دیاردەناسی تێپەراندنی پێورەکانی نوسین
دیاردەناسی تێپەراندنی پێورەکانی نوسین
‘بەختیار عەلی’ بەنموونە
پێشەکی
کاری نووسین لە کوردستان دا بەگشتی و بەتایبەت دوای راپەڕین، لەرووی ئەرک و پێگەی لەژیان رۆشبیریی و روناکبییردا چەند گۆڕانکاریەکی بەسەرداهاتووە. بەڵام مەرج نییە گۆڕانکاریەکان پێشکەوتن بن لە رەوتی نوسین خۆی دا، بەئەندازە دەرکەوتنی دیاردەو دەرکەوتی جیاوازە لەکاراکتەری نوسەرو دەنگۆکانییدا. یەکێک لەو دەرکەوتانەی کە لێرەدا پێویستە هەڵوەستەی لەسەربکەین “سەرووکەوتنی” نوسەرە بەسەر پێورەکانی نوسیندا. واتە؛ ‘کەوتنەدەرەوەی’ نوسەرە لە بازنەی نوسیندا تائەو ئاستەی پێگەکەی دەچێتە سەرووی ستاندەردەکانی نوسینەوە.
دیارە ئەمە بەدیوێکدا ئەنجامی پێداهەڵدان و بانگەشەکردنە تاڕادەی دابڕینی نوسەر لە خودی بەرهەمەکانی. بەدەربڕینێکی تر، نوسەر پێگەیەکی تایبەتتر بەسەردەبات کە لە دەرەوەی پانتایی نووسیندا خۆی دەبینێتەوە کە ئەویش بریتییە لەوەی کە نەکەوێتە ژێررکێفی پێوەرەکانی هەڵسەنگاندنی رەخنەییەوە. هاوکات ئەو ئامادەییە کولتوریەیە کەلە بواری نوسیندا هەیە رێ بۆ سەرهەڵدانی نوسەرێک خۆشدەکات کەناوبانگی خۆی بەسەر کۆی رۆشنبیرو نوسیندا شۆڕبکاتەوە تائاستی شاردنەوەی بنەماکانی نوسین و هەڵسەنگاندنی بابەتیانە.
بۆیە دەکرێ ئەم دیاردەیە بە’ئەفسانەبوونی’ نوسەریش وەسفکەین، چونکی خۆی لەتێپەڕاندنی پێورەبابەتیەکانی نوسەرو نوسیندا دەبینێتەوە بەپاساوی ناوبانگ و سەرکەتوویی و پێگەی دیارکەتووی لە کایەی رۆشنبیریدا. دواجار جۆرە مامەڵەیەکی تایبەتی لەگەڵ نوسەردا دەکرێ کە زادەی بەهای نوسین و پێوەرەکانی نییە. ئیدی لەم دۆخەدا لەباتی ئەوەی قسە لەسەر نوسەر بکرێ لەڕیی بەرهەمەکانیەوە، بەپێچەوانەوە بەرهەمەکان دەچنەپشتەوەی ناوبانگی کەسێتی نوسەرەوەو ‘نوسەر’یش سیفەتی نوسەرێتی لێدەسەنرێتەوەو وەک ئایدۆڵۆێک باسدەکرێ. تەنانەت دەتوانین زێدەڕەوتریشبین، ئەگەر ئەو نوسینانەی نوسەرێکی ناسراو دەیان نوسێ، ناوی کەسێکی ئاسایی بخرێتەسەر، هیچ کاریگەریی و دەنگۆی ئەوتۆی نابێ، وەکیتریش ئەو نوسینانەی کەسێکی کەم ناوبانگ چەندە باشیش بی بەپێی پێورەکانی نوسین، ئەگەر ناوی نوسەرێکی بەناوبانگی بخرێتەسەر، دەبێتە رووداوێکی رۆشنبیریی!
لێرەوە قسەلەسەر دیاردەی ئەفسانەسازی وەک پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتی کەخۆی لەفۆرمێکی رۆشبیریدا مانڤێست دەکات. وە دیاردەی دەرەنوسەنین وەک فەزایەکی سەربەخۆ و هاوکات باسکردنی گرفتەکانی نوسینی کوردی لەمڕووەوە.
１- ئەفسانەسازی و نوسین
لە هەموو کۆمەڵگەیەکدا، هەندێ نوسەری بەناوبانگ دەبنە ‘ئەستێرە’ی ئاسمانی نوسین و مایەی خۆپاڵدانە بەرسێبەرو تروسکایەکانی، بەتایبەت لای نەوەیەک کە ئاستی رۆشنبیری و توانای خوێندنەوەی سەرەتاییە. دیارە وەکچۆن لەکۆمەڵگە دێرینەکاندا مرۆڤ بۆ گوزارش لەترس و حەزو خەون و هیواکانی لەفۆریمی ئەفسانەییدا، قسەی لەسەر دونیابینی و ئەنگیزەو نیگەرانیەکانی خۆی کردووە، ئاوەهاش مرۆڤی ئەم سەردەم بەجۆرێکیتر ئەو هەناوە دەروونییە لەخودی نوسەرو نوسینێکدا بەرجەستەدەکات. هەڵبەت، وەک بیرمەندانی مێژووی هزر، ئەفسانە بەیەکەم فۆرمی بیرکردنەوە دادەنێن کە لەرێێەوە مرۆڤ پەیوەندی بەدەوربەرو هاومرۆڤەکانیەوە ئەنجامداوە. بەڵام بەهاتنی ئاین و فەلسەفەو زانستی نوێش هەژموونی لەسەر بیرکردنەوە کزبووە وەک ئەوەی بڵێی، سەردەمی ئەفسانە و کاریگەری بیری خورافی لەژیانی مرۆڤدا بەکۆتاگەیشتووە!
وەلێ ئەم ئەنجامگیریە، زێتر لەرووی مێژوویەوە دروستە، دەنا سەردەمی ئێستای کۆمەڵگەکان بەدەرنییە لەبەرهەمهێنانی ئەفسانەو جیهانبینیەک کە ئاماژەو سیمیبول و میکانیزمی ئەفسانەسازی بەپشتیوانی تەکنەلۆجیای نوێ تێدابەکارە، بەڵام بەناوەڕۆکی جیاوازتر لەهی سەردەمی دێرین. وەک چۆن دەوترێ ‘مرۆڤ بوونەوەرێکی گێڕەرەوەیە’، ئاوەهاش دەکرێ بڵێین ‘مرۆڤ بوونەوەرێکی ئەفسانەخوازە’. ئەمە نەک هەر لەبەرئەوەی ئەو مرۆڤە ئەفسانەسازە قسە لەسەر نهێنیەکانی گەردوون و بوون دەکات لەفۆرمی داستانێکی ئەفسانەییدا، بەڵکو بەهۆیەوە نهێنیەکانی کەلەبەرە نادیارەکانی ناخی خۆشی دەردەخات.
یەکێک لەو فەیلەسوفانەی شایەنی ئاماژەپێکردنە لەم میانەدا، ‘ئیرنست کاسێرەر’ە. لەکتێبێکی قەشەنگدا بەناوی ‘ئەفسانەی دەوڵەت’ سەرەتا شرۆڤەی بنەماکانی ئەفسانە و ئەقڵیەتی سازکردنی دەکات. رەنگە گونجاونەبێ بچینەوە سەر کۆی بیروبۆچوونەکانی لەمڕەوە، تەنها ئاماژە بەو وتەیە دەدەین کە دەڵێ: ‘سەرباری زالبونی مەعریفەی زانستی و تەکنیک، بەڵام ژیانی کۆمەڵایەتی مرۆڤی مۆدێرن خاڵییە لەبیرکردنەوەی ئەقلانیەتی. لەباتی ئەوەی ئەم مرۆڤە ئەو قۆناخە سەرەتاییانەی تێپەڕاندایە، کەچی دەگەڕێتەوە بۆ پێش مێژوو! بۆیە بەڕای ئەو، بیروهیرزری زانستی و ئەقڵانی تەسلیمی دوژمنێکی مەترسیدارتر دەبێ کە ئەفسانەیە! .
دیارە ئەگەرچی راستیەک هەیە کە ‘ئەفسانە دیاردەیەکی سادەیەو پێویست بەئاڵۆزی لێکدانەوەی فەلسەفیی و سایکۆلۆجی نییە، بەڵکو جۆریکە لە گێلیتیەکی سەرەتایی- و ساویلکەیی . وەلێ لێرەوەیە کە ئەفسانەسازی راستی ناخ و سروشتی مرۆڤ دەردەخات لەفۆرمێکی کۆمەڵکاریی دا. هەر بۆیە بەرای کاسێرەر ‘لەبیرکردنەوەو ئەندێشەی ئەفسانەییدا ئێمە بەرەوڕووی ئەزموونکردی ‘تاک’ نابینەوە، ئەفسانە بابەتیکردنی (objectification) ئەزموونی ژیانی کۆمەڵایەتی مرۆڤە’ . واتە ئەفسانە لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا مرۆڤەکان دەکات ئامرازو پاشکۆی ئەندێشەو ئەنگیزە ئەفسانەییەکان لە بابەتێکی کۆمەڵایەتی هاوبەشدا ئەزمووندەکرێ و تاک وندەکات لەنێو گێژاوێکی گشتخوازدا.
هەڵبەت ئەم باسە زەمینەسازییەکە بوو تا تێبگەین کە دونیای روناکبیریی ئێمەش بەدەرنییە لە ئەفسانەسازی بەجۆری خۆی. بێگومان، ئەفسانەکانیش بێ پاڵەوان نیین، بۆیە لە ئەفسانەی دونیای نوسین دا، پاڵەوانسازیەک دەکرێ کە لۆجیکی خۆی هەیە. ئەگەرچی دەزانم کە بارودۆخی ژیانی ئێمە هەمیشە پێویستی بەسیمبول و رابەرو کەسی بەناو نموونەیی و ریزپەڕ هەیە، بەتایبەت چینی گەنجان هەمیشە ئامادەیەکی بێئەندازەیان هەیە. ئامادەییەک کە خۆی لە کەلێنێکی دەروونی و قەیرانێکی کۆمەڵایەتی و کولتوری و ئاستێکی هۆشیاری تایبەتدا دەبینێتەوە. گەنج پێی خۆشە گۆرانیبێژ، ئەکتەر، بێژەرو نوسەرو مامۆستا یا سیاسیەک بکاتە کەسێکی نموونەیی و چاوی لێبکات. نەک هەر لەبەرئەوەی ئەو کەسێتیانە ئیلهامبەخش و پێشڕەوون، بەڵکو بەدیهێنانی خولیاو حەزێکی ناخەکی ئەو گەنجانەیە کە خۆی لە پێستی ئەو کەسایەتیانەدا دەژی و بیردەکاتەوە.
بۆیە یەکێک لە سیفەت و ئەرکەکانی پاڵەوان، ئەوەیە کە دەبێتە سیمبول و ناوێکی دیارو ئەستێرەیەکی درەوشاوەی بوارێکی تایبەت. لێرەدا ئەگەر میتافۆریانە نموونەکە بەرجەستەکەین، دەکرێ بڵێین ئەو نوسەرانە دەبنە ئەستێرەیەک لەئاسمانی خەیاڵی ئەوانەی بەسەرچاوەی ماناو نموونەی بیرکردنەوەیانی دەزانن، دواجار هەر لەبەرزایی و لەدوورەوە ئاماژەی پێدەدرێ و لەنێو بۆشاییدا بەتروسکەکانیەوە دەمێنێتەوە! لێرەوە ئیتر پرۆسەیەکی دیکە دێتەئاراوە: بەتاڵبوونەوەی ئەو ناوە پاڵەوانیانە لەناواخن و هەقیقەتی خۆی و وەئەوەشی لێدروستدەکرێ کە گوزارش لە کلۆریی رۆحیی بەکاربەرەکانی دەکات. واتە لەبەرهەمهێنانەوەو تەوزیفکردنیدا بەزیادەوە وەسفی دەخرێتەسەر، بەتایبەت لەکولتورێكی زارەکییدا هەقیقەتی پاڵەوان کۆک نییە لەگەڵ هەمان وێنەی ئەندێشەو چاوەڕوانی خەڵکەکەی.
ئەمە کێشە نییە، چونکی بۆخەڵکی گرنگ نییە راستی و هەقیەتی تەواوی پاڵەوانەکە چییە بەدیاریکراوی، بەئەندازەی بابەتی پاڵەوانەکەو وێنە زەینیەکەی چەندە وزەی پاڵنەرو درەوشانەوەو وەڵامدەرەوەی پێویسیتەکانی ناخێتی. لەسەردەمی میدیای نوێ و تەکنەلۆجیادا وێنە، خێرای و ریزپەری کەسێیتیەکان بۆکەسانێ ئیلهامبەخش و نموونەین. بۆیە لەشرۆڤەکردنی ئەفسانەدا، پاڵەوانەکانی باس لەهەقیقەت و چییەتی خودی نوسەر ناکرێ، بەڵکو ماناو ئەو سیمبول و ئاماژانەی کەدەیبەخشێ.
واتە، وەکچۆن لەلێکدانەوەی بوونەوەرە ئەفسانیەکاندا ناپرسین چۆن گیانلەبەرێکی هەزار پێچکەو حەوتسەرو نیوەی مرۆڤ و ئەویتر ئاژەڵ رێیتێدەچێ، ئاوەهاش بەدووی خودی سوژەی نوسەرەکەدا ناگەڕێن کەتاچەندە ئەو نوسەرێکی راستینەو بەپێی پێوەرەکانی نوسین سیفەتی نوسین پێ بدەین، بەڵکو بەپێچەوانەوە ئەو نوسەرە، سیفەتی رەوایەتی و باشێتیی دەبەخشێتە نوسینەکەی بەئەندازەی ناوبانگ و ناسراویتی و ریکلام و ئەو بانگەشانەی کە نێوچەوانی رازاندۆتەوە!
２- دیاردەی’بەختیار عەلی’ لەنوسەرە بۆ دەرەنوسین
هەڵبەت ناتوانین بەگشتی قسەلەسەر ئەو دیاردەیە بکەین کە نوسەر دەکەوێتە سەرووی نووسینەوە بەبێ دەستنیشانکردن. بۆیە باس لە نموونەیەک دەکەین کە لە پانتایی نوسینی کوردیدا بەناوبانگی، بەتایبەت لەو دوودەیەی رابوردوودا، لای هەندێ “بێ رکابەر” پلەی پێشەنگی وەرگرتووەو لای بەشێکی گەنجی خوێندەواریش کە بەرێژە کەم نین، ‘ئایدۆڵێک’ی پلەیەکی نووسینە. تەنانەت ئەم ‘توێژە’ خوێنەرە پێی وایە لەرێی نوسینەکانی ئەو نوسەرەوە، خۆی بەدونیای نوسین و رۆشبیریەوە بەستۆتەوە. بۆیە هەڵبژاردنی ئەم ناوە، دەگەڕێتەوە بۆ هۆکارێکی بابەتی، لەبەرئەوەی کە ناسراوەو باشتر مەبەستی بابەتەکە رووندەکاتەوە. هاوکات لەبەرئەوەی خۆم شایەتحاڵی جەختکردن بووم لەوەی کەچۆن رۆژنامەو گۆڤارەکان ئەکاونتێکی تایبەت و پێگەو جێگەیەکی پلەئیمتیازیان بۆ ئەم نوسەرە بەڕێزەکردۆتەوە کە لەسەر بنەمای ناوبانگی لاخوێنەرو ناسراویی کەسەکە دەوەستێ بەپلەی یەکەم. جێی ئاماژەپێدانە کە چەند نوسەرێکی تریش هەن بە هەمان شێوە، کراون بە خاوەنی ئاوەها پێگە و “تاجێک”ی رۆشنبیری.
بۆیە دیاردەی ‘بەختیار’، بەمانای کەسێکی دیاریکراوو هەڵسەنگاندنی وەک نوسەرێکی باش یا رەخنەگرتن لەکارو بۆچوونەکانی نایەت. چونکی ئەو ئامانجە لەپشتی ئەم نوسینەوە نییەو کاری منیش داوەریکردن نییە لەسەر کەسێتیی، بەڵکو جەختکردنم لەسەر دیاردەی تەوزیفکردن و بەکاربردنییەتی لەناو راگەیاندنەکاندا. واتە چۆنە بەختیار دەکرێتە دیاردەیەک و لەوێشەوە دەکەویتە دەرەوەی نوسین خۆیەوە بەهۆی تەوزیفکردنێکی سادەکارێکی میدیاییەوە. لێرەدا باس لەچۆنیەتی ئەو بەکارهێنانە دەکەم کەنوسەر دەباتە سەرووی نوسینەوە کەبەهۆیەوە پانتایی نوسین و پێوەرەکانی تێدەپەڕێنێ .
بۆیە رێئاسانی بەکاربردنی ‘بەختیار’ لەمیدیاکاندا بەدوودیودایە: لەشێوازی نوسینیی دا بۆ بەدیاردەبوون. هاوکات ئامادەیی و دەستەوسانی فەزای نوسین و خوێنەر بەرامبەری. شێوازی نوسینی کاک بەختیار بەجۆرێک رێگەئاسانی دەکات کە باش تەوزیفبکرێ لەلایەن ئەو ئەقڵیەتەی پەرۆشی بەپاڵەوانکردنی تێدایە. واتە نوسینی ئەنجامی پرۆسەیەکی تەواوکارو پێکەوەگرێدراوە لەگەڵ ئەوەی چاوەروانی لێدەکرێ. بۆیە ئەنجامێکی چاوەڕوانکراوی ئەم دیاردەیە، ئەوەیە ناوبانگ لەسەروو توانای راستینەی نوسەرەوە وێنادەکرێ و بەپێی پێورەکانی نوسین خۆی نییە. پاشای فەزای نوسین بەهاوکاری رۆژنامەنوس و نوسەرگەلێکی بەجۆرێ ئایدۆڵێکیان لێدروستکردووە کە ئامانج گەرمکردنی بازاڕی خۆیانە لەڕێی رازاندنەوەی پەڕەکانی رۆژنامەکان بەهەواڵی خۆرشێنەرو وروژێنەرو لەدیمەن و کەسێتی و ناوداردا.
بۆیە دەکرێ بپرسین ئەو لەکوێدا ‘دەرەپێورە’؟
– زۆرجار رەخنەگرتن لەنوسینەکانی، راستەوخۆ نەیاری ئامادەو حازبەدەستی لێدەکەوێتەوە، کەئەمەش بەڵگەیە لەبوونی بەکەسێکی ئەفسانەیی لەزەینی خوێنەرگەلێکدا. بەتایبەت ئەو خوێنەرانەی کە ‘بەخیتاریی تر’ لە کاک بەختیار وەک دەستەو دامانێک لەبۆسەدان بۆ لێدانی کەسێک وەک خۆیان ئەو ئەنگیزەو تەسلیمبوونەی نەبێ بۆ کاک بەختیار. هەڵبەت وەک ووتم ئەمە گرفت نییە و سەیریش نییە، چونکی هەمان ئەتیتود-رەفتار- بۆ گۆرانیبێژو یاریزانێکی تۆپی پێ و سیمبولێکی ئاینی هەیە. گرفتەکە لەوەدایە نوسەرەکە بکەوێتە داویەوە، وە بکەوێتە سەروو پێوەرەکانی نویسن و رەخنەکارییەوە. هەربۆنموونە کاک بەختیار جاری وایە قسەلەسەر شتێک ناکات یا وەڵام ناداتەوە یاناراستەخۆ بەبێ ئاماژەدان رەخنەدەگرێ، وەکئەوەی لەوە گەورەتربێ.
– نموونەی چاپکردنی کتێب، ریکلام و بانگەشەکردن بۆی تا پاداشت و ریزبەندی لە لاپەڕەی بڵاوکراوەکاندا کەوەک رێسایەک دەبێ رۆڵی پێشەنگی هەبێ. ئیمتیازی لەنوسەریتر زێتربێ، نەک لەبەرئەوەی نوسینەکەی وادەخوازێ، بەڵکو لەبەرئەوەی ‘بەختیار’ە.
ئیدی ئەو چیدیەک وەک نوسەر نابینرێ، بەڵکو وەک ئایدۆڵ(Idol). واتە ئەستێرەو پاڵەوانێ هەژماردەکرێ کەلەنوسەر گەورەترو لەسەرووی رێساکانی نوسینەوەیە. چونکی بۆئەوەی کەسێک بەچاوی تایبەت سەیرکرێ، دەبێ ببرێتە سەروو ئەو پێوەرانەی کە بۆ مرۆڤە ئاساییەکان هەن. لەمەشدا سوودمەندی یەکەم راگەیاندن و دەزگاکانی چاپ و پەخش و خودی ئەو نوسەرانەیە لەپشتەوەین. لێرەوە بەدگۆرانێک بەسەر وێنەو چییەتی نوسەردا دێ، دەبیتە فریادرەسێ لە ئەفسانەیەکدا کە بەرهەمهێنانێکی رۆشنبیریە!
بۆیە بڵاوکراوەکان، نوسینیان کردە کاڵاو شتگەلێک کەتوانای فرۆشتنی هەبێ، لەکاتێکدا خوێنەری ئێمە بەگشتی بەدووی بابەتی قوڵ و ووردبیندا ناگەڕێ، بەئەندازەی وێلی شتی سەرنجراکێش و سەیرەو هاوکات وەک وێنە مامەڵە لەگەڵ نوسین دا دەکات. لەم حاڵەتەشدا، خوێنەر هەناسەو حەوسەڵەی خوێندنەوەی دێڕو پشتدێڕەکانی نییە، بۆیە پێویسیتی بەناوبانگی نوسەرێک هەیە، نوسەریک کەپێناسەی ئامادەکراوی هەیە لەزەینیداو لەو رێوە ئەو سەیری وێنەی نوسەردەکات لەجامی نوسینەکەدا.
３- گرفتی نوسینی کوردی
زۆرێکی نوسینەکانی “ئێمە” ستایلست نیین و ناچنە ژێرباری شێوەنوسینێکەوە. ئەمە بۆ هەندێ نوسەری بەئەزموون کێشەیەکی سەخت نییە. ئێمە نوسینگەلێکمان هەیە کەبەداخەوە ناچنە نێو کاتیگۆری و پۆلێنکاری دونیای نوسینەوە. بەرهەمگەلێ کە لەدوودەیەی رابووردوودا بەرهەمهاتووە، ناتوانرێ وەک ژانرێکی جیاو سەربەخۆ لە نوسین تەماشابکرێ. وتارەکان بۆنموونە بەتایبەت درێژەکان، هیچ سیفەتێکی جیاکەرەوەیان نییە، نەتوێژینەوەن، نەراوبۆچوونن، نەستون و گۆشە، نەشرۆڤەو بەدواچوون، نەرووماڵ و لێکدانەوەیەکی سیستماتیکن! دەقگەلێکن هەڵگری ناسنامەیەک یا زێتریش نیین، جگەلە خواستێکی زۆر زاتی نوسەرەکانیان.
تەنانەت ئەگەر ئەو جۆرەنوسینانە بخرێنە سەر زمانێکی بیانیش، رەنگە بایەخ و گرنگی ئەتۆی پێنەدرێ. هەڵبەت، دەشزانیین هەموو نوسینێ کاریگەری ژینگەی رۆشنبیری و کۆمەڵایەتی خۆی لەسەرەو مۆرکی باگراوندی کورلتوری پێوەدیارە، بەڵام ئەمە لۆکاڵیەتی نوسەری ئێمە دەردەخات، بەتایبەت لەو پرس و بابەتانەدا کە بایەخ و گرنگیەکی دەرەکولتوریشیان هەیە. بۆیە مایەی پرسیارە کە نوسەرەکان خۆشیان نازانن بۆ بەو جۆرە ‘ناجۆرە’ دەنوسن؟ ئایا هەر لەبەرئەوەی لێی راهاتوون یا باوە؟
دیارە ئەنجامی ئەم جۆرەدرێژەدانە بەنوسین، ئەوەیە لەم دوودەیەدا پێشکەوتنێکێکی ئەوتۆ بەدیناکرێ، بەتایبەت شێوەنوسینێ کە پەخشانئامێزەو بەهزرێکی شیعریەوە مامەڵە لەگەڵ بابەت و پرسەکاندا دەکات و ئاسۆییانە لەداڕشتندا درێژددەبنەوە تاکۆتایی بەبێئەنجام. نوسینگەلێکی وەسفگەراو ریتۆریکسازو “رستەخۆری”ی ناپێویست، ئامرازگەلێکی نەخوازروای نوسینن. ئەمەش پرسیارێ دەوروژێنێ: تاکەی نوسینی کوردی بەمجۆرە درێژە بەخۆی دەدات؟ ئایا ئەگەری نوسینی ئەکادیمی و زانستی و رۆژنامەیی پرۆفیشۆناڵیش چ ئاسۆیەکی هەیە؟ دیارە ئێرە جێگەی وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە، نییە بەئەندازەی ئەوەی بەرکەوتی گرفتەکە دەستنیشان بکەین.
کەواتە گرفتەکە سێ قۆڵییە: ١- زەمینەی بڵاوکردنەوەی کوردی و ٢- ستراتیژیەتی نوسەر لەهەوڵدانیدا بۆ خ’ۆخستنەدەرەوە’ لە هەڵسەنگاندنی رەخنەیی بەتایبەت لەرێگەی ستراتیژیەتێکەوە کەداگیرکردن و پاشکۆکردنی هزری خوێنەرە، و ٣- ئەقڵیەتی ئەفسانەخوازی ئامادەیی دەکات کە بەجۆرێ پێشوازی لەو هەوڵدانێ بکات کە تینویەتی فریادرەسی هەیە لە بەرگی نوسەردا. دیارە لەم حاڵەتەدا نوسین مایەپوچ دەبێ و هیچ پێشکەوتن بەخۆوە نابێنێ. جگەلەوەی هەندێ هەوڵدەدەن نوسین بکەیەنە پەیژەیەک بۆ گەیشتن بەئاستی ئەفسانەیی، تاوەک دانیانپێدابنرێ و ببنە کەسێکی نموونەیی و سەروو رەخنەوە.
ئەنجامێکی تری پرۆسەی ‘سەرووکەوتنی’ نوسەر بەسەر بەرهەم و دەقەکانیدا، ئەوەیە کەخۆی وەک هەقیقەتێ بەرجەستەکات و نەخرێتەژێر پرسیارت رەخنەییەوە. چونکی هەقیەقەتی خۆی وەک مرۆڤێک لە رەوایەتی ئازادی بیرکردنەوەو رادەربڕیندا وەردەگرێ، بەمەش خۆی قبوڵی رەخنەنابێ، چونکی هەر قسەکردنێک لەبارەیەوە، وەکئەوەی رەخنەیەک بێ لە خودی کەسەکان و بچێتەخانەی هێرش و پێشیلکردنی مافی بیرکردنەوەی سەربەخۆوە.
لەکۆتایی دا دەبێ بڵێین کە دیاردەی جیاکردنەوەی نوسەر لەنوسین وەک ئەنجامێکی چاوەروانکراوی ئەفسانەسازی نوسەر، بەمەبەستێکی ئەکادیمی و لەپێناو رەخنەیی بابەتیدا نییە کە دەبێ نوسەر لە بابەتی نوسینەکەی جیابکرێتەوە. واتە لەپێناو رێگەگرتن لە شکاندنەوەی نوسین بەهۆی لێدانی کەسێتی نوسەرەکەیەوە، بەڵکو ئەنجامی جیاکردنەوەیەکی کۆمەڵایەتیە لەدەرەوەی مەرجە ئەکادیمی و زانستیەکان کەپێی وایە نوسین گرنگ نییە بەئەندازەی نێوبانگی نوسەر!
نەوزاد جەمال
—————————————–
سەرچاوەو ژێدەر:
１- Cassirer، Ernst ‘The myth of the State’ .translation: Charles Hendel. New Haven. Yale University press1946
２- جەمال، نەوزاد: ‘ فەلسەفەو قەیران’. دەزگای موکریانی ٢٠٠٩
کاسێرەر٤-٥
کاسێرەر ٥
کاسێرەر ٤٧
شایانی باسە، پێشتر لەنوسینێکدا “دروشماندنی چەمکەکان لەدونیای روناکبیرماندا ” ئاماژەم بەم دیاردەکردووە کەچۆن نوسین بۆتە دروشمی نوسەرو خوێنەرگەلێک کە نوسین وەک لۆگۆیەک بۆخۆی تەماشادەکات (نەوزاد جەمال: فەلسەفەو قەیران. ل ١١٢-١١٦: ٢٠٠٩).
