زمان و رۆح
…… هۆشەنگ شێخ محەمەد
لێرەدا من نامەوىَ وەڵامى هیچ نووسەر و خەمخۆر و بایەخدارانى زمانى ستانداردى كوردى و نیشتمانى بدەمەوە بەقەد ئەوەى ئەمەوىَ تەنیا لە روانگەى ئەزموونى خۆمەوە باس لە زمان و زاراوە كوردییەكان بكەم.
بۆ من زمان ئەزموونى تاكە كەسى خۆمە، بە تایبەتیش لە نووسین و لە قسەكردن لەگەڵ كەسەكاندا، من كە دەمێكە بە كوردى قسە ئەكەم و ئەنووسم، یان ئەوەى وەك هەندىَ كەس و خەڵك پێى ئەڵێن (سۆرانى و بادینى، یان كرمانجى ژێروو و ژووروو یان سەروو و خوار) بۆ من ئەو فۆڕمانە تەنیا و تەنیا بایەخییان لەوەهەیە كە دەربڕێكن بۆ زمانێك كە من ئەتوانم پێى بئاخم و بنووسم و گفتۆگۆى لەگەڵ كەسەكان پىَ بكەم.
زمان بۆ منپێش پێش ئەوەى ئامرازێك بێت بۆ لێكتێگەیشتن و گەیاندنى مانا و هەقیقەتەكان من بەویدیكە، یان پێش ئەوەى وەرگرتنى هەقیقەت و مانا و بەها و باوەڕەكانى ئەویدیكە بێت، پێش ئەوەى زمانى نووسراوى فەرمانگە و فەرمییەكان بێت، پێش ئەوەى شعر و رۆمان و رەخنە و چیرۆك و ئەدەبیات و سیاسەت بێت، پێش هەموو شتێك زمان: هاوار و دەنگى روحى منە بۆكەسەكان و خوێنەران و ئەو خەڵكانەى لەگەڵیان ئەكەومە گفتوگۆى نەرم و جوان و توند و تیژ و جۆراوجۆر.
زمان بۆ من دەنگى روح و مێشك و دەماغى منە، لەهەر فۆڕمێكدا بەهەر زاراوەیەك لەو لەحزەیەدا برژێت و تەعبیر لە من بكات، هەرگیز پێم كێشە نەبووە بە چ زاراوەیەك و تەنانەت هەندێجار بە چ زمانێكیش دەرژێت؟! ئەوەش ماناى ئەوە نیە من بایەخ بە جوانى و بە مۆسیقا و بە ریتم و ئاهەنگەكانى وشەكان نادەم و جوانكارى و شیرینییەكانى پەیڤەكان ژبیر بكەم. نەخێر.. مەسەلەكە بەم شێوەیە نیە، بەڵام من هەست ناكەم هەر وشەیەكى كوردى ، لە فۆڕمى هەر زاراوەیەكدا بێت لە فۆڕمى هەمان وشە لەزاراوەیەكى دیكەدا نزمتر و كرێتتر یان جوانتر و بڵندترە، بۆ من مەسەلەكە پەیوەندى بە (ئاستەكانەوە) نیە، بەقەد ئەوەى تەنیا پەیوەندى بە (جیاوازییەوە) هەیە.
ئەكرێت وشەیەك جیاوازییەكى لەگەڵ وشەیەكى دیكەدا هەبێت و كاریگەریشى لەسەر روحەكان جیاواز بێت، ئەمەشیان لە لایەن هەركەسێكە و كاریگەرییەكى جیاوازى ئەبێت، ناشكرێت رىَ لەم كاریگەرییە جیاوازانە و رەنگینانە بگرین جا لە ژێر ناوى هەر مەسەلەیەك بێت، یان بە هۆكارى هەر پیرۆزییەك و ئەركێكى نیشتمانى و نەتەوەیى و ئەخلاقى و رۆشنبیرى و فەرهەنگى و كولتورى و زمانەوانى و مرۆڤایەتییەوە بێت.
لە كاتێكدا كە دیاردەكانى جیهان و ژیان بەرەو نەمانى بە سەنتەربوون و نەمانى حەكایەتى گەورە و وەدەنگهاتنى دەنگە پەراوێزەكان و خاڵە فەرامۆشكراوەكان ئەڕوات، لە كاتێكدا كە سستەمى مادییانەى كوردستانیش لە هەموو رووێكەوە گەمارۆى گیانى مرۆڤى كورد ئەدات و ئەیخاتە ناو سەنتەرێكى دڵڕەق و بىَ مینبەركردنى مرۆڤەوە، لەم كاتەدا كە دوو ئاراستەى جیاواز لە جیهان و لە كوردستاندا ئێمە وەك تاك رووبەڕووى مەترسییەكانى نەمانى روحانییەت و تاكایەتى ئێمە ئەكات، لەهەمان كاتیشدا ئەدەبیاتى كوردى لە نێوان ئەو دوو تەوژمە جیاوازەدا كرانەوەى جیهان و داخستنى كوردستاندا، ئەدەبیاتى كوردیش خەریكە تووشى شیزۆفرینیا ئەبێت؟!
بۆ من زۆربەى ئەو قسانەى لەبارەى زمانەوە ئەكرێن بە شێوەیەك پێشبەر ئەكرێن وەك ئەوەى پەیوەندى بە روحى مرۆڤەوە نەبێت، بەڵكو مەسەلەكان تەنیا لە رووە زمانەوانییەكە و فەرهەنگییەكە و ئایدیۆلۆژییەكە و سیاسییەكە و نەتەوەیەكەییەوە تەماشا ئەكرێت. من ئەزانم كۆمەڵىَ بابەت هەن كە هەوڵ ئەدەن لە رووى تیۆرى و زانستى زمانەوە باسەكەن بێنە پێش، هەندێك هەوڵ ئەیانەوىَ بەریئانە باس لە زمانى ستاندارد و یەكگرتووى كورد بكەن. بەڵام تا ئێستا نازانم ئەوانەى باس لەو باسانە ئەكەن چەند پەیوەندى نێوان زمانى كوردى و زاراوەكانى بە تاكەكانەوە گرێداوەتەوە؟ چەند ئەكرێت ئێمە رىَ بدەین هەر تاكێكە و لە پەیوەندى روحى خۆیەوە بە زمانەوە قسە بكات؟!
زۆربەى ئەو باسانەى كراون، پەیوەندى زمان و روحیان تێدا فەرامۆش كراوە، بۆیەشە من پێم وایە زمانى ستاندارد و یەكگرتووى كورد و هەتا نووسینیش بە رێنووسى لاتینى یان ئەلفبێى ئەرەبى یان بە فۆڕمێكى دیكە، دیسانەوە پەیوەندى بە رۆحى ئەوكەسەوە هەیە كە ئەیوێت هاوارەكانى گیانى خۆى و ئەندێشە و خەون و خولیاكانى لە فۆڕمێكى تایبەت بە خۆى دەرببڕێت.
روح رەنگە تاكە سەرچاوەیەك بێت بۆ ئەوەى پەیوەندى بە هەندىَ وشە و زاراوەى وەك ( بن زاراوە و سەرزاراوە و سەردەست و بندەست و ئاست بەرز و نزم و جوان و كرێت و هتد ) نەبێت. ئەو دەستەواژانە رەنگە بۆ من وابێت هەست بكەم پەیوەندییان بە روحى منەوە نیە، وەك چۆنیش زاراوەكانى زمانناسیش لە رووى فۆنەتیك و سیمانتیك و گرامەڕ و رەوانى و هەر زاراوەیەكى دیكەى تایبەت بە میتۆدەكانى زانستى زمان و دەرهاویشتەى ئەو رێسایانەى لەهەر زمانێكدا هەن و ستراكچەرێكى تۆكمە و سنوورەكانى زمان دیارئەكەن ئاشنا نین بە رۆحى من و هەمیشە رەنگە روحم بیەوێت لەو قانونانەوە دەرچێت.
بە كورتى زمان، ئەگەر تەعبیر لە روحى ئەو تاكە نەكات كە پێى ئەدوىَ و ئەنووسىَ، ئەوە با لەرووى زانستى و میتۆدەكانى زمان و پێویستییەكانى نەتەوە و وڵات و جێبەجێكردنى ئەركە نیشتمانییەكان و سیاسییەكان و ئایدییاكان بۆشاییەكان پڕ بكاتەوە، بەڵام ئەگەر ئەو زمانە نەیتوانى بۆشاییەكانى رۆحى من پڕبكاتەوە و من لە قسەكردن و نووسین و دەربڕیندا ئازاد نەكات ئەى چى؟
زۆر بەكورتى ، ئەگەر زمان ئازادیم نەداتىَ ، ئەى چیم بداتىَ؟؟؟!!
