مێزگردێک سەبارەت بە ئەزموونی یەکێتی بێکاران لە کوردستان ..2
مێزگردی گێڕانەوە و پێداچوونەوە و ھەڵسەنگاندنی ئەزموونی یەكێتی بێكاران لە كوردستان و خەباتی جەماوەریی لە ساڵانی ١٩٩٢ تا ١٩٩٨
بەشی دووەم:
ئهم ڕێكخراوه له سهرهتای دهستپێكردنیدا به چی ناوێك كاری كردووه؟
سیروان عەلی :
سهرهتا به ناوی بزوتنهوهی بێكاران له شاری ههولێر دهستی به كارهكانی خۆی كرد. . دواتر له پرۆسهی سهرتاسهریبوونهوهدا لهگهڵ ناوچه و شارهكانی تر له ڕێكەوتی ١٩٩٣/١/١٠دا لهژێر ناوی (یهكێتی بێكاران) خۆی ڕاگهیاند .
گۆران عەبدوڵڵا :
من لە پرسیاری پێشوتردا وەڵامم بەو پرسیارە داوەتەوە. هەروەها وەڵامەكەی هاوڕێ سیروان لەو بارەوە دەقیق نییە.
ئاكۆ محەمەد :
ئەوەندەی من لەبیرم بێت، لە هەولێر هەر لە سەرەتاوە بەو ناوەوە دەستبەكاربوو، تەنیا پاشگرە جوگرافییەكەی گۆڕدرا، واتە هەولێر بوو بە كوردستان.
ئایا پێكهێنانی ئهم ڕێكخراوه پڕۆژهی ڕێكخراوه ڕامیارییهكان -چهپهكان- بوو یا زهمینهی كۆمهڵایهتی و ئامادهیی جهماوهریی ههبوو، یان هاوتهریبی یهكدی بوون؟
سیروان عەلی :
ئهوهی ئهم ڕێكخراوه پێشنیازی ڕێكخراوه چهپهكان بووبێت، وهك پرۆژهیهكی توكمه و لهپێش نووسراو و نهخشهبۆكێشراو، پێموانییه. یهكهم، من ئهو كاته ئهندامی عهلهنی ڕێكخراوی ڕهوتی كۆمونیست بووم، كه زیاتر له ٤ مانگ بهسهر داخستنی بنكە ئاشكراكانی ئهو ڕێكخراوەدا تێپەڕیبوو، هیچ سیاسهتێكی تایبهت به پرۆژیهكی لهو چهشنه بهدهستی من نهگەیشت، نهك ههر ئهوهش، ههر سێ ئهندامی دیاری ناوهندی ڕهوتتی كۆمونیست (موئەیەد ئەحمەد، نادر عەبدولحەمید و ئەمجەد غهفوور) بهرەو ههندهران ڕۆشتبوون، یهكهم كهسانێك بوون، كە بهرهو توركیا سهری خۆیان ههڵگرت، كه بە لێكدانهوهی ههڵهی خۆیان پێانوابوو، ئیتر سهركوت دهستپێدهكات، باشترین شت ئەوەیە لە خەمی پارێزگاریكردنی ناوهندی (ڕهوتی كۆمۆنیست)دا بین، ئهمه یهكهم دهستپێكردنی دیاردهیهك بوو، كه گورزی زۆر جەرگبڕی لە بزووتنهوهی كۆمونیستی بەگشتیدا. بهههرحاڵ هیچ سیاسهتێكی نهخشهبۆكێشراو نهبوو، لایهنیكهم لهلایهن (ڕهوتی كۆمونیست)وه نهبوو، ئهگهر كهسێكێش شتی وا بڵێت، دهبێت بهڵگهی نوسراوی ئهو سهردهمه بخاته بهردهست، كه ئهو كات هیچ ڕێكخراوێك بۆ پێكهێنانی ڕێكخراوێك بۆ بێكاران، پرۆژهی نه ئاشكرا و نه تهشكیلاتی دهرنەكردبوو. بهڵام وابهستهیی و بڕوابوونی ئهو ڕهوته و ههڵسواڕاوانی كرێكاری كۆمونیستی و دڵسۆزی سیاسی كۆمونیستی ئهو سهردهمه به بهرژهوهندییەكانی چینی كرێكار، هۆكاری جدی بوون، كه بوون به پێكهێنهرانی یهكێتی بێكاران. بۆیه ئهندامانی ئهو ڕێكخراوه كۆمونیستییانەی كه خۆیان پێكهێنهری (یهكێتی بێكاران) بوون، دهكرێت ههر له سهرهتای بنیاتنانی (یهكێتی بێكاران)ەوە ئهم مهلهفهیان كردبێته مهلهفێكی گهرمی ناو ڕێكخراوه سیاسییەكانی خۆیان. بهڵام من دوای دامهزراندنی (یهكێتی بێكاران) له ماوهی ئهندامبوونم له ڕێكخراوی ڕهوتی كۆمونیست و دواتر پێكهێنانی حزبی كۆمونیستی كرێكاری عیراق بۆ یهك جاریش نوسراوێك ئاشكرا و نهێنی فهرمیم سهبارهت به ههڵسوڕانی چالاكییەكان پێنهگهشت. كه دهكرێت هۆكارهی ئهوه نهبێت، كه ئهمان بۆیان گرنگ نهبووبێت لهو ڕێكخراوهدا چی دهكهن، بهڵكو بههۆی ڕوحیهتی مهحفهلگهری و تهنانهت جۆرێك له فهوزا له كاری تهشكیڵاتیدا، هۆكاری جدی بوون بۆ ئەو پاشاگهردانییه، ههرچهنده بهشێكی زۆر له ھێزی (یهكێتی بێكاران) ههڵسوڕاوانی كۆمونیست بوون. دووهم، من پێموایه زەرورهتی خهباتی دژی بێكاری و نهبوونی ههلی كار لهو سەرهدهمهدا وهك له وەڵامی پرسیاری یهكهمدا باسم لێكرد، هۆكاری سهرهكی بوون له سهرههڵدان و گهشهی یهكێتی بێكاراندا.
یان ئهگهر پرسیارهكه ئهوەیه؛ ڕێكخراوه چهپهكان له دهركهوتنی یهكێتی بێكاراندا وهك ڕهوتێكی سیاسی ئهو سهردهمهی ھاوسەنگی سیاسی بهشداربوون، ئهوا وەڵامی ئهم پرسیاره بێگوومان ئهرێیه، ئهوان نهك بهشداربوون، بەڵكو ئهو ڕهوته له تهسهور و خهبات هاوشانی چینی كرێكار دژ به نیزامی سهرمایه پشكی شیریان بهردهكهوێت. ههر له سهرهتای لەدایكبوونی یەكێتی بێكاراندا، دواتر دهكرێت ڕهوتهكانی تر وهك ئهنارشیستهكان یان سهندیكالیستی بهشداری دووەم بن له پێكهێنانی یهكێتی بێكاران .
ئاكۆ محەمەد :
ئەوەی كە پێكهێنانی ئەم ڕێكخراوە پڕۆژەی داڕێژراوی ڕێكخراوە چەپەكان بووبێت، نەخێر. ئەویش بە دوو بەڵگە، یەكەم ناوەندی و كەسانی سەروەری قوچكەی ڕێكخراوە چەپەكان، فرەتر خەریكی شەڕەدەنووكی خۆسەلماند و خۆبەڕاستزانین و گرەوكردن لەسەر ئەوەی كە كێ فرەتر و باشتر و ڕەسەنتر كۆمونیزمی كرێكارییە و كێ لە باسەكانی ئەو هێڵە ڕامیارییە و ئایدیلۆجیاكەی تێگەیشتووە. بەپێچەوانەوە ئەوە دەرك و دەستپێشخەری ئەندامانی خوارەوەی رێكخستنەكانیان بوو، كە دەستییان بۆ ئەو كارانە دەبرد و زۆرجار سەرەوە ڕێگرییان لە كارەكانی ئێمە دەكرد. بۆ نموونە كاتێك كە ئێمە لە بنكەی ڕەوتی كۆمونیست – هەڵەبجە بووین، لە نێوان چەند كەسێكماندا قسەوباس لەسەر ڕێكخراوی خوێندكاران، بێكاران و چالاكی هونەری هەبوو، یا كاتێك كە بنكەكەیان پێچایەوە و داخست و بڕیاری دەركردنی گشت ئەندامانیان بۆ هەندەران درا، لە سلێمانی بە دیاریكراوی هاوڕێ هەورامان محەمەد و من، لە زستانی ١٩٩٢دا قسەمان لەسەر نووسینگەی بێكاران وەك هەنگاوی یەكەم و هەستەی سەرەتایی ڕێكخراوی بێكاران دەكرد، بەڵام هیچ كات سەران و لێپرسراوانی بەشەكانی ڕێكخراوەكەمان دەركی خەباتی جەماوەری و پێداویستی ئەو كارانەیان نەدەكرد و بەهەند وەرنەدەگرت و بە بێدەنگەكردن لە بەرامبەریدا، ئێمەشیان نائومێد و پەشیماندەكردەوە، لەم بارەوە نموونە زۆرە و سەلماندنی ئاسانە.
گۆران عەبدوڵڵا :
چەپ مەفهومێكی گشتگیرە، لەو سەردەمەدا لە كوردستان زۆر ڕێكخراوە ناوی چەپی لە خۆی نابوو، بەڵام لە كار و كردارەكانیدا لەوسەری ڕاستەوە غارغارێنەی بوو. ئەو كەسایەتی و ڕێكخراوانەی بەدوای گۆرانكاری بنەرەتیانەوە بوون، خەڵكانێك بوون لە ڕووی تەمەنەوە گەنچ بووین و لە كاری جەماوەرییدا خاوەنی هیچ ئەزمونێك نەبووین، ھەروەھا لە رووی فیكری و سیاسیشەوە بەشێك نەبووین لە مێژووی حیزبی شیوعی عێراق، كە لە بواری كاری جەماوەریدا خاوەنی ئەزموونێكی زۆرە ، بەتایبەت لە ساڵەكانی پەنجاكان تا هەفتاكانی سەدەی ڕابوردوو. ئەو تەمەنەی ئێمەش تەمەنێك بوو، لە پەنای دیكاتاتۆری و سەركوتدا تێپەڕیبوو، كە دەرفەت بۆ دروستبوونی هیچ ڕێكخراوەیەكی جەماوەری نەمابووەوە.، شتێك كە دەمانزانی شورا بوو، ئەویش وەك نەزەر بوو زیاتر لە عەمەل. مەبەستم لەم قسانە ئەوەیە، كە بڵێم پلانێك بە غەیری دامەزراندنی شورا لای ڕێكخراوە سیاسییە چەپەكان بەتایبەتی خەتی كۆمۆنیزمی كرێكاری لە ئارادا نەبوو. بیرمە شورای خەڵك لە هەولێر لە تەنیشت بنكەكەیانەوە خانوویەك هەبوو لێیان نووسیبوو “مەكتەبی بێكاران”، بەڵام فەلسەفەی پشت ئەو نووسینە خەمخواردن لە بێكاران نەبوو، بەڵكو ترسی ئەوەیان هەبوو ڕەوتی كۆمونیست ئەو جێگایە بكاتە بنكەی خۆی، چونكە لەو كاتەدا برادەرانی شورای خەڵك لە هەولێر ئەوەندەی ڕقیان لە ڕەوتی كۆمونیست دەبووەوە، ئەوەند بەرەی كوردستانیان بە كێشە لەپێش خۆیان نەدەبینی.
بیرۆكەی دامەزراندی ڕێكخراوەیەك بۆ بێكاران بیرۆكەی تاكی چەپ بوو، لەسەر زەمینەیەكی واقعی بۆ وەڵامدانەوەی كارەساتێك، كە ڕووی لە كوردستان كردبوو؛ ئەویش بێكاری و برسێتی بوو.
ئهو دروشم و ئامانجانهی كه ڕێكخراوهكه لەپێناویان پێكهات، كامانه بوون، ئایا تا دواڕۆژهكانی له پای ئهو داخوازی و ئامانجانه مایهوه؟
سیروان عەلی :
داخوازی سهرهكی ئهو كاته ( كار یان بێمهی بێكاری) بوو. مهسهلهی پێداگری له سهر ئهو داخوازیانه شتێك بوو، ههڵچوون و دابەزینی به خۆیەوە دهبینی. یهكێتی بێكاران بۆ ماوهیهكی زۆر كاری بۆ ئهوه دهكرد، ئیش بۆ خهڵك بدۆزرێتهوه و ههوڵبدرێت بێكاران له لیستی تایبهتدا ناونووسبكرێن و پێناسهیان بۆ بكرێت و ههروهها ههوڵبدرێت كۆمهكی كورتماوهش بۆ بێكاران بهدهستبهنرێت،كۆمەكی وهك ئازووقه و كۆمهكه مرۆییەكانی دیكە، كه تاڕادهك بهشیك لهمانه ئهنجامدران. بهڵام له دوا ساڵەكانی تهمهنیدا بههۆی زاڵبوونی عهقڵیهتی سكتاریستیی حزبی كۆمونیست كرێكاری عیراق، ههوڵهكانی (یهكێتی بێكاران) نهیاندهتوانی لە بریارهكانی نێو كۆبوونهوهكانی مهكهتهبی سیاسی ئهو حزبه بترازێن. ھەروهھا ڕێكخراوەكە زیاتر بووبووه لیژنهیهكی یان ئۆرگانێكی ئهو حزبه و حزبیش (یهكێتی بێكاران) به موڵكی خۆی دهزانی، بۆیه ههموو شهڕێكیان پێدهكرد، بۆ نموونە بۆ پشتیوانی له ڕێبوار ئهحمهد، كه لەسەر بابهتێكی ئهو، لهلایهن حكومهتی ههرێمەوە،بڕیاری داخستنی ڕۆژنامهی بۆپێشهوه درا بوو و دهبوایه یهكێتی بێكاران خۆی و ئهندامان و ههڵسوڕاوانی ههرچی توانای مادی و مهعنهویی ھەیە، لەو پێناوەدا بهخهرجی بدهن، بۆیه ڕۆژانه لهلای قەڵای شاری ههولێر (یهكێتی بێكاران) به شهڕهدار و چهقۆ لهگهڵ ئیسلامییەكان ئاماده دهكرا. تهنانهت كار گهیشته ئهوهی زیاتر له ١٣ ههڵسوڕاو و نوێنهری ڕێكخراوهكان ڕهوانهی زیندان بكرێن، كه زیاتر بۆ ماوهی دوو ههفته له زینداندا مانەوە؛ لەوانە هاوڕێیان ( شاپوور عبدالقادر، قابیل عادل، حسێنی دارهتوو، كاوهی مام سهید، سیروان عەلی، هاوڕێ پهنگر و چهندین هاوڕێی دیكه) بەداخەوە ناوەكانیانم باش لەبیر نەماوە.
من ئهو ڕۆژگارهم لەبیرناچێتهوه، كە من و هاوڕێ كاوه زۆرمان ههوڵدا، كە ئهمه مواجهههی ئێمه نییه، بۆ ئێمه مهسهلهی بێكاران كاری ئهساسیه، بهڵام ئهندامانی حزبی كۆمونیست بهكهیفی خۆیان لەنێو بێكاران تهڕاتێنیان دهكرد و ههروهها ئهو كاتهم لهبیرناچێت، كه هاوڕێیان شاپوور و قابیل دهستگیركرابوون، ئێمه نوێنهری ڕێكخراوهكانی یهكێتی بێكاران و كۆمهڵهی ئاوارهكان و ڕێكخراوەی سهربهخۆی ژنان و ڕێكخراوهی كارگه ئههلییەكان له شاری ههولێر، دهستهیەكی عەلاقاتمان بۆ چوونهلای بەێوەبەرانی دەزگەی ئاسایش لەپێناو ئازادكردنی ئهو هاوڕێیانه دروستكرد، كه هاوڕێ كاوه و ھاوڕێ حسین و ھاوڕێ ئاڵا و من لهو لیژنهیهدا ئهندام بووین و لەلایەكی تریشهوه، ڕێپیوانێكیشمان بۆ بهردهم دەزگەی ئاسایش ئامادهكردوبوو، كه ئهگهر لیژنهی عەلاقات لە دانیشتنەكەیدا لەگەڵ بەڕێوەبەرانی ئاسایش سەركەوتووو نهبوو، ئهوا پێویستە ڕیپێوانەكه بۆ ئهو شوێنه بهڕێبكهوێت. ئێمه لیژنهكه له ئاسایش بووین، دادوهر بڕیاری ئازادكرنی ئهو هاوڕێیانهی دابوو، بهس چهند كاریكی ڕۆتین مابوون، بهڵام له ناكاو نێو ئاسایش شهڵهژا و ههواڵ گەیشت، كه ڕێپێوان بهڕێوهیه. ئێمه كە زانیمان بارەكه خراپه، بۆیه من له ئاسایش دهرچووم، بۆ ئهوهی ئهو ڕێپیوانە نهگاته بهردهم ئاسایش. دیاره ڕێپێوانهكه به دوو بهش هاتبوون؛ بهشێكیان لهپشتی بینای پاڕیزگاوه دههاتن، كه زۆربهیان پیاوان بوون، بهشەكەی تریان یهكسهر بهنێو (بازاری سیروان)دا بۆ بهردهم بینای ئاسایش دههاتن. ئێمه ههرچهنده توانیمان ئهوانهی كه لەلای پاڕیزگاوه هاتبوون، ڕابگرین، بەڵام فریای بهشهكەی تر نهكهوتین، بۆیه یهكسهر گهشتنه بهردهم بینای ئاسیش. ناچار من چووم و ڕوومكرده (ئارام عەلی) یەكێك له ئهندامانی حزبی كۆمونیست، كه ڕێپێوانكهی هێنابوو و خۆی لهژێر چهتری دوكانان نهدەهاته ئهم لاوه، كه زیاتر له (١٠٠) مهتر له ڕپێوانهكهوە دوور بوو . پێموت ئهو ڕێپێوانتان بۆ نارد، وتی”تازه هات”، وتم باشه وهرن بیانگهڕێننهوه ئهوه جەماعهت ئازاددهكهن، وتی “ئهوه من نایكهم خۆت دهتوانیت بیكهی”، وتم ڕێپێوانێك من بهڕێمنهكردبێت، ئێستاكە چۆن به قسهی من دهكات، بزهیهكی كرد وتی “نازانم. .”. بهههرحاڵ من گهڕامهوه بۆ لای هاوڕێكانم لەنێو ئاساییش ( كاوه ، حسینی دارهتوو)، بۆ ئهوهی بزانین چی بكهین، یهكسهر (هیوا) بهرپرسی سیاسی ئاسیش بهردهمی لێگرتم و وتی “ئهمه چییە ئێمه نهمانوت، بهردهبن”، وتم ئهوانه هاتوون بۆلای ڕابهرەكهیان (شاپوور) بۆ ئهوهی لهگهڵ خۆیان بێبهنهوه. . وتی “ئێستا پیانبڵی با ئێره چوڵبكهن، ئهگینا ئازادناكرین”. منیش زۆر به نائومێدییەوە له وهزعهكه گهڕامهوه بۆ نێو خهڵكە، كه سوور زانیم بهقسهم ناكهن، چوومه بهردمیان ههواڵی ئازادكردنی (شاپوور و قابیل)م پێڕاگهیاندن و پێموتن ئێوه ئێره چۆڵبكهن، دادوهر بڕیاریداوه. ههموویان وتیان “ئێره چۆڵناكهین شاپوور لهگهڵ خۆمان دهبەینهوه.” منیش ئهمهم لهلا چاوهڕوانكراوبوو، بۆیه ههر كه تۆزێك هاتمه ئەم لاوه، یهكسهر دوو ئاسایش ههردوو دهستیانگرتم و وتیان “كاك هیوا ئیشی پێته”. ههر كه گهیشتمه نێو بینای ئاسایش، تا گهیشتمه نهۆمی دوو، وهك گهلهگورگ كهوتنه گیانم، كه دەموچاوی ھاوڕێ (كاوه)م بینی، زانیم كە ئهویشیان دهستگیركردوه . منیان برده ژورهكهی هیوا و پێیوتم ” ئیتر تۆ نوێنهری چێت”، منیش وتم ئهی ئا ئهمه ئازادی و دیموكراسی ئێوهوهیه …. ئیتر ھەر ئهوندهم خۆشبوو، كە ئهو وشەیهم وت، زیاتر له چوار كهس لێاندام تا لههۆش خۆم چووم. . دواتر بردیانمه زیندانهوه. كه بۆ ماوهی نزیك دوو ههفته ههموومان لهگهڵ ھاوڕێ (شاپوور) و ئهوانیش بهندكراین. . بهڵام من ئهو ههموو لێدانم خوارد به قهد ئهو وشەیه ناخۆش نهبوو، كاتێك كە لەگەڵ هاوڕێكانم له زیندان درچووم و (ئارام عەلی)م بینی، به پێكهنینهوه پێیوتم ” ئاوها ڕێپێوانتان پێدهكهین و دهستگیردهكرێن و بڕواتانیش به مهسهلهكه نییه” لەگەڵ قاقای پێكەنینەكەی ئهودا، ئهوجار ههموو شهقهكانی ئاسایش زیاتر ئازاریان به ههموو جهسته و ڕۆحم دهگهیاند.
لهلای حزبی كۆمونیست (بێكاران) و ئامانجی بێكاران شتێكی بێبایەخ بوون، دیاره ئهمه بهس بەرامبەر یهكێتی بێكاران وانهبوو، بۆ ڕێكخراوهكانی تری وهك كۆمهڵهی ئاوهرهكان و ڕێكخراوهی ژنان ههر ئاوابوو . بۆیه ئێمه كە گروپێك بووین، تا ههڵسوڕانێكمان بۆ داخوازییەكی بێكاران دهكرد، ڕوحمان دهردهچوو، كه له بناغهدا كاتی خۆی بێكارانی ئەندام بۆ ئهو ئامانجانه دهنگیان به ئێمه دابوو، تاوەكو نوێنهرایهتییان بكهین.
گۆران عەبدوڵڵا :
من پێموایە یەكێك لە دروشمە زۆر جوانەكانی (یەكێتی بێكاران لە كوردستان) هەڵگرتنی دروشمی ” كاری گونجاو یان بیمەی بێكاری” بوو. رەنگە تاڕادەیەك لەو سەردەمەدا ناواقعی دەركەوتوبێت، بەڵام بەدڵنیایەوە هەڵگری مەودایەكی دوورە لە مرۆڤدۆستی. هەموو ڕێكخراوێكی جدی هەڵگری دروشمی خۆیەتی، گرنگ نییە ئەو دروشمە قابیل بەوەیە لەو ڕۆژگارەدا بەدیبێت یان نا، گرنگ ئەوەیە تۆ چ ئاسۆیەك دەخەیتە پێش ئەو چین و تویژەی، كە ئەو ڕێكخراوە نوێنەرایەتییان دەكات. یەكێتی بێكاران بەمەبەستی چاككردنی ژیانی خەڵك، دەیان داخوازی كردە شیعاری ڕۆژانەی خۆی. ئەگەر سەیری ڕۆژنامەی (دەنگی بێكاران) بكەین، هەموو ئەو داخوازییە دەسبەجێیانە دەبینین، كە لەو سەردەمەدا پێویستی خەڵكی بێكار بوون. یەكێتی بێكاران هەوڵی بەدەستهێنانیانی ئەم داخوازیانەی داوە؛ لەوانە سووتەمەنی ، ئازوقە، داو و دەرمان و خانوبەرە. . . . هتد.
ئاكۆ محەمەد :
ئەوەندەی من بزانم و لە بڵاوكراوهكەشیدا بەناوی ‘دەنگی بێكاران’ دەركەوتووە، “كاری گونجاو یا بیمەی بێكاری” بوو، لەپاڵ ئەوەشدا كۆمەڵێك داخوازی كاتیی وەك دابەشكردنی یەكسانی خۆراك و كۆمەكە جیهانییەكان، كێشەی خانووبەرە و سوتەمەنی و هاتووچۆ و زۆرێكی دیكە، كاریان بۆ دەكرا و خۆپیشاندانیان بۆ ڕێكدەخرا ….. درێژەی ھەیە
بۆ خوێندنەوەی بەشی یەکەم کلیکی ئێرەبکەن ….
ئیمەیل
ئەرشیڤی دۆكومێنت وبڵاوكراوەكانی یەكێتی بێكاران
http://issuu.com/yekeeti-beekaran
فەیسبووك
https://www.facebook.com/yeketi.bekaran