكو دهریایهك خوێنهو تووشی جۆرهها گرفت و كێشهی دهروونی و كۆمهڵایهتی دهكات و ئیقاعی ژیان و بیركردنهوهی تێكدهدات، نهمانی پهردهی كچێنی لهناو كۆمهڵگهیهكی داخراوی وهك كوردستاندا گهورهترین تاوانهو چهندین ئافرهتی لهسهر كوژراوه، ئهگهرچی لهسهرهتای سهفهكهی بههرامدا بهڵێن بهخاڵۆزاكهی دهدات بێتهوه بهشوێنیداو بیكاته هاوسهری خۆی، بهڵام ئیدی ئهو خهونه وهك باڵندهیهك لهئاسماندا بزر دهبێت و توڕی دهداته ناو دنیایهك كێشهوه، كێشهی چهندین ساڵ چاوهڕوانی، كێشهی نهمانی پهردهی كچێنی و ئهتكردنی لهلایهن خاڵۆزاكهی خۆیهوه، كێشهی دنیایهك بیركردنهوهی بێئهنجام و كوشتنی عهشق و نهمانی متمانه به خۆشهویستی، بههرام سهفهری كرد و شادی لهناو دۆزهخێكی كلتووری و كۆمهلایهتیدا راگرت، ئهو رۆشت و ئیدی چ ههواڵێكی نهناردهوه، ئهوهی بۆ شادی مایهوه گهریانی بهردهوامی بوو بهدزی خێزانهوه، حهرامكردنی سهیران و گهشت و گهڕان بوو لهخۆی، مانهوهی بوو لهناو بێدهنگی و خهیاڵاتێكی كوشندهدا، شادی ئیدی وێنهی ژنیكی قوربانی وهرگرت، ژنێك كه ئیدی دهبێته شوناسی بێئابڕوویی بنهماڵهیهك، وهك چۆن خۆی دهیزانی ههموو شهرهف و عزهت و پیاوهتی بنهماڵه لهناوگهڵی ژندا كۆبووهتهوه و پێویسته پارێزگاری لێبكات، ئاوههاش دهیزانی به ئاشكرا بوونی ئهو رازه مهحكوم بهمهرگ دهكرێت، ئازایهتی ئهوهشی نهبوو وهك ( بزنهكه خۆی ههڵداته ناو خهرهندێكهوه و كۆتایی بهژیانی خۆی بهێنێت).
لهناو ههمان ئهو باخهی ماڵی بههرامدا و لهسهیرانێكی پڕ لهخواردنهوهو گۆشت برژاندنی پاش راپهڕیندا،كهسایهتی هۆمهر لهفۆڕمێكی ناشریندا دهردهكهوێت و شادی دهناسێت، جوانی و ناسكی ئهو كچه بهژنكراوه وادهكات هۆمهر وهك یهكێك لهنێچیرهكانی خۆی لێیبڕوانێت و ئارهزووی بۆ ئهوه دهجوڵێت راوی بكات، هۆمهر دهیهوێت لهرێگهی نیشاندانی هێزی پیاوبوونی خۆیهوه سهرنجی شادی بهلای خۆیدا رابكێشێت بۆیه دهكهوێته باسكردنی ئهو شهڕانهی كه لهشۆڕشدا بهشداری تێدا كردووه، بهلام ئهو ژنه دڵشكاوه خۆی لهچاوی هۆمهر دهدزێتهوه بهبیانوی بردنی خوشكه بچكۆلهكهی دهكهوێته گهڕان بهناو باخهكهداو دهكهوێته بیركردنهوه و خهیاڵاتی ئهو رۆژانهی لهگهڵ بههرامی خاڵۆزایدا لهوباخهدا گهمهی خۆشهویستییان دهكردوو بهئومێدی پاشهڕۆژێكی ئارامهوه لهیهكیان دهڕوانی، لهناوخهیاڵتدابوو ئهوكاتهی قرمژنی تهقه لهناو باخهكهدا دهبیستێت، ئهوه هۆمهره هێشتا پڕه لهئارهزووی تهقهكردن و كوشتنی باڵندهكانی ئاسمان ئهگهر پێشتر مرۆڤی بۆ شۆڕش دهكووشت، ئێستا كهوتووهته كوشتنی باڵندهكانی ئاسمانی سهر باخهكه بۆ ئهوهی سهرهنجی شادی بهلای خۆیدا رابكێشێت، لهوكاتهدا باڵندهیهكی بریندار لهئلسمانهوه بهردهبێتهوه و دهكهوێته بهردهم شادی و خوشكه گچكهكهی، خوێنی باڵندهكه بهسهر ئهو پارچه لبادهدا دهڕژێت كه بههرام خوێنی پاكیزهیی و كچبوونی ئهوهی لهسهر رشت.
پاش رۆژانێك هۆمهر سهرباری جیاوازی زۆری تهمهنیان داوا لهشادی دهكات كه شووی پێبكات، بهڵام شادی بهو داوایه رازینابێت، تهنانهت بۆ ئهوهی والههۆمهر بكات كۆڵ لهو داوایه بدات پێی دهڵێت كه ئهم كچ نییه و كراوه بهژن، هۆمهر تێدهگات كه پێشتر بههرام ئهم كارهی كردووه چونكه بیستوویهتی لهگهڵ كوڕه خاڵهكهیدا پهیوهندییان ههبووه، لهحزهی گۆڕانكاری لهفكری هۆمهردا ئهوكاتهیه كه ئاسایی وهریدهگرێت كه كهسێكی ئهتككراو بخوازێت، پێشی دهڵێت كه ئهگهر ههر رازی نهبێت شووی پێبكات ئهوا ئامادهیه لهڕێگهی پزیشكهكانهوه پهردهی كچێنی بۆ دروستبكاتهوهو نهێنیهكهشی بباته ژێر گڵ، هۆمهر لهسهرهتادا عاشقی جوانیهكی شادی دهبێت، بهڵام دوواتر كه لهفكرو بیركردنهوهی ئهو ژنه تێدهگات، ئیدی سهرسام دهبێت بهرامبهر به هونهرو عهقڵ و رۆشنبیرییهكهی، هۆمهر دددان بهوهدا دهنێت كه رابردوویهكی ترسناك ژیاوهو لهناو شۆڕشدا تهنها كاری كوشتنیان پێكردووه، ئهو تهمهنه كهمهی كه ماویهتی دهیهوێت وهك مرۆڤ بژێت و بگهڕێتهوه ناو جهوههری ژیانێكی راستهقینه، بۆ گهڕانهوهی ژیانی راستهقینهش شادی بهتاكه مرۆڤێكی شیاو دهزانێت.
لهوماوهكهی ژیانیی هاوسهرێتتیاندا ئهو دووانه دهبنه دوو هاوسهرو دوو هاوكاری جدی یهكتری و وهك دوو قوربانی موراعاتی یهكتر دهكهن، هۆمهر قوربانی شۆڕشه و شادیش هیی عهشق،هۆمهر كه دهزانێت ئهو ژنه هونهرمهندهو حهزی له شتی كۆن و ئهنتیهكهو هونهری دهستییه خانوهكهی خۆی لهسهر تاپۆ دهكات، شادیش دهبێته ئهو مایكهی كه بهردهوام هۆمهر لێیهوه باس لهژیانی تایبهتی خۆی و چهرمهسهریهكانی ژیان و پهشیمانی له شۆڕش و راوه دووژمنهكانی لێوهدهگێڕێتهوه، بهجۆرێك لهجۆرهكان پهشیمانه لهو ژیانهی رابردووی خۆی و خۆزگه دهخوازێت زووتر شادی بناسیبایهو بگهڕایهتهوه بۆ ناو حهقیقهتی ژیان و لهزهتهكانی بوون، بهڵام ئیدی ئهو چووهته تهمهنهوهو بههۆی ئهو ژههرخوارنهشهوه لهكاتی پێشمهرگایهتیدا ورده ورده لهمهرگ نزیك دهبێتهوه، شادی دهبێته پهرستارێكی میهرهبان و بهردهوام ئاگای لهتهندرووستی مێردهكهی دهبێت، وایلێدێت بهقهولی خۆی وهك ئهوه وایه لهگهڵ مهرگدا قسهبكات و حهپ بكات بهدهمییهوه و شۆربای بۆ بكات، ئهمه لهكاتێكدا خۆشی وهك مردوویهك وابوو بهتایبهت دووای ئهو شكستهی لهعهشقدا تووشی هات،
پاش مردنی هۆمهر شادی بهتهنیا لهو خانوه كۆن و گهورهیهدا دهمێنێتهوه، خێزان و كهس وكارهكهی سهرزهنشتی دهكهن كه ناكرێت بێوهژنێكی جوان و گهنج بهتهنیا لهخانویهكدا بژی، بهڵام شادی بۆ پارێزگاریكردن لهمنارهكه دهمێنێتهوهو تهحهدای ئهو دهسهڵاته دهكات كه بهناوی كۆنبوون و داڕزانی منارهكهوه دهیانهوێت خانوهكانی ئهو گهرهكهیان پێچۆڵ بكهن، دیاره پاش راپهڕین و رووخانی رژێمی بهعس سهرمایهداران و دهسهڵاتداران دهستییان نهپاراست لهتێكدانی شوێنه دێرینه و بهبههاكانی نیشتمان و كردنیان به باڵهخانهی بازرگانی و سۆپهرماركێت، شادی لێرهدا كه نمونهی ژنێكی بهئیرادهیه رووبهرووی قسهو قسهڵۆكی بنهماڵهو خهڵكی دهبێتهوهو دهشبێته بهربهستێك لهروخاندنی منارهكه، منارهكه لهم رۆمانهدا زیاد لهرهههندو مهدلولێكی ههیه و زیاد لهیهك پێناسهو تهفسیر ههڵدهگرێت، پرسیاری گهوره لێرهدا ئهوهیه بۆچی شادی هێنده بهرگری لهو منارهیه دهكات و عاشقی دهبێت؟ رهنگه یهكێك لههۆیهكان ئهوه بێت كه چیتر متمانهی بهعهشقی مرۆڤ نهماوه، یاخود رهنگه هۆیهكی تری ئهوهبێت كه ئهو منارهیه یادگاری رۆژگارێكه كه ژیان ساده بووهو مرۆڤهكان بهچاوی خۆشهویستیهوه و دوور لهتهماع و ریاكاری لهیهكتریان رووانیوه، جگه لهمهش رهنگه شادی دووپاتبوونهوهی ئهو هێزه بێت كه سهرسهختانه بهرگری لهبهها جوانهكان دهكهن و دژی ئهو هێزانهبن كه بهناوی مۆدێرن و پێشكهوتنهوه خهریكن ماسك دهكهن بهسهر رووی حهقیقهت و راستییهكاندا.
پاش چهندین ساڵ لهدابڕان، لهساتهوهختێكی لهو شێوهدا بههرام دێتهوه بۆ لای شادی، بهلام ئیدی ئهوه شادییهكهی جاران نییهو ئهو عهشقهی بۆ خاڵۆزاكهی ههیبوو كوژرا، ئهگهرچی بههرام دهیهوێت شادی رازیبكات كه لهو خانوه چۆڵ و كۆنهدا بێته دهرهوه و لێگهڕێت بیڕوخێنن و لهگهڵ خۆیدا بیبات بۆ ئهوروپا و بیكاته ژنی خۆی، بهلام شادی پێی دهڵێت: درهنگ هاتیتهوه خاڵۆزا، وشهی خاڵۆزا بۆ ئهوه بهكاردێنێت كه ئیدی ههستبكات چ عهشقێكی بۆ بههرام نهماوه و ئیدی بووهته عاشقی منارهكهو لهپێناویدا ئامادهیه گیان ببهخشێت.