Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
تۆفانی چاو … بەشی شەشەم و دوا بەش

تۆفانی چاو … بەشی شەشەم و دوا بەش

Closed
by June 24, 2013 گشتی

 

 

 

چاوپیسی و

دوا قسەی بەشی یەكەم

 

(جــیـهان هـەر وەهـا بـوە: خـەڵـكـان بـە شێوەیەك لە شتەكان دەدوێن، وەك بڵێی هەموو شتێك دەزانن، بەڵام گەر بوێریت پرسیاریان لــێ‌ بكەیت، هیچ نازانن.)  ئەمە قسەی ڕۆماننووسێكی بەناوبانگی جیهانییە بە ناوی (پـاولۆ كـۆیلیـۆ) ئەم ڕستەیە ڕستەیەكی سادەیە، بەڵام ڕاستییەكی قووڵی حاشاهەڵنەگری لەخۆ گرتوە، ئەوەی لێرەدا بۆ من گرینگە ئەوەیە، دەترسم بۆ خۆشم بە دەردی ئەو كەسانە بچم كە ئەم نووسەر و ڕۆماننووسە گەورەیەی جیهان و وڵاتی بەرازیل مەبەستێتی، ترسی من ئەوەیە دوای ئەو هەموو قسەكردن و كێوماڵكردنە وا خۆم دەرخەم كە هەموو شتێك دەزانم و هیچم نەهێشتۆتەوە، چونكە لێم ڕوونە و دەزانم هەر زوو لەبەردەم كۆمەڵێك پرسیاردا دەممان دەبەسترێ‌ و دۆش دادەمێنین و لە خۆ گێلكردن و ڕێگەگومكردن و یاریكردن بە وشە زیاتر هیچی دیكەمان لە دەست نایەت و وەڵامێكی شیاومان بۆ دەستەبەر نابێت. بۆیە قەت بانگەشەی ئەوە ناكەین و پێشمان خۆش نییە هەرگیز ئەوە لەسەرمان حیساب بكرێت، كە ئەم پەڕە ڕەشكردنەوەیە یان ئەگەر زۆر نەبێ‌ ناوی لێكۆڵینەوەی لـێ‌ بنرێت، بانگەشە بێت بۆ ئەوەی كە هەموو شتێكمان لەم بوارەدا ئاشكرا كردبێت و هەرچی پێوەندی بەم باسەوە هەبێت خستبێتمانە ڕوو، هەرگیز نامانەوێت ئەم بانگەشەیە كەم و زۆر سەردەرهێنێت، ئەگەر ڤایرۆسی بەهەڵە تێگەییشتن لـێ‌ بگەڕێ‌ پێشمان وا نییە، لێرەدا ئەو زەمینەیەمان بۆ وەها بانگەشەیەك ڕەخساندبێت. لەسەر ئەو بۆچوونەی گەورە ڕۆماننووسی بەرازیلی (پاولۆ كۆیلیۆ) م، كە دەڵێت (جیهان هەر وەها بوە: خەڵكان بە شێوەیەك لە شتەكان دەدوێن، وەك بڵێی هەموو شتێك دەزانن.) بەڵام ئێمە لەو گەشتەی پێشتر ئەنجامماندا هێشتا لە خودی شتەكە (دیاردەی چاوپیسی) نەدواوین، هێشتا پێمان نەخستۆتە ناو ئەو پانتایییەوە كە خۆی لە چوارچێوەی داننان بە دیاردەكە و ناساندن و زەمینەی سەرهەڵدان و…هتد، دا دەبینێتەوە، بەڵكو ئەوەی ئێمە لێرەدا كردوومانە ئەوەیە كە تەنها هەوڵمان داوە لەسەر ئەو شتانەی پێوەندیی بەم دیاردەیەوە هەیە بدوێین و هەروەها ویستووشمانە ئەو پێشینەیە وەبەرچاوان بخەین، كە تا ئێستا كۆی تێڕوانین و سەودا و مامەڵە و بیركردنەوەی ئێمەی لەسەر ئەم دیاردەیە پێكهێناوە. 

ڕاستە خەڵكان بە شێوەیەك لە شتەكان دەدوێن، وەك بڵێی هەموو شتێك دەزانن، بەڵام بەر لەوەی لەبەردەم كۆمەڵێك پرسیاردا هیچ نەزانی خۆمانمان بۆ دەركەوێت، وای بە باش دەزانین بە كۆمەڵێك پرسیار هەم كۆتاییی بەم بەشە بهێنین و هەم بیكەینە سەرەتای ئەو هەنگاوانەی كە گەرەكمان بۆ پێخستنە نێو ئەو پانتایییەی كە كاری ناساندن و توێژینەوەمان لەسەر ئەم دیاردەیە بۆ دەڕەخسێنێت، پشتی پێ‌ ببەستین. 

ئەوەی تا ئەم جێگەیە لە بارەی مرۆڤ و پێوەندیی بە چاوپیسییەوە و دەربارەی چاوە پیسەكان بە گشتی دواین، دەتوانین بڵێین لە كۆمەڵێك سەرەقەڵەم و بەسەرداچوونەوەی چەند گۆشە و لایەنێكی ئەو دیاردەیە زیاتر نەبوو، ئەوەی تا ئێستا لەسەر چاوپیسی خستمانەڕوو شتێكی ئەوتۆ نەبوو جگە لە ڕێگەخۆشكردن و كردنەوەی دەروازەیەك بۆ چوونە ناو باسەكەوە و زەخیرەخستن و بە توێشووكردنی هەموو ئەو پێشینانەی كە هەر لە دێرزەمانەوە تا هەنووكە لەسەر ئەم دیاردەیە هەبوون و باسكراون، ئیتر بە كورتی و بە خێرایی لە قسەی فەیلەسووفان و ڕووناكبیران و پیاوانی ناسراو و حیساب بۆ كراو و ئایینییەوە بگرە هەتا بۆچوونی ئاسایی و باوی خەڵكی ئاسایی و ئەو لێكدانەوە و تەفسیرە جۆراوجۆرانەی خەڵكان و تا گرینگی و قورسایی و بایەخی ئەم دیاردەیە و هۆكار و بنەما و بیانوەكانی پەراوێزخستن و فەرامۆشكردنی لە ناوەندی ئەكادیمی و ڕووناكبیری و زانستیی ئێمە لە لای كەسانی پسپۆڕ و تایبەتكارەوە. 

بۆیە جێی خۆیەتی لێرەشدا هەموو ئەم باس و پێداچوونەوە و گەڕانەوە و سەرەقەڵەمانە كۆمەڵێك پرسیارم لە لا گەڵاڵە بكەن و منیش بیانخەمە بەر چاوان، بە بێ‌ ئەم پرسیارانەیش خودی قسە و باس و ئاماژەكانی ئەم بەشە شتێكی تەواو نوقسان و نیوەناچڵ و كەموكوڕ دەردەچن و شایەنی ئەوە نابن بڵێین لێرەدا گرینگییەكی وەها بەم بابەتە دراوە، بۆیە پرسیارەكان دەشێت چەندین دەروازەی دیكەی نوێمان لـێ‌ بكەنەوە و بۆ سەر خوانی كۆمەڵێك گفتوگۆ و لێكدانەوە و باسی تر بانگهێشتمان بكەن و لەم بوارەدا وزەیەكی زیاتری سۆراخ و پشكنینمان پێ بدەن و بایەخی ئەم بابەتەمان زێدەتر بۆ ڕوون بكەنەوە.

ئەم پرسیارانەیش دەكەمە كۆتایی ئەم بەشەی لێكۆڵینەوەكە و لە هەمان كاتدا هەر خودی ئەم پرسیارانە بۆ خۆیان دەبنە ئەڵقەیەكی پتەوی پێوەندیی گرینگ لەگەڵ بابەتەكانی سەرجەم بەشەكانی دیكە، هاوكات ئەو ڕاستییەیش ئاشكرا دەكەم كە هەرگیز لافی ئەوە لێ نادەین، ئێمە بتوانین وەڵامی هەموویان بدەینەوە و لەسەر تێكڕایان قسان بكەین و بە وردی پەنجە بخەینە سەر سەرجەم لایەنەكانی ئەو پرسیارانە، هەر ئەوەندە بەڵێن دەدەین بەپێی توانا و بەپێی قودرەتی بیركردنەوەی خۆمان و بێگومان بە سوودوەرگرتن لە هەر شتێك كە بەرچاومان ڕوون بكاتەوە و سەرەداوێكمان بۆ دەرخات، هەوڵ بدەین لە بەشەكانی داهاتوودا وەڵامیان بدەینەوە.

 

پرسیارەكان:

 

چاوپیسی چییە؟ چۆن و بە چ پێوەرێك دەتوانرێت ڕاستێتی یان ناڕاستیبوونی دیاردەی چاوپیسی بسەلمێنرێت؟ ئایا ئەگەر كەسێك هەیە چاوی پیس بێت، چۆن و بە چ ڕێگەیەك بۆتە خاوەنی ئەم سیفەتە؟ ئایا ئەم كەسە هەر لە ڕۆژی لە دایكبوونییەوە ئەم سیفەتەی لەگەڵدا بوە، واتە سیفەتێكی زگماكی و بۆماوەیییانەیە، یان بەپێی ڕەوتی ژیان و كۆمەڵایەتیبوونییەوە و لە تەمەنێكی دیاریكراویدا ئەم خاسێتەی هەڵگرتوە؟ ئاخۆ هەموو كەسێك گەر ئارەزووی كرد دەتوانێ‌ ببێتە مرۆڤێكی چاوپیس، یان مرۆڤ بە دەست و بە ئارەزووی خۆی نییە ببێت بە چاوپیس یان نەبێت؟ ئایا چاوپیسان ئەگەر بیانەوێت هەموو كاتێك دەتوانن زیان بە خەڵك و بە شتەكان بگەیێنن، یان دەسەڵاتیان لەم لایەنەوە سنووردارە و تا ڕادەیەك بەدەست خۆیان نییە؟ ئایا ئەو زیانگەیاندنەی كەسێك بە هۆ و لە ڕێگەی چاوەكانییەوە، چۆنچۆنی لە كەسێك یان لە شتێكدا دەردەكەوێت؟ ئەو كەسەی كە دەڵێن چاوی پیسە، چی دەكا و حاڵەتی دەروونی و كەسێتی و كۆمەڵایەتیی چۆنە، كە ئەم كارە ئەنجام دەدات؟ ئایا چاوی پیس پێوەندیی بە ڕەنگ و قەبارە و شێوەی ئەو چاوەوە هەیە كە پێی دەڵێن پیس؟ ئایا ئەگەر چاوپیس حەز نەكات زیان بە یەكێك بگەیێنێت چۆن دەبێت، زیانی پێ‌ دەگەیێنێت یان نا؟ ئایا چاوپیس دەتوانێ‌ لە ڕێگەی پاڕانەوە و داواكردنی بەرەكەت لە خودا بۆ ئەو كەس و ئەو شتەی كە سەرنجی ڕاكێشاوە، بەر بە هەموو زیانێك بگرێت كە لە ڕێگەی چاوەكانییەوە تووشی ئەو كەسە و دەبێ‌ یان بخوازێ‌ و نەخوازێ‌ ئەو ڕووداوە بەسەر ئەو شتەدا هەر دێت؟ یان بە شێوەیەكی تر، ئایا چاوپیسان لە ڕێگەی دووعاكردن و پاڕانەوەیان بۆ خەڵك دەتوانن زیان نەگەیێنن و ئەم سیفەتە لە خۆیان دوور بخەنەوە؟ ئایا ئەم پاڕانەوە و دووعا بۆ كردنە لەم حاڵەتەدا چ كاریگەرییەكی هەیە و چ دۆخێك دروست دەكات؟

ئەم دیاردەیە و قسە و باسەكانی كە لەنێو خەڵكی جۆراوجۆردا بە چەشنی هەمەجۆر هەیە و هەروەها گرینگییەكەی بەو شێوەیەی لە لای ئێمە هەیە گەلێك پرسیاری دیكەمان پێ‌ دەنووسێتەوە، بۆیە ناچارین درێژە بە پرسیارەكان بدەین و بڵێین: ئایا ڕاستە و بنچینەی هەیە كەسێك كاتێ‌ سەری لە شتێك بسووڕمێت یان كەسێ‌ سەرنجی ڕاكێشێ‌، ئەگەر بڵێت (ماشا‌و الله) یان (ماشا‌و الله لاقوە الا بالله الهم بارك علیه.) ئیتر هیچ زیانێك لە ڕێگەی چاوەكانییەوە بەو كەس و شتە ناگەیێنێت؟ ئایا ئەو بۆچوونە باوە تا چەند ڕێی تێدەچێت، كە دەڵێت چاوپیسی بۆماوەیییانە دەگوێزرێتەوە، یان هەندێك پێیان وایە فڵان ماڵ بە گشتی یان فڵان بنەماڵە هەموو ئەندامەكانیان چاویان پیسە و مەترسیدارن؟ ئایا ئەو قسەیەیش تا چەند ڕاستە كە دەڵێت ئەو كەسانەی چاویان پیسە و بە هەڵگری ئەم سیفەتە ناسراون بەزۆری پیاون و كەمتر ئافرەت ئەم سیفەتە هەڵدەگرێت؟ ئەی ئایا چاوەزار تا چەند شتێكی ڕاستە و یان ئایا هیچ كاریگەرییەكی هەیە؟ ئەگەر چاوەزار كاریگەری هەیە، ئەم كاریگەرییە چۆنە؟ ئایا كاردەكاتە سەر كەسی چاوپیس یان ئەو كەسەی بەرگریی لە خۆی دەكا و لە ڕووی دەروونییەوە كاریگەری بۆ سەر بەكارهێنەری ئەو چاوەزارەوە هەیە؟ ئایا هەڵواسینی ئایاتی قورئان و شتی دروستكراو لە پارچە گەچی ڕەنگشینكراو بە پێشی ماڵانەوە، دەتوانێ‌ ببێتە بەرگرییەك و ڕێگە لە كاریگەریی زیانگەیاندنەكانی چاوپیسی بگرێت؟ ئەی ئەو كەرەستە و مادانەی لەگەڵ زێڕ و زیو و بابەتی ڕازانەوە و جوانكاریدا بەكاردەهێنرێن ئەم ڕێگرییەیان پێ دەكرێت لە زیانگەیاندنەكانی چاوپیسی؟ گەر ئەم شتانە دەتوانن یان ناتوانن ئەم كارە بكەن، ئەوا لە هەر دوو بارەكە ئەو دیاردەیە چۆنە؟ ئەی بەكارهێنانی مووروو و مووفەڕك و شتی تری بەپیرۆزكراو چ دەورێكی هەیە؟ ئایا نوشتە و قورئانخوێندن و هەر شتێكی دیكەی ئایینی دەتوانن ببنە هۆیەك بۆ پاراستن لە چاوی پیس؟ بۆچی زۆربەی زۆری ئەو كەسانەی لە چاوی پیس دەترسن و باوەڕیان پێی هەیە، زیاتر چاو كاریان تێ دەكا، یان ڕاستتر بپرسین ئایا بۆچوونی وا هەر لە بناغەوە ڕاستە؟ ئەی ئەو كەسانەی كە باوەڕیان پێی نییە و هیچ شتێكیش بەكار ناهێنن كەمتر كاریان تێ‌ دەكا؟ ئەگەر وەهایە، چۆن؟ ئەو چیرۆكە سەیروسەمەرانەی لە زمانی خەڵكی ئاسایییەوە لەبارەی كەسانی چاوپیسەوە دەگێڕدرێنەوە، چۆن بەرهەم هاتوون؟ ئایا ئەم حیكایەتانە هەڵبەستراون یان بە ڕاستی هەبوون و لە خەیاڵ و لە سەروەختی گێڕانەوەدا زیادەڕەویییان تێدا كراوە و شێوێنراون یاخود ئەو چیرۆكە سەیروسەمەرانە بنەمای واقیعییانەی خۆیان هەیە؟

بە هیوای ئەوەی ئەم پرسیارانە پردێكی شیاوی پەڕینەوەمان بن بۆ باس و بابەتەكانی بەشەكانی دیكە، لەوێدا بتوانین پەل بۆ لایەنەكانی ئەم بەشە و باسە بەجێهێڵراوەكانی بە شێوەیەكی تا ڕادەیەك شیاو بهاوین و هەموو ئەو قسە و باسانەی لەم بەشەدا بە سەرپێی و بێ‌ ڕوونكردنەوەی پێویست خستمانەڕوو، لە ڕێگەی بەشوێنداچوونی ئەو پرسیارانەوە لەو بەشانەدا وەك پێویست بۆیان بگەڕێینەوە و گفتوگۆكان تێروتەسەل و هەمەلایەنەتر بكەین.

 

 

پوختەی بەشی یەكەم

 

1- بۆ پرسیاری (چاوە پیسەكان بۆ) دا هەوڵمان داوە وەڵامێك گەڵاڵە بكەین، كە خۆی لەم خاڵانەدا دەبینێتەوە، وا لێرەدا دووبارەیان دەكەینەوە: 

أ- تا ئێستا بە شێوەیەكی ئەوتۆ لەسەر ئەم دیاردەیە ڕانەوەستاوین و قسە و باسێكی جیدی و توێژینەوەیەكی ئەكادیمی و لێكۆڵینەوەیەكی زانستی بە شێوەیەكی بەرچاو و شاییستە نەیگرتۆتەخۆ.

ب- هەوڵدان بۆ ئەنجامدانی توێژینەوە و لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی و زانستی لە بارەیەوە، بێگومان خۆی لە خۆیدا بایەخپێدانێتی بەم بابەتە و قەدرزانین و هێنانە دەرەوەیەتی لە دۆزەخی فەرامۆشی.

پ- ئەم كارەی ئێمە، تەنها ئاوڕدانەوەیەكە و هیچی تر، ئیدی قورسایییەكەی هەر چەندێك بێ‌ و مەودای تا هەر جێگایەك بڕ بكا و ئەم بەسەركردنەوەیە بیركردنەوە و تێڕوانینی لە هەر ئاستێكدا لەنگەر بگرێت.

لە بارەی هۆی فەرامۆشكردنی لێكۆڵینەوە لەم دیاردەیەش، ئەم خاڵانە وەبیر دەهێنینەوە: 

أ- باوەڕ پێ‌ نەبوون بە دیاردەی چاوپیسی بوە بە ڕێگر و كۆسپ لەسەر ڕاستەڕێی ئەنجامدانی هەموو قسەكردنێكی جیدی و بەربەست لەپێشدەم هەموو توێژینەوە و لێكۆڵینەوەیەكی زانستی و ئەكادیمیدا. بێگومان بۆ ئەم باوەڕ پێ‌ نەبوونەیش بیانوو هەبوە، بەزۆرییش ئەوە بوە یان كوێرانە ئەم هەڵوێستەیان دەبەستەوە بە ئایینەوە، یان دەیانكردە بەڵگەی مۆدێرنبوون و بێ‌ باوەڕیی خۆیان بەرامبەر بە ئایین.

ب- هەندێكی تریشیان بە شەرمیان زانیوە و ئەم بابەتەیان لەوە بە بێ‌ نرختر و كەمتر داناوە تا هەر قسەیەكی لەبارەوە بكەن و بە هەر شێوەیەك بێت بیخەنە بەر باس و گفتوگۆوە، دیارە ئەمانیش باوەڕبوون بەم دیاردەیەیان بەستۆتەوە بە خەڵكی سادە و ساویلكە و ئەو كەسانەی ئاستی گوزەران و پلەی زانست و بیركردنەوەیان نزمە.

پ- تیغی بیركردنەوەی نووسەران و كەسانی تایبەتمەند و ڕۆشنبیرانمان لەوە كولتر و بێ كەڵكتر بوە تا بتوانێت ڕووپۆشی سەر بابەتێكی وەها ببڕێت و ڕەگ و ڕیشاڵەكانی هەڵكۆڵێت و ئەم دیاردەیەمان بۆ شیتەڵ بكەنەوە، بە واتایەكی تر لاوازی و بێ‌ توانایی مەعریفەی ڕۆشنبیرییەك و كەسانێكی تایبەتمەند كە لە سەریانە لەم بارەیەوە شتێك بكەن و قسەیەك بڵێن، یەكێك بوە لە هۆكارە سەرەكییەكان.

2- لە (دەروازە)ی ئەم بەشەشدا، ئەمەمان گوتوە:

أ- لەناو میللەتانی تری ناوچەكە و تەنانەت جیهانیش، خەڵكانێكی زۆر بە شێوە و بە ئاستی جۆراوجۆر باوەڕیان پێی هەبوە و بەشێكی بەرچاوی لە بیركردنەوە و خەیاڵ و بۆچوونەكانیانی زەوت كردوە. 

ب- وەك ئەوەی سەرچاوەكان بۆمان باس دەكەن و پێمان دەڵێن بڕوابوون و گرینگیدان بەم دیاردەیە -ئیتر بە هەر شێوەیەك بێت- هەر لە بەرەبەیانی مێژووی مرۆڤایەتییەوە چرۆی كردوە و بەردەوام بوە و هەبوە.

پ- ئەو كەسانەی باوەڕیان بەم دیاردەیە هەبوە، بێ‌ جگە لە خەڵكی سادە و ساكار و نەخوێندەوار و مرۆڤگەلێكی خاوەن پیشە و بیركردنەوە و چەشنە ژیانێكی ئاسایییانە، لەناویاندا كەسانی زانا و مرۆڤی ناودار و بلیمەتیشیان تێدا بوە و گوێشمان لە نەغمەی بیركردنەوە و ئاوازی بیر و باوەڕەكانیان دەبێت، تەنانەت هیچ زیادەڕەوی نییە گەر ئەوە ڕابگەیێنین كە پێغەمبەران و فەیلەسووفان و هەندێ‌ لە ناودارانی مێژوویش لە چاوی پیس ترساون، یان لانی كەم گرینگییان بەم دیاردەیە داوە.

3- بۆ پشتگیری و بەڵگەهێنانەوە بۆ خاڵی دوەم لقی (پ) لە باسی (گێڕانەوە یاخود گەڕانەوە) دا باسی دیموكریتسی فەیلەسووفی یۆنان و پەیامبەری ئیسلام (محەمەد) مان كردوە، كە ئەم كورتەی قسە و بیر و ڕاكانیانە:

أ- سەرەڕای ئەو بیر و باوەڕە فەلسەفییە مادییانەی فەلسەفەكەی دیمۆكریتسیان ڕەنگڕێژكرد، كەچی وایان لەو نەكرد، دیاردەی چاوپیسی بە خورافات و نەزانین و سیفەتێكی دواكەوتوانەی لە قەڵەم بدات.

ب- دیموكریتس باوەڕی بە خواكانی ئەو دەمەی یۆنان نەبوە، بەڵام گەلێك لە چاوپیسی ترساوە… مامۆستا ئێرانییەكانی لە چۆنێتیی جادووگەری و ڕازە نهێنییەكان ئاشنایان كردبوو، بۆیە باوەڕی بە فاڵگیری و پێشبینی و خەوبینین هەبوە.

پ- دیموكریتس گوتوویەتی لە چاوی حەسوودەوە تیشكێك دێتە دەرەوە، ئەگەر بەر هەر كەسێك بكەوێت تووشی ئازار و ئەزیەت دەبێت.

ت- پەیامبەری ئیسلام دەڵێت: كارلەسەركردنی چاو ڕاستە، ئەگەر شتێك بێت پێش قەدەری خوا بكەوێت، چاوپیسی پێشی دەكەوێت.

د- پەیامبەری ئیسلام بە باوەڕی بەهێزی ئایینییانەی خۆی لای وا بوە، دەتوانرێت بە ئاسانی و بە باوەڕێكی پتەوەوە ڕێگە بە ڕوودان و قەوماندنی ئەم كارە ناخۆشانە نەدرێت و بە ئیمانەوە پێش بە هاتنی هەر زیان و كارەساتێكی ناخۆش بگیردرێت، بۆیە دەڵێت: هەر یەكێ‌ لە ئێوە شتێكی لە براكەیدا بینی، لە جەستەی یان لە سامانیدا و دڵی چوە سەری، با داوای بەرەكەتی بۆ بكات، چونكە كارتێكردنی چاو ڕاستە.

4- بۆ دەستنیشانكردنی بیر و ڕای خەڵك دەربارەی دیاردەی چاوپیسی، لەژێر ناونیشانی (چاوپیسی و تێڕوانینی خەڵكی ئەمڕۆ) دا، پۆلێنێكمان خستۆتەڕوو، لەم پۆلێنەدا بۆ سێ‌ كۆمەڵە بیر و ڕای خەڵكمان جیا كردۆتەوە:

أ- لە كۆمەڵەی یەكەمدا باسمان لەو كەسانە كردوە، كە باوەڕیان بەم دیاردەیە هەیە و بە ئاشكرا دەری دەبڕن و نایشارنەوە.

ب- لە كۆمەڵەی دوەمیشدا، ئەوانەی كە باوەڕیان بەم دیاردەیە هەیە و بەڵام دەری نابڕن، بۆتە بابەتی ئاخافتنمان.

پ- ئەوانەیش كە بە هیچ جۆری باوەڕیان بەم دیاردەیە نییە، لە كۆمەڵەی سێیەمدا دامان ناون و باسمان كردوون. 

5- هەروەها لە باسی (لە نێوان یاخود لە دەرەوەی ئەو سێ‌ كۆمەڵەیەدا) گووتوومانە: دەشێت بەپێی زەمەن و بەگوێرەی گۆڕانی هۆشیاریی ئینسان بیركردنەوەی هەر تاكێكی ناو هەر كۆمەڵەیەك (بۆ نموونە كۆمەڵەی یەكەم) لەسەر ئەم دیاردەیە وەك خۆی نەمێنێت و لە قۆناغ و سەردەمێكی تردا ئەم باوەڕەی گۆڕانی بەسەردا بێت، گۆڕانێك هەندێ‌ جار وەك كۆمەڵەی دوەم یاخود هەندێ‌ جاریش بە وێنەی كۆمەڵەی سێیەمی بەسەر بێت و، هەروەها بە پێچەوانەشەوە هەر ڕێی تێ دەچێت.

6- لەژێر ناونیشانی (چاوپیسی و ئاستی كاریگەریی بۆ سەر هەریەك لەو كۆمەڵە خەڵكانە) هەوڵمان داوە، لەسەر بناغەی ئەو گریمانەیەی كە دیاردەی چاوپیسی شتێكی ڕاستە و بوونی هەیە و ئەو قسانەی لەسەری دەكرێت بنەما و چاوگێكیان هەیە، ئێمە لێرەدا و لەم گۆشەیەی ئەم بەشەی لێكۆڵینەوەكەماندا لەسەر ئەم بنەمایە كۆمەڵێك قسەمان لەسەر ئەو سێ‌ كۆمەڵەیەی جیامان كردەوە، كردوە، پاشتر بەڵێنی ئەوەمان داوە لە بەشەكانی داهاتوودا هەوڵ بدەین بۆ هەموو قسەكان بەپێی توانا شیكردنەوەی پێویست پێشكەش بكەین و هیچ شتێك وەك ڕاستییەك بەبێ‌ گومان و ڕوونكردنەوە نەخەینەڕوو، واتە ئەوەی لەم بوارە كەمەدا پەنجەمان خستۆتە سەر، لە بەشەكانی داهاتوودا زێدەتر لەسەری ڕادەوەستین و بەپێی توانا و ئاستی هەڵسەنگاندن و بیركردنەوەی خۆمان و پشت بەستن بە هەندێ‌ ژێدەر بۆچوونەكان لە قاڵب دەگرین و ڕوونیان دەكەینەوە. هەروەها هەوڵمان داوە لە ژێر تیشكی زانستێكی وەك پاراسایكۆلۆژیادا كەمێك لە دیاردەی چاوپیسی تێ‌ بگەین.

7- لە باسی (چاوپیسی و دیدگای ڕۆشنبیران) دا هاتوە: تێكڕای ئەوەی هەتاكو ئەم ساتەوەختە سەبارەت بە دیاردەی چاوپیسی لە سەرجەم ڕەهەند و تەواوی ڕوەكانەوە لە لایەن لێكۆڵیار و توێژەرەوانەوە ئاماژەی بۆ كراوە، لە كۆمەڵێ‌ قسەی سەرپێیی و ڕەخنەی سەفەری و ئاماژەی كورت و لێدوانی خێرا و زووتێپەڕ زیاتر هیچی تر نەبوون و لە ئەنجامی بیركردنەوەیەكی قووڵ و جۆرە ڕاڤەكردنێكی زیرەكانەوە سەرچاوەی نەگرتوە و لە كانگەیەكی ئەكادیمی و زانستییانەوە هەڵنەهێنجراوە، گرفتەكەیش لەوەدایە بەرلەوەی هیچ هەنگاوێك بنێن و بەرلەوەی جارێ‌ هیچ شتێكی وەها بڵێن و هیچ بسەلمێنن و هیچ شتێك و هیچ باوەڕێكیش بە هیچ پێوەرێكی زانستی و میتۆدێكی باوەڕپێكراو پووچەڵ بكەنەوە، كەچی بەوپەڕی بێ‌ پەروایییەوە پێشوەختە ڕاستێتیی ئەم دیاردەیەیان بەبێ‌ هۆ و بەبێ‌ هیچ پرەنسیپێكی زانستییانە لەخۆڕڕا ڕەتكردۆتەوە و زۆر بە جورئەتەوە ئەم باسە و كاریگەرییەكانی و باوەڕكردن پێی لە لایەن خەڵكییەوە بە بۆچوونی چەوتی مرۆڤی دواكەوتوویان زانیوە و بابەتی چاوپیسییان بە بیركردنەوەی خورافییانەی خەڵكی گێل و نەزانیان لە قەڵەمداوە، بەم بۆچوونانەشیان پێیان وەها بوە خزمەت بە خەڵك دەكەن و هۆشیاری و بیر و باوەڕی ڕادیكاڵ و پێشكەوتوانە لە ناویاندا برەو پێ‌ دەدەن و وەك پێویستییەك بڵاوی دەكەنەوە و گەل و نەتەوەكەیان بە ئاقاری ڕزگاربوون لە خورافات و دواكەوتوویی دەبەن و وەك پێشەنگێك دەیانخەنە سەر ڕاستەڕێی بیركردنەوەی مۆدێرن و هاوچەرخ!

8- لە ژێر ناونیشانی (چاوپیسی و لێكدانەوەكانی خەڵكانی ئاسایی) كۆمەڵێك لێكدانەوەی سادە و دوور لە بنەمای زانستییانەمان خستۆتە ڕوو، كە لەناو خەڵكیدا سەری هەڵداوە و لێیان دەبیسترێت، لێرەدا هەر بە كورتی دەیان هێنینەوە یاد:

أ- هەندێ‌ بڕوایان وایە، ئەو كەسانە چاوشینەكانن كە چاویان پیسە و ئەوانن بە هۆی كاریگەریی چاوە شینەكانیانەوە دەتوانن زیان بە دەوروبەر بگەیێنن.

ب- هەندێكیش سیفەتی چاوپیسی بەو چاوانە دەبەخشن، كە چاویان لەكەیەكی پێوەیە، مەبەست لە چاوی لەكەدار ئەوەیە چاوی ئەو ئینسانە پەڵەیەك یاخود نیشانەیەك بە ڕووكاری دەرەوەیەتی و لەبەر چاوانی خەڵكدا دیارە، یان هەر شتێكی دیكەی پێوە دەبینرێت كە لە چاوی خەڵكی ئاساییدا بەدی ناكرێت و نابینرێت.

پ- ئەو قەناعەیش هەیە گوایە چاوپیسی بە شێوەی بۆماوەیییانە دەگوێزرێتەوە، واتە ئەگەر یەكێك چاوی پیس بێت، ئەوا منداڵەكانیشی چاوی پیس دەبێت.

9- لە دوا باسیشدا (چاوپیسی و دوا قسەی بەشی یەكەم) هەوڵمان لە ڕێگەی خستەڕووی چەند پرسیارێكەوە، ئەڵقەیەكی پێوەندی لەنێوان ئەم بەشە و بەشەكانی تریشدا دروست بكەین و بەم هۆیەوە بتوانین هەموو ئەو باس و ئاماژانەی بە شێوەی كورت و پچڕپچڕ خرانەڕوو، لە بەشەكانی دیكەدا بگەڕێینەوە سەریان و لەو دەروازانەیش بدەین و كە هێشتا دەستمان بۆیان نەبردوە.

 

* * *

سەرچاوەكان:

 

  1- حەكیمانە، وتەكانی پاولۆ كۆیلیۆ -1- وەرگێڕانی: یوسف موحەممەد و كارا فاتیح، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی موكریانی، هەولێر، ساڵی 2005ز، لاپەڕە117.

 

تێبینی: هەر شەش بەشەكەی كە لێرەدا بڵاوكرانەوە، لەڕاستیدا هەموویان بریتیین تەنها لە یەك بەش لە توێژینەوەیەكی درێژتر كە نزیكەی یانزە بەشەو وا چاوەڕێ دەكەم لە دوو توێی كتێبێكی دوو بەرگیدا بڵاوببنەوە، ئەم شەش بەشەی ئێرەش وەك وتمان تەنها بەشێكی ئەو یانزە بەشەیەو لەبەر درێژی و بۆئەوەی خوێنەر ماندوو نەكات، بە شەش بەش بڵاومان كردەوە. ئەمەش لیستی سەرچاوەكانی بەشی یەكەم، واتە ئەم 6 زنجیرەیە ئێرەیە:

سەرچاوەكان:

 

كوردییەكان:

1- دیوانی نالی، لێكۆڵینەوە و لێكدانەوەی: مەلا عەبدولكەریمی مودەڕس و فاتیح عەبدولكەریم، پێداچوونەوەی: محەمەدی مەلا كەریم. لە چاپكراوەكانی كۆڕی زانیاری كورد، بەغداد، ساڵی 1976 ز.

2- دیوانی گۆران، عەبدوڵڵا گۆران، بڵاوكراوەی پانیز، چاپخانەی دلاهۆ_ تەهران، چاپی یەكەم ساڵی 1384هەتاوی.

3- فەرهەنگی سۆفیا، نووسینی: ئۆتە بیوهمە، وەرگێڕانی: بەهرۆز حەسەن، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی، ساڵی2003 ز.

4- سەرەتایەك لە فەلسەفەی كلاسیكیی یۆنان، حەمید عەزیز: چاپخانەی زانكۆی سلێمانی، ساڵی 1979ز.

5- مرۆڤ لە ڕێڕەوی پێگەییشتندا، نووسینی: ی. سیكال و م. ئیلین، وەرگێڕانی: خەسرەو جاف، بەغدا، ساڵی 1996ز.

6- جادوو و چاوپیسی و چارەسەركردنیان بە دووعا، نووسینی: فەهد سلێمان ئەلقازی، وەرگێڕانی: عەبدولفەتاح حسێن بەهێی.

7- قەزا و قەدەر، نووسینی: د. عومەر سلێمان ئەشقەر، وەرگێڕانی: ئارام گەڵاڵی، چاپی یەكەم، هەولێر، ساڵی 2001ز.

8- چارەسەر بە نووشتە (الرقی) لە قورئان و سوننەتدا، نووسینی: سەعید عەلی بن وەهف ئەلقەحتانی، وەرگێڕانی: هەمزە بەرزنجی، ساڵی 1997ز.

9- بیر و باوەڕی ئیسلامی لە دووتوێی قورئان و سوننەتدا، نووسینی: هێمن عەبدولعەزیز، چاپی دوەم، ساڵی 1997ز.

10- زنجیرەی پاراسایكۆلۆژی (1) چۆنێتیی بزواندنی هێزە لە ڕادەبەدەرەكان، نووسینی: جەبار عوسمان، ساڵی 1996ز. 

11- زنجیرەی پاراسایكۆلۆژی (2) خەواندنی خۆیی-نووسینی: جەبار عوسمان، ساڵی1997ز.

12- گێتیی زیندەوەر، عەلادین سوجادی، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، چاپی یەكەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر، ساڵی 2000ز.

13- ئینسایكلۆپیدیای گشتی، یاسین سابیر ساڵح، بەرگی یەكەم، چاپی دوەم، سلێمانی 2009ز.

14- تۆ دەریامی، عەزیز شاروخ (بەسەرهات و گۆرانی) لە بڵاوكراوەكانی دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، چاپی یەكەم- هەولێر، ساڵی 2004ی ز. 

15- حەكیمانە، وتەكانی پاولۆ كۆیلیۆ -1- وەرگێڕانی: یوسف محەمەد و كارا فاتیح، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی موكریانی، هەولێر، ساڵی 2005ز.

16- داغستانی من، ڕەسوڵ حەمزاتۆف، وەرگێڕانی: عەزیز گەردی، بەرگی …..ساڵی ….

 

 عەرەبییەكان:

17- الموسوعە الفلسفیە، وچع لجنە من العلما‌و والاكادیمیین السوفیاتیین باشراف: م. روزنتال، ی. یودین، ترجمە: سمیر كرم، دار الگلیعە للگباعە و النشر، بیروت، الگبعە الپالپە، السنە 1981م.

18- سلسلە الكتاب الباراسایكولوجی(3) قوە الفكر فی الحیاە العلمیە، تألیف: دلیم فالكیر اتكینسون، ت: د. رۆوف موسی الكاڤمی.

19- أسس علم النفس العام، گلعت منصور و اخرون، مكتبە الانجلو المصریە، 1997م.

20- الباراسایكولوجی- ڤواهر و تفسیرات: سامی أحمد الموصلی.

21- الباراسایكولوجی و الحیاە، مجلە پقافە علمیە، مركز البحوپ النفسیە، العدد العاشر، بغداد 1997م.

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.