کوردستان و نەخشەی دوای کشانەوەی ئەمریکا!

 
بە پێی ئەو ڕێککەوتنە ئەمنیەی نێوان ئەمریکاو عیراق، تێکڕای هێزە سەربازیەکانی ئەمریکا لە عیراق کشایەوە، وەک دەڵێن تەنیا چەند سەد مەشقکەرێک و باڵیۆزخانە گەورەکەی لە عێراق دەمێننەوە. گومانی تیا نیە کە بە نەبوونی هێزی سەربازی، ئەمریکا کاریگەری جارانی لە سەر ڕەوتی ڕووداوەکان نامێنێ.

پێموایە بە نەزانی نیە کە ئەو عێراقی بەم بارودۆخە تەنگژاویەی ململانێی دێرینی پێکهاتەکان، بەجێهێشتووە، بەڵکە نەخشەی نوێی هاوکێشەی سیاسی عیراق و هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەبەرچاو گرتووە، سەرباری هۆکارەکانی قەیرانی ئابووری جیهانی و هەڵبژاردنی ناوخۆی ئەمریکا و کوژرانی ڕۆڵەکانی، کە ڕۆڵی گرنگیان هەبووە لە بڕیاری کشانەوەی لەشکری ئەمریکادا.

دیارە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین ململانێی جەمسەرەکانی جیهانی تێدا چڕ بۆتەوە و یەدەکی یەکەمی ووزەی نەوت و گازی جیهانی تیدایە، هەروەها ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی بەسەریدا زاڵە، بۆیە ئەمریکاش وەک زلهێزێک لە هەوڵی ئەوەدایە کە باشترین پێگە بۆ خۆی مسۆگەر بکات، بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی.

شاراوە نیە لە دوای کشانەوەی ئەمریکا لە عێراقدا چەندین قەیران کەڵەکە بوون کە هەریەکێک لەوانە، ئەگەر بە هۆکارێک سڕ نەکرێن، چاوەڕوانی شەڕی ناوخۆیی تا پارچە پارچەبوونی لێدەکرێ. لەبیرمانە کە لە ساڵانی ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ دا، سوننە و شیعە، بە ناوی ئایینی ئیسلامەوە، هەموو مزگەوت و پیرۆزیەکانی یەکتریان بە خوێن و بارود ئەتک دەکرد، ئێستاش مەترسی دووبارە بوونەوەی هەمان شەڕ لە ئارادایە. هەروەها هێشتنەوەی کێشەی مێژوویی مافەکانی کورد، لەگەڵ دەوڵەتی عیراق بەبێ چارەسەری لەلایەکی ترەوە.

کشانەوەی ئەمریکا لە عیراقێکی ئاوا پڕ تەنگژەدا، هەمان شێوازی کشانەوەی لەشکری ئینگلیزمان دێنێتەوە یاد لە عێراق، کە لە نیوەی یەکەمی سەدەی ڕابردوودا، بەبێی چارەسەری کێشەی کورد، عێراقی بەجێهێشت. هەروەک دەزانین دواتر چەندین شەڕ و کارەساتی گەورە ڕووی لە عێراق کرد.

ئەمریکا دەمێکە هەوڵی نەخشەیەکە بەناوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە کە دواتر بووە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ، وەهای دەخواست کە دیموکراتی سێکیولار لە ناوچەکە دەسەڵاتدار بێت بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی. بەڵام کە زانی قورسایی ئەم ئیسلامیە سیاسیانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدەست دەرچووە، بۆیە بەنابەدڵی، یارمەتی ئیسلامی سیاسی میانڕەویدا بۆ دژایەتیکردن و کپکردنی ئیسلامیە توندڕەوەکان لەوانە قاعیدەو سەلەفیەکان (هەرچەندە من خۆم باوەڕم بەوە نیە کە ئیسلامی سیاسی میانرەو هەبێ، بتوانێ بۆ ماوەیەکی درێژ وەک میانڕەوی ڕاستەقینە خۆی نیشاندا ئەگەر ڕیفۆرم لە ئایینی ئیسلامدا نەکات، چونکە دواجار بەلایەکدا دەکەوێ). بۆیە دەبینین ئەمریکا پشتیوانی لە تورکیای ئەردۆگان کرد، تاوەکو ئیسلامیە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین وەک نموونە چاوی لێبکەن. لیرەدا گرنگی تورکیا هەندێک زیادی کردووە و جارجارە بەهەوای ئیمپراتۆریەتی عوسمانی قسە دەکا.

لە دوای سەرکەوتنەکانی ووڵاتانی بەهاری عەرەبیەوە، ئیسلامیە سیاسیەکان بە رەنگە جیاوازەکانەوە، لە ڕیزی پیشەوەن، لەوانە ئیسلامیە سیاسیەکانی میسر لە هەڵبژاردنەکاندا سەرکەوتنێکی بێوێنەیان بەدەست هێنا. دەشێ ئەم هێزە سوننیەی میسر بە هاوئاهەنگی تورکیا و سعودیە بەرەیەکی گەورە لە جیاتی ئەمریکا پیکبهێنن لە دژی ئەو هێزە شیعیە گەورەیەی ئێران کە دەمیکە وەک هێزێکی ئیقلیمی گەورەی خاوەن ووزەی ئەتۆمی هاتۆتە پێشەوە، لە دژی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل قوتبۆتەوە. لە لایەکی تریشەوە دەردەکەوێ کە چین و ڕووسیاش کە تازە وەک دوو جەمسەری هێزی جیهانی دەرکەوتوون، بۆ ڕکابەری ئەمریکا، لایەنگری ئێران دەکەن.

دوابەدوای ڕووخانی بلۆکی سۆسیالیستی، ئەمریکا ئایدیۆلۆجیای ئیسلام (بە تایبەتی باڵە توندڕەوەکەی) بە یەکێ لە دوژمنە سەرەکیەکانی خۆی دەزانێ. بۆیە لە ڕێگەی ململانێی پڕ لە دوژمنایەتی دێرینی نێوان شیعەو سوننەوە لەم ناوچە گرنگەدا، کە بوونێکی میژوویی هەیە، دەتوانێ بە ئاسانی بەسەر ناوچەکەدا زاڵ بێت.

ئەمڕۆ ئەمریکا هیچ چارەسەریەکی دیموکراسیانەی ڕاستەقینەی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێ نیە، ئەو گەمە بە بەردەکانی دامە دەکات، ئەو هەروەک چۆن یارمەتی ووڵاتە بە ناو سێکیولارە دیکتاتۆرەکانی سەدەی ڕابردووی دەدا، ئاوەهاش پشتیوانی لە ئیسلامیە میانرەوەکانی ناوچەکە دەکات، چ سووننە بێت یان شیعە، بە مەرجێ بەرژەوەندیەکانی ئەو بپارێزن.

پەرتکەو زاڵبە، دروشمی زلهێزەکانە و بگرە هی هێزە بچوکەکانیشە. بەم شێوەیە ئەمریکا قازانجی لە ململانێی توندی نێوان سوننە و شیعەدا هەیە. ئەم هێزانەی سوننە دەبنە بەربەستێک لەبەردەم فراوانبوونی هێزو فراوانبوونی ئێران لە ناوچەکەدا. هەروەها زۆر لەوەدەچێ ئەمریکا بیەوێ بۆ مەودای درێژخایەن، هەقیقەتی شێوە ناشرینەکەی حوکمی ئایدیۆلۆجیای ئاینی ئیسلام لەمەیدانی پراکتیکیدا بۆ خەڵکی سادە بەدیاربخا، تاوەکو خەڵک لێیان وەڕسدەبێ، ئەوکاتە جووڵانەوەی عەلمانی دیموکراتی، بە ئەزمونێکەوە لەوبەینەدا دێنە پێشەوە.

دەربارەی پێکهاتەی سوننەکان، کە لەوەتی دەوڵەتی عیراقی درووست بووە، دەسەڵاتیان لەبەردەست بووەو ئەمڕۆ چەند لایەنێکن. ئەوان خەتای خۆیانبوو کە نەیاندەتوانی بارودۆخە نوێیەکەی دوای ڕوخانی ڕژێم بخوێننەوە، هەروەک جاری جاران بیریان دەکردەوە، لەکاتێکدا هەمان بەهاری جاران نەبوو. ئەوان فیدرالیەت و دەستووریان رەفز دەکردەوە، لەگەڵئەوەشدا دوژمنایەتی ئەمریکایان دەکرد تا دواجار لەکاتێدا پەشیمانبونەوە کە ئەمریکا لە ئان وسانی بارکردن بوو، شیعەکان تەواو باسکیان بەهێزببوو. بەکورتی سوننەکان هەڵەی گەورەیان کرد،  ئێستاش باجەکەی دەدەن. ئێستاش لە شۆڤینیەتە عروبیەکەی خۆیان دانەبەزیون، وەها دیارە کە نایانەوێ لەسەر ناوچە دابڕاوەکان بەهیچ شێوەیەک لەگەڵ کورد ڕێککەون. دەنا ئەگەر ئەوەیان بکردبا، بۆ کوردو بۆ ئەوانیش زۆر باشبوو.

هەرچی شیعەکانیشن ئەوانیش لە چەند لایەنێک پێکدێن، لەوانە لیستی دەوڵەتی قانوون، کە حیزبی دەعوەی مالیکی سەرپەرشتی دەکات. وەها دەردەکەوێ کە دوابەدوای گەڕانەوەی مالیکی لە واشنتن و هەڕو گیفەکانی، وە بە حوکمە تاکڕەویەکەی، لەدوای کشانەوەی ئەمریکاش، جەنابی مەستی سەرکەوتنێک بووە. مالیکی ئاشکرایکرد کە دەیەوێ پڕۆسەی سیاسی لە دیموکراتی تەوافوقیەوە بگۆڕێت بۆ دیموکراتی زۆرینە. واتە لە پرنسیپی تەوافوق پەشیمان بۆتەوە.  بۆیە یەکسەر دەستیکرد بە دەرپەراندنی سەرانی لیستی عیراقیە و بێمنەتکردنیان، دیارە عیراقیەش کە سووننەکانی گرتۆتەخۆ، لەبەرامبەردا درێغیان نەکردووە، بۆ لەقکردنی حوکمی مالیکی، کە لەوەدەچێ واشنتۆن بە مینڕەوێکی شیعەی بناسێنێ.

من خۆم وەهای بۆ دەچم کە کێشەی شیعە لەگەڵ سووننە، ئەوەندە ئاڵۆز بووە، ئەگەر لە ژووری ئینعاشیش دەرچێ، ئەوە لە باشترین حاڵەتدا هەتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوو بڕدەکا، هیچ چارەسەرێکی نیە، بۆیە ئەگەری هەڵوەشانەوەی پڕۆسەی سیاسی لە عیراقدا ، هەروەها ئەگەری شەڕی ناوەخۆ بەدوور نیە، هەروەها ئەگەری هاتنە پیشەوەی دیکتاتۆریەتیش هەیە لەکاتێکدا کە ئەمریکا کاریگەری کەمبۆتەوە. بۆیە ئەگەری دابەشکردنی عیراق بۆ چەند فیدرالیەتێک، ئەمڕۆ ئەگەرێکی زۆرتر واقیعیە لە جاران و باشترین چارەسەریشە بۆ کەمکردنەوەی کێشەکان.

هەموومان دەزانین، چ شیعەو چ سوننە، هەریەکەی هێزی پشتیوانی دەرەکی خۆی هەیە،  دەتوانێ یارمەتیان بدات لە هەموو ڕوویەکەوە. سعودیە و دەوڵەتە سوونیەکان یارمەتی سوننە دەدەن، ئێرانیش یارمەتی شیعە دەدات. ئاخۆ هەرێمی کوردستان کە هیچ ووڵاتێ لە ناوچەکە پشتیوانی لێناکات، بگرە نەخوازراوە لەم نێوەندەدا، ئا لەم تەنگژە مەترسیدارەدا، لەخۆی زیاتر، پەنا بۆ کێ ببات و چیبکات باشە!

ئەم بارودۆخە نوێیە تەنیا مەترسی لە سەر پێکهاتەی سووننە نیە لە عیراق، بەڵکە ئەم مەترسیە لە قۆناغێکی تردا، ڕەنگە بۆ کورد خراپتریش بێ بەهۆی بێپشتیوانیەکەی. دیارە مالیکی ئەگەر دەرفەتی هەبێ بە جیاجیا و بە قۆناغ دوژمنەکانی خۆی لەوانە کوردیش لەناو دەبات. ئەگەر وانیە بۆچی دەستی دەستی بە ماددەی ١٤٠ دەکات، لەکاتێکدا سەرۆک وەزیران گەورەترین دەسەڵاتی هەیە؟

لەگەڵ ئەوەشدا کە مالیکی بەم شێوەیەیە، بەڵام هێشتا کاتی ئەوە نیە کە کورد لە شیعە دوور کەویتەوە، چونکە لایەنی سووننی هێشتا دان بە ماددەی ١٤٠ دانانێ. هەقە لایەنی کوردی ئەمجارەیان چیدی موجامەلەی مالیکی و لایەنەکانی تر نەکات، بەلکە باشتروایە لەم بارودۆخە نوێیەدا، کورد خاڵ لەسەر پیتەکان دابنێت، گوشار بخانە سەر مالیکی، هەڵویست وەرگرێ، بۆ هەڵنانی هەنگاوی جیددی بۆ جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠. هەروەها هەقە کورد چیدی ناوبژیوانی و کاری خێرخوازی نەکات لە نێوان لایەنەکان، چۆنکە خۆی لایەنێکی کێشەکەیە، داخوازی فەرمۆشکراوی خۆی هەیە.

ئینجا با بێمەوە سەر بارودۆخی ماڵی خۆمان، کە هێشتا بێسەروبەرە. بەڕاستی ئەوە ئاشکرابوو کە ئەو دەسەڵاتدارانە سەرکەوتوو نەبوون، چ بۆ سەندنی مافەکانی کورد لەم دەرفەتە زێڕێنەی دوای ڕووخانی ڕژێم، چ بۆ دابینکردنی جۆرێک لە دادپەروەری کۆمەڵایەتی. ئەوانە پایەکانی دەوڵەتداری کوردستانیان تا ڕاددەیەکی زۆر فەرامۆشکرد. بۆیە دەربازبوون لەم قەیرانەی عیراق و کوردستان، زۆر ئەستەمە بەم دەسەڵاتدارانە بکرێ کەوا لە ناو بەرژەوەندیەکان و دابەشکردنی پۆستەکاندا حیزبی و حکوومیدا  نقووم بوون و توانای چالاکیان لەکاتی تەنگژەکان لەبەر بڕاوە.  بۆیە ئەگەر بە گوێمدەکەن، دەڵێم هەقە واز لە دەسەڵات بێنن، با نەوەی نوێ یان خەڵکی تر بێتە پێشەوە.

هەرچەندە زۆر گوتراوە، بەڵام بەڕاستی پێویستە دەسەڵاتی کوردی چاکسازیەکی ڕاستەقینە ڕاگەیەنێ، بگەڕێنەوە بۆ ناو کۆمەڵانی خەڵک، هەنگاوی جیددی بۆ بنێ تا خەڵک باوەڕ بە قسەکانی بکات. پێویستە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن بە یەکگرتوویی لەسەر چەند بنەمایەکی درووست ڕێککەون، کۆمەڵانی خەڵک ئامادەکەن لە بەرامبەر هەموو ئەگەرەکان. هەروەها هەقە ئامادەکاری بۆ ڕیفراندۆمێک بکرێ، لە هەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕێندراوەکان، بۆ  ئامادەکاری ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانی. بۆیە لێرەدا یەکگرتنی ڕیزەکانی گەلەکەمان، زۆر گرنگە و تاکە هێز و پشتیوانی ئێمەیە!

سەدیق ڕەنجبەر/ هۆڵەندا
٢٤-١٢-٢٠١١
hoshmend-salih@hotmail.com