یاخیبونی ڕه‌ها له ڕۆمانی ( ڕاستییه درۆزنه‌كان )ی ( گۆران ڕه‌ئوف ) دا!
ئه‌لبێر كامۆ فه‌یله‌سوف و نوسه‌ری فه‌ره‌نسی له‌باره‌ی یاخیبونه‌وه ده‌ڵێ: مرۆڤ كاتێك یاخی ده‌بێت وه‌ڵامێكی نه‌رێنیانه‌ی(نه‌خێر) پێیه، به‌م پێیه‌ش شته‌كانی چوارده‌وری خۆی پێ قبوڵ نییه و ده‌یه‌وێت به‌و دونیایه‌ی تێیدایه بڵێت (نه‌خێر، نا)… هه‌ڵبه‌ت ئه‌وكاته‌ی مرۆڤ نیشانه‌ی نه‌خێر بۆ جیهانێك به‌رزده‌كاته‌وه، له‌هه‌مان كاتدا نیشانه‌ی به‌ڵێ بۆ جیهان و دونیایه‌كی تر بڵند ده‌كات، جا گه‌ر ئه‌و یاخیبونه یاخود ئه‌و باره نه‌رێنییه، یاخیبونێكی فیكری بێت، یان یاخیبونێك بێت له داكه‌وته‌كانی ژیان، یاخود زه‌نگی نه‌خێر بێت بۆ عه‌شق یان یاخیبونێكی سیاسیانه و شۆڕشئامێزانه‌بێت..هتد، ئه‌وا له‌هه‌مو باره‌كانی یاخیبوندا هۆكارێكی تاقانه و به‌هێز هه‌یه، ئه‌ویش ره‌تكردنه‌وه‌ی شتێكه له ئاست شتێكی تردا، قبوڵ نه‌كردنی دونیایه‌ك له ئاست دونیایه‌كی تردا، به‌ڵام ته‌واوی جۆره‌كانی یاخیبون له بازنه‌یه‌كدان یاخود له ژێر ناونیشانێكدان كه ناوی (ژیان)ه!
گه‌ر وردتر سه‌رنج بده‌ینه ئه‌و ڕسته‌یه‌ی كامۆ ده‌بینین مرۆڤ كاتێك توشی یاخیبون ده‌بێت كه وه‌ڵامه‌كان به‌جۆرێك له جۆره‌كان نالۆژیكین و وه‌ڵامگه‌لێكن كه مرۆڤ توانای ڕازیبونیانی نییه، ئیدی ئه‌و چركه‌یه سه‌ره‌تای بێهوده‌ییه‌كی قوڵه له‌و دونیایه‌ی لێی یاخییه، ئیدی سنورێك نامێنێته‌وه له‌مابه‌ینی خۆی و ئه‌و دونیایه‌ی یاخیبونه‌كه‌ی به‌ره‌وڕو ده‌كات، چونكه له‌و باره‌دا ئیدی خودی یاخیبون ده‌بێته به‌شێكی فراوان له مرۆڤ، ده‌بێته تێكه‌ڵه‌یه‌ك له مرۆڤ و نه‌خێر!
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه له نێوان یاخیبونی ڕه‌ها و یاخیبونی میتافیزیكی، ئه‌و خاڵه‌یه كه وه‌ك جۆرێك له قوناغبه‌ندی شته‌كان ڕوده‌ده‌ن، هه‌رئه‌وه‌ی كه مرۆڤێك گرفتی له‌گه‌ڵ واقیع دا هه‌یه و ناتوانێت مامه‌ڵه‌یه‌كی ته‌ندروست بكات و كرداره‌كانی نامۆن له ئاست ئه‌و ده‌وروبه‌ری تێیدایه، ئه‌مه خاڵێكی زۆر بنه‌ڕه‌تی مرۆڤبونی خۆی و هاوكات یاخیبونیشه، چونكه ئه‌وكاته‌ی مرۆڤ ده‌یه‌وێت خودی خۆی بێت، ئیتر ده‌سپێكی یاخیبونه‌كان ده‌ستپێده‌كات، ئیتر سه‌ره‌تای شۆڕشه ناوه‌كییه‌كانی خۆیه‌تی، ئیتر له‌هه‌وڵی گۆڕینی پێناسه و ناسمانه‌ی ئه‌و شتانه‌یه كه به‌ریان ده‌كه‌وێت، به‌تایبه‌ت دوای ئه‌و ساتانه‌ی كه مرۆڤ ناویان ده‌بات ژیانكردن، دوای ئه‌و ئه‌زمونه‌ی له‌به‌ره‌نجامی خودی ئه‌و دونیایه‌وه دروست ده‌بێت كه تێیدا یاخیبونه‌كه‌ی ده‌كات.
سادقی هیدایه‌ت چیرۆكنوسی گه‌وره‌ی ئێران، له چیرۆكی زینده به‌گۆڕ دا ده‌ڵێت:هه‌موان له مه‌رگ ده‌ترسن و من له ژیانی لاساری خۆم! ئه‌م گوزارشته‌ی هیدایه‌ت یاخیبونه له ژیان، به‌واتا زۆر قوڵ و فه‌لسه‌فییه‌كانی، جۆرێكه له په‌ڕینه و هه‌ڵهاتن له شتێك كه ناوی خودی ژیانه، وه‌رگرتنی مه‌رگه و ره‌تكردنه‌وه‌ی ژیانه! لێره‌دا ده‌گه‌ینه ئه‌و خاڵه‌ی كه‌تێیدا به‌ر وه‌ڵام ده‌كه‌وین له بێ وه‌ڵامیدا! به‌ر هیوا ده‌كه‌وین له بێهیوایدا! ئه‌ویش ئه‌وه‌یه: ئه‌وكاته‌ی مرۆڤ یاخی ده‌بێت له خودی ژیان خۆی، ده‌سپێكه بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی له ژیانێكه‌وه به‌ره‌و ژیانێكی تر كه‌ناوی مه‌رگه! خاڵی پچڕانی ته‌واوی بونی مرۆڤه به بون خۆیه‌وه، ئه‌و چركه‌ساتانه‌یه كه مرۆڤ وه‌ك بونێك توانای ده‌ستخستنی وه‌ڵامه‌كانی نییه، توانای هۆكارگه‌لێكی لۆژیكی نییه بۆ مانه‌وه‌ی له ژیان، ئه‌مه له‌یه‌ك كاتدا هه‌م بێهوده‌ییه له ژیان هه‌م دۆخێكه ده‌كرێت وه‌ك جۆرێك له سكشت مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت، ئه‌وكاته‌ی مرۆڤ بێهوا ده‌بێت له ته‌واوی ئامانج و خه‌ونه‌كانی ئیتر په‌ناده‌باته به‌ر جۆرێك له یاخیبون ئه‌ویش ئه‌و یاخیبونه‌یه كه كامۆ نیشانیكردوه به یاخیبونی ڕه‌ها!
ئه‌وكاته‌ی مرۆڤ ناگاته وه‌ڵامی پرسه جددییه‌كانی له‌ئاست ژیاندا، ئیتر گومان به‌جۆرێك باڵاده‌ست ده‌بێت، زۆركات بۆ دڵنیابون له گومانه‌كانی دژی ژیان، به ته‌نها خودی ئه‌زمونكردن له‌ئاست ژیاند، جه‌ختكردنه‌وه‌یه‌كی ئه‌قڵانییه بۆ یاخیبون له ژیان، بۆیه ئه‌و چركه‌ساته‌نه، ته‌نانه‌ت كتێبه ئاسمانییه‌كانیش ناتوانن گومانه قوڵه‌كانی مرۆڤ بڕه‌وێننه‌وه كه‌وه‌ك پرس هه‌یه‌تی له‌ئاست ژیاندا! چونكه مرۆڤ بونه‌وه‌رێكی به‌سروشت یاخییه، جاگه‌ر بێت و به‌ر پرسیاره بێ وه‌ڵامه‌كانی بكه‌وێت، ئیتر به‌سییه‌تی بۆ یاخیبونی له‌ئاست ژیاندا!
له یاخیبون گرنگتر خاڵی دروستبونی یاخیبونه، یان ئه‌و هۆكارانه‌یه كه واده‌كات مرۆڤ له‌ئاست یاخیبونه‌كاندا توشی رامان و پرسیاربێت، یاخود ئه‌و یاخیبونانه كامه‌ن كه پاش تێپه‌ڕینیان، وامان لێده‌كات پرسیاربكه‌ین، وامان لێده‌كات به‌دوای خاڵ و ده‌ستپێكی نه‌خێرییه‌كانیدا بگه‌ڕێن، بگه‌ڕێن به‌شوێن ئه‌و نه‌خێریانه‌دا كه بۆ كام دونیا كردویه‌تی؟ یان به‌واتایه‌كی تر له كام دونیا یاخیبوه، یاخود ئه‌و بیانوانه‌ی كامه‌بون كه پێش یاخیبونه‌كه‌ی هۆكاربون بۆ ئه‌وه‌ی یاخی نه‌بێت؟ ده‌كرێت له مابه‌ینی ئه‌م باسه‌دا و گرێدراو به رۆمانی ڕاستییه درۆزنه‌كانه‌وه به‌ر وێنه‌یه‌كی تری یاخیبون بكه‌وین، یان به‌ر ئه‌و بیانوه خۆشه‌ویستانه بكه‌وین كه‌وه‌ك هۆكارگه‌لێكی لۆژیكی مرۆڤی یاخی خۆی پێ فریوده‌دا!
ئه‌وه‌ی گرنگ بێت لێره‌دا تیشكی بخرێته سه‌ر، یاخیبونی ڕه‌هایه وه‌ك چه‌مێك له‌و چه‌مكانه‌ی له‌نێو ڕۆمانی ڕاستییه درۆزه‌كاندا به‌ریده‌كه‌وین، ئه‌م ڕۆمان له دوتوێی (203) لاپه‌ڕه‌دایه و ساڵی 2009 چاپ و بڵاوكراوه‌ته‌وه، به‌ده‌ر له ته‌كنیك و زمانی گێڕانه‌وه و ئه‌و باره ده‌ورنییه ئاڵۆزه‌ی ڕۆماننوس زۆر به‌وردی و پیشه‌ییانه كاری تێداكردوه، كه خوێنه‌ر له‌كاتی خوێندنه‌وه‌یدا ده‌بێت زۆر ده‌رونگه‌راییانه له‌م ڕۆمانه بڕوانێت، ئه‌گینا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه ده‌ستبه‌رداری ده‌بیت و دایده‌خه‌ێت، چون له كۆتاییه‌كانی ڕۆمانه‌كه‌دا به‌ر ئه‌و راستییه ده‌كه‌وین كه خودی حیكایه‌تخوان نه‌خۆشه! نه‌خۆشییه‌كی قوڵی ده‌رونی، بۆیه ده‌بێت خۆمان وه‌ك خوێنه‌ر له‌هه‌موڵی یه‌كخستی ڕودا و به‌ریه‌ككه‌وتنی چه‌مكه ئاڵۆزه‌كانی نێو تێكسته بده‌ین، من بۆخۆم باوه‌ڕموایه ڕۆماننوس زۆر كارامه‌ییانه توانیویه‌تی چركه به چركه له هه‌وڵی ده‌رخستنی په‌یامه قوڵه‌كانی ڕۆمانه‌كه‌یدا، هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه بۆ ئه‌و خوێنه‌ره‌ی ده‌یه‌وێت ده‌ورنیانه به‌ر ئه‌م ڕۆمانه بكه‌وێت، چونكه گه‌ر وه‌ك ڕۆمانێكی گشتی له دونیای ئه‌م ڕۆمانه بڕوانین، ئه‌وا ڕه‌نگه به‌ته‌واوی خوێنه‌ر بێزاربكات، به‌ڵام گه‌ر په‌روه‌رده‌یه‌كی خوێندنه‌وه‌ی ده‌رونگه‌راییانه‌مان بۆی هه‌بێت، ئه‌وا واده‌كات خوێنه‌ر له باره گشتییه‌كه‌ی رۆمانه‌كه تێبگات و به‌چێژه‌وه به‌شوێن كۆد و فیكره‌ی بنه‌ڕه‌تی ڕۆمانه‌كه‌دا وێڵ بێت.
به‌ده‌ر له‌و فه‌زا ده‌رونییه‌ی ڕۆماننوس كاری تێداكردوه، بۆئه‌وه‌ی له فیكر و واتا قوڵه‌كانی ئه‌و چه‌مكانه بگه‌ین، كه‌له‌م ڕۆمانه‌دا وه‌ك خوێنه‌ر به‌ریانده‌كه‌وێن، ئه‌وا پێویستیمان به تێگه‌یشتنی هه‌ندێ چه‌مكی فه‌لسه‌فییه، به‌ر له‌خوێندنه‌وه‌ی ڕۆمانه‌كه، بۆ نمونه تێگه‌یشتن له چه‌مكی یاخیبون، تێگه‌یشتن له عه‌شق وه‌ك چه‌مكێكی ناواقیعی! تێگه‌یشتن له‌و ڕه‌هه‌نده ده‌رونیانه‌ی مرۆڤ له نبه‌ڕه‌تدا هه‌یه‌تی و ناتوانێت وه‌ك پێویست ده‌ریانخات… چونكه‌ی به خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م ڕۆمانه به‌ر پێناسه‌گه‌لێكی نوێ ده‌كه‌وین بۆ ته‌واوی ئه‌و چه‌مكانه‌ی له‌نێو ڕیشه‌ی ڕۆمانه‌كه‌دا بونیان هه‌یه، به‌تایبه‌ت عه‌شق وه‌ك گرێدراوێكی تایبه‌ت له ژیانه‌وه و یاخیبون وه‌ك كرده‌یه‌كی دوای كۆتایی بیانوه‌كان!
ڕۆماننوس بۆئه‌وه‌ی په‌یامی فه‌لسه‌فی خۆی بگه‌یه‌نێت، كه‌سایه‌تییه‌كی هێناوه وه‌ك سه‌نته‌ری ڕوداوه‌كان به‌كاری دێنێت، مرۆڤێك كه خاوه‌ن قه‌یرانێكی قوڵی ژیانكردنه و خوێنه‌ر ناتوانێت بڕیای پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌كه‌ی بۆ ده‌ربكات، هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه له‌و كاته‌دایه كه تێكه‌ڵییه‌كی پێگه‌یی به‌هێز هه‌یه له‌نێوان دو كاراكته‌ری نێو ڕۆمانه‌كه، ئه‌ویش (ئازار و هه‌ناسه‌ی سپی)یه، به‌ڵام بۆ ئێمه كه باس له یاخیبونی ڕه‌ها ده‌كه‌ین، ده‌كرێت ئازار وه‌ك سه‌نته‌ری ڕوداوه‌كان بێت و جۆرێك له پاڵه‌وانبونی تێدابێت…
هه‌ناسه‌ی سپی و ئازار وه‌ك دو كه‌سایه‌تی یاخی نێو ڕۆمانه‌كه ده‌رده‌كه‌ون، به‌ڵام هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه تێده‌گه‌ین، جیاوازییه‌كی زۆر قوڵ هه‌یه له‌نێوان ئه‌م دو كه‌سایه‌تییه‌دا، ئه‌ویش قوڵبینی ئازاره بۆ عه‌شق و بۆ ئه‌و ژیانه‌ی به‌واتا قوڵه‌كان لێی یاخییه، ئازار یاخیبو له هه‌مو شته‌كان، یاخیبو له ته‌واوی واقیع، یاخیبو له ته‌واوی ئه‌و به‌ركه‌وتانه‌ی وه‌ك مرۆڤێك له ژیانێكی دیاریكراودا به‌ریان ده‌كه‌وێت، له یه‌كێك له قسه‌كانیدا ده‌ڵێت:”پێویسته جه‌وهه‌ری ژیان بگۆڕێت، ئه‌و یاسایانه‌ی مرۆڤه‌كان دایان ڕشتوه بۆ ژیانكردن نه‌مێنێت، كۆمه‌ڵێك یاسای پاك هه‌ڵبكۆڵن” لا150.. له‌م ده‌سته‌واژه و په‌یڤانه‌ی ئازاره وه وه‌ك یه‌كێك له كاره‌كته‌ره سه‌ره‌كییه‌كانی نێو ڕۆمانه‌كه، به‌ر یاخیبون ده‌كه‌وین له خودی ژیان به‌ڵام له گۆشه‌نیگایه‌كی واقیعیانه‌وه، كه كاریگه‌ری فه‌لسه‌فه‌یه‌كی تایبه‌تی له پشته، ئه‌و بێزاره له‌و جۆره ژیانكردنه، باوه‌ڕیوایه ژیانكردن به‌و چه‌شنه خۆفریودانه و یاساكان یاساگه‌لێكی ساخته و ڕوكه‌شین، به‌ڵكو ئه‌و باس له ژیانێك ده‌كات كه تێدا بۆخۆمان وه‌ك مرۆڤ یاسا له‌نێو ژیان خۆیدا هه‌ڵكۆڵین، هه‌ڵكۆڵین ده‌لاله‌ته بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر یاساگه‌لێكی زۆر قوڵبینانه، له‌ئاست هه‌مو بوندا. ئازار یاخیبونه‌كه‌ی به‌ته‌ڵخی باس لێوه‌ده‌كات، ئه‌و ئامانجییه‌تی جه‌وهه‌ری ژیان بگۆڕێت كه‌ئه‌مه خواستێكی فه‌لسه‌فی قوڵی فه‌یله‌سوفانه‌یه و جۆرێكه له مه‌حاڵ، كه له ڕوئیای به‌شێكی زۆر له فه‌یله‌سوفاندا بونی هه‌بوه… بۆیه ئازار به‌ده‌ر له‌وه‌ی باس له یۆتۆپیایه‌كی مه‌حاڵ ده‌كات بۆ ژیان، هاوكات له هه‌وڵی دروستكردن یان په‌ره‌پێدانی فاكته‌رێكی زۆر واقیعیانه‌دایه بۆ مانه‌وه و به‌رده‌وامیدان به ژیان.
ڕۆماننوس به‌م په‌یامانه‌ی ده‌یه‌وێت بڵێت مرۆڤ له بوندا یه‌ك شته‌و خواستی بنه‌ڕه‌تی هه‌مو ئینسانه‌كان یه‌ك شته، ئه‌ویش گه‌یشتنه به دونیایه‌كی جیاواز و تایبه‌تتر له‌م ژیانه واقیعییه‌ی هه‌مو مرۆڤایه‌تی تێدایه، ئه‌و ده‌یه‌وێت بڵێت مرۆڤێكی ساده یه‌كسانه له‌گه‌ڵ فه‌یله‌سوفێك! به‌مه‌رجێك كه قوڵبوبێته‌وه به‌نێو خۆیدا و گه‌یشتبێته خاڵه بنه‌ڕه‌تییه‌كانی مرۆڤبونی خۆی، ئه‌مه وه‌ك باره گشتییه‌كه‌ی په‌یامی ڕۆماننوس، به‌ڵام گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه به‌ژیان و ڕوداوه‌كانی ژیانی ئازاردا، به‌ر سه‌ختترین بیانو ده‌كه‌وێن بۆ مانه‌وه، ئه‌ویش ئیشكردنه له‌سه‌ر عه‌شقێك كه هه‌مو بونی ژیانی دراوه‌ته‌پاڵ، له‌م خاڵه‌دا به‌ر سه‌ركێشی و به‌سروشت یاخیبونانه‌ی مرۆڤ ده‌كه‌وین، كه‌وه‌ك ئه‌وه‌ی له ژیانیدا قومارێك بكات، دێت و هه‌مو واتا پوچه‌كانی ژیان كه له ڕێگه‌ی ئه‌زمونكردنه‌وه پێی گه‌یشتوه، ده‌یداته پاڵ كرده‌یه‌كی مرۆییانه كه له‌نێو فه‌زای ئه‌م ڕۆمانه‌دا پتر وه‌ك بیانویه‌ك وه‌هایه، ئه‌ویش عه‌شقه به‌و واتایانه‌ی ئازار باسی لێوه‌ده‌كات، كه‌واتا گه‌لێكی تایبه‌ت و زۆر دانسقه‌ن له عه‌شقدا، هه‌ڵبه‌ت ئازار كه‌باس له‌و عه‌شقه‌ی خۆی ده‌كات، دیسانه‌وه به‌ر جۆرێكی تر له عه‌شق ده‌كه‌وین، كه هه‌گیز له‌و واقیعه‌ی تێیدایه به‌ریناكه‌وێت، بۆیه خودی ئه‌و بیانوه‌شی كه ده‌یه‌وێت وه‌ك مرۆڤێك ئیدامه به ژیانی یاخیانه و قه‌یراناویانه‌ی خۆی بدات، به‌جۆرێك له جۆره‌كان مه‌حاڵه! وه دیسانه‌وه ئه‌و وه‌سف و خه‌سڵه‌تانه‌ی ده‌یداته پاڵ ئه‌و جۆره له عه‌شق وه‌ك ئه‌دگارگه‌لێكی مه‌حاڵ ده‌رده‌كه‌ون، یان گه‌ر باس له ده‌ره‌نجامی به‌ركه‌وته‌كانی ئه‌و عه‌شقه بكه‌ین، كه ئازار خۆی وه‌ك گریمانه‌كانی پێش قومار باسی لێوه‌ده‌كات دیسانه‌وه به‌م ژیانه ڕیالیستییه نامۆیه!
ئازار له‌كاتی گفتوگۆكانی نێوان خۆی و هه‌ناسه‌ی سپی یدا كه‌باس له ژیان ده‌كات، زۆر ڕه‌شبینانه و بێهوده‌یانه ده‌دوێت له‌به‌رامبه‌ر ژیاندا، بۆیه ئێمه وه‌ك خوێنه‌ر به‌ر پوچبینییه‌كی زۆر قوڵ ده‌كه‌وین له ئه‌ندێشه‌ی ئازاردا، به‌ڵام ئه‌وه‌ی مابێته‌وه بۆ ئه‌و كه‌له ژیانكردن به‌رده‌وامه بونی عه‌شقێكه كه وه‌ك به‌ڵگه‌ی مانه‌وه‌ی له‌ژیان و به‌ڵگه‌ی سه‌لماندنی پوچی ژیان ته‌ماشای ده‌كات، ئه‌ویش گه‌ڕانه به‌دوای كه‌سایه‌تییه‌كی نه‌بینراودا، گه‌ڕانه به‌شوێن عه‌شقێكدا كه له واقیعدا هه‌رگیز ئه‌زمونی نه‌كردوه، به‌ڵام ئاشنای ته‌واوی بونییه‌تی، لێره‌دا به‌ر دژبه‌رییه‌كی واتایی ده‌كه‌وین، كه په‌یوه‌ندی به خه‌یاڵ و تێڕوانینه‌كانی ئازاره‌وه هه‌یه… ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه، مانه‌وه‌ی ڕوداوه‌كانی ڕۆمانه‌كه‌یه به پیشتبه‌ستن به‌یه‌ك هۆكار ئه‌ویش سه‌لماندنی بون و نه‌بونی عه‌شقه‌كه‌ی ئازاره، كه‌واده‌كات خوێنه‌ر قوڵبێته‌وه به‌نێو ڕسته و وێنه ئه‌ده‌بییه‌كانی ڕۆمانه‌كه‌دا، كه ئێمه نامانه‌وێت له‌باره‌ی ته‌كنیك و زمان و باره ستاتیكییه‌كه‌ی رۆمانه‌كه‌وه بدوێین. ئازار له یه‌كێك له ڕسته‌كانیدا و له‌و نامه‌یدا كه‌بۆ هه‌ناسه‌ی سپی نوسیوه، ده‌ڵێت:”هاوڕێم هه‌ناسه‌ی سپی، پێویسته بڵێم ئه‌و عه‌شقه‌ی پڕ به‌ته‌مه‌نم چاوه‌ڕێی بووم، ئێستا لێی بێگومانم كه بونی نییه!!! هیچ نه‌بوو جگه له ده‌ستكردی خه‌یاڵی خۆم” لا202، ئه‌وه‌ی وه‌ك به‌ره‌نجامی په‌یامی فه‌لسه‌فی ڕۆمانه‌كه بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت له‌پاش گه‌یشتن و نزیك كه‌وتنه‌وه له‌م ڕسته‌یه، ئه‌وه‌یه تێده‌گه‌ین ئازار چ مرۆڤێكی یاخییه و كام جۆره‌یه له یاخیبوان، تێده‌گه‌ین ئازار عه‌شقه‌كه‌ی كه‌وه‌ك گره‌وی ژیانكردن و خۆسڕینه‌وه داینابوو، ته‌نها بۆ فریودانی هه‌ندێك وه‌سوه‌سه‌ی مرۆییانه‌ی خۆی بوو، ئه‌گینا مه‌حاڵبونی ئه‌و جۆره له عه‌شق بۆ ئه‌و واقیعه‌ی ئازار وه‌ك ته‌واوی مرۆڤه‌كان تێیدا ده‌ژیا جۆرێك بوو له داوایه‌كی كۆمیدی! له‌بیرمان نه‌چێت ئه‌و نامه‌یه‌ی ئازار بۆ هه‌ناسه‌ی سپی نوسیبو، نامه‌یه‌ك بوو كه‌له‌پاش خۆكوژییه‌كی جێیهێشتبوو! هه‌ربۆیه له‌و چركانه‌ی نێو ڕۆمانه‌كه‌دا به‌ته‌واوی مانا به‌ر ئه‌و جۆره له یاخیبون ده‌كه‌وین كه ئه‌لبێر كامۆ نیشانه‌ی كردوه به یاخیبونی ڕه‌ها، ئه‌و یاخیبونه‌ی ئیدی مرۆڤ تاقه هۆكارێكی به‌ده‌سته‌وه نامێنێت كه وه‌ك بیانویه‌ك ژیانی خۆی پێ به‌رده‌وام بكات، ئازار له‌و په‌ڕی بێ هیوایدا مه‌رگی به فریادڕه‌سی هیوا زانی، ئه‌و به‌رله‌وه‌شی بگاته ئه‌و ئه‌نجامه له عه‌شقه‌كه‌ی، یاخیبو له ته‌واوی ئه‌و واتایانه‌ی ده‌درانه پاڵ ژیان، وه‌ڕسبو له هه‌مو بیرنراوه‌كانی واقیع، بۆیه له‌گه‌ڵ دڵنیابونی له پوچێتی عه‌شقه‌كه‌یدا، سه‌فه‌رده‌كات به‌ره و جیهانێكی تر، كه جیهانی مردوان و خۆكوژانه!
ئه‌وه‌ی له‌م خۆكوشتنه‌ی ئازاره‌وه تێده‌گه‌ین ئه‌وه‌یه، ئه‌و به‌رله‌وه‌ی به‌جۆرێك له جۆره‌كان توشی شكست بێت له‌ئاست به‌ركه‌وته‌یه‌كی ژیاندا، خۆی له‌خۆیدا مرۆڤێكی یاخی و نائومێدبوو، به‌ڵام دواتر كه ده‌گاته پله‌ی بێهوده‌یی له عه‌شقه‌كه‌یدا یاخیبونه‌كه‌ی قوڵترده‌بێته‌وه، لێره‌دا هه‌م دۆخی یاخیبون و هه‌م دۆخی شكست ده‌بنه یه‌ك شت، تێكه‌ڵه‌یه‌كی قوڵمان بۆ دروستده‌كه‌ن له یاخیبون.
گه‌ر وردبینه‌وه له خۆكوژییه واقیعییه‌كانی مێژووی مرۆڤایه‌تی، ئه‌وا كه‌م نین ئه‌و خۆكوشتانه‌ی وه‌ك ئازار بون و ئازار وه‌ك ئه‌وان بوه، هه‌ر له خۆكوشتنه‌كه‌ی (هیسكلیف)ه‌وه كه به‌و هیوایه خۆیكوشت كه مه‌رگ تێپه‌ڕێنێت و بگاته دۆزه‌خ! یاخود خۆكوژییه‌كه‌ی سادقی هیدایه‌ت كه به‌مانای ته‌واو، بێزاربوو له‌و شته‌ی پێی ده‌ڵێن ژیان! یان گه‌ر له خۆكوژییه‌كه‌ی رۆمان گاری وردبینه‌وه كه بۆئه‌وه‌ی پیر نه‌بێت خۆی ده‌كوژێت، ئه‌مه به‌ده‌ر له ڤێرجینیا وۆڵف كه به‌رده‌وام ده‌یوت: ده‌نگێك بانگم ده‌كات! تا دواجار گیرفانه‌كانی پڕده‌كات له به‌رد و خۆیده‌خنكێنێت! به‌واتای ته‌واو خۆكوشتن ئه‌و په‌ڕی یاخیبونه و یه‌ك جار ئه‌زمون ده‌كرێت له ژیاندا، خۆكوشتن ئه‌و پرسیاره‌یه كه ته‌نها به‌خودی كرده‌كه ده‌توانین په‌ی ببه‌ین به واتاكانی!
بۆئێمه ئه‌وه‌ی جێگه‌ی بایه‌خ بێت له‌م ڕۆمانه‌دا، وێناكردنی ئه‌و چه‌مكه قوڵه‌یه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر هونه‌ریانه، كه‌وا له‌خوێنه‌ر ده‌كات بگه‌ڕێت به‌شوێن واتای نوێ له یاخیبوندا و له‌هه‌وڵی كردنی ئه‌و پرسیارانه‌دا بێت كه تا ئه‌و چركانه نه‌یكردون… دیوێكی تر له‌م ڕۆمانه‌دا كه ڕۆماننوس زۆر به‌وردی كاری تێداكردوه، قسه‌كردنه له‌سه‌ر نائومێدی و مرۆڤی نامۆ، كه‌ئه‌مه بۆخۆی وه‌ك خوێنه‌ر توشی جۆرێك له ماندوبونمان ده‌كات، ئه‌ویش تێكه‌ڵاوبونی چه‌ند دۆخێكی وشك و ماندوكه‌ره، وه‌ك خودی یاخیبون و وێناكردنی مرۆڤی نامۆ و نائومێدی و بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤ گه‌له‌ێك كه سنوری واقیعان تێپه‌ڕاندوه، وێنای مرۆڤێكی ماند و جه‌نجاڵمان بۆده‌كه‌ن، له‌هه‌مان كاتدا به پێوه‌ره‌كانی واقیع ئه‌مانه مرۆڤگه‌لێكن كه نه‌ژیاون! بۆیه گه‌ر له په‌یڤه‌كانی ئازاره‌وه ته‌ماشا بكه‌ین، ده‌بینین ئه‌و ژیانی دابه‌شی دوو جیهانكردوه، ئه‌ویش جیهانی ئاڵۆزییه‌كان و جیهانی ساده‌یی بوو، كه ئه‌م دو ناوه‌ی وه‌ك كۆد به‌كارده‌هێنا بۆئه‌وه‌ی له تێڕوانینه‌كانی خۆی وێنابكات له‌باره‌ی بونه‌وه!
شیله‌ر له‌باره‌ی یاخیبونه‌وه ده‌ڵێت:”یاخیبون مرۆڤ ده‌هه‌ژێنێت، وا له مرۆڤ ده‌كات بازبدات به‌سه‌ر خودی خۆیدا” به‌ڵام له گرێدراو به‌م باسه‌وه ده‌كرێت بڵێن، وه‌زیفه‌ی ئه‌ده‌ب بازدانه به‌سه‌ر ئه‌و سنورانه‌شدا كه ناتوانین به واقیعی پێیدا تێپه‌ڕین، هه‌رئه‌وه‌ی له ڕۆمانی ڕاستییه درۆزه‌كان دا به‌ری كه‌وتین، ئه‌و یاخیبونه ڕه‌هایه‌ی له ڕوداوه‌كانی كه‌سایه‌تی ئازاره‌وه پێیدا تێده‌په‌ڕین، جۆره بازدانێكه به‌سه‌ر داكه‌وتدا كه هه‌رگیز مرۆڤ وه‌ك كرده‌یه‌كی واقیعی توانای ئه‌وه‌ی نییه، سنوره‌كانی پاش مه‌رگ كه‌شف بكات، به‌ڵام له‌م ڕۆمانه‌دا ده‌گه‌ینه ئه‌ودیو مه‌رگ و زۆر لۆژیكیانه ڕۆماننوس توانیویه‌تی وا له‌خوێنه‌ر بكات تا دواساته‌كانی ڕوداوه‌كان بڕوات و به‌چێژه‌وه وشه به‌وشه تێپه‌ڕێنێت، گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ر هه‌مان بابه‌ت كه هێنانه‌وه‌ی عه‌شقه وه‌ك بیانویه‌ك بۆ مانه‌وه، ئه‌وا له‌م ڕۆمانه‌دا توانراوه زۆر هاوسه‌نگانه كاربكرێت له‌و دۆخه ده‌رونییه‌ی كه‌سایه‌تی ئازار به‌رجه‌سته‌ی ده‌كات بۆمان، ڕۆماننوس كه پاش ئه‌و هه‌مو ماوه‌یه كاراكته‌رێك ده‌هێڵێته‌وه و له‌ژیان به‌رده‌وامه له‌كاتێكدا به‌ته‌واوی مانا یاخییه له هه‌مو بون، به‌ده‌ر له‌و عه‌شقه‌ی باسیده‌كات، تۆ وه‌ك خوێنه‌ر هه‌ست به ماندوبون ناكه‌ی له‌وه‌ی كه ئه‌مه كه‌سایه‌تییه به‌دوای چیدا وێڵه؟! وه ئه‌وكاته‌شی كه ئازار خۆكوژی ده‌كات، دیسانه‌وه بۆ خوێنه‌ر له بارێكی هاوسه‌نگانه‌ی چێژی ستاتیكیدایه، چونكه وه‌ك له‌سه‌ره‌تاوه ئاماژه‌مان پێدا ڕۆماننوس توانیویه‌تی زۆر ده‌رونگه‌راییانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تی و ڕوداوه‌كاندا بكات… گه‌ر سه‌یری ئه‌و نامه‌یه بكه‌ین كه ئازار له‌پاش خۆكوژییه‌كه‌ی بۆ نزیكترین هاوڕێی به‌جێدێلێ ئه‌وا زێده‌تر له‌و قوڵبینییه‌ی تێده‌گه‌ین كه بۆ عه‌شقه‌كه‌ی هه‌یبووه، وه‌ك له‌یه‌كێك له دێڕه‌كانیدا ده‌ڵێت:”ئه‌و كه‌سایه‌تییه نمونه‌ییه دانسقه‌یه، داتاشراوی خواسته‌كانم بوو، ده‌مویست له كه‌سێكی كه‌دا به‌دیبكه‌م و ناوی بنێم (ته‌واوكه‌ری خۆم) ئه‌و خۆشه‌ویستییه مه‌زنه‌ی خۆمی پێببه‌خشم” لا202، ڕۆماننوس له ڕێگه‌ی ئه‌م نامه‌یه‌وه هه‌م جه‌خت له‌سه‌ر بۆچونه‌كانی ئازار ده‌كاته‌وه، هه‌م وه‌ك هونه‌ری ڕۆماننوسین ده‌توانێت به‌شێكی زۆر له‌و چاوه‌ڕوانییه‌ی خوێنه‌ر بۆ ڕوداوه‌كان هه‌یه‌تی هاوسه‌نگ بكات.
ئه‌وه‌ی مابێته‌وه بۆئێمه ئه‌وه‌یه، گۆران ڕه‌ئوف هه‌رچه‌نده نوسه‌رێكی لاوه، به‌ڵام توانیویه‌تی به‌شێوه‌یه‌كی پیشه‌ییانه و زۆر هونه‌ریانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ نوسینی ڕۆماندا بكات، به‌تایبه‌تی ئه‌م ڕۆمانه كه به‌گشتی له‌باره‌ی زۆر بابه‌تی ئاڵۆز و قوڵه‌وه قسه‌ده‌كات، گۆران ویستویه‌تی له ڕێگه‌ی ئه‌م ڕۆمانه‌یه‌وه ئاشنامان بكات به جۆرێكی تر له یاخیبون، یاخود له‌باره‌ی پێناسه‌كانی یاخیبونی ڕه‌هاوه شتی نوێمان بۆ كه‌شف كات، كه ئێمه وه‌ك خوێنه‌ر له نێو ڕۆمانی ڕاستییه درۆزنه‌كاندا به‌ریده‌كه‌وین، كه ئه‌ویش تێكه‌ڵكردن و گرێدانی چه‌ند چه‌مكێكه پێكه‌وه و قسه‌كردنه ده‌رباره‌ی عه‌شق وه‌ك باگراوه‌ندی به‌رده‌وامی ژیانی یاخیبویه‌ك!
دانا كه‌مال
ژێده‌ر:
• مرۆڤی یاخی، ئه‌لبێر كامۆ، وه‌رگێڕانی ئازاد به‌رزنجی.
• ڕۆمانی راستییه درۆزنه‌كان، گۆران ڕه‌ئوف.
• چه‌پكێك له شیعره‌كانی ژاك پڕێڤر، وه‌رگێڕانی فه‌رهاد پیرباڵ.
• چه‌ند وێستگه‌یه‌كی فیكری و ئه‌ده‌بی، وه‌رگێڕانی ئازاد به‌رزنجی.
• كیركه گۆڕ نیتچه سارته‌ر، پۆل ستراتێرن، وه‌رگێڕانی ئازاد به‌رزنجی.
• سادقی هیدایه‌ت له‌ناو تۆڕی عه‌نكه‌بوتدا، زمناكۆ بورهان قانع.
• نه‌مری بۆ عه‌شق و مه‌رگ بۆ ژیان، گۆران ڕه‌ئوف، گۆڤاری كۆچ ژماره (13).
• خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ ڕۆمانی ڕاستییه درۆزنه‌كان، هێمن عوسمان عه‌بدوڵڵا، ڕۆژنامه‌ی ئاڵا.
• ئیمیل سیوران,لوتكه‌ی ره‌شبینیی، عومه‌ر جه‌لال، سایتی ده‌نگه‌كان.
تێبینی: ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه له ژماره (91) گۆڤاری (هه‌نار)دا بڵاوبۆته‌وه.
