گۆڕان : قەیرانی فیکریی و چەمانەوەی بۆ ئیسلامییەکان

 
سەرنج: ئەم بابەتە، تەنیا لەبەر ئەوەی رەخنەیە لەگۆڕان، لە ناوەڕاستی مانگی دێسەمبەری ٢٠١١ دا ناردم بۆ ” هاوڵاتی”، دووجار جەختم لێکردنەوە، بڵاویان نەکردەوە! دواتر ناردم بۆ “ئاوێنە”، لە ژمارەی رابردوودا کە  سێشەممە دەرچوو، بڵاویان کردەوە. بەدڵنیاییەوە گۆڕان پێویستی بەوە نییە، کە ” هاوڵاتی” سانسۆری  رەخنەی بۆ بکات! بەم سانسۆرانەش زیان لە بێلایەنیی و سەربەخۆیی و ئەهلییبوونی خۆیان دەدەن.

زۆر ئەستەمە ئاستی هۆشیاریی و ئاگایی سیاسیی و کولتووریی و کۆمەڵایەتیی کادیرانی یەکێتیی و گۆڕان ( جگە لەوانەی یەکێتیی نەبوونە) لێک جودا بکرێنەوە. ئەم سەرگەردانییەش بووەتە هۆکاری سەرەکیی ئەوەی گۆڕان  لە باری فیکرییەوە زۆر وێران بێ و ئەجێندایەکی نەبێ بۆ هۆشیارکردنەوەی کادیرو ئەندامەکانی خۆیشی، سەرەنجام سەتان کادیرو هەزاران  ئەندامی کۆنی یەکێتیی کە ئێستا گۆڕانن، نەک گەشەی فیکرییان نەکردووە، بەڵکو بۆ دواوە گەڕاونەتەوە. هەروەک منەوەری سکۆتلاندیی داوود هیوم David Hume پێیوایە، پیاوی خاوەن حیکمەت بیروباوەڕی بە بەڵگەو فیکرەوە شەتەک دەدات. کادیرەکانی گۆڕان وەک هێزێکی ئۆپۆزیسیۆن لەهەموو کەس زیاتر پێویستییان بە گەشەی فیکریی و سیاسیی و کولتووریی هەیە و خۆیانی پێوە شەتەک بدەن بۆ ئەوەی حیکمەتی کادیربوون و ئۆپۆزیسیۆنبوونی خۆیان بۆ چڤاک روونبکەنەوە. لەهەمان کاتیشدا ئەو موجامەلە زیاد لەسنوورەی بۆ ئیسلامییەکانی دەکات، وردە وردە ئاکامەکانی دەردەکەوێ و زیان لەگۆڕان دەدات.

بەدیدی ئەم وتارە، فاکتەرەکانی قەیرانی فیکریی گۆڕان ئەمانەن:
•     نەخوێندنەوە: فاکتەری سەرەکیی ئەم کڵۆڵییە فیکرییە بۆ نەخوێندنەوەی (کتێب و دەقی گرینگ و زانیاریی نوێ)، بۆ فێرنەبوونی مەعریفەی سیاسیی و کولتووریی نوێ، بۆ خۆماندوونەکردن و تەوەزەلیی و هەستنەکردن بە گرینگیی گەشەی فیکریی و کولتووریی دەگەڕێتەوە. دیارە مەبەست ئەوە  نییە کە زۆربەی کادیرەکانی گۆڕان رۆڵی رۆشنبیر ببینن، بەڵکو مەبەست ئەوەیە  مرۆڤ کاتێ لەگەڵ بەشێکی زۆر لە کادیرە بێتواناکانی گۆڕاندا گفتوگۆ دەکات، زوو بێزار دەبێ لە داماویی و هەژاریی فیکرییان، جگە لە گێڕانەوەی کۆمەڵی چیرۆک و ئەفسانەی شاخ و دروشمی سیاسیی و عاتیفییانە و رەخنە لە حیزب (زیاتر لە یەکێتییش)، شتێکی تر نازانن.

•    فەشەل هێنان لە دابەزاندنی ئاگایی فیکریی و کولتووریی و سیاسیی  بۆ ناو کۆمەڵگە، فەیلەسووفی ئەمێریکیی ئالان بلووم  Alan Bloom پێیوایە، زۆردارو دیکتاتۆری بەتوانا ئەوە  نییە کە هێز دژی خەڵک بەکاربهێنێ، بەڵکو ئەوەیە کە ئاگایی لە کۆمەڵگەدا لادەبات و زۆرینەی خەڵک بیر لە ئاڵتەرناتیڤی تر ناکەنەوە. رژێمی سەدام و دەسەڵاتی کوردییش هەوڵیاندا ئەم ئاگاییە نەک کەم بکەنەوە بەڵکو لەباری بەرن. ئەوە نەبوو دەسەڵات بۆ شەرعیەتدان بە گەندەڵیی، بیانووی بۆ کوشتنی منداڵان و لاوانی کوردستان دەهێنایەوە؟ بەڵام گەڕاندنەوەی ئەم ئاگاییە بۆ ناو ریزی خەڵک چەند ئیشی ئۆپۆزیسیۆنە بەگشتیی، زیاتریش ئیشی ئەو کادیرو رۆشنبیرانەیە کە لەدەوری گۆڕان کۆبوونەتەوە. ئاگایی کۆمەڵگە بەس بە دروشمی چاکسسازیی  و چالاکی سیاسیی و  شانازیی بە سەروەرییەکانی شاخەوە نابێ، بەڵکو بە مۆبەڵایزی فیکریی و کولتووریی دەبێ.

•     حەماس وەک تەوەرەی سەرەکیی، گۆڕان ناتوانێ تاسەر لەسەر تەوەرەی حەماس و کەفوکوڵ و بێزاریی خەڵک لەدژی دەسەڵات و گەندەڵییەکانی، بە حەماسی چاکسسازیی و بە دامودەسگاییکردن درێژە بە بزوتنەوەکەی بدات، ئەگەر بەزەخیرەی فیکر رێکخراوەکەی تەیار نەکات. بە بەراوردێک لەنێوان لایەنە ئیسلامییەکان و گۆڕاندا، بە ئاشکرا دیارە گرووپە ئیسلامییەکان چۆن لەڕووی فیکرییەوە( بەخوێندنەوەی کتێبە مەزهەبییەکان و کۆڕو سیمێناری حیزبیی و ئایدیۆلۆژیی چوونەتە ناو خەڵکەوە) گەشەی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی و کولتووریی بەڕێکخراوەکانیان دەدەن. لەبەرامبەریشدا زۆرینەی کادیرەکانی گۆڕان هەر ئەو زانیارییە کۆنانەیان پێیە کە لەسەردەمی شاخ و یەکێتییەوە لە ئەندێشەیاندا ماوە. بچووکترین کارگوزاریی ئەو رۆشنبیرو کەسە ئەکادیمییانەی بە گۆڕانیشەوە پەیوەست بوون، لەسەر زۆرینەی کادیرانی گۆڕان نابینرێ.

•    غیابی ئایدیۆلۆژیای رێکخراوەیی، غاندی بۆچوونێکی دانسقەی لەبارەی فیکری ئینسانەوە هەیە، ئەو دەڵێ” مرۆڤ هیچ نییە جگە لە دەرەنجامی بیرکردنەوەکانی…..”، گۆڕان بەبیانووی دژایەتیی ئایدیۆلۆژیاو سێنتراڵیزم و سیستمی حیزبی ستالینیی، خۆی لەهەموو ئایدیایەک داشۆریوە، بەڵام بەکردەوە وا نییە. ئەگەر بپرسین دەرەنجامی بیرکردنەوەی زۆرینەی کادیرەکانی گۆڕان چییە؟  گومانی تێدا نییە شتێکی ئەوتۆمان دەست ناکەوێ. حیزبێک ئەگەر بەم لەشکرە زۆرە لە کادیری بێ فیکرەوە بیر لەدەسەڵاتی سیاسیی بکاتەوە، جیاوازیی لەگەڵ یەکێتیی و پارتییدا چیی دەبێ؟ هەر ئەم بێ فیکریی و بێ ستراتیژییەی گۆڕانە وایکردووە کە ئیسلامییەکان  بەڕە لەژێر پێی گۆڕاندا رابکێشن  و هەژموونی سیاسیی و کولتووریی خۆیان بەتەواویی بە خۆپیشاندانەکانی کوردستانەوە بنێن.

•    هەڵە سیاسییەکانی گۆڕان، ئەو رێککەوتنە سیاسییەی گۆڕان لەگەڵ ئیسلامییەکاندا کردی، وردە وردە ئیسلامییەکان بەرەکەی دەخۆن. گۆڕان هێلکەکانی ناو تەنیا سەبەتەکەی خۆیشی خستە ناو سەبەتەی ئیسلامییەکانەوە. کار گەیشتووە بەشوێنێک لەسەر هەندێ پرسی کولتووریی و کۆمەڵایەتیی، کادیرانی گۆڕان و ئیسلامییەکان جیاوازییان نییە. ناکرێ بیست ساڵە ئیسلامییە ئیخوانیی و سەلەفییەکانی کوردستان کەم تا زۆر شەریکی دەسەڵاتی سیاسیی بوونە، بەشداربوونە لە شەڕو ماڵوێرانیی و گەندەڵیی سیاسیی و ئیدارییدا، یاخود لە باشترین دۆخدا ئۆپۆزیسیۆنێکی ئەوەندە شەرمن و ترسنۆک بوونە بەبێ  پرسی حیزبەکانی دەسەڵات ئاویشیان ناخواردەوە، کەچیی ئێستا بەهۆی دروستبوونی گۆڕانەوە بەرهەمی ناڕەزاییەکانی خەڵکی کوردستان یەک لەدوای یەک دەچننەوە. ئەوەتا ئیسلامییەکان بەئاشکرا دەڵێن، کێرڤی گۆڕان روو لەخوارەو کێرڤی ئەوان روو لەسەرە.

•    لە رووداوەکانی بادینان و سیناریۆکانی پارتیی بۆ سوتاندنی مەیخانەکان و بارەگاگاندا، گۆڕان بەتەواویی بووە پاشکۆی هێزە ئیسلامییەکان و تەنانەت بەدێڕێكی ئاشکرا ئیدانەی سوتاندنی مەساجخانە و شوێنەکانی مەیفرۆشیی نەکرد. ئەم موحافەزەکاریی و بێدەربەستییەی گۆڕان لە ئاست مەسەلەی ئازادیی بۆ مەیخواردنەوە و شوێنی مەساجەکان، هیچ جیاوازییەک لەنێوان فەندەمێتالیستە ئیسلامییەکان و گۆڕاندا ناهێڵێتەوە. بەدڵنیاییەوە ئێستا بۆ سەرکردایەتی گۆڕانیش روونبووەتەوە، کە هاوسەنگەریی لەگەڵ ئیسلامییەکاندا بەزەرەری گۆڕان و بەقازانجی گرووپە ئیسلامییەکان شکایەوە. بەشێکی زۆری ئەم پاشەکشێیەش بۆ نەبوونی فیکرو کارنەکردن لەسەر فیکر دەگەڕێتەوە.

•    سوود وەرنەگرتن لەکەشی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی کوردستان، لەخەباتی پارلەمانیی و دێمۆکراسییدا ناکرێ هەر دژایەتیی دەسەڵاتی سیاسیی و حیزبی دەسەڵاتدار و کابینەی حکومەتێک بکرێ. گۆڕان ئێستایشی لەگەڵدا بێ، دەتوانێ بەشێکی زۆر لەو جەماوەرەی ئیسلامییەکان شانازیی پێوە دەکەن بەلای خۆیدا رابکێشێ، بەڵام بەو مەرجەی جورئەت بکات رەخنە لە میتۆدی فیکریی ئیسلامییەکان و ئەو ئاڵتەرناتیڤە ناواقیعییەی ئیسلامییەکانی کوردستان بیری لێدەکەنەوە، بگرێ. حکومەتی ئیسلامیی و ئیمارەی ئیسلامیی و تەنانەت ئۆپۆزیسیۆنێکی بەهێزیش لە ئیسلامییەکان بۆ کوردستان ئەگەرێکی زۆر دوورە، گۆڕان دەبێ کار لەسەر ئەوە بکات، بەهاری عەرەبیی ئەگەر خێرێکی بۆ ئیسلامی ئیخوانی عەرەبیی تێدابێ، بۆ ئیسلامی ئیخوانیی ( بەڤێرژنە کوردییەکەی) تێیدا نابێ.

•     شەرمنۆکیی لە سێکیولاریزمبووندا، گۆڕان ئەگەر وەک حیزبێکی سێکیۆلار خۆی دەناسێنێ، دەبێ چاوشارکێ لەگەڵ ئیسلامی سیاسییدا نەکات و داکۆکیی لە نەهجی عەلمانییبوونەکەی بکات. دەبێ روونی بکاتەوە کە عەلمانییبوون دژایەتیی ئیسلام و موسڵمانانی کوردستان نییە، پێویستە سیاسەتەکان و ستراتیژی فیکریی و بەرنامەی خۆی رۆشنتر بکاتەوە. ئەمانەش بە کەسانی خاوەن فیکر دەکرێ، بەکادیری شارەزاو پسپۆری بابەتە کولتوورییەکان دەکرێ. ئەمە بە خوێندنەوەی قووڵ و خۆتەرخانکردنی دەیان و سەتان کادیر دەکرێ، بۆ ئەوەی ئینێرژیی فیکریی بخەنە ناو رێکخراوەکەیانەوە.

•     متبوونی فیکریی و قەیرانی رێکخراوەیی، گۆڕان لە قەیرانێکی فیکریی قووڵدایە،لەماوەی چەندین ساڵی رابردوودا، ئەم بزوتنەوەیە لە ناوخۆیدا “دە” قەڵەمی دانسقەی بەرهەم نەهێناوە بەڵکو لەدەرەوەی بزوتنەوەکە ئیسترادی کردوون. بەهەموو کادیرەکانی گۆڕان، ئەو کادیرانەی تەماحی سیاسیی زۆر گەورەیشیان هەیەو زۆرینەیان بیر لە ئەندام پارلەمانیی و پۆستی سیاسیی گەورە دەکەنەوە، بەئەندازەی چوار نووسەر و رۆشنبیری جدیی تێکست و دەقی فیکریی و سیاسیی و کولتوورییان نەخوێندووەتەوە تا دەگات بەوەی چییان نووسیبێ؟

•     بوونی تەنگژەی رابەریی و کادیری بەتوانا: لەهەر رێکخراوێکی سیاسییدا، ئەگەر تەنگژەی رابەرایەتیی و کادیری بەتوانا، لەڕووی فیکریی و سیاسیی و ئیدارییەوە هەبوو، ئەو رێکخراوە تووشی خاوبوونەوە، لێبوونەوە و وەرگەڕان لە شاڕێی خۆی دەبێ. ئەوە کادیرە، کە رووانگە و وەزیفەو ستراتیژییەت دروست دەکات، دواتر کاریان پێ دەکات و مۆتیڤەکانیشیان بەکاردەهێنێ بۆ گەشەکردنی رێکخراوەکەی و قرتاندنی کەموکوڕییەکانی.

 بە دیدی ئەریستۆ “مرۆڤ بەسروشتیی گیانەوەرێکی سیاسییە”، ئەم گیانەوەرە سیاسییانە ئەگەر لەڕێکخراوێکی سیاسییدا کۆببنەوە، سەرەڕای جیاوازیی بۆچوونەکانیان پێویستیان بە  هەزاران کادیر و رابەری پسپۆر و شارەزاو خاوەن فیکر هەیە. یاخود وەک ئەفڵاتۆن( پلاتۆ) دەڵێ” جڤاک لە داروبەرد پێکنەهاتووە، بەڵکو لە مرۆڤ دروست بووە، لەو تاکانەی کارێکتەری  ئەوەیان هەیە کە ئاراستەی کۆمەڵ بگۆڕن”. نەبوونی ئەو کارێکتەرە سەرەکییە لە زۆربەی کادیرو سیاسییەکانی گۆڕاندا، بەهۆی گەشەنەکردنیانەوەیە لەباری فیکرییەوە بەدی دەکرێ. 

•    پۆپۆلیزمی گۆڕان، ئەم بزوتنەوەیە کە ئێستا بە حیزب بووە،  خاوەنی ئایدێنتیتییەکی( ناسنامە) فیکریی و کولتووریی و سیاسیی رۆشن نییە.   کار بەم جۆرە بڕوات سەرەنجام پۆپۆلیزم سەری گۆڕان دەخوات…… ناکرێ گۆڕان لەیەک کاتدا نوێنەری هەموو چین و توێژەکان و هەموو ئایدیا جیاوازەکان بێ. ئەو قسە نەستەقانە سەری یەکێتیی خوارد، خەریکە ئەم عیللەتە لەسەری گۆڕانیش بدات، حیزب وەک پارتیی و یەکگرتوو و کۆمەڵ و کۆمۆنیستی کرێکاریی و ………..تاد دەبێ، شوناسێکی دیاریکراوی سیاسیی و کولتوورییان هەیە. گۆڕان هیچی نییە، بەپێچەوانەوە گۆڕان دەبێ جیهانبینیی و روانگەی سیاسیی و کولتووریی  خۆی رۆشن بکاتەوەو واز لەپۆپۆلیزمەکەی مام جەلالی حەفتاکان و هەشتاکان بێنێ، وەک حیزبێکی مۆدێرن لەناو نەوەیەکی نوێ و زۆرینەی چینی مامناوەند و سەردەمێکی نوێدا کار بکات