دابونه‌ریتی ئازادیخوازی له‌ ئیسپانیا*

ئا به‌و چه‌شنه‌** ئازادیخوازه‌کانی ئیسپانیا سوودیان له‌وانه‌ی شۆڕشی ڕوسی وه‌رگرت، هه‌نگاونانیشیان به‌ره‌و شۆڕشێکی به‌رهه‌ڵستکار، هه‌ر له‌و وانه‌یه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یگرت، هێدی هێدی کۆمونیزمی ده‌سه‌ڵاتگه‌را ڕه‌زا قورستر و مایه‌پوچتر ئه‌بوو، سه‌رابی سۆڤیه‌تی به‌جۆرێکی وه‌ها دڕندانه‌ په‌لاماری ئازادیخوازه‌کانی دا و نه‌شیهێشت شۆڕشی کۆمونیزمی ئازادیخواز سه‌ربکه‌وێت، ئازادیخوازه‌کان ته‌نها ئازادیخوازییان به‌ تاکه‌ ڕوناکی ئه‌بینی ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ش (سانتیان) وتوویه‌تی ” تاکه‌ هیوا بوو له‌و تاریکوتونیه‌دا”، هه‌ر چۆن که‌م تا زۆر شۆڕشی ئازادیخوازی له‌ هۆشمه‌ندی میلیدا گه‌ڵاڵه‌ بوو بوو، له‌ هزری ئازادیخوازه‌کانیشدا به‌و جۆره‌ بوو (جۆزێ پیرات José Perat) تێبینی ئه‌وه‌ی کردبوو، که‌ به‌شێکی زۆری ئیسپانیا تێکه‌ڵه‌یه‌که‌، ئه‌و تێکه‌ڵه‌ش کاریکردبووه‌ سه‌ر سایکۆلۆجی و سروشتی سه‌ندیکالیزمی ئازادیخوازی ئیسپانی، واته‌ ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و تێکه‌ڵه‌یه‌ بوو، تێکه‌ڵه‌که‌ش بریتی بووه‌  له‌ مه‌رجه‌ دواکه‌وتووه‌کانی دێهاته‌کان و نه‌شونماکردنی پرۆلیتاریا، که‌ به‌پیشه‌سازیکردن خوڵقاندبووی، به‌ واته‌یه‌کی دی پێکهاته‌یه‌کی سه‌له‌فی و داهاتووخواز بوو، پێکه‌وه‌ ژیانی ئه‌و دووانه‌ باشوو ته‌ندروست نه‌بوو (کۆنفدرالی نیشتمانی بۆ کارC.N.T) ساڵی 1918 یه‌ك ملیۆن ئه‌ندامی هه‌بوو، له‌که‌رتی پیشه‌سازیدا به‌هێز و توندوتۆڵ بوو به‌ تایبه‌تی له‌ ناوچه‌ی (کاتالۆنیا)*** له‌ (مه‌درید) و (بلنسه‌) وا به‌هێز نه‌وبوو، له‌و دوو ناوچه‌یه‌دا له‌ناو جوتیاره‌ هه‌ژاره‌کاندا به‌هێز بوو، له‌وێ ڕێسای کۆمه‌کگه‌ری باو بوو، به‌ڵام ئه‌و کۆمه‌کگه‌ریه‌ سه‌ری تایبه‌تمه‌ندیه‌کانی ناوچکه‌ی نه‌قه‌بڵاند بوو (جواکین کۆستا Joaquin Costa) ساڵی1898 به‌ دورودرێژی و به‌ پشتبه‌ستن به‌ ئاماره‌کان دیراسه‌ی پاشماوه‌کانی ئه‌و کۆمه‌کگه‌ری دێهاته‌کانی کردووه‌، ئه‌وه‌ی خستۆته‌ ڕوو، خاوه‌ن موڵکه‌ گچکه‌کان بەردەوام‌ به‌شێك له‌ داهاتی خۆیان داوه‌ به‌و که‌سانه‌، که‌ هیچ ده‌رامه‌تێکیان نه‌بووه‌ له‌و شوێنانه‌شدا، که‌ خاوه‌ندێتی مه‌زن باڵاده‌ست بووه‌، به‌تایبه‌تی له‌ باشوور کرێکاره‌ کشتوکاڵییه‌کان (سه‌پان)ه‌کان له‌بری دابه‌شکردنی زه‌وییه‌کان، به‌ هاوبه‌شیکردنیان به‌ چاکتر زانیوه ‌(جۆزێ ڕۆزا سانشیز José Sanchez Rosa) له‌ نامیلکه‌ ساده‌ و ساکاره‌کانیدا، زیاتر باسی ئه‌وه‌ی کردووه‌، که‌ هه‌وڵ و کۆشش و بانگه‌وازی ئازادیخوازه‌کان بێسه‌مه‌ر نه‌بوون و گیانی کۆمه‌کگه‌رییه‌ کشتوکاڵییه‌کانی هوروژاندووه‌ و ڕۆڵێکی مه‌زنیان له‌ ئاماده‌باشی کۆمه‌کگه‌ریدا بینیوه‌ (کۆنفدرالی نیشتمانی بۆ کار) کارامه‌ بووه‌، به‌تایبه‌تی له‌نێو جوتیارانی باشووردا (الاندلس) و خۆرھەڵاتی (بلنسه‌) و باكووری خۆرھەڵات (ئاراگۆن) و (سرقسطة)دا.

ئه‌و بنه‌ما دوو فاقیه‌، واته‌ پیشه‌سازی و دێهاتییه‌ بووبووه‌ هۆی دروستبوونی دوو ئاڕاسته‌، ئاڕاسته‌ی (کۆمیونخوازی شاره‌وانیخوازی communalist) و ئاڕاسته‌ی (سه‌ندیکالیزمی ئازادیخواز) کۆمیونخوازه‌کان به‌ دێهاتیدا ئه‌ناسرانه‌وه‌، به‌واته‌یه‌کی دیكە باشووری بوون، به‌هێزترین قه‌ڵایان ناوچه‌ی (الاندلس) بوو، ئاڕاسته‌ی سه‌ندیکالیزم زیاتر له‌ ناوچه‌ی (کاتالۆنیا) به‌هێز بوو ئه‌و ناوچه‌یه‌ ناوچه‌یه‌کی پیشه‌سازی و هه‌مه‌چه‌شنه‌ی پێکه‌وه ‌لکاو بوو، ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر تیۆریزانه‌ ئازادیخوازه‌کان کاریگه‌ری خۆی دانابوو، ڕاڕاو به‌ش به‌ش بوون، کۆمینخوازه‌کانیش، هه‌روا بوون، هه‌ندێکیان په‌یتا په‌یتا دروشمی (کۆمیونی ئازاد commun Libre)یان به‌رز ئه‌کرده‌وه‌، ئه‌وانه‌ لایه‌نگرانی تیۆره‌ ئایدیالیسته‌که‌ی (کرۆپۆتکین) بوون، واته‌ لایه‌نگرانی تیۆری کۆمیونه‌کانی سه‌ده‌ی ناوه‌ڕاست بوون، بنه‌مای ئه‌و تیۆرییه‌ گه‌ڕان و پشکنین و دواتر دۆزینه‌وه‌ بوو، تا بڵێی تیۆریه‌کی ساده ‌و ساکار بوو، ئه‌وان له‌و بڕوایه‌دا بوون، که‌ ڕێسای کۆمه‌کگه‌ری سه‌ره‌تایی له‌ ئیسپانیا کوتومت له‌ کۆمینگه‌ری ده‌چێت، ساڵ1931 دوای ڕاپه‌ڕینی جوتیاران کۆماری سه‌قامگیر بوو، ئه‌و ده‌مه‌ هه‌ندێك پشکنین و لێکۆڵینه‌وه‌ ئه‌نجامدران ده‌رخرا، که‌ چۆن جوتیاره‌ هه‌ژاره‌کان به‌ ڕێکه‌وتنێکی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی ئازاد داهاته‌کانیان به‌ یه‌کسانی دابه‌ش کردوه‌ و ئامێر و که‌لوپه‌له‌کانیان به‌ پێی پێوویست به‌کار هێناوه‌ به‌بێ هیچ به‌رامبه‌رێك، ئه‌وانه‌ شاره‌وانیه‌کانیان لابرد، له‌ جێگه‌کانیان لیژنه‌ هه‌ڵبژێراوه‌کانیان دانا، وایان ئه‌زانی به‌و کاره‌یان ڕزگاریان ئه‌بێت له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی ده‌وروبه‌ر و ئیتر باج ناده‌ن و سه‌ربازیش ناکه‌ن، ئاڕاسته‌که‌ی دی (سه‌ندیکالیزمی ئه‌نته‌رناسیۆنالیزم) سه‌ره‌تا  داهێنه‌ری ئه‌و ئاڕاسته‌یه ‌(باکۆنین) بوو، دواتر شاگرده‌که‌ی بوو، واته ‌(ڕیکاردۆ میلا Ricardo Mella) به‌رده‌وامی پێدا، ئه‌م ئاڕسته‌یه‌ واقعیتر بوو، گرنگی نه‌ئه‌دا به‌ سه‌ده‌ی ئاڵتونی، واته‌ به‌سه‌ده‌ی کۆمیونه‌ گچکه‌کان زیاتر گرنگی ئه‌دا به‌ ڕانه‌بوردوو، سه‌ندیکاکانی ناوچه‌کان نزیکبوون له‌ کارگه‌کانه‌وه‌، ئه‌و سه‌ندیکایانه‌ خۆپه‌رست نه‌بوون ، مه‌یلیان مه‌یلێکی هه‌روه‌زیکاری بوو، هه‌ر ئه‌وه‌ش بوو وایکردبوو، که‌ باره‌گاکانیان  ببنه‌  دیوه‌خانی گیانی و مادی کارگه‌ران، به‌و چه‌شنه‌  سه‌ندیکاکانی ناوچه‌کان گرنگی و سه‌نگی تایبه‌تیان هه‌بوو له‌(کۆنفدرالی نیشتمانی بۆ کار)دا ، ئه‌و گرنگی و سه‌نگه‌ گه‌یشتبووه‌ ئاستی مۆنۆپۆلکردنی کاره‌کانی (کۆنفدرالی)بوونی ئه‌و دوو ئاڕاسته‌یه‌، که‌شێکی وه‌های خوڵقاندبوو، که‌ تێکۆشه‌رانی بناخه‌ی چه‌واشه‌ کردبوو، زۆرجار ئه‌و تێکۆشه‌رانه‌ سه‌ندیکالیزم و کۆمیونخوازیان تێکه‌ڵوپێکه‌ڵ ده‌کرد، ئه‌و حاڵه‌ته‌ له‌ موماره‌سه‌شدا ڕه‌نگی دابووه‌وه‌، دیارده‌ی دابه‌شبوون و که‌رتکاری به‌ باشی ئه‌بینرا، ئه‌و دیارده‌یه‌ش، کاتی ئه‌و به‌رامبه‌رێنه‌ تیۆریه‌ی نێو (کۆنگره‌ی ئازادیخوازی ئینته‌رناسیۆنالیزم) سه‌ریهه‌ڵدا، له‌نێو (کۆنفدرالی نیشتمانی بۆ کار)دا مه‌یلێکی ڕیفۆرمخواز ده‌رکه‌وت، ئه‌و مه‌یله‌ مه‌یلی خه‌باتکردن بوو له‌پێناوی (داواکاری ڕۆژانه‌دا revendication) خۆی ئه‌نواند، به‌ڵام (فیدریالیزمی ئازادیخوازی الایبریة) به‌ناوی پاکڕاگرتنی ڕێڕەوی ئازادیخوازییه‌وه‌، ئه‌رکی به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌و مه‌یله‌ ڕیفۆرمخوازه‌ی گرته‌ ئه‌ستۆی خۆی، پێش شۆڕشی 1936 توانرا ئه‌و ململانێ و ئه‌و مه‌ترسی که‌رتبوونه‌ وه‌لاوه‌بنرێت، ئه‌وه‌ بوو مه‌یله‌ ڕیفۆرمخوازه‌که‌ له‌نێو سه‌ندیکا سه‌ره‌کییه‌که‌دا مایه‌وه‌ ساڵی1931 ته‌وژمی سه‌ندیکالیزم به‌یانێکی ده‌رکرد، له‌و به‌یانه‌دا جه‌ختکرابوه‌وه‌ له‌سه‌ر (سه‌ربه‌خۆیی) و (پشتبه‌خۆبه‌ستن) ، ئه‌و به‌یانه‌ به‌ به‌یانی (الترنت30) ناوی ده‌رکرد، دوای ئه‌وه‌ هه‌ندێك له‌ سه‌ندیکاکان  وازیانهێنا له‌ (کۆنفدرالی نیشتمانی بۆ کار).

نووسینی دانییل گرین

و. له‌ عه‌ره‌بیه‌وه:‌ سه‌لام عارف

—————

په‌ڕاوێز

*لە پەرتووكی (من العقیدة الی الممارسة) وەرگیراوە و بە بەراورد لەتەك دەقە فەرەنسییەكەی وەرگێردراوە.

**خوێنه‌رانی هێژا ، تکایه‌ بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌ته‌  بابه‌تی (ئازادیخوازی له‌ شۆڕشی ئیسپان)دا به‌سه‌ربکه‌نه‌وه‌

*** کاتالۆنیا- ناوچه‌ی باكووری خۆرھەڵاتی ئیسپانیایه‌