دەنگی نەشازو دەنگی هارمۆنی ! … نەهرۆ
*لە بواری موسیقا
*لەبواری فەلسەفە
*لەبواری سیاسەت
*لەبواری ئەدەب
لەبواری موسیقا بێگومان پیانۆ دابەش کراوە بەسەر حەفت تۆنە دا ئەوانیش پێکهاتوون لە ( سی و دی و ی و ئیف و گێ و ئاو هۆ دا ) ئەمە جگە لە تۆنەکانی سەرەوە کە ئەوانیش ( سیس و دیس و فیس و گیس و هیسە )
ئامیری گیتاریش دابەش بووە بەسەر شەش ڕایەڵ و ژێ دا، ناوەکانی ئەوانیش لەسەرەوە بۆ خوارەوە بریتی یە لە ( ئێ و ئا و دێ و گێ وهو ئێ دا ) لێرەدا ئەگەر بەردەوام لەسەر یەک تۆن ئیش بکەیت ئەوە دەنگێکی نەشاز دەرئەچێ بۆیە ئاوازدانەران و ئەوانەی ئەرکی دابەشکردنی موسیقی یان لەسەرشانە دەنگەکان تێکەڵ دەکەن یان لەسەر ئەکورد ئیش دەکەن کە لەیەک کاتدا چەند تونێک پێکەوە ئەبەستێت، بەم شێوەیە دەنگەکە هارمۆنی دەرئەچێت، تەنانەت تۆنی دەنگەکان دابەش کراون بەسەر تۆنی خوشی و دڵتەنگی دا، بۆ نموونە گۆرانیەکەی ( سیلیا دایون ) کە لەمیانەی فیلمی ( تایتانیک ) دا هاتووە بە ناونیشانی ( مای هیرت ول بی گۆ ئون ) لە ئامێری پیانۆ دا ئاوازە دڵتەنگەکەی زیاتر لەسەرەتادا دابەشکراوە بەسەر تۆنی سی و هۆ دا دواتر درێژکراوەتەوە بۆ ئیف، لە ئامێری گیتاریش پێم وایە دی تۆنی دڵتەنگی یە لە کاتێکدا تۆنی ئاو ئی خوشی بە گوێگر دەبەخشێ !
لەزمانی نۆتەش دا چەند ئێمە بۆ سەرەوە بچین هەڵسانەوەی تیایە بە پێچەوانەوە هەتا بێنە خوارەوە دامرکاندنەوەو گەڕانەوەی تیایە !
هەرچەندە لێرەدا من ئیدیعای ئەوە ناکەم کە شارەزاییەکی ئەوتۆم لە بواری موسیقاو ئاواز دا هەیە بەڵام بەو پێیەی من لێ تێگەیشتووم دەتوانم دەنگی نەشازو دەنگی هارمۆنی هەڵاوێرد بکەم !
بواری فەلسەفە !
لێرەدا من قوڵ نابمەوە لە میژووی سەهەڵدانی فەلسەفەو تێکرای قوتابخانە فەلسەفیەکان بخەمە بەر شەن و کەو بەڵکو تەنیا جەخت لەسەر سێ فەلسەفەی دیاریکراو دەکەم، لە نێوانیاندا هەوڵ ئەدەم دەنگی نەشازو دەنگی هارمۆنی بخەمە روو، کە ئەوانیش فەلسەفەی مارکسیزم و فەلسەفەی ئیکستانسیالیزم و فەلسەفەی نهیڵیزمە، ئەگەر ناوەرۆک و یاسا فیزیاویەکانی ماتریالیزمی دیالیکتیکی بگرین ئەوە زەمان و شوێن تێئەپەرێنی لەبەر ئەوەی مارکس لە داڕشتنی دا پشتی بەزانست بەستووە بەمەبەستی دیاریکردنی یاساکانی گەشەکردنی دیاردەکان کە ئەوانیش یاسای یەکیتی دژەکان و یاسای گەشەکردنی چەندایەتی بۆ چلونایەتی و یاسای نەفی نەفی یە !
بەڵام ماتریالیزمی میژوویی مارکس بەو زنجیرەی ئەو باسی کردووە بەسەر هەموو کۆمەڵگایەک پەیرەو ناکرێ یاخود مەرج نییە هەموو کۆمەڵگایەک بەو قوناغانە تێپەرێ، کەواتە دەتوانین بڵین فەلسەفەی مارکس هارمۆنی یە لەگەڵ دەنگی نارەزایی تێکرای هەژاران دێتەوە ! لە ئەنجامی درێژبوونەوەی چەمکەکانی ئەم فەلسەفەیە، فەلسەفەی ئیکستانسیالیزم بە رابەری جان بول سارتەر هاتە کایەوە، گەرچی لەسەرەتادا سارتەر ئەندامی حزبی شیوعی فەرەنسی بوو بەڵام دواتر هەڵگەڕایەوە، ئەم هەڵگەڕانەوەش بەرای من ئیشکردنی سارتەر بوو لەسەر بۆشایی و ئەڵقە ونبووەکانی فەلسەفەی مارکسیزم سەبارەت بە ئازادی و مافی تاک لە کێشە چارەنووس سازەکاندا بەڵام لایەنی نەشازو سەلبی سارتەر ئەوەیە لە ڕادەبەدەر چڕ بوەتەو لەسەر ئازای تاک ! تەنانەت لە شوێنێک دا دەڵێ ( ئەوانی دی دۆزەخن ! ) یان هەڵویستی دەربارەی زەمەنی رابوردوو ئایندە نییە، چەمکی تێگەیشنی بۆ زەمەن هەنووکەیی یە !
زۆر پێداگری لەسەر خود دەکا، خودێک کە بێز لە هەموو شتەکان بکاتەوە ! مەبەستم پەیوەندی کۆمەڵایەتی و ئیشی دەستەجەمعی یە، دیارە هیچ فەلسەفەیەک بە تاقی تەنێ نابێتە وەڵامدەرەوەی تێکرای داخوازییەکانی ژیان، بەرای من هەر فەلسەفەیەک هەڵگری دیوێکی هەقیقەتە، رووناکی دەخاتە سەر دیوێکی ژیان، سەرئەنجامی پراکتیکی ژیان تەزکیەی خودی ژیان ئەکا نەک فەلسەفەو تیئورەکان، فەلسەفەو تیئورەکان دەکرێ و دەشێ یاریدەدەر بن، ئەگەر بەشێوەیەکی ریژەیی بۆ ئەم مەسەلەیە بروانین ئەوە لەسەدا ٣٠ بەر تیئور فەلسەفە دەکەوێ لەسەدا ٧٠ بەر پروسەی پراکتیکی ژیان دەکەوێ.
لەهەرە نەشازەکانی دەنگی فەلسەفە، فەلسەفەی نهیڵیزمە، نهیڵیزم بە واتای چەمکی پووچگەرایی، بەرای من خاوەنی تیراوانین ودامەزراندنی ئەم فەلسەفەیە خۆی بە دیاردەکانەوە ماندوو نەکردووە، تەنیا وێنای دیوی تاڵاوو خوڵەمیشی و بێهودەیی ژیان کردووە، ڕاستە ئەم دیوە لەژیانی هەموو ئینسانێک و تێکرای کۆمەڵگا بەگشتی تاڕادەیەک بوونی هەیە بەڵام ناکرێ بکرێتە تیئورو چوار چیوەی بۆ داتاشرێ لەم رێگایەوە گۆشەنیگای خەڵک بگەیەنرێتە بن بەست، کایەکردن لە نێو خۆڵەمیش و تاریکی و دیوی شەرەنگیزی و خولیای لە ناودانی خۆد یان ئەوانی دی، هیچ مانایەکی نییە، نەبۆتە سەربەرزی بۆ مرۆڤەکان بەڵکو مایەی شەرمەزاری یە، کەواتە فەلسەفەی نەهیڵیزم دەنگێکی نەشازەو لە تونێلیکی تاریکەوە دیتە دەر، رێک وەک قاندانی مێش هەنگ وایە بە دووکەڵ کە چۆن مێشەکان لە شانەکانیان خۆیان دووردەکەونەوەو خاوەن بەرژەوەندییش هەنگەکەیان دەبا !
دەقاو دەق هەڵگرانی بیری پووچگەرایی لاوەکانمان، نەوەی تازە پێگەیشتوو لە رێڕەوی ئاسایی خۆیان و خوشەویستی بۆ ژیان لایان ئەدەن و دووچاری ڕەشبینی و بێ ئومیدیان دەکەن، ئێمە وەک میللەتی کورد جارێ خەونی زۆرمان ماوە، هیچ کاتێ پیویستمان بەو فەلسەفەیە نییە، بۆیە دەبێ چەشنی جاڵجاڵۆکە تەون بۆ ئێستاو ئایندە بچینین، گەرچی جاڵجاڵۆکە بۆ خستنە داوی نیچیرەوە دەیتەنێ بەڵام من لێرەدا مەبەستم تەونی زانست و زانیاری و زمانە، شێوەی تەرزی ژیانە بەشێوەیەک کە بخرێتە خزمەتی روڵەکانی گەلەکەمان بەرەو ئایندەیەکی باش و پر مەعریفە تیایدا نەوەکان یەک لە دوای یەک ئەمانەتە میژوویەکە بەیەکتر بدەن بێ ئەوەی بۆشایی تێکەوێ یان لەدەستیان بەربێتەوە، هەڵپەرستان و دوژمنان هەڵەکە بقوازنەوەو زەفەرمان پێ بەرن !
لە بواری سیاسی دا !
سیاسەت بە واتای شیوازی بەڕیوبردنی وڵات بە پێ یاسا، لە پشت سیاسەتەوە گروپ و رێکخراوو حزب هەن نوێنەرایەتی چینە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگا دەکەن، هەر لایەنێک تاکتیک و ستراتیژی خۆی هەیە، هێزەکان لە ململانی دان بۆ بەرەو پێشەوەبردنی دەسەڵاتیان ئاکام خزمەتکردنی کۆمەڵگاو وڵات، لێرەش دا دەنگی نەشازو دەنگی هارمۆنی بەر گوێ دەکەوێ، دەنگی نەشاز ئەوەیە لە پشت سیاسەتەوە بازرگانی بکەیت، یان لە پشت سیاسەتەوە پارە لە بانق موڵ بدەیت یان بەرژەوەندی خۆت بخەیتە بەر بەرژەوەندی کۆمەڵگاوە یان پەنا بەریتە بەر کوشتن و تیروری سیاسی لەگەڵ تەرەفی بەرانبەردا، دەنگی نەشاز ئەوەیە تەزویر بکەیت لە پروسەی هەڵبژاردن، دەنگی نەشاز ئەوەیە لە پشتەوەی سیاسەت بنەماڵەو خێزان وەک سیمبولی سیاسی و ئابوری ببوژێنیتەوە، دەنگی نەشاز ئەوەیە حزب دامەزراوەیی نەبێ بە گیانێکی مافیایی بەرێوە بچێ !
دەنگی نەشاز ئەوەیە کاری حزبی و حکومی تێکەڵ بکرێ، دەنگی نەشاز ئەوەیە بودجە شەفاف نەبێ، دەنگی نەشاز لەسیاسەت ئەوەیە نەیارەکانت پاکتاو بکەیت بەشێوەیەکی نائینسانی و شەرئەنگیزی، دەنگی نەشاز ئەوەیە دین تێکەڵاوی سیاسەت بکرێ، دەنگی نەشاز ئەوەیە جەنگ لەسەر بنەمای پروپووچ هەڵگیرسێنرێ وەک جەنگی ئیران، ئیراق، جەنگی رژیمە داگیرکەرەکان دژ بەگەلی کورد، دەنگی نەشاز ئەوەیە لە ململانی سیاسی دا رژیمێک کیمیاوی بەکار بهێنێ دژ بەگەلەکەی وەک رژیمی پیشووی ئیراق و رژیمی ئێستای سوریا، دەنگی نەشازی سیاسی ئەوەیە بە توپزی بیروباوەرێکی دیاریکراو بسەپێنێ بەسەر خەڵک دا لە رێگای دەزگای ئاسایش و سیخوڕییەوە !
کاتێ سیاسەت دەبێتە دەنگێکی هارمۆنی کە پێگەکانی لەسەر ئاشی و بەرەو پێشبردنی کۆمەڵگا ئیش بکا، کۆمەڵگایەک کە یەکسانی و دیموکراسی تیا بەرقەرار بێ، کۆمەڵگایەک کە تیایدا مافی مناڵ و لاو و ئافرەت و پیر دابین و دەستەبەر کرابێ، کۆمەڵگایەک کە دوور لە فشار، هاوڵاتیانی مومارسەی ژیانی ئاسایی خۆیان بکەن، بەشێوەیەک کە خوشگوزەران بن، کۆمەڵگایەک کە چەمکی هاوڵاتی بوون تیا جیگیر بێت، کۆمەڵگایەک کە رێگا خوش بکا بۆ رێزگرتن لە ئازادیەکانی تاک و تایبەتمەندیەکانی!
لە بواری ئەدەب !
دەتوانم بڵێم لەگەڵ پەیدا بوونی کاری کویلەکان ئەدەب هاتەکایەوە، کویلەکان سەرەتا بە دەنگ هاوسۆزی خۆیان بۆ یەکتر دەربڕی دواتر دەنگ گۆڕا بۆ وشە، وشەش بوە هوی دەڕبرین و گێڕانەوەو نوکتەو شیعرو داستان و چیرۆک و رۆمان، هەندی بیرمەندی سوسیالیستی دەیانگوت ئەدەب رەنگدانەوەی واقیعە، ڕەنگە لە سەردەمانێک وا بووبێ بەڵام ئێستا جیاوازە، هەندێ خەیاڵی زانستی هەیە دەخرێتە بواری ئەدەبەوە یان هەندێ جار ئەدەب لە پێناوی ئیستاتیکاو جوانناسی دەنووسرێ، لەسەردەمانێک ئەدەب نووسراوە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هوشیاری، لەهەندێ حاڵەت دا وەک ئەدەبێ بەرگری میللەتێک خۆی نواندووە، بەڵام ئەمرۆ لەسایەی گەشەسەندنی تەکنۆلۆژیا ئەدەب وەک ( مخدر ) بەکار دەهێنرێ بۆ کوشتنی کات و لەزەت بەخشین بە خوێنەر، کەواتە پەیامی ئەدەب هەمەجۆر بووە بە درێژایی میژوو، گۆڕان بەسەر فورم و ناوەڕۆکی دا هاتووە، بەڵام تێکرای ئەدەب دەکرێ وەک کەلەپوری ئینسانی سەیر بکرێ گەرچی لێرەش دەنگی نەشازو دەنگی هارمۆنی هەست پێدەکرێ، بەرای من ئەدەبی کافکاو کامۆ ئەدەبی نەشازن ئیش لەسەر بێهودەیی و بێ ئومیدی و خۆکوشتن دەکەن بروانە رۆمانەکانی سیسرک و دادگاو کۆشک و تاعون و مردنێکی بەختەوەرانەو نامۆ !
کەچی یەکێک وەک مەکسیم گۆرگی رۆمانی دایکی نووسی، لە بارەیەوە لینین گوتی ئەم رۆمانە پانزدە ساڵ شورشی ئوکتۆبەری پێشخست، لێرەدا ئەدەب هاوتەریبی سیاسەت ڕویشتووە، ئەدەب بۆەتە ئاوێنەیەک بۆ سیاسەت، کەچی لای دانتی ئەدەب تەرخان کرا بوو بۆ بە گژاچوونەوەی دەسەڵات بروانە کۆمیدیای ئیلاە، گەرچی دەڵێن لەوانەیە لە ئەبو عەلا مەعری دزرا بێ، لەبەر ئەوەی ئەبو عەلا پێش چەندین ساڵ باسی ئەو وێنانەی کردووە!
یان بینیمان لای گابریل گارسیا مارکیز واقعیەتی سیحری سەریهەڵدا بۆیە رۆمانەکانی مارکیز روون نییە بۆ خوێنەری کە شارەزای میژووی ئەمریکای لاتین نەبێ !
بەرای من دەنگی هارمۆنی ئەدەب ئەو دەنگەیە کە زایڵەی ناخی مرۆڤە بەدبەختەکان دەگێڕێتەوەو رووناکی دەخاتە سەر ژیانیان و ویژدانی ئینسانی ئەجوڵێنێ بۆ گۆڕینی ژیانیان و بەدی هینانی خواستەکانیان !
نەهرۆ / نەرویج
٩ / ٩ / ٢٠١٣
