خەباتی سەرشەقامی ئێمە و ئەوی ئەوان …4

خەباتی سەرشەقام وەک کردەێ لە هزر

خەباتی سەرشەقام فشارە ، کاردانەوەێ دژەئامێزانەی توڕە و یاخییانەیە. توڕە لە کات و یاخی لەو هەنووکەیەی لەمەوبەر کاوێژدەکاتەوە. لەخودی خۆشیدا ئەم شێوە خەباتە دانپیاهێنانە بە جۆرە گەلەگۆمەێکی سەرتاسەری گەرموگوڕ و سەرسامئاسای هەڕەمەکییانە. لەناوەڕۆکیشدا خەباتی ناوبراو شپرزە و ڕاڕاشە. چونکە ئەم جۆرە خەباتە خۆی وەک فریادڕەس دەبینێ و هیوای دروستکردنی ئاسۆ نوێکانیشە. دروستکردنی ئاسۆکان بۆ خەباتی سەرشەقام هێنانی ئەو ئالووگۆڕیانەن کە گوایە دوایدێن. ئەمەش لەبەرئەوەی خەباتی ئاوا کارێ زۆر لەسەر گریمانی ئالووگۆڕیدەکات و دەشیەوێت گشت هەنگاوەکانیشی بە بینینی دواترێ باشتر بارگاویکات. بۆیە خەباتی سەر شەقام ناشێ لەوە دووخرێتەوە کە کردەێک نەبێت لە هزر. ئەم خەباتە کە لەتەک هزرا پێوەندیدارە تێڕامان دەکات بە شیاویێک بۆ گەیشتن بە ئاسۆکان. وەلێ دەشکرێت ئەم کردەیە پەلەئاسا و سەرپێی ئاساش بێت. ئەلبەتە زۆرجار ئەو کردەیەی لەئاکامی تێهزرین و تێڕامانێکی پەلە و سەرپێیەوە دێتەسازاندن دەکارێ شتی بەپیت و چاوەڕێنەکراو لەتەک خۆیدا بهێنێت. چونکە پەلەی و سەرپێییەکەی خەباتی سەر شەقام خودی ئەو کردەیەی ئەو جۆرە خەباتەی لێوەبەرهەمهاتووە لاواز و بێ هەیبەت ناکات. ئەلبەتە دەششێت بلێین: بەلێ ئەنجامدان و هێنانەدونیای گشت خەباتێ پێویستی بە جۆرە ووردبینیێک لە پلاندانان و نەخشەڕێزی و خۆئامادەکردن هەیە و لەسەرووی هەمووشیانەوە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجە کۆمەڵایەتیەکان و فاکتە مێژووی و سیاسیەکان، وەلێ بەلگە و دۆکۆمێنتەکان و سەرووی ئەوانەش توێژینەوەکان ئەوەشمان فێردەکەن کە زۆرجار خەباتی سەرشەقام وەک پەرچەکردارێک دێتەسازدان و بەرنامەی پێشوەختی لەپشتەوە نییە و بە کۆمەلێ چاوەڕواننەکراوەوە سەردەردێنێت و بە چەند ڕێکەوت و ڕیزپەڕێکیش کۆتایدێت. ئەمەو لەکاری خەباتی سەر شەقامدا، کە جۆرێکە لە خەباتی سیاسی کراوە و ڕاستەوخۆ، هاوسەنگیێک لەنێوان دەستپێک و پایانا نابینرێت. هەربۆنموونە گەلێ لەوانەی لەسەر خەباتی سەرشەقامی ئایاری 1968 ی پاریسیان نووسیوە پێیانوایە خەباتی ناوبراو پایانەکەی وەک کۆتایەکەی بووە و خۆپیشاندەران پاش ئەوەی گەیشتوون بە داواکانیان کۆتاییان بە مانگرتن و پێکدادانەکانیان لەتەک ئاسایش و پۆلیسی وڵاتدا هێناوە(1). گەلێکیش لەوانەی بە ڕووداوی ناوبراوەوە سەرسامن بۆئەوەدەچن کە هەلومەرجی سیاسی ئەو دەمەی فەڕەنسا و جیهان بۆ هەلوەشانەوەی دەسەڵاتی سیاسی لە فەڕەنسای ئەوکاتە زێدەلەباربووە ، وەلێ ئەم تێگەیشتنە لەلایەن ڕابەرانی بزووتنەوەی قووتابیانی پاریس و ناحەزانی ئەو بزووتنەوەیە وەک یەک نابینرێن. پێشئەوەی بێینە سەر ڕاڤەکردنی هەلومەجی چۆنیەتی دەرکەوتنی خەباتی سەر شەقامی ئایاری 1968 وەک کردەێ لە هزری سیاسی ،کە لەم بەشەدا زۆر بەکورتی دەستکاریدەکەین، بەباشیدەزانین هەندێ لەو سێرکردنانە لەسەر خەباتە سەر شەقامیەکەی لایخۆمان تایبەت بەهەمان لایەن بەرباسخەین کە لە شوباتی 2011 دا سەریدەرهێنا و لەئاکامدا بێدەستکەوت گەڕایەوە زێدی سیاسی دێرینی خۆی.
ئەوی زۆر زۆر گرینگە لە خەباتی سەرشەقامی 1968 ی ئایاری پاریس ئەوەیە وەلای بۆ هیچ پارتێکی سیاسی نەبووە و هەرگیزیش قبوولی نەکردووە پارتی سیاسی گەورە، بەتایبەت ئەو پارتانەی بۆ بەرژەوەندی سیاسییان ویستویانە نوێنەرایەتی کرێکاران و یان قوتابیان بکەن و ، ببن بە خاوەنی شەقام، هەربۆیشە ئایاریەکان لەیەکەم ڕۆژەوە بەتووندی نوێنەرایەتی پارتە سیاسییە گەورەکانیان ڕەتکردوەتەوە. بەڵام قووتابیان لەژێرەوە و یان بەئاشکرا بزووتنەوەی سیاسی خۆیانیان هەبووە و ئەو بزووتنەوانەش کۆپی ئەو پارتە سیاسییانە نەبوونە کە دەستیان لەگەل دەسەڵاتی سیاسی فەڕەنسی ئەوکاتە، کەدەکات دەسەڵاتە سیاسیەکەی ژەنەڕال دی گۆل، تێکەلبووە و خۆپیشاندانیشیان بەکارێ سیاسی ئیمپریالیانە لەقەلەمداوە.
تایبەت بەم لایەنە خەباتی سەرشەقامی ئێمە هەرزوو بوو بە پێشگری ئەو هێزە سیاسیانەی کێشەی سیاسیان لەگەل دەسەڵاتی سیاسی گەندەلی کوردی دا هەبوو و بۆیشە مامەلەی دەسەڵاتی گەندەلی کوردی لەتەک شەقام تابلێیت ناشارستانی و نامرۆی بوو و لاوانێ زۆریش لەئاکامی ئەو مامەلەیەوە لێرە و لەوێ بوونە قووربانی. زۆر بەکورتی و بەڕوونی، خەباتی سەرشەقامی شوباتی 2011 گەر خۆی نەکردایە بە هاوخەیال و هاوسۆزی ئۆپۆزیسیۆن و ڕەفتاری لەتەک ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵات وەک یەک بوایە سەرکەوتنێ سیاسی زۆری بەدەست دەهێنا ، ڕەنگە شتێزیاتر قووربانی دەدا وەلێ ئەودەمە دەزانرا قووربانیەکان چ بەرامبەرێکیان دەبێت. ئەمەلەلاێ  و لەلاێتر هەرئەوەندە کە دەسەڵاتی سیاسی گەندەلی کوردی دەرکیبەوەکرد ئۆپۆزیسێۆن نەک هەر لە پشت خۆپیشاندانەکانەوەیە بەلکو دەیەوێ بشبێت بە دایکی ڕوحی خۆپیشاندانەکان ئیتر ئەمە بۆ دەسەڵاتی سیاسی ناوبراو بوو بە بەهانەێک کە زۆر نامرۆییانە دەست لە شەقام بکاتەوە و تۆلەی سیاسی خۆی ،کە لەبنەڕەتدا تۆلە بوو لە ئۆپۆزیسیۆن، لە خەباتخوازەکانی سەر شەقامی کوردستانی بکاتەوە. بۆئەوەی ئەم دایکە ڕۆحیەش بێکێشە لە ڕووداوەکان بێتە دەرێ جارجار خۆی لە شەقام دەتۆران و پشتی لێدەکردن یان جارێکیتر ڕووی لە شەقام دەنایەوە و بۆ ئامانجێ تری سیاسی بەکاریدەبردنەوە ئەمەش تا بە دەسەڵاتی کوردی بلێت تەماشا چۆن ئەتوانم شەقامتان لێهاندەم. بەواتێتر، بەکاربردنی سیاسیانەی شەقام لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە لە شوباتی 2011 گەیشتە ترۆپک. ئەم ئۆپۆزیسیۆنە کە ڕابردووی سیاسی هێندەپاقژ و تەندروست نییە لە فوورسەتێ دەگەرا لەتەک ئەوانەی دەسەڵاتیان لەتەکیا نەکردووە بە دوو لەتەوە خرۆشانی شەقام بۆ ئامانجی سیاسی خۆی بەکاربەرێت. لێرەوە دەشێ ئەوە بووترێت کە لە سۆنگەی ئۆپۆزیسیۆنەوە شەقام هی ئەوە و کەی بیەوێت خرۆشان دەکا بە بەریا و کەیش بیەوێت دایدەمرکێنێتەوە. کەسیشمان نابێت پێیسەرسامبین چەند دەسەڵاتی سیاسی گەندەلی کوردی بەئەزموونە لە کپکردن و لاوازکردنی ئەم جۆرە بزووتنەوە سیاسیانە کە بەناوی خۆپیشاندانەوە لە شەقامەکانەوە دەستپێدەکەن ئەوەندەش ئۆپۆزیسیۆن بەئەزموونە لە بەکاربردنی شەقام و بوون بە شوانی سیاسی سەرجادەکان و خستنەگەڕی نێتهۆرکی سیاسی خۆی بۆ ڕێکخستنی ئەو جۆرە پێوەندییە سیاسیانەی لە ناو مالی سیاسی خۆیا کارێ زۆری بۆنەکردووە. ئۆپۆزیسیۆن کە وەک دەسەڵاتی سیاسی گەندەلی هەنووکەی کوردی لە هەوای سیاسی خۆیەتی و مەرامی سیاسی خۆی لە گشت کردەێ سیاسیدا جۆرە خەمخۆرێکە بۆ بەدیهێنانی ئەو وێنە سیاسیانەی خۆی باوەڕی پێیەتی لەئێستادا بەشدارە نەک هەر لە بەرهەمهێنانی بەدکارییە سیاسیەکانی کۆمەلگەی ئێمە بەلکو بەشداریشە لە خولقانی دۆزێ کە سیاسەت بریتیە لە یاری و فڕتوفێل  و نەک لە کردەێ هزری ئالۆز و بەرپرسیارئامێز.
بۆیە لە هەلومەرجی سیاسی وادا ئەوانەی لەسەر شەقامن ناشێ هەرهوو بەیەک چاو تەماشاکرێن و فشارە سیاسیەکەشیان بەبەرائەتەوە وەرگیرێت. گەریش لاوان و ئەوانەی لە دوورییە سیاسیەکانی نەک هەر دەسەڵاتی سیاسی کوردی بەلکو ئۆپۆزیسیۆنیش بە زووترین کات و بەوپەڕی وورییایەوە تێنەگەن خۆیان دەکەن بە قووربانی چەندین چیرۆکی سیاسی تر کە تاهەنووکە نەهۆنراونەتەوە یان هۆنینەوەیان لە دواتردا ئەستەم نییە. چونکە ئەو دوژمنایەتیە سیاسییەی لەنێوان دەسەڵاتی سیاسی گەندەلی کوردی و ئۆپۆزیسیۆندا هەیە شتیتری بەدەمەوەیە و لێرە کۆتایناێت. ئەوەش کە ئاگای لە ڵاپەڕەکانی دیرۆکی سیاسی ئەم دوو سێ دەیەی دوایبێت لەوەتێدەگات کاتێ زۆریدەوێت نەک گەندەلی سیاسی لەناو ئێمە لە قەنارە بدرێت بەلکو ئەو دوژمنایەتیە سیاسیەش لە قەنارەبدرێت کە سیاسییەکانی کورد لەناو یەکتر و لەناو تاک و کۆی کۆمەلگەی کوردیا چاندویانە. لەمحالەتانەشدا ئەوی دەکارێ نەک کۆتای بەو دوژمنایەتییە بێنێت بەلکو بەرگێ تر بەبەرشێوەی سیاسەتکردن لە کۆمەلگەی هاوچەرخی کوردیدا بکات خەباتە سەرشەقامیە خۆبەخۆی و بێلایەنەکانی لاوانی کوردستانە ، کە دەکرێ و دەشێ وەک خەباتە سەرشەقامیەکانی لاوانی پاریس و ڕۆما و بەرلین و کوێ و کوێ کاریگەر و ئالۆگۆڕهێنەربن. چونکە هەچ خەباتێکی سەر شەقامی کە خاوەنی ناسنامەی نەک هەر سیاسی بەلکو کۆمەڵایەتی و ئیتیکی خۆشی نەبوو ناتوانێ وەک خەباتێ هزری و جۆرێ لە تێڕامانی نوێش خۆی نمایشکات. زۆربەی تێڕامانەکانی ئێمەش تایبەت بە نا-هزری سیاسی خەباتە سەرشەقامیکەی شوباتی 2011 ی کوردستانیش لێرەوە دەستپێدەکات. واتە، لەو شوێنەوەی کە ئەزموونی بەهزراندنی سیاسییانەی ئەو خەباتە سەر شەقامییە جێیگومانە و خۆپیشاندانەکان لادانێ ڕاستەقینەی لە ڕەوتی بزووتنەوەی شەقاما دروستنەکرد و کۆی ئەو تووڕەی و یاخیبوونەی لە خالێکا کۆنەکردووە کە مەرامی سەرەکی دروستکردنی ئاسۆ بێت. ئەمەش بەزۆری بۆ ئەو لایەنە دەگەڕێتەوە کە هزر ئەو مانایەی بۆ خەبات (ی سیاسی) لایئێمە نییە ، هەروەها هزر لەتەک سیاسەتکردندا لەپێوەندیدا نییە. ئەمە و هزر و خەباتیش لەکۆتای کۆتایدا لەتەک یەکا هەلناکەن. ئەمەش دەمانگەڕێنێتەوە بۆ کێشە بنەڕەتیەکە، کێشەی ئەوەی کە سیاسەت لەناو ئێمە وەک هزر خۆی دەرناخات. ڕاستە ، و هەروەک پێشتریش ووتمان ، هاتنەسەر شەقام لە شوباتی 2011 کارێ بێئەندازە پێویست و پڕیشبوو لە جوانی وەلێ جوانیەکان تەمەنکورتکران بەوەی نەک هەر خۆی وەک لاسایکەرەوەێکی خەباتە سەرشەقامیەکانی ئەو دەمەی جیهانی عەرەبی زانی بەلکو بەزۆری لەبەرئەوەی لە دۆزی خۆی نەگەیبوو. ڕەخنەی ئێمە لێرە لە خەباتی سەر شەقامی خۆمان، لەگەل گشت خۆشەویستێکمان بۆ قووربانیان، ئەوەیە ئەو خەباتە کە دەمێک بوو پێویستبووبکرایە، کەچی چەندین فاکتە و هۆکار هەن ئەوە دەسەلمێنن کە خەباتی ناوبراو خۆی دووچاری جۆرە کاوێژکردنێکی سیاسیانەی (بۆنموونە ناوگۆڕینی شوێنی خەباتە سەر شەقامیەکە) ئەو ئەزموونە خەباتە هاوشێوانە کرد کە لەو دەمەدا لە ناوچەکە هاتبوونە سازدان. دواتر و هەروەک لایسەرەوەش دەستمانبۆڕاکێشا ئەو شتەی دەمێک سال بوو ئۆپۆزیسیۆن خەونی پێوەدەبینی لەو دەمەدا لەڕووی سیاسیەوە کاریبۆکرد کە هەندێ وڵاتی ناوچەکە دەستیاندابوویێ. بۆیە ئێمە ئۆپۆزیسیۆن وەک پارتی کۆمۆنیستی فەڕەنسی دەبینین (بەیەک جیاوازی سیاسی بەرچاویەوە کە پارتی ناوبراو لەتەک دەسەڵات بوو) خەونی بەوەوە دەبینی کەلک لە خۆپیشاندانەکان وەرگرێت تا ببێت نەک تەنیا بە خاوەنی شەقام بەلکو گشت فۆڕمی سیاسەتکردن لە وڵاتی ئەوکاتەی فەڕەنساش بخاتە ژێڕکێفی خۆیەوە. بۆیە لاوانی شوباتی 2011 ی کوردستان دەبایە هەروەک لاوانی ئایاری 1968 ی پاریس نەک هەر پشتیان لە دەسەڵاتی سیاسی و گشت پارتە گەورەکانی گۆڕەپانی سیاسی وڵات بکردایە بەلکو دەبایە ئامادەشنەبوونایە نە لەتەک ئۆپۆزیسیۆن و نەش هیچ گرووپێکی سیاسی تر، کە سالەهایە لە بێدادی و نایەکسانیەکان بێدەنگن، هاوکۆک بوونایە.
ئەویلایسەرەوەش ووترا ئامانجلێی ئەوەبوو کە، لاوان دەبایە تەنیا خوێندنەوەیان بۆ دەسەلاتی سیاسی گەندەلی ئەمڕۆی کوردستان نەبایە بەلکو بۆ ئەو هێزە سیاسیانەش هەبایە کە لەژێر ناونیشانی ئۆپۆزیسیۆن کاوێژی سیاسی و گێژی سیاسی سەرلەنوێ لە کۆمەلگە وەبەردێننەوە. لاوان ،ئەودەمە و ئێستاشی لەگەلدابێت ، زۆریان پێویستبەوەیە چەند بەدگومان و نابێدەنگن بەرامبەر بە دەسەڵاتی سیاسی هێندەی ئەوەش بەدگومان و نابێدەنگبن بەرامبەر بە هێزەسیاسیەکانی دەرەوەی دەسەڵاتی سیاسی کە ناوی ئۆپۆزیسیۆنی لێدەنرێت. چونکە لاوان هەمیشە و هەمیشە پێویستیان بەوەیە خۆیان لەسەر ئەو بینینە سیاسیانەیە ڕابێنن کەپێیوایە ئۆپۆزیسیۆنیش وەک گشت هێزەسیاسیە بەدکارئامێزەکانی تر خەلکی هەمان ئەستێرەی سیاسیین.          
 ئەوی لایسەرەوە ووترا بەرەو ئەوەشمان دەبات بلێین: لاوانی لایخۆمان ، یان شوباتیەکان، لەوەحالینەببون کە دۆزی شەقام دۆزێ سیاسییانەی هەیە و پێویستە سیاسییانە مامەلە لەتەک چرکە خەباتیەکانی سەر شەقاما بکرێت کە ئەمە لاوانی پاریس و شارەکانیتری ئەورووپای ڕۆژئاوا وەبەرهێنانێ چاکیان لەسەر ئەو دۆزە سیاسیانەیەدا کردبوو. بەواتاێکیتر و تایبەت بە ئەزموونی ئایاریەکان و دۆزی سیاسییانەی شەقام ئاماژە بەو لایەنەش دەکەین کە بۆ ئایاریەکان شەقام شەقامێ سیاسی، شەقامێ شۆڕشگێڕانەی، بزووێنەربوو. ئەو دەمە شتێک هەبوو پێیدەووترا ئیدیۆلۆژی. کەسانێک هەبوون کە لەسەر شەقامەکانا بڵاوببوونەوە و پێیاندەوترا شۆڕشگێڕەکان. ئەمانە هەلوێستی سیاسی تووندیان هەبوو. ئەوکات هەلوێستە سیاسیەکان خۆی بەسەر دوو بەرەدا دابەشدەکرد ، بەرەی دژە ئیمپریالی (دژەسەرمایەداری) و بەرەی ئیمپریالی (سەرمایەداری). ئەم دابەشبوونەش لەو سەردەمەدا شتێ ئاساییبوو چونکە وڵاتانی ئەورووپای کۆلۆنی (موستەعمەرە) خۆیانیان هەبوو، ئەمەو بلۆکی وڵاتانی کۆمۆنیستیش هەبوو کە دەکرا بە ئیدیۆلۆژیاێکی دژەبۆرجوازیەوە بتوانن شەقام پتر سیاسیکەن و خەلک دژ بە سێستەمە بۆرژوازیەکان هاندەن وەلێ ئەوانیش وەک وڵاتانی سەرمایەداری خەریکی دروستکردنی نێچیر و کۆیلەی سیاسی بوون. بۆیە شەقامچییەکانی پاریس و شارەکانیتری ئەورووپا (تۆکیۆ، بەرلین، ڕۆما، لەندەن، ستۆکهۆلم و… هتد) تەنیا گوێیان لە ترپەی پێیسیاسی خۆیان دەگرت و لاسایی پارتە سیاسیەکانی گۆڕەپانی سیاسییان نەدەکردەوە و ڕێگەشیاننەدەدا ئەو پارتە سیاسییانە دەستبخەنە کارەکانیانەوە. 
هەرئەوە نەبوو لایەنی هزرئامێزی دیاردەی ئایاری 1968 ی پاریس بەلکە ئەوەش کە ، هزرئامێزی دیاردەی ئایاری 1968ی پاریس تاڕادەێکی بەرچاو لەو دەمەدا خۆی بەهاوخەمی ئەویتریش دەزانی. چونکە بەشێ لە وڵاتانی عەرەبی و ئەفەریقی کە دەیانناڵاند بەدەست چەوسانەوەی سیاسی و ئابووری قووربانیێکی سیاسی و ئابووری و کولتووری سێستەمی ئابووری کۆلۆنیالی ئەورووپای ڕۆژئاوایبوون. ئەمەش وایکردبوو گەلێ لە ڕوناکبیر و هزرەڤانانی وڵاتانی ئەورووپای ڕۆژئاوای هاوسۆزی کێشەکانی هاوڵاتیانی ئەو وڵاتانەبن و ئەمەو کێشەی فەلەستینی و  بێلایەنی سیاسی ڕۆژئاوای و ئەمەریکای لە ڕەفتارکردن لەگەل ئەم کێشەیە کارێئەوتۆیکردبوو زۆربەی ڕوناکبیرانی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەئاشکرا لەمبارەوە بنووسن و یان سەردانی موخەیەماتەکانی فەلەستینیەکان بکەن. ئەمەشوایکرد بەشێ لە چالاکەوانە سیاسییە شۆڕشگێڕەکانی سەرشەقامەکانی پاریس و شارەکانی تری ڕۆژئاوا دروشمی دژە ئەمەریکای و دژە ئیسرائیلی بەرزکەنەوە و لەهەمان کاتیشدا گشت دیاردەێکی ئەنتیسمیتیزم (دژەجووگەرای) یش ڕەتکەنەوە.
بەڵام لەسەر ئاستی ناوخۆ لەبەرئەوەی دۆزی سیاسی و ئابووری لە فەڕەنسا ڕووی لە نالەباری دەکرد و ئەمەش وایکردبوو ئەو توێژە کۆمەڵایەتیانەی ڕژابوونە سەر شەقامەکان لەگەلێ شار و لە ناوچەکان یەک هزری سیاسی کۆیانکاتەوە و ، قووتابی و کرێکار یان جووتیار و بێگانە (پەناهەندەی سیاسی)ش ببنە خاوەن یەک دروشم و یەک هوتافی سیاسی و کۆمەڵایەتی. ئەگەرچی ئەم لایەنە تا دوا چرکەکان وەک خۆی نەمایەوە و کرێکارانی پاریس و کارگە گەورەکان لەگەلئەوەی دەسەلات بەهانای داواکانیانەوەهات وردە ووردە لە شەقام دوورکەوتنەوە و شەقام بوو بە مولکی قووتابیان وەلی گومانلەوەناکرێت ئایاریەکان بە گەلێ دەستکەوتەوە گەڕانەوە مالەوە و تائێستاش بەشێ زۆر لە ڕابەرەکانی ئەو بزووتنەوەیە دانبەملایەنەدا دێنن و پێیشیان وایە ئازادی ،بەتایبەت ئازادی سیاسی، چاککردنی دۆزی کرێکاران و باری ژیانی کۆمەڵایەتیان، دیاردەی لەباربردن و ئازادی ئافرەت و چەندین شتی تر بەشێکێن لەو دەستکەوتانە. هەربۆیشە برنار کۆشنێر ،کە یەکێکە لە ڕابەرەکانی بزووتنەوەی ئایاری 1968 ی پاریس، پاش تێپەڕربوونی 40 سال بەسەر ئەو بزووتنەوە قووتابیانەییە لە پێشەکیێک کە لە 2008 بۆ کتێبێ وێنەئامێز لەسەر ڕووداوەکانی ئایاری ناوبراو نووسیویەتی جەغتلەوەدەکاتەوە کە بەهۆی ئایارەوە سیاسەت لە هەندێ حیلە(فێل) دەربازیبوو، کۆمەلگە لە تووندی ئاینی ئازادبوو، مێدیا لە پاراستنی سیاسەت ڕزگاریبوو ،پزیشکی ئەوەی پەسەندکرد کە گوێ لە نەخۆشەکان بگیرێت، قووتابخانە بایەخی بە کەیسی قووتابیان دا، سیاسەت زۆرتر ڕووی لە کۆمەلگە کرد تا دەولەت و ،گشت ئەمانەش لە ئایاری 1968 بریتیببون (2).
لەوی لایسەرەوە ووترا زێدە گرینگتر ئەوەیە کە ئەوەی وایکرد بزووتنەوەی قووتابیانی ئایاری 1968پاریس خۆی وەک بزووتنەوەێ قووتابیانەی هزری نیشاندات و لەتەک بزووتنەوەی قوتابیانی شارەکانی تری ئەورووپا (بەرلین، تۆکیۆ، پراگ، ستۆکهۆلم،ڕۆما، لەندەن ، و….هتد) یەکبگرێتەوە ئەوەبوو کە ئەودەمە گرفتەکان گلوبال و سەرتاسەری بوون. بۆنموونە بەرەنگاربوونەوەی بەربەریەتی بازاڕی سەرمایەداری جیهانی، ئیمپریالیەتی ئەمەریکی و ئامادەبوونی لە فێتنام و تەماعەکانی لە کوبا، کۆلۆنیالیزم و ڕەگەزپەرستیەکانی ئەم کۆلۆنیالیزمە بۆنموونە لە فەڕەنسا و دڕەندەی لەشکری سوور لە پەلاماردانی مافی هاوڵاتیان بۆنموونە لە پراگ و لە بۆدابست. هەروەها ڕووبەڕوبونەوەی سێستەمی باوکسالاری و ڕەگەزپەرستی ئەورووپای و چەوسانەوەی وڵاتانی بەناو جیهانی سێهەم یان کۆمەلگەکانی کەنار(یان پەراوێز). ئەم لایەنانە و زۆرشتی تریش ببوونە خالی هاوبەش لە خۆپیشاندانەکانی قووتابیان و لاوانی شارەکانی ئەورووپا و ، شتە هاوبەشەکانیش کاری بەهزربوونی ئەو خەباتە سەرشەقامییەی قوولترکردبوەوە. 
هەرچی خۆپیشاندانەکانی قووتابیان و لاوانی لای ئێمە بوو شتی هاوبەشی کەم بوو و بەو کەمیەش گرینگ و پێویستبوون وەلێ زۆر ئەفسووس بێئەندازە خراپ و چەوتانە ئەو شتە هاوبەشانە تەوزیفکران. گەندەلی و ناتەباییە کۆمەڵایەتیەکان ،کە دیسانەوە گەندەلیەکە ناتەباییەکانی خەستترکردۆتەوە، هەلە سیاسییە دژوارەکان (شەڕی ناوخۆ، هیچنەکردن لەڕووی سیاسیەوە بۆ نەوەکانی دواتر، بەهەدردانی سامانی نەتەوە ، و…..) گەلێ لایەنیتر دەکرا گەلێ حالەتی هاوبەش لەنێوان خۆپیشاندەرانا بۆ وەدەستهێنانی لادانێ ڕاستەقینە لە سیاسەتی هەنووکەی کوردی دروستکات و یەکیشیانخات. ئەمەنەکرا چونکە ئاقاری خۆپیشاندانەکان بەدەست ئەوانەوە نەبوون کە قوربانی ئەو لایەنانەن لایسەرەوە ڕیزمانکردن.        
وێرایئەوە، بەشێ لە ڕوووە هزریەکانی خۆپیشاندانەکانی ئایاریەکانی پاریس خۆیلەوەدا چڕدەکردەوە کە بەئاشکرا دژی هەیمەنەی ئەمەریکی بوون لە وڵاتانی ئەمەریکای لاتین و بەتایبەت ئەم هەیمەنەیە لە دوای تیرۆکردنەکەی تشی ڤارا، ڕابەری شۆڕشی چەوساوەکان لەو دەڤەرە، گەیشتە ترۆپک. هەر لەوکاتەدا ئایاریەکان دژ بە زۆرداری لەشکری سووریشبوون ،کە لە وڵاتانی بلۆکی سۆسیالیستیدا ئەم لەشکرە هاوشان لەتەک چەپە کۆنخواز و تووندڕەوەکانی ئەو بلۆکە مرۆڤی ئەو دەڤەرەیان دەچەوساندەوە.
لەگەل هەموو ئەو شتانەی لایسەرەوە ووتران ناشێ ئەوە پشتگوێخرێت کە، سەرچاوەی هزری ئایاریەکان هزرێ سیاسی چەپانەبوو و هەموو ئەوانەش لەسەر شۆڕشی ئایاری 1968 ی پاریسیان نووسیوە هەرگیز نەیانتوانیوە نکولی لەوەبکەن شۆڕشی ناوبراو بێ حەماسەتی سیاسی چەپەکان دەکرا شیاو بێت. چەپ ،کە گەورەترین کاریگەری بەسەر هاتنەسەرپێی ئەم شۆڕشەوە هەبوو، لە چەندین هێزی سیاسی جۆراوجۆریش پێکهاتبوون. ئەمە و زۆری و  ئاڕاستەجۆری چەپەکان واشیکردبوو کە ببن بە بازووی هزری و کۆمەلایەتی ئەم شۆڕشە و کاریشبکەنەسەر خەلک و بڕژێنە سەر شەقامەکان. دەکرێ ئەوەشبووترێت کە چەپ لەو ساتەوەختەدا لە پاریس هیوایێ بوون بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو چەپە نەرێتیەی لە فەڕەنسا لەژێرسایەی پارتی کۆمۆنیستی فەڕەنسی دەخولایەوە و لەلاێتریش بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو ڕاستڕەوییەی دەسەڵاتی سیاسی ژەنەڕال دی گۆل لە بواری پەروەردە و زانست و ناو خێزان باو و گشتیدەکرد. هەرچی برنار کۆشنێرە لەو پێشەکیەی لایسەرەوە ئاماژەمان پێدا بۆئەوەدەچێت کە لاوان کەمتر لەتەک چەپگەرایدا هاوسۆزبوونە و دواتر جەغتلەوەشدەکات کە ئایاری 1968 زۆر لە شۆڕشی سیاسی دەکرد و ئیدیۆلۆژیاکان تاڕادەێک گڕیانگرتبوو (3). بەڵام کۆشنێر ئەو لایەنە لە ووتنەکانیدا تایبەت بە ئایاری 1968 لەبەرچاوووندەکات کە ئیدیۆلۆژیا گڕگرتووەکان ئیدیۆلۆژیا چەپگەڕاکان بوونە وەلێ ئەو ئیدیۆلۆژییانەش شێوەی تووندی میلیتانتیان (سەربازی، جەنگاوەری) وەرگرتبوو و ، لەناوەڕۆکیشدا چەپگەرائامێزبوونە (گرووپی تشی ڤارایەکان، تروتسکیەکان، سیتواتۆنیستەکان کە دەکاتە گرووپی لاوە تووڕەکان و ڕۆزالوکسمبۆرگیەکان ، و …).
سەرباریئەوی وترا، زۆربەی ئەوانەی لێکۆلینەوەیان لەسەر شۆڕشی ئایاری 1968 ی پاریس نووسیوە دانیانبەوەدا هێناوە کە فاکتەری ڕێکخستن لەم شۆڕشە قوتابیانەییە نادیاربووە و شتێک کۆیانینەکردۆتەوە ئامانجلێی گرتنە دەسەڵات بووبێت و یان کودەتاێ سیاسی بۆ وەلاوەنانی ڕژێمی ئەودەمەی فەڕەنسا کە بەدەست ژەنەڕال دی گۆلەوە بووە. ئەوەی بەزۆری شۆڕشی ئایاری 1968 دروستکردووە نەبوونی پێداویستیەکان بووە لە زانکۆکان و سەختی ژیانی ئەکادیمی و دواتریش بێکاری و ناهەمواری باری کرێکاران لە کارگەکانا. بزووتنەوەکەش کە لەسەرەتا قووتابیانە بووە ئامانجلێی گۆڕینی دۆزی قووتابیان بووە. ئەم ئامانجە گەورەتر نەکراوە و ڕێکیشنەخراوە بەرەو شتیتر، شتگەلێ کە دەسەڵات قلپکاتەوە. شۆڕشەکە کە بەپێکدادان و بەیەکاچوونەوە لەتەک پۆلیسا دەستیپێکردوە دواتر بووە بە دوو بەرەوە ، بەرەی قووتابیان و کرێکاران لەتەک بەرەی بۆرجوازیەکان کە بەشێ لە قووتابیە دیگۆلی و ڕاستەڕەو و بەگزادەکانیشی تیابووە کە پۆلیسیش لەگەل بەرەی دوەمدا بووە.
بۆیە خەباتی سەر شەقامی 1968 ی پاریس هەلومەرجی خۆی هەبووە و جۆرە ساتەوەختێ سیاسی و ئیدیۆلۆژیش لەپشت ڕسکان و پەرەسەندیەوەبووە. دەرئەنجامەکانی ئەم خەباتە بڕێکی زۆری زادەی هزری خۆی و ئاستی تێگەیشتنی بووە بۆ ئەو دۆزەی تیایا ڕسکاوە. بەڵام ووریاشبووە لە تەوزیفکردنی دۆخەکە و خالیکردنەوەی ئەو بەرنامە سیاسییەی لە پشت ناتەباییە کۆمەڵایەتیەکانەوە بووە. هزری ئایاریەکان کە بۆ ئەو دەمەی فەڕەنسا هزرێ پێویست بووە گەردەلوولێ سیاسی ئەورووپایش بووە و سەرەتاێکیش بووە بۆ کردنی شەقام بە شوێنێک بۆ گەمارۆدانی سیاسەتی دەسەڵات و خالیکردنەوەی کاریگەریەکانی ئەو سیاسەت هەچکاتبیەوێت. بۆیە دوای ئایاری 1968 نەک هەر لە پاریس یان فەڕەنسا بەلکو لەگشت ئەورووپاش خەباتی سەرشەقام بوو بە نەرێتێک بۆ ووتنی “نەخێر”، ئەو نەخێرەی ئایاریەکان هەرزوو کردیان بەیەکێ لە دروشمە دیارەکانیان.
هەرچی خەباتی سەرشەقامی ئێمە بوو و بەتایبەت ئەوی گرێدراوە بە خالی لایسەرەوە ئەوەیە کە خەباتەکە لە بێهزری خۆیدا، نەبوونی هزرێ سیاسی ڕاستەقینە، دووچار پەرتی و لالابەلابوون بوو ئەمەش بەسودی هوتافبێژە سوفستایەکان و خودی دەسەڵاتی سیاسی گەڕایەوە. خەباتەکە نەک کۆشکی سیاسی کوردی نەلەراند بگرە ئەو کۆشکە لەئێستادا خەریکە ،ئەلبەتە بەیارمەتی لەلاێ سوفستایەکان و لەلاێتریش ئۆپۆزیسۆن، دروستدەکرێتەوە و بەبێئەوەی خاوەنی سیاسەتێ کۆنکرێتیشبێت بانگەشە بۆ چاکسازیدەکات. ئەم لایەنەش بۆ ئێمە شتێ کتوپری سیاسی نیە بەلکو بەروبوومی ئەو دوانیەیە کە سەد سالە وتاری ناسیۆنالیزمی کوردی لەسەری دەژیت: لێدانی کورد و لێدانی ئەویتر لەپێناو کورد دا، ڕوخاندن و دروستکردن، دوێنێ دوژمن لەتەک دوژمن و ئەمڕۆ دۆست لەتەک دوژمنا ،و… ئەمەو ئەو هەموو فێلەی کورد لە کوردی کردووە بەدرێژای سەد سالی ڕابردوو لەکاتی لێدانی لاوانی سەر شەقام لە شوباتی 2011 گەیشتە ترۆپک. ئەمە تەنیا بەلگە نییە لە بەدیەکانی ئەو وتارە بەلکو بەلگەشە لەسەر ئەو ئەزموونەش کە وتاری ناوبراو هەیەتی لەکاتی دەستکردنەوەی لە خودیخۆی(واتە کورد لە کورد). بۆیە لاوان نابێ بۆلەمەولا بە چیرۆکە سیاسیەکانی ناو ئەو کۆشکە سیاسیە بخەلەتێن کە ڕۆژانە بۆ دەرەوەی خۆیانی دەگێڕنەوە سەبارەت بە پێویستی پاسەوانیکردنی ئەم کۆشکە سیاسیە کە بە خوێنی کورد سەد سالە خشتەکانی دروستدەکرێت. وەلێ گشت ئەوانە لە ساتەوەختێکی وەک شوباتی 2011 دەکرا گۆڕانی تێخرێ و کار بۆ وەستاندنی دلی ئەو بەدییانەشکرێت ئەو وتار سالەهایە دەخوازێ بەناوی کوردپەروەریەوە لەناومانا بەرهەمیبێنێت. ئەوەش تەنیا بە بوونی هزرێ سیاسی هاوبەشی سەرتاسەری دەکرا بێتە دی. ئەو هزرە کە دەکرا بە ئاسپای و نائاسپای لەیەککاتدا کاری خۆیبکات هەڕەشەێکیش بێت بۆ سەر بیرکردنەوەی باو و هیچگەرای سیاسی و ڕۆشنبیری کە بوونە بە دالدە بۆ پەروەردەکردنی زۆرترین بەدی ئەو وتارە نەتەوەیەی لەئەوەلڕۆژەوە بەسەقەتی بوونیادنراوە.
ئەوی لە شوباتا ڕوویدا پێوانەکانی گۆڕی، ئەو تێگەیشتنانەی گۆڕی کە دەکرێ خەباتی سەر شەقام هزر بێت و هزر بەرهەمهێنەریش بێت. دەستتێوەردانەکان لەلایەن پارتە سیاسیەکانی ناو ئۆپۆزیسیۆن، بێهەلوێستی لاوان بەرامبەر بەم دەستتێوەردانانە، نەبوونی ئیدۆلۆژیاێکی دژەئیدیۆلۆژی لەناو لاوان و بەریننەکردنی ڕووبەری خەباتەکە ، نەک هەر بەرەو شارەکانی تر بەلکو وایلێکرێ کە جگەلە لاوان ئەوانیتریش بگرێتەوە لەهەمووشی گرینگتر لاوان بە کچ و کوڕەوە لە دەوروخولی ئەم خەباتە سەرشەقامییە کۆببنەوە و لەمەش زێدە گرینگتر لاوان لەتەک جوتیار و کرێکاران، ئەو نەختە کرێکارەی لە کوردستان هەیە کار بۆ فراوانکردنی زۆنی خۆپیشاندانەکان بکەن و گرینگی بەو توێژە پەراوێز و لاپەرێزەبدەن کە نایەکسانیەکانی ئەمڕۆی کوردستان پەرت و لانەواز و سەرگەردانی کردوون. ئەمانە نەکران و لاوان تەنیابال و بێکەس مانەوە و ، ئەلبەتە دەسەڵاتیش تاتوانی زۆر ناکوردانە و نامرۆییانە ڕەفتاری لەتەک ئەو نەوەیەدا کرد کە لەتاریکیا لەدایکبووە(ئەوانەی موالیدی 1991 ن) ، ئەو نەوەیەی لە تاریکیا سەعیدەکات، کاردەکات، دلداریدەکات و تادەگاتە ئەوەش کە خەباتی سەرشەقامیش دەکات و دواتر هەر لە تاریکیا پەلاماردەدرێت و هێرشی جۆراوجۆریشی دەکرێتەسەر.
 
هوشیاری لە دروشم بەرزکردنەوە دا
 هەیبەتی دروشم لەنێوان شوباتیەکانی 2011 ی کوردستان و ئایاریەکانی 1968 ی پاریس
بۆئەوەی لە دەرگای تێگەیشتنە سەرەکیەکانی ئەم بەشەی نووسینەکەمان بدەین بەپێویستی دەزانین لەڕێگای ئەم بەشەی نووسینەکەمانەوە بە واتای دروشم و پۆستەر(ئەفیش)ە وشە و ئەو گوزارانەوە بچینەوە لەماوەی خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان و ئایاری 1968 ی پاریس جێیبایەخبوونە. ئاشکرایە داڕشتنی دروشم لە خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان بێڕادە لاواز و ناکاریگەرانە بوو. لاوازی دروشم و پۆستەر (ئەفیش)ە وشە و ئەو گوزارانەی لەماوەی مانگی شوبات و دواتر بەرزکرانەوە لەوەدا بوو نەیدەویست هیچبلێت. نیشانەبوو لەسەر ئەوەی ڕوون نییە داواکان چین و بۆ ئەو گشتە کەوتوونەتەسەر جادەکان. ئەم لایەنە والەئێمە دەکات لایخوارەوە تاوێک خوێنەر نووقمی ئەو چەند بینینانەکەین کە پێشتر تایبەت بە هەیبەت و گرینگی دروشم و ئاماژەکانی پۆستەر(ئەفیش)ە وشە ووتوومانە.
لە پێشەکی ئەو بەشەی نووسینەکەمان تایبەت بە “”ئاماژەکانی دروشمەکانی 1968 ی پاریس”” ئەوەمان ڕوودەستی خوێنەرخست کە ” دروشم لە گشت خۆپیشاندان و کردەوەێکی یاخیانە و یان ڕاپەڕین و شۆڕشێکدا مانا و لوغزی خۆی هەیە و ئەمەش کاریگەری خۆی دەخاتەوە و ڕەنگدانەوەی خۆی بەسەر ڕەوتی خۆپیشاندانەکەوە یان ڕاپەڕینەکەوە بەجێدێلێت. چونکە بەهۆی ئەو دروشمانەی گشت خۆپیشاندان و کردەوەێکی یاخییانە لەخۆدەیگرێ داوا و هەلوێستەکان ڕوودەخرێن و ئەوەبەیاندەکرێت کە پێشتر نەکراوە و ، یان سەخت و دژواربووە بەیانکرێت. لێرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی گشت خۆپیشاندان و ڕاپەڕینێک خاوەنی زمانێکی تایبەت بەخۆیەتی و ئەم زمانە لە شوێن و کاتێکدا وەگەڕدەخرێت کە پێویستێک بۆ وەگەڕخستنی ئەو زمانە لەئارادایە و ، ئەو زمانەش ، بەبێگومانەوە دەیلێین، لەناو چنگی ئەو دۆزە نەشونمادەکات کە زەمینەی بۆ ئەو ڕابوونە جەماوەریە سازکردووە”. بەڵام ئەوی لە شوباتی 2011 لە کوردستان ڕوویدا و تێپەڕی شتێ تر بوو. ئەوی هەیبەت بێ لەو ماوەیەدا بۆ دروشم بەرزکردنەوە و پۆستەر (ئەفیش) نووسین دانەنرا. هیچ باوەڕێک بە دروشم لەئارادانەبوو. بەلًێ چەند دروشمێ یان پۆستەرێ لابەلا لەملاولەولا بەزرکرایەوە (ناڕۆینەوە هەر لێرە دەبین، نا بۆ گەندەلی،و…..) وەلێ ئەو دروشم و پۆستەرە لابەلایانە ناکاریگەبوون ئەمە لەلاێ و ، لەلاێتر ، کە هەرئەمەشیان شایانی سەرنجخستێ زۆرە، ئەوەبوو کە ئەوی ووترا و بەرزکرایەوە لەشێوەی دروشم ڕەنگدانەوەی ئەو ئازارانە نین سالەهایە تاک و کۆ بەدەست بەدیە سیاسیەکانی کوردەوە دەیژێن. دروشمەکان کە دەکرا پردێ لەنێوان لەمەوبەر و ئێستا دروستکەن بۆ  ووتنهێنانە پێشەوە لەسەر پاشەڕۆژ لەڕادەبەدەر دژە ڕابردوو و دژەئەمڕۆ و دژەدواتریشبوون. هەروەها حەماسەتەکان کە دەکرا ببن بە پەیڤ بدرێن بە گوێی دەسەڵاتا دەبوون بە هاوپشتیش بۆ ئەو داوایانەی دواتر بەردەست دەسەڵات دەخران. کەوابێ بوونی دروشم و نزدیکی ئەو دروشمانە لە دۆزی سیاسی – ئابووری و ڕۆشنبیری کۆمەلگەی نوێی کوردیەوە تەکانێ زۆری بە ئارەزووی چالاکەوانەکان دەدا و کۆی سێستەمەکەشی دووچاری خورپەدەکرد. بەدلنییایەوە، بەرزکردنەوەی دروشم و پۆستەر(ئەفیش)ە وشە خوتبەنین و هەنگاوێ نین لە وەعزدان بەقەدئەوەی تەقەلاێکە بۆ وەبیرهێنانەوەی تێرستی ناتەبایەکان و ئەو زولمە جۆراوجۆرەی نەک هەر لە پاش ڕاپەڕینەوە بگرە بەدرێژای سەد سالی ڕابردوو لە تاک و کۆی کورد لەژێرناوی “کوردایەتی” دا دەکرێت.
بەواتاێتر، دروشمەکان لە شوباتی 2011 لە کوردستان دەکرا بێئەندازە زۆربوونایە و گشت بار و هەلومەرجی کوردیان بخستایەتە ژێپرسیاری سەختەوە و لێنەگەڕانایە ڕۆژەکانی خەباتە سەرشەقامیەکەی مانگی شوبات و دواتر بەبێ دروشم و پۆستەر(ئەفیش)ە وشە تێپەڕانایە. چونکە نەبوونی دروشم و یان گرینگینەدان بە دروشم داوا و هەلوێستی چالاکەوان و خەباتخوازانی بێڕادە بچووککردەوە و ئەوەشی شینەکردەوە بۆ ئەمانە لەسەر جادەکان کۆبوونەتەوە و بۆ ئامادەن قووربانی بدەن. 
وێرایئەوەی ووترا، باسی دروشم و پۆستەر(ئەفیش)ە وشە و ئەو گوزارانەی لە خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان و ئایاری 1968 ی پاریس بەرزکرانەوە دەمانبەنەوە ناوجەرگەی گفتووگۆی بۆ خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان لەدایکبوون؟ بۆ ئێمە لە کوردستان پێویستمان بە خۆپیشاندان هەبوو؟ ئایا لەبەرئەوەی لەوساتەوەختە سیاسیەدا لە ناوچەکە( لە هەندێ وڵاتانی عەرەبی) خۆپیشاندان هاتبووەسازدان و ئیدی ئێمەش لاسای ئەوەمانکردوە یان لەبەرئەوەی دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئێمە پێویستیێ زۆری بەوە بوو خۆپیشاندانی جەماوەی تیا لەدایکبێت؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانەی لایسەرەوە بەچاکی دەزانین بەمشێوەیە کارلەسەر وەڵامەکان بکەین: بەدلنیایەوە ڕووداوەکانی جیهانی عەرەبی ئەوەی بیرخستینەوە کە ئێمەش شتی هاوبەشمان لەگەل ئەو وڵاتە عەرەبیانەدا هەیە کە ڕژاونەتە سەر جادەکان. شتە هاوبەشەکان بۆهەموان ڕوونە چین: زۆرداری سیاسی کە دەیاوێت دەستەمۆکردن بکا بە کولتوورێ سیاسی، تێکەلبوونی گرفتی نان و داد و سەربەستی بەیەک، زەلیلکرن لەڕێگای شێوەیبەڕێوەبردنی سیاسی و ئابووری و ئیداری گەندلئامێزەوە، کە زۆرینەی هەراسانکردووە ، تادەگاتە ئەو وێناکردنە هەڵانەی سیاسەت لەناو تاک و کۆ دا دروستیدەکات و نەمامی ناسەقامگیری لە کۆمەلگەدا دەچێنێت. سەرجەم خواستەکان و هیواکان چوونەوەسەریەک و کێشمەکێشمەکانیش هاوتەریبی یەکبوون. چونکە گرفتەکان لەخۆیان دەدوێن و لەتەک ئەو دۆزەشدا دەستلەملانن کە بەرهەمیانیهێناوە.   
 لە هەناوی ئەو سێرکردنانەی لایسەرەوە کە لەشێوەی وەڵام بۆ ئەو پرسیارانە خۆیدەرخست کە پێشتر ڕووخرابوون بەخراپی نازانین ئەم پرسیارە گرینگە قووتکەینەوە: پرسیارەکە لێرە ئەوەیە کێ دروشم بەرزکاتەوە و چ جۆرە زمانێک لە نووسینی پۆستەرە وشەکانا بەکارببرێت؟ بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە دوو جەمسەریە ئەوەدەلێین کە ئەوی ئەمەدەکات، واتە، دروشم بەرزدەکاتەوە و  زمانێ تایبەت بەخۆشی لە نووسینی پۆستەرە وشەکانا بەکاردەبات، دەبێت خۆی بە خاوەن کێشەکە بزانیێت و لەوەش حالیبووبێت بۆ لەسەر جادەیە. لەمەش مانادارتر ئەوەیە ئەوی ئەوەدەکات پێویستی بەوەیە لە دۆخ گەیشتووبێت. تێگەیشتن لە دۆخ لەناو خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان بێئەندازە لاوازبوو. هەرئەمەش وایکرد هوشیاری بەرزکردنەوەی دروشمیش لاواز و ناکاریگەر بێت. ئەو زمانەی بەکاربرا لە نووسین و بەرزکردنەوەی دروشمەکان تابلێیت سادە و بێناواخن بوو. هەروەک پێشتریش ئاماژەمانپێکرد ” زمان کە کردەێ هزری لەپشتیەوەیە ، یاخود بەرهەمی شێوازێ لە تێڕامانی ڕۆشنفکرییە ، دەکرێ سادە بێت و دەشکرێ ئالۆز. سەرئەنجام دەشێ ئەوەش بووترێ کە داڕشتنە زمانەوانیەکانی دروشمەکانی ئایاری 1968 ی پاریس زۆرجار خێرای و پەلەی و یانیش گەرمی و هەلچوون و توندی پێوەدیاربووە بەڵام تەنگژەکە کە چرکە دەروونیەکان لەو ساتەوەختەدا سەرپەرشتیانکردووە زمانەکەیان بەجۆرێ هێناوەتەدونیاوە کە ئەو تەنگژەیە داوایکردووە. چونکە زمان لە حالەتی وادا هەلوێستە و وەکیتریش چارەسەرە. لەهەردوو بارەکەشدا زمان لێرە ڕێگاێکە بۆ گۆڕینی دۆخ و بەدەستهێنانی دەستکەوت. ئەمەو زۆرجار ڕەنگە لە چرکە یاخی و شۆڕشگێڕیەکانا لەسەر چۆنیەتی بەکاربردنی زمان و داڕشتنی گوزارە و  ووتنەکان کۆکبوونێ هەبێت و ڕەنگیشە نەبێت. هۆش لەوبارەوە زۆرە بۆنموونە نەبوونی کات بۆ تێڕامان لەو لایەنە، یان نەبوونی پلان و زالبوونی تێگەیشتنی هەڕەمەکیانە و یانیش بەگرینگی نەزانی ئەو لایەنە و فەرامۆشکردنی لەو چرکەیەدا”.
 ئێمە لەکاتی قسەکردنمان لەسەر ئاماژەکانی دروشمەکانی ئایاری 1968 ی پاریس بەهیچ جۆرێک گومانمان لەوەنەکرد ئەو زمانەی ، لە کاتی ڕووداوەکانی مانگی ئایاری 1968 لە سەر شەقامەکانی پاریس بەکاربراوە،  کاریگەربووە و ، هێزێ لە ڕێنومای و هەلوێستەکردنی لەخۆدا بەرجەستەکردوە کە دەرهاویشتەی لەناو ئایاریستەکان بەرچاویبووە. مایەی سەرنجیشە ، مەیل بۆ ئەو  زمانەی لەسەر جادەکان بەکاربراوە لەلایەن گشتەوە کاریلەسەرکراوە و لەگشت لاێکیشەوە ئەو مەیلە سەرچاوەیگرتووە و ، ئارەزووێک بۆ چاکسازی لەڕێگای ئەو زمانەوە ئامانجبووە کە ناشێ دروشمەکانی بەچاوێ لاوازەوە تەماشاکرێن. بەلێ و ڕاستە سۆز، توڕەی، شپرزەی ، ئاژەوەگێڕی، خێرای، تووندی بە زمانی دروشم پۆستەرە وشەکانی ئایاریستەکانەوە دیارە وەلی خودی ئەو زمانە بەرهەمی ئەو بار و ژیانە بووە کرێکار و قوتابیان لە 1968 لە فەڕنسا تیایژیاون. زمانەکە ڕۆلەی چرکەێ پڕ لە تەنگژە و گرفت بووە. بۆیە گوزارشت و دەبڕین لەم جۆرەبارانەدا زادەی کاتی خۆیدەبێت و ناکارێ ئەو زمانە باس لە کاتێ لەوەوپێش و درەنگوەخت بکات. زمانەکە بەگشت هەلە و ڕاستیەکانییەوە زارۆکی ئەو ڕۆژانەیە ئایاری 1968 ی لە پاریس هێنایەکایەوە. بیرمانخەچێت کە ، ئەو زمانە لە وڵاتێکی وەک فەڕەنسا کاتێ لەدایکبووە کە پتر لە 11 ملیۆن مرۆڤ بەسەر شەقامەکانەوە بوونە. ئەم مرۆڤانە کە داوا و خواستیان ناجۆربووە وێلی چاکسازی فیعلی و دەستکەوتی ئابووری و کۆمەڵایەتی ڕاستەقینەبوونە. بۆیە کە باس لە ئاماژەکانی دروشمەکانی ئایاری 1968 ی پاریس دەکرێت پێویستە هەمیشە ئەو ساتەوەخت و ژینگە سیاسی و ئابووری و ئەکادیمییە لەبەرچاوبگیرێت کۆمەلگەی فەڕەنسی تیایژیاوە. وەلێ گشت ئەوی لە ئایاری 1968 دا ڕوویداوە  کریستنین رۆس وووتەنی سیاسییانە ڕوویداوە(4).
بەلێ 10 کەسێک بوونە قووربانی لە خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان و گەلێ تریش بریندارکران و زۆرێکیش زیانی مادی و جەستەی و دەروونیان بەرکەوت وەلێ ئەمە ئەوە ناگەێنێت ئەویکرا ئەزموونێکی سیاسی هزرییە و پێویستە هەلگیرێتەوە و، هەروەک لەمەوبەریش پێگیریمانلێکرد جۆری خۆپیشاندانەکە دووربوو لە بەهزراندنی ئەو کردە سیاسییەی (واتە خۆپیشاندان) لەئارادابوو. بۆیە لایخوارەوە چەند سەرنجێک بەرچاودەخەین ئامانجمان ڕوونکردنەوەی هەلومەرجی ڕسکانی ئەو هەڵانەن لەو ساتەوەختەدا هاتنەدونیاوە:
سەرنجی یەکەم:  بزووتنەوەی ئایاری 1968 ی پاریس هیچنەبێ چەند بیرمەندێ ڕۆژئاوای (هێربرت مارکۆز، ویلهام ڕایش، ئەریک فرۆم، ڕۆزا لۆکسمبۆرگ ، هنری لۆڤیڤەر،و …   ) کردبوو بە سەرچاوە بۆ تێهزرینەکانی کە چەند شێوە چالاکیێ سیاسی و کۆمەڵایەتی و ڕوناکبیری جیای وەرگرتبوو وەلێ خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان هەژاریە هزریەکەی مالی کاولکرد و ڕابەرانی خۆپیشاندانەکان وایاندەزانی بە چەند هوتافێ لاوەکی ناکاریگەر (ناڕۆینەوە، بڕۆن، و …)و لێدوانی تەلەفزیۆنی دەسەڵاتێ گەندەل سەروژێردەکەن.
سەرنجی دووەم: ئەوەی بزووتنەوەی ئایاری 1968 ی پاریسی سەرکەوتووکرد ئەوەبوو وابەستەی هیچ گرووپێ سیاسی نەبوو و ئایاریەکانیش بە جۆرێ دەستەجەمعی ڕژانە سەر شەقامەکان و لە کوچە و گەڕەکەکانی پاریس نەخشەیان دادەنا نەک لە مەقەرە سیاسی و حیزبیەکان وەک ئەوەی لە شوباتی 2011 ی کوردستان لایخۆمان دیمان.
سەرنجی سێهەم: سیاسەتکردن بەجۆرێ نەرێتی ئەو شێوە سیاسەتکردنە بوو ئایاریەکان هەر لەسەرەتاوە دژایەتییانکرد وەلێ خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان خۆی لەسەر سیاسەتکردنێ نەرێتی دامەزراند و تەنانەت ئیلهامە سیاسییەکانیشی هەر سیاسییە نەرێتیەکانی ناو ئۆپۆزیسیۆن بوو.
سەرنجی  چوارەم: نەبوونی فڕەڕابەرایەتی و کرانەوەی فورسەت لەبەردەم گرگنەکان بۆ وتاربازی یەکێ بوو لە خەسلەتە بەرچاویەکانی دەمووەختی خۆپیشاندانەکانی شوباتی 2011 ی کوردستان.
سەرنجی پێنجەم: خۆپیشاندان وەک ئەوەی لە شوباتی 2011 دا لە کوردستان کرا کەم وێنەبوو. لە شوێنک کە بۆ 20 سالە لێنوالێوە لە نایەکسانی و نەرێتیبازی سیاسی ناشێ هەندێ کەس بەپاقلەوا بەخشانەوە و یان گول کردن بە لولەی تفەنگەکانی ئاسایشەکانا خەریکبن و هەندێتریش خۆی بدا بەکوشت و سینەی بخاتە بەردەم تەقە هەڕەمەکیەکانەوە و هەندێتریش لە هەوای ئەوەدابێت لە گۆڕەپانەکانا هوتاف بدا و لێدوان لەسەر لێدوانی لەتەکاکرێت.
سەرنجی شەشەم: ئەو زەبرەی گەندەلی مومارەسەیدەکا لە زانگۆ و لە مالەوە نەبووە جێیبایەخی شوباتیەکان و ، خۆپیشاندانەکانیش نەیانتوانی ڕەفاهیەتی ئابووری کە سیاسیەکانی کوردستان بانگەشەی بۆدەکەن بەدرۆبخاتەوە. ئەمەشوایکرد خۆپیشاندانەکان لە ئاست و دۆز و هەلومەرجێکا کۆتاییانپێبێت شایانی هیچ حەسودیپێبردنێک نەبن.
سەرنجی حەوتەم: بزووتنەوەی شوبات و بوون و نەبوونی چەپ (یەکگرتنەوەی دژە چەپ و چەپی نەرێتی) باسێکە قابیلە بە تێڕامان. چونکە ئایاری 1968 ی پاریس ئایاری تێگەیشتنە چەپەنا-نەرێتی و نا-باوەکان بوو. کەچی ئەو چەپەی لە دەمووەختی خۆپیشاندانەکانا لە سەرجادەکانی کوردستان بڵاوببوەوە چەپێ نەرێتی و باو بوو. بۆیە دژە چەپ و چەپ ، کە نەرێتیەکانیان پێکدەهێنا، لە بزووتنەوەی شوبات دا یەکیانگرتەوە و یان بەئاسانی پێکەوکاریاندەکرد و گشت ئەوەشکە کردیان ئەوەبوو کە بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکەی شوباتیان بەرەو هیچگەرای سیاسی برد. چونکە دژەچەپی لە کوردستان هەروەک دیاردەی بە چەپبوون لە گرفتدایە و ماهیەتی ئەم گرفتەش نەرێتیە. دژەچەپەکانی کوردستان وەک دژە چەپەکانی ساتەوەختی مانگرتنەکانی ئایاری 1968 ی پاریس نیین بەلکو دژەچەپەکانی شەقامی سیاسی کوردی لە بێهزری و لە بێئاگابوونی لە دیرۆکی چەپگەراییەوە کەوتوونەتە ناو گەرووی دژەچەپییەوە نەک شتێدی.
سەرنجی هەشتەم: بزووتنەوە جەماوەریەکەی لایخۆمان کە لە شوباتی 2011 دا دەستیپێکرد پێویستی بەوە بوو ئەو جۆرە کەساێتیانە تیایا سەرهەلدات کە تێگەیشتنی لەسەر دۆزی لاوان و قووتابیان لە دانیشگاکانا هەیە ، ئەو جۆرە کەسانەی کە لە دۆزی پەروەردە لە زانگۆ و دۆزی قووتابیان لە بەشی ناوخۆ و هەروەها شوێنی لاوان و قووتابیان لە کۆمەلگە، جا ئەوە ناو خێزان بێت یان دامەزراوەکانی دەولەت، بەئاگان. کەچی ئەم بزووتنەوەیە جەماوەرییە و ئەو مێدیایەش کە پشتگیریدەکرد کەسانێ گرنگن و بێبار و ڕابردوو هەلەی کرد بە نوێنەر لەکاتێکا ئەمانە نەک ناتوانن سەرپەرشتی بزووتنەوەێ واکەن بەلکو ئەوی دەیزانن و تائێستاش فێریبوونە بەشی خۆیان ناکات.
سەرنجی نۆیەم: بزووتنەوەی ئایاری 1968 ی پاریس تەنیا بۆ ڕووبوڕوبونەوە نەبوو لەگەل ئەو جەورەی نێوەندی ئەکادیمی و شوێنی کار تیایدەژیا بەلکو بۆ ئەو جەورەش بوو کە خێزان و کلێسە و نێوەندە ڕۆشنبیریەکان پیادەیاندەکرد. ئافرەت و لاوان لایەنێ بوون لە ڕووبوڕووبونەوەکان. خێزان و کلێسە و نێوەندە ڕۆشنبیریەکان کاریگەرێ گەورەیان لە پەراوێزکردن و لاوازکردنی کەسێتی کچان و کوڕانی لاو لە کۆمەلگە دا هەبوو. کەچی لایئێمە کەسی ئاینی کرا بە ڕابەر و نوێنەر و قسەکەر. ئەمانەجۆرە وتارێکیان داڕشت لەڕووی لاوازی و بەدیەوە هیچی لەوە کەمترنەبوو دامەزراوەکانی دەسەڵات ،کە خۆپیشاندانەکان تەرکیزی لەسەر دەکرد ، دایدەهێنا. ئەم دۆزە کوردیە کارێوایکرد ئەوەی پێیدەلێن چالاکەوانی سیاسی خۆبەخش مانای نەبێت. چونکە چالاکەوانی سیاسی خۆبەخش لەناو ئەم پارتی سیاسی و ئەو خێزان و یان گرووپی سیاسیەوە سەرچاوەناگرێت.  چالاکەوانی سیاسی خۆبەخش بەرهەمی خۆیەتی و هەرگیز ئامادەنییە ببێت بە یاری بەدەست ئەم یان ئەو لایەنەوە.
وەلێ بەچاوپیاخشاندنێکی ئەزموونی ئایاریەکان بۆماندەردەکەوێت ئەم ئەزموونە بۆ ئایاریەکان لەهەرکوێبن لەگەل گشت کەموکوڕیەکانی شایانی هەلگرتنەوەیە ئەمەیان کە لە بەشەکانی تری ئەم نووسینە دێینەوە سەری  بە چەند لایەنێکەوە گرێدراوە کە دەکرێ زۆر بەووردی لە چەند خالێکا چڕکرێنەوە:
یەکەم: خۆپیشاندانەکانی ئایاری پاریس نەک هەر باری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی فەڕەنسا بەرهەمیهێنا بەلکو ئەم ئایارە دیاردەێ شۆڕشگێڕانەی گلوبالی ئەورووپایش بوو کە پێوەندیێ زۆری بە دۆزی سیاسی و ئیدیۆلۆژی ئەو دەمەی جیهانیشەوە هەبوو.
دووەم: مانای مانگرتنی کرێکارانی پاریس بۆ بەهێزکردنی گڕو تینی خۆپیشاندانەکانی پاریس، یان بۆ بەرەوپێشەوەبردنی بزووتنەوەی قووتابیانی زانگۆ و قووتابخانەکان لەسەر جادەکانی پاریس چاوقایمی و جەربەزەی لەنێو لاوانا دەچاند.
سێهەم: لە ساتەوەختی خۆپیشاندانەکانی ئایاری 1968 ی پاریس دا بوونی ئیدیۆلۆژیا و بگرە چەندین ئاڕاستەی سیاسی جیاش تێگەیشتنیان بۆ ئیدیۆلۆژیا گۆڕی و خودی ئیدیۆلۆژیاکانیشان لەگەل دۆخەکە ڕەنگڕێژدەکرد.
چوارەم: مانا و شوێنی قووتابی بۆ خۆپیشاندانەکانی ئایاری 1968ی پاریس سەرچاوەی گشت هیوا و ئاسۆێک بوو بۆ ئەو بزووتنەوەیەی هەر لەسەرەتاوە لەسەر دەستی لاوانی قووتابیانی پاریس لەسەر جادەکانا هاتەسازدان.
پێنجەم: جێی و ستاتۆسی ئافرەتان لە خۆپیشاندانەکانی ئایاری 1968ی پاریس لێپرسراوئامێزانەبوو و بەشێکیش بوو لە وتاری ئیدیۆلۆژی ئەو دەمە.
شەشەم: لە خۆپیشاندانەکانی ئایاری 1968 ی پاریس دا ڕەتکردنەوەی ڕابەر و ڕابەرایەتی و ، یان کۆبوونەوە بەدەوری تاکەکەسێ سیاسی و ووزەوەرگرتن لە سەرۆکێ سیاسی پیرۆز و ، یاخودیش خولانەوە بەدەوری پارتێ سیاسی و زالکردنی بەسەر شەقاما هەر زوو پشتگوێخرا.
ماویەتی……………..

سەرچاوە و پەراوێزەکان:
1.بڕوانە لاپەڕەکانی 230 و بەرەوسەرەوە لەم سەرچاوەیەی لایخوارەوە:
Mark Kurlansky. 1968: De gränslösa drömmarnas år، Ordfront، Stockholm 2006.
2. بڕوانە ئەو پێشەکیەی(فەوجەکانی ئایار ) برنار کۆشنێر ،کە یەکێکە لە ڕابەرەکانی ئایاری 1968 ی پاریس بۆ ئەم کتێبەی نووسیوە (ئایاری 68: مێژوو لە وێنەکانا):
Göksin Sipahioglu. Mai 68 : l’histoire en photos. Preface de  Bernard Kouchner. Avant – propos de Jean Bertolini. Scali، 2008، p.10.

3. هەمان سەرچاوەی لایسەرەوە لاپەڕە 9.
4.Kristin Ross. May ’68 and Its Afterlives. University Of Chicago Press، 2004. P. 15.